ЗЭВ МИЧА ДА ВЕЖ ПЕТКӦДЛАНА, А ЙӦЗЫС МУНАЛӦНЫ...
Уджмог кузя корсюрӧ ковмывлӧ меным ветлыны Россияса некымын фин-угор республикаӧ, кызвыннас Мордовияӧ да Удмуртияӧ.
Медлунвылын олысь эрзя да мокша войтыр дорӧ ветлі некымынысь. Бӧръяысьсӧ ветлӧм бӧрын «Коми му» газетын йӧзӧдлі нин «Мордовиялӧн водзӧ воськовъяс» гижӧд.
Сэксянь лэбыштіс кӧкъямыс во. Мый выльыс лоӧма Мордва муын?
Водзті нин явӧ тыдалӧ вӧлі, мый тайӧ республикаыс ёна сӧвмӧ, торйӧн нин мичаа кыпӧдӧны-лӧсьӧдӧны вӧлі Саранск юркарсӧ. Ӧнія ветлӧмыс татшӧм видзӧдлассӧ нӧшта на вынсьӧдіс: кар шӧрас быдмӧмаӧсь зэв мича выль стрӧйбаяс: опера да балет театр, Мордва канму университетлӧн 17 судтаа шӧр корпус, ыджыд двореч кодь ас му туялан музей, кокньыд атлетика кузя стадион да с. в.
Ачыс Саранскыс миян Сыктывкарысь неуна важджык да ыджыдджык: подулалӧмаӧсь сійӧс 1641 воын, олысьыс талун — 314.000 сайӧ морт. Пуксьӧма юркарыс паськыда, мый вӧсна кар шӧрыс кольӧма ота, ветлысь-мунысь машинаыс быттьӧкӧ этшаджык миян дорысь.
Мордовияса вӧвлӧм юралысь Николай Меркушкин (ӧні Самара обласьтса губернатор) аслас писькӧслуннас судзӧдӧма зэв уна федеральнӧй сьӧм, та вӧсна унатор лои вӧчӧма-кыпӧдӧма республикаас.
Футболысь локтан вося ставмирса ордйысьӧмсӧ шуӧмаӧсь нуӧдны тшӧтш и Саранскын, мый могысь таво эштӧдӧны зэв ыджыд «Мордовия-арена» выль стадион, кытчӧ тӧрас 45.000 видзӧдысь. Буретш тайӧ зэв ыджыд стрӧйбаыс ылысянь тыдалӧ карас пыригӧн.
Миян волігӧн поводдяыс вӧлі шензьӧдана бур, шондіа да лӧнь, и карыс — мойдса серпас кодь мича.
Дерт, локтан вося ордйысьӧм кежлас унатор дзоньталӧны-мичмӧдӧны, дасьтысьӧны тшӧтш и йӧзыс: ныв-зон лӧсьӧдчӧны волонтёравны, англия кывйӧ велӧдчӧны полицияын уджалысьяс, весиг картіыс ветлысь троллейбусъясын мунысьяслы сувтланінсӧ юӧртӧны рочӧн да англия кыв вылын. А автобус-троллейбусас билет доныс — 16 шайт.
Корлісны менӧ Мордовияса канму университетӧ кандидатлысь диссертация дорйӧм могысь чукӧртчылӧм вылӧ кыдзи сэтчӧс сӧветӧ пырысьӧс. Лӧддза-номъя 27 лунӧ сэні ассьыс диссертация дорйис Андрей Голяков, пытшкӧс службаса подполковник, ОМОН-ын зільысь, «Мужество» орден новлысь, коді вӧвлӧма Чечняын. Ачыс эрзя айлов, 40 арӧс тырӧм бӧрас нин босьтчӧма туявны мордва литература да гижӧма Кузьма Абрамовлӧн «Степан Эрзя» роман йылысь ыджыд удж. Колӧ шуны, Степан Эрзяыс мордва культураын медся ыджыд енби, мушар пасьтала нималана скульптор, буретш тшӧтш и сы серти тӧдӧны эрзя войтырсӧ.
Аслыспӧлӧсӧн меным кажитчис дорйысьыс — погона морт, медводдза удж сертиыс экономист, пыдіа пырӧдчӧ чужан литератураас, Россияса тӧдчана журналъясӧ, республикаса газетъясӧ гижӧ туялан статьяяс, кӧть и олӧ да служитӧ ачыс Москва обласьтын.
Вои кывкӧртӧдӧ: Комиын погона татшӧм энтузиастыс оз тыдав, мыйлакӧ миян озыр коми литератураным татшӧмсяма йӧзсӧ оз кыскы.
Некымын кыв колӧ висьтавны и Мордваса канму университет йылысь. Сыктывкарса университет дорысь сійӧ ёна важджык да ыджыдджык: подулалӧмаӧсь 1957 воын, сэні 10 факультетын да 5 институтын велӧдчӧ 20.000 студент, на лыдын 1.100-ыс — суйӧр сайысь ныв-зон. И збыль, кар шӧртіыс ветлӧ сьӧд кучика уна том йӧз: араб, индус, негр... Вӧлӧмкӧ, найӧ вонас велӧдчӧмсьыс мынтӧны 220.000 шайт, олӧны общежиттьӧын быдӧн торъя вежӧсын. Та понда шензьӧм босьтӧ: ӧти кадӧ, кор иностранеч студент лыдыс университетас содӧ, а филологӧ велӧдчысьыс чинӧ и чинӧ. Мордва уджъёртъясным норасьӧны, мырдӧн пӧ чинтӧны студент лыдсӧ, сідзкӧ, и этшаджык лоӧ велӧдысьыс, кодкӧ мунӧ пенсия вылӧ, кодӧскӧ чинтӧны.
Эрзя-мокша кыв да литература уджсикас серти велӧдчыны босьтан студент лыдсӧ чинтӧмаӧсь зэв ёна. Та боксянь абу ставыс сэтчӧс университетас бур, кӧть и филология факультетсӧ вуджӧдӧмаӧсь выль шӧр стрӧйбаӧ. Сэні гӧгӧр сӧстӧм, дзим-дзурк, уна аудитория да кабинет, а велӧдчысь-велӧдысьыс чинӧ. Чуймалан да и сӧмын!
А мый шензьыны, миян Сыктывкарса университетын татшӧм, рочӧн кӧ шуны, «оптимизацияыс» вӧлі нин, тӧдса туйӧд нуӧдӧны Россияса чинаяс. А нӧшта век сэтшӧм мичаа сёрнитӧны кутшӧмкӧ патриотизм йылысь...
Дзоньнассӧ ортсысяньыс Мордва Республика зэв мича, веж петкӧдлана: гӧгӧр бур туй да выль мича школа-клуб, вичко да мечеть, быд сиктӧ да весиг дачаясӧ воӧ биару, а йӧзыс сэтысь миян моз жӧ муналӧны мукӧдлаӧ, кызвыннас Москваӧ да сэтчӧс обласьтӧ. Помкаыс ӧти — ичӧт удждон. Тайӧ бура тыдаліс и Саранск–Москва поездын: вагонас гӧгӧр пукалісны том ныв-зон, аскинас найӧс виччысис ыджыд мегаполис, Россияса юркар. Мунысьясысь быдӧн лача кутіс аддзыны Москваысь удж, судзсяна олӧм да шуд. А миянлы туйыс вӧлі гортлань, Комиӧ...
