АСЬНЫМ КӦ АСЬНЫМӦС ПЫДДИ ОГ ПУКТӦЙ

Неважӧн киӧ веськавліс Сыктывкарса «Кола» издательствоын лэдзӧм «Ягын быдмис мичаник пожӧм» важся коми сьыланкывъяслӧн сборник. Сійӧс дасьтісны Венгрияса учёнӧй-филологъяс Эрик Васои да Каталин Лазар.

Ас кадӧ Эрик Васои некымынысь волӧма Комиӧ, аддзысьлӧма сэки ловъя на нималана профессор Анатолий Микушевкӧд, тӧдмасьӧма Маджаса, Кӧрткерӧсса, Пезмӧгса, Изьваса, Колваса, Усаса, Мозынса, Вашкаса комияслӧн важся сьыланкывъясӧн. Каталин Лазар туялӧма найӧс музыка боксянь. И медбӧрын чужӧма петасыс.

Сэні йӧзӧдӧм бӧрдӧдчан, кагаӧс унмовськӧдан, радейтчан сьыланкывъяс коркӧ сьывлісны миян пӧль-пӧчьяс. Ог кут лыддьӧдлыны найӧс. Но майшасьӧмпырысь шуа, мый талун тайӧ сьыланкывъяссӧ ӧнія коми войтыр, торйӧн нин томджыкъяс, ӧдвакӧ нин тӧдӧны. А прӧйдитас кад, и на йылысь колясны сӧмын казьтылӧмъяс. Корсюрӧ фольклор котыръяс кутасны ливкйӧдлыны тайӧ сьыланкывъяссӧ сцена вывсянь да казьтывлыны миян важся культура йылысь, мый коркӧ овлӧмаӧсь комияс. Небӧглӧн водзкывйын авторъяс сідзжӧ майшасьӧмпырысь гижӧны, мый вочасӧн чинӧ коми кывлӧн тӧдчанлуныс да сійӧн ӧні сёрнитӧны пыр омӧльджыка и омӧльджыка. Этша лыда котырлысь кывсӧ личкӧ вынйӧра рочыс. И дыр-ӧ кежлӧ коляс на коми кывйыс, ӧні сьӧкыд шуны.

Та вӧсна майшасьӧны и мукӧд учёнӧй-филологъяс. На лыдын Венгрияысь жӧ Сомбатхей карса университетысь профессор Янош Пустаи. Сылӧн кывъяс серти, тайӧ сё вонас вермасны бырны ханты да манси кывъяс. Кыдзи висьталӧ профессор, Коми муын быдмис 30 арӧсысь томджык быдса кӧлена, коді оз тӧд чужан кывсӧ, да сійӧс оз кыскы ас дінас коми войтырлӧн историяыс, культураыс.

Удмурт кыв вылын ёнджыкасӧ сёрнитӧны сиктса войтыр. Удмурт кывъя школаясыс ӧні эмӧсь сӧмын сиктъясын, а каръясын найӧ абуӧсь. Марий Эл республикаын мари кывсӧ велӧдӧны сӧмын некымын сиктса начальнӧй школаын. Янош Пустаилӧн висьталӧм серти, финн-йӧгра войтыр пӧвстын чужан кывсӧ медводз колӧ босьтчыны паськӧдны да сӧвмӧдны интеллигенциялы, мед найӧ сёрнитісны мам кывнас ӧта-мӧдныскӧд да йӧз водзын. Тайӧ инмӧ и политикъяслы. Сідзкӧ, кывъяс видзӧм да сӧвмӧдӧм кузя уджын зэв ыджыд кывкутӧмыс и бать-мамлӧн, и педагогъяслӧн, и государственнӧй служащӧйяслӧн, и политикъяслӧн. Та йылысь Янош Пустаи юксис аслас мӧвпъясӧн Сыктывкарӧ некымын во сайын волігӧн, а водзджык висьтасис финн-йӧгра войтырлӧн ІV конгресс вылын, коді муніс 2004 воын Таллинын.

Ог кӧсйы шуны, мый коми учёнӧйяс, культураса да искусствоса войтыр, гырысь чина йӧз сулалӧны коми кыв вӧсна тӧжд-майшасьӧмысь бокын. Сьӧлӧмӧс пыр вӧрзьӧдӧны учёнӧй-филологъяс Евгений Цыпановлӧн, Анатолий Ракинлӧн, Евгений Игушевлӧн, Галина Некрасовалӧн, гижысьяс Виктор Напалковлӧн, Гений Горчаковлӧн, Николай Щукинлӧн, паськыда тӧдса журналистъяс Александр Петруневлӧн, Леонид Лыткинлӧн да мукӧдлӧн газет пыр майшӧдлана висьтасьӧмъясыс. Найӧ бура гӧгӧрвоӧны коми войтырлӧн олӧмын чужан кывлысь коланлунсӧ да тӧдчанлунсӧ, вӧзйӧны сійӧс видзӧм, сӧвмӧдӧм-паськӧдӧм могысь ассьыныс туйяс. Збыльысь ӧд, коми кывтӧг оз ло и коми войтырыс. И тайӧ лоӧ ыджыд воштӧм став мирса войтырлӧн культуралы.

Тайӧс тӧд вылӧ босьтӧмӧн Коми Республикаса велӧдчӧм сӧвмӧдан да велӧданног бурмӧдан институтысь быдса котыр бӧръя воясӧ кутіс дасьтыны коми кыв кузя ӧнія кадыслы лӧсялана велӧдчан небӧгъяс да пособиеяс. Коми войтырлӧн воддза да ӧнія олӧм-вылӧм йылысь мича спектакльяс пуктӧ шылада-драмаа вужвойтырлӧн театр, кодӧн юрнуӧдӧ Светлана Горчакова.

Позьӧ нӧшта ӧттор-мӧдтор лыддьӧдлыштны. Сэк жӧ коми кыв да коми культура сӧвмӧдан уджын мытшӧдыс помтӧм на. На йылысь миян газет эз нин ӧтчыдысь казьтыштлы, торйӧн нин коми кывлӧн воӧ, но кутшӧмкӧ вежсьӧмъяс ёнасӧ оз тӧдчыны. И мед оз дивит менӧ лыддьысьысь, но бара жӧ окота казьтыштны мыйсюрӧ воддза гижӧдъясысь.

Некымын во сайын, кор республикаса печать да юӧр сетан агентствоӧн юрнуӧдіс Лидия Рябова, пӧдлалісны Коми книжнӧй издательство. Ог тӧд, кодлы юрас воис тайӧ мӧвпыс. Дерт, ӧтнассӧ Рябова ёртӧс абу жӧ окота мыждыны. Но век жӧ мыжа и сійӧ, мый эз сувт тайӧ нем думайттӧм воськолыслы паныд. Сэк жӧ мукӧд финн-йӧгра республикаясын национальнӧй издательствояссӧ оз и мӧвпавны пӧдлавны. Найӧ уджалӧны, лэдзӧны ас кыв вылын небӧгъяс. А миян ӧні коми небӧгтӧ абу кокни лэдзны. Да и гижӧда петасъяслӧн тиражъясыс сӧмын 300–400 экземплярӧдз воӧны. Кодлы найӧ тырмасны? Сэк жӧ ӧнӧдз на помнита, кор миян гижысьяслӧн небӧгъясыс петавлісны вит да унджык сюрс экземплярӧн. И ньӧбысьыс век вӧлі. А ӧні кытысь коми небӧгсӧ судзӧдны?

Вӧлі тайӧ керкаас коми небӧгъясӧн вузасян «Востым» лавка, но сійӧс сідзжӧ пӧдлалісны. Ӧні эськӧ мунӧ сёрни сійӧс бӧр восьтӧм йылысь. Но ӧд пӧдлавнытӧ восьтӧм серти кокниджык. Корсюрӧ Сыктывкарса печать керкаӧ пыравлӧны коми лыддьысьысьяс, юасьӧны выль небӧгъяс йылысь. Но налы вочавидзны ӧні некод тӧлкӧн оз вермы. Сы вӧсна, мый небӧг лэдзан тэчассӧ кисьтӧмӧн кисьтісны. Дерт, кодсюрӧ ыстысьӧ, талун пӧ эмӧсь асшӧр издательствояс да найӧ вермасны быдтор лэдзны. Но мыйла нӧ вӧлі кисьтны национальнӧй издательствосӧ, коді таӧдз пасйис котыртчӧмсяньыс 90 во да кӧні уджалісны бур специалистъяс. Тыдалӧ, кодлыкӧ колӧ вӧлі торкны коми небӧг лэдзӧм кузя уджсӧ. Со тасянь и заводитӧны кисьтны национальнӧй культурасӧ.

Мый тайӧн кӧсъя шуны? Таво тӧвнас учёнӧй-биологъяскӧд, филологъяскӧд ветлі аддзысьлыны Ыбса да Паджгаса шӧр школаясын велӧдчысьяскӧд. Сэтчӧ мунтӧдз пыр эски, мый тайӧ важся коми сиктъясас и челядьыс сёрнитӧны комиӧн. Но кор юалі налысь, кутшӧм кыв вылын бурджык висьтасьны, меным пыр жӧ шуисны:

— Говорите по-русски, по-коми мы плохо понимаем.

Весиг чуйми тайӧ кывъяс вылас. А нинӧм и шензьыны. Кытысь челядь велӧдчасны лыддьысьны да сёрнитны чужан кыв вылас, на дінӧ кӧ коми небӧгъясыс оз воны. Нӧшта ӧні ыстысьӧны, мый кризис вӧсна этша петӧ небӧгыс. Но весиг Великӧй Отечественнӧй войналӧн медся сьӧкыд кадӧ Коми книжнӧй издательство вӧлі лэдзӧ вонас 60 да унджык небӧг. И со кытчӧдз воим сэксянь.

Миян чиновникъяс радейтӧны сёрнитны, мый коми кыв сӧвмӧдӧм-паськӧдӧм могысь республикаын вӧчсьӧ став позянаыс. Сӧмын тай оз век эскыссьы татшӧм шуӧмыслы. Кымын ичӧт школа пӧдлассис бӧръя воясӧ республикаса сикт-грездъясын. Кыв шутӧг, гашкӧ, кымынӧскӧ на пиысь, велӧдчысьыс вывті этша да, и позис пӧдлавны. Но ӧд эз жӧ сы мындаӧс. Бара жӧ ыстысьӧны, мый ичӧт школаясын абуӧсь челядьӧс бура велӧдӧм могысь позянлунъясыс. Но мӧдар боксянь кӧ, буретш ичӧт школаясас кольӧма на вӧлі мам кывлӧн кӧрыс. А кор нывкаясӧс да зонкаясӧс заводитӧны новлӧдлыны ичӧт грездъясысь гырысь сиктъясса школаясӧ, найӧ и заводитӧны кӧдзавны чужан кыв дінас. А сэсся школа помалӧм бӧрын кызвыныс мунӧны каръясӧ, кӧні ёнджыкасӧ сёрнитӧны рочӧн. И чужанінӧ бӧр бергӧдчӧм йылысь оз нин мӧвпыштлыны. Тадзи ми бара жӧ кералам чужан кывлысь вужъяссӧ.

Некымын во сайын со тадзи Сыктывкарса государственнӧй университетын пӧдлалісны финн-йӧгра факультет, код водзӧ вӧлі сувтӧдӧма мог дасьтыны школаясын коми кыв да литература велӧдӧм могысь бур специалистъясӧс. Но, тыдалӧ, тайӧ факультетыс кутіс пӧртмавны кодлыськӧ синъяссӧ. И бара правдайтчӧны сійӧн, мый колӧ видзтыны сьӧм. Сэк жӧ ыджыд чиновникъяс пиысь этша коді мӧвпыштлӧ, мый сёрниыс мунӧ быдса войтырлысь кыв да культура видзӧм йылысь. Тані оз позь правдайтчыны сӧмын мыйкӧ чинтӧмӧн да пӧдлалӧмӧн.

Сэк кості и финн-йӧгра дас ӧтиӧд конгресс вылӧ Комиысь ветліс сӧмын сизим учёнӧй-филолог, Россияса мукӧд финн-йӧгра республикаясысь серти медся этша. Кӧть эськӧ кӧсйысьыс вӧлі ёна унджык. Тыдалӧ, мукӧдас, кӧні оз овны миянысь озырджыка, финн-йӧгра наукасӧ пыддиджык пуктӧны.

Ёна рочмисны Кӧрткерӧс да Удора районъясысь «Звезда» да «Выль туйӧд» газетъяс. Кӧть эськӧ и Шӧр Эжва вылын, и Мозын да Вашка юяс бердын олӧны кызвыныс коми войтыр. А налы, кодъяс кывкутӧны коми газетъяс вӧсна, тыдалӧ, мам кывйыд дзик веськодь. Чиновникъястӧ сідзжӧ оз вӧрзьӧд, кутшӧм кыв вылын петӧны газетъясыс. Но збыльысь коми кӧрыс кыкнан газетас оз нин ёна тӧдчы.

* * *

Нӧшта ӧтитор майшӧдлӧ. Регыд кутасны гижавны став Россия пасьта йӧзӧс. Сэні пондасны и индавны, кутшӧм кыв вылын мортыс сёрнитӧ. И огӧ-ӧ ми тайӧ гижалӧм бӧрас нӧшта на чинӧй? Карӧ мунысь комиясыд ӧд оз нин лыддьыны асьнысӧ тырвыйӧ коми йӧзӧн. И кутшӧм нимӧн сэки шуны миянлысь республиканымӧс, кодлы локтан во тырас котыртчӧмсяньыс 90 во. Комиыс ӧд вочасӧн кутас лоны чаль мында. Сэсся и найӧ бырасны. Збыльысь ковмас сэки асьнымӧс фольклор праздникъяс дырйи казьтылӧм могысь нюркйӧдлыны Эрик Васоилӧн да Каталин Лазарлӧн небӧгысь важся коми сьыланкывъяс. Сьывны да мӧвпавны ас кежысь, мый вӧліны комияс да бырисны. Дерт, миянӧс жалитыштӧны венгръясыд. Но миянлы нӧ мый таысь, асьным кӧ асьнымӧс пыдди ог пуктӧй. Со и бырам.