ВӦРСА РӦДЫСЬ

Вит арӧса Кирӧӧс вайӧдісны карысь дедушыс дінӧ вӧрса дачаӧ. Мыйкӧ пӧ омӧля сёйны да ыдждавны пондіс зонкаыс. Ӧтарӧ висьӧдчӧ и. Мед жӧ пӧ тшӧтш олыштӧ вӧрас. Кыдзкӧ-мыйкӧ бӧр оз-ӧ вежсьышт бурланьӧ сӧстӧм сынӧдыс вылын. Да гажа-мича вӧр-васӧ быд лун аддзигӧн.

А керкасӧ дедушыс тшупӧма негырысь пожӧм керъясысь, весиг абу на удитӧмаӧсь воймыны да сьӧдасьны найӧ. Водан вольпасьӧ да, шыльыда лӧсыштӧм да гогналӧм ув гӧгыльяс, ловъя синъяс моз, быдладорсянь видзӧдӧны тэ вылӧ. Да мыйкӧ быттьӧ, кутшӧмкӧ гусятор, кӧсйӧны висьтавны тэныд. Мыйкӧ юасьӧны ли.

Дедушыс буретш вӧлі ӧгуреч быдтыны выль теплича вӧчӧ, но шуис эновтлыны став уджсӧ да аски жӧ петавлыны Кирӧкӧд вӧрӧ. А луныс, асывсянь, гажа пуксис. Лӧз енэжыс сӧдз, еджыд парусъяс кодь шочиник кымӧрторъяс сӧмын кытчӧкӧ тӧвзьӧны зэв выліын. И пыдӧстӧм пыдӧсӧдзыс енэжсӧ югзьӧдӧма яр шондіӧн. Кыдз шуласны: вый войтыштӧ гожся луныс!

Кор деда-внука петісны Пелысь-ю ваысь чӧскыд чай юыштӧм бӧрын, войся лысваыс вӧлі кызвыннас косьмӧма нин. Шочиник гӧгыльяс сӧмын югзисны да дзирдалісны турун сіяс вылын да томиник пипуяслӧн ки пыдӧс пасьта кыз-веж коръяс вылын. И югыд шонді ыпъяліс-нялйис вӧрӧ мунысьяслы воча моз. И Пелысь-юыс лӧз шӧвк моз шыльыда исковтіс налы воча жӧ. И ытшкылӧм бӧрын бара нин вежӧдысь виддзыс уна шыясӧн висьтасис налы войся вӧтъяссӧ. И пуяс йылын кайяс мыйкӧ кыпыда сьылісны налы...

И Кирӧлы мыйлакӧ сэтшӧм жӧ нимкодь да кыпыд лои, весиг ачыс оз тӧд, мыйысь. Зонка весигтӧ ордйӧдіс дедушсӧ да водзын пондіс котӧртны юдорса векньыдик видзторйӧ вурыштчӧм ордымӧд. Водзын мунігӧн сэсся и аддзис Кирӧ медводдза тшак.

— Дедуш, дедуш! Видзӧдлы жӧ! — вӧр тырнас кутіс чиктывны ичӧт вотчысь. — Кутшӧм мичаник тшак ме аддзи!

Дедушыс матыстчис жӧ. Да, эстшӧм мича тшак, вӧлӧмкӧ, виччысьӧ ичӧт Кирӧӧс кольӧм вося рудӧдӧм пипу коръяс улын дзебсясигтыр. Дона Гоб!

Копыртчисны деда-внука чача кодь мича тшакыс весьтӧ. Дедушыс тшӧктіс босьтавны вывсьыс вевттьӧд коръяссӧ. Кирӧ босьталіс, и вӧрса дивӧыс дзоньнас мыччысис да сувтіс на водзӧ. Банйӧм тупӧсь кодь юра, рудов кыз подъя. Зонка весигтӧ шлапкӧдыштіс сійӧс вылісяньыс, и сэтшӧм зумыда кыліс сылы ки пыдӧс улас. Сэсся дедушыс перйис бокас ӧшалысь пуртӧссьыс вӧралан пуртсӧ да зэв видзчысьӧмӧн вундіс му бердтіыс кыз подсӧ. Сэк жӧ шуаліс:

— Лёк ногӧн нетшыштны тайӧ молодечсӧ оз позь. Мед сылӧн вужйыс бур мусинас кольӧ, да сы пыдди выль тшак петӧ.

— Чайтан, выль на петас? — шензьӧ зонка.

— Петас, дерт! Бура вундам да... Вай жӧ ми тайӧ гӧптовсӧ неуна дзебыштам лыскӧн да корйӧн, а лун-мӧд-коймӧд мысти бара воам да выль тшак босьтам.

А Кирӧ нин чеччӧдлӧ и гӧгӧрбок видлалӧ асъя ыркыдсьыс шонавтӧм на гобсӧ. Ок и мича! Вундӧминӧдыс лым еджыд. Сэтшӧм жӧ еджыд, быттьӧ нӧкйӧн мавтыштӧмаӧсь, и шыльыд да гӧгрӧс шляпаыслӧн кынӧм увтіыс. И некӧн немся номыр туй оз тӧдчы. Кӧть ӧні жӧ вомад сюй!

— Тэ вед, дедуш, висьталан мамӧлы, мый ме аддзи татшӧм тшаксӧ?

— Висьтала, дерт, кыдзи нӧ ог! — кӧсйысьӧ дедушыс. — Быдӧнлы висьтала!.. А нимыс тайӧ тшакыслӧн Дона Гоб. А рочӧн кӧ — Белый Гриб. Либӧ Сахарный Гриб. Видзӧд, сакар кодь еджыд и эм.

Сэсся дедушыс нуӧдіс Кирӧӧс тыкӧлаӧн гӧгӧртӧдӧм ді кодь вылӧ. Сэні пӧ менам аслам тшак син. Тані тшӧкыдакодь быдмис томиник пипу да кыдз. И гӧгӧр вӧлі турунзьӧма. Дедушыс шуис, мый зэв ньӧжйӧндзи пӧ кутам таті ветлӧдлыны. И регыд Кирӧлӧн син водзын, турун пӧвстас, биа ӧгыр моз ыпнитіс бара на кутшӧмкӧ тшак. И выльысь горӧдіс шуда зонка.

— Тайӧ Гӧрд Гоб, — велӧдіс дедушыс. — Ачыд гӧгӧрво, мыйла сійӧс сідзи нимтӧны.

— Сы вӧсна, мый юрыс гӧрд! — тӧдмавтӧг эз ов Кирӧ.

— Да, сы вӧсна. Видзӧд, тэнад юр дорысь на гӧрдджык. — А колӧ тані шуны, мый миян вотчысьлӧн ыджыд мича юрыс вӧлі югыдгӧрд юрсиа.

Дедушыс вундіс да мыччис кузь да зумыд подъя гӧрд юра тшаксӧ. Кирӧ босьтіс да мӧдіс шыльӧдны быттьӧкӧ сьӧдовата нитшсялыштӧм подсӧ.

— Дедуш, видзӧд, вундӧминӧдыс сьӧдӧдны кутіс! — чуймис зонка. — Мый нӧ лоис?

— Немтор эз ло. Гӧрд гобыд, вундан да, век тадзи сьӧдӧдӧ. Яр гӧрдыс и чим сьӧдыс сылӧн тырмымӧн эм. Но таысь сійӧ чӧскыдсӧ оз вошты, — висьтавліс дедушыс.

И нӧшта на дона гобъяс да гӧрд гобъяс аддзалісны деда-внука. И уртшакъяс. И томиник зумыд вагобъяс тшӧтш босьталісны. Весигтӧ некымын рыжик тшӧтш сюрис.

И мыйысь медъёнасӧ нимкодь вӧлі кыкнанныслы — унджык тшаксӧ казяліс ичӧт Кирӧ. Дедушыс пенсия вылӧ петӧм бӧрын пӧрысьмыштіс нин, да синъясыс сылӧн, ӧчкитӧгыс, эзджык нин вермыны казявны быдӧн ас ногӧныс сайӧдчӧм тшакъяссӧ. А Кирӧлӧн югыдлӧз синъясыс турун пӧвстысь и кор улысь вӧлі казялӧны!

Бурпӧт кытшлалыштӧм бӧрын вотчысьяс бӧр петісны Пелысь-ю дорӧ, ӧні нин ылӧджык видз вылӧ. Тані дедушыс вайӧдіс Кирӧӧс пашкыр льӧм куст дінӧ, кодсянь ӧвтіс юртӧ кольмӧдысь чӧскыд кӧрӧн. А кор зонка юрсӧ чатӧртіс вывлань, казяліс, кыдзи лӧз енэжыс весьтын ясыда сьӧдӧдӧны льӧм розъяс. Сэсся найӧ видзчысьӧмӧн, мед не чегны, нюгыльтісны льӧм пулысь нюдз вожсӧ да вотыштісны небыд льӧмсӧ. А сэсся и пуксисны шойччыштны Пелысь-юлӧн джуджыд веж кыр йылӧ.

Лун шӧрланьыс водзӧ на пӧсялӧм шонді меліа жагйӧ. Пыдӧсӧдзыс югзьӧдӧ кок улын сяльӧдчысь сӧдз ваа юсӧ. И сӧстӧм гӧгӧр. Мудзыштӧм-пӧсялӧм бӧрын сэтшӧм азыма лолавсьӧ ыджыдлы и ичӧтлы. Лэччылісны кыр улӧ да мыссьыштісны, содзсьыныс чурскӧдыштісны турун кӧра да вуж кӧра васӧ. Сэсся бӧр пуксисны кыр йылӧ, шонділы воча, да пондісны нёнявны лем небыд льӧм. А пытшкӧс чорыд кӧйдыс тусьсӧ шыблавны визувтысь ваӧ.

Неылын на дінсянь Пелысь-юӧ, варова боргигтыр, визувтіс-усис шор.

— Шорыс петӧ, мед Пелысь-юыслысь васӧ содтыштны? — юасьӧ быдторсӧ жӧ нин мӧвпалысь зонка.

— Да, медсясӧ сы могысь, — оз шензьы таысь дедушыс.

— А ачыс Пелысь-юыс кодлысь васӧ содтӧ? — водзӧ на юасьӧ Кирӧ, сылы быдторсӧ окота тӧдмавны.

— Сійӧ бара Эжвалысь содтӧ, — висьтавлӧ дедушыс окотапырысь. — Эжваыдлысь уна татшӧм ю содтӧны васӧ, да ок ёна паськыд и ота сійӧ лоӧ!

Кор мӧдісны кытшовтыштны шор пӧлӧнӧд, кытысь бура жӧ сюраліс тшакыс, дедушыс индіс шор вомӧн пӧрӧдӧм гырысь пипуяс вылӧ.

— Коді нӧ сымда пусӧ пӧрӧдӧма? — тшӧтш чуймыштӧ татшӧмторсьыд ичӧт Кирӧ.

— Тадзисӧ мойяс уджалӧмаӧсь, — воча нюмъялӧ дедушыс.

— Мойяс? Кутшӧм нӧ мойяс?

— Но, рочӧн кӧ, бобр. Ёнджыкасӧ ваын найӧ уялӧны. Пон гырсяӧсь кымын... Куыс найӧлӧн ёна мича да шоныд... А пипусӧ пӧрлӧдлӧны, мед кырсьсӧ кульны да сёйны. Видзӧд, кыдзи вильӧдӧмаӧсь, дінсяньыс да йылӧдзыс, быд ув помӧдз... А сэсся и татшӧм шоръяссӧ бура помӧны найӧ, пӧрӧдӧм пуяснас да увъяснас. Мед унджык ва чукӧрмас, да вӧляджык лоӧ уявны и мукӧдтор керны.

— Асьныс али мый ставсӧ керӧны? — ёна чуймӧ таысь зонка.

— Асьныс.

Кыкнанныс видлалӧны да малалӧны гӧгрӧс ӧжынӧн моз йывмӧса орйӧдлӧм кыз пипуяссӧ да шензьытӧг оз овны вӧрса пӧрӧдчысьяслӧн татшӧм уджнас.

А кор деда-внука бӧр кыпӧдчисны сора вӧра рӧч йылӧ, сэтысь, кыз увъя пашкыр пожӧм пытшкысь... налӧн синъяс водзын... чӧла моз кыпӧдчис... зэв паськыд бордъяса... ыджыд... сера... сюзь!.. Виччысьтӧмысла весиг чатӧрмунлісны вотчысьяс!.. Сюзьлӧн чашка пасьта виж бугыльясыс веськыда на вылӧ югнитлісны. Но дедушыс шуис, мый эз наысь повзьы сюзьыс, а, буракӧ, водзджык на ракаясысь дӧзмис. Ракаясыс и збыльысь гӧгӧр швычӧка лэбалісны да лёкысь кравзісны.

— Ок, мый ыджда вӧлӧма сюзьыс! — век на оз вермы лӧньны Кирӧ. — Сы вылӧ кӧ пуксян, вермас лэбӧдны? Да, дедуш?

— Вермас бара татшӧмыд! — кыпыда жӧ шуӧ дедушыс, кодлы и аслыс зэв нимкодь. Сыысь тшӧтш нимкодь, мый татчӧс вӧрын олӧ на со татшӧм ыджыд да мича сюзь. Шыр куталысь.

Чуман тыр тшак вайисны гортӧ деда-внука. Бур тшак пӧ! — шуис дедушыс. Сэсся ломтісны пач да выйӧн жаритісны тшаксӧ. Том картупель керыштісны йӧрысь да пуисны. Пелысь-ю ваысь чай пузьӧдісны да сэтӧр чальясӧн заваритісны.

Сэсся и сэтшӧм чӧскыдпырысь да нимкодьпырысь сёйисны! Кирӧ весиг содтӧд на корліс чӧвтны аслыс вӧр кӧрӧн паркйысь да пинь улас ярскӧдчысь тшаксӧ. Тшӧтш и гортас серти кык пӧв унджык нянь да картупель мутшкис.

Войнас Кирӧ бара на аддзыліс сюзьӧс. Быттьӧ ыджыд лэбачыс пуксьӧдіс сійӧс, Кирӧӧс, мыш вылас, шевкнитіс паськыд бордъяснас, качӧдіс вылӧ-вылӧ да и пондіс лэбӧдны помтӧм-паськыд вӧр весьтӧд. И меліа шуӧ сюзьыс Кирӧлы: ме пӧ тэнӧ медся тшакаинас да медся вотӧсаинас лэбӧда!..

А кор садьмис татшӧм вӧтъясыс бӧрын ичӧт Кирӧ, дедушыс юасьӧ:

— Но, талун нӧ мый нин пондам керны Кирӧыскӧд? Гашкӧ, гажтӧмыд босьтіс да, бӧр карӧ лэччан?

— Талун ми, дедуш, вай бара на вӧрӧ ветлам тшакла! — кыпыда шуис Кирӧ стенсянь сы вылӧ дзоргысь ув-синъясӧ видзӧдліг.

— Но! Бара на? — быттьӧкӧ и шензьыштӧ дедушыс. — Эн ӧмӧй ёна мудз тӧрыт?

— Тӧрыт ме эськӧ и ёна мудзлі, — оз соссьы Кирӧ. — Но ӧні, войсӧ узим да, мудзыс менам кытчӧкӧ бӧр вошӧма.

— Но тай! — дзикӧдз долыдмӧ дедушыс. — Мунам инӧ!.. Талун инӧ ми тэкӧд Пелысь-ю мӧдарӧдыс кытшовтыштам... Тэ тай, зонманӧй, молодеч нин вӧлӧмыд! Тэ тай вӧрса рӧдысь на вӧлӧмыд!