ВЫЛЬ ОЛӦМ СЬЫЛЫСЬ
Ӧти тувсов рытӧ Сыктывкарса Набережнӧй уличаті москияс кузя муніс шӧркодь тушаа, паськыд пельпомъяса мужичӧй. Видзӧдіс кокъяс улас, мед оз вильды. Да и моски пӧвъясыс важмӧмаӧсь, кытсюрӧ розяӧсь, видзӧдтӧгыд кокыд вермас «лэчкӧ шедны». Шочиника паныдасьысьяс вылӧ мунысь морт оз видзӧдлы. Коді чолӧмасьӧ сыкӧд, чӧвтлас сы вылӧ синъяссӧ, нюммунас да юрнас довкнитас.
Мортыс тэрмасьӧ: сійӧ сёрмӧ народнӧй домӧ спектакль вылӧ. Сӧмын на эштӧдіс верстайтны газетлысь аскиа номерсӧ. Типографияӧ нардомсянь кыкысь звӧнитлісны, юасисны, дыр-ӧ оз лок.
Сійӧс, нардомӧ сцена сайӧ пырӧмӧн тшӧтш, кытшалісны артистъяс. Найӧ волнуйтчисны: кад заводитны, а режиссёр эз во. А ӧні нимкодясисны: «Воин!».
— Неуна сёрмышті, другъяс. Аслым лои газетӧ кымынкӧ заголовок наберитны. Сэсся и, трустыд, москиыс кынмӧма да, вильыд. Тэрмасигад муртса эг чергысь да юрӧс поткӧд. Ме ог нин шу — Сыктывкарын моски бур, кытчӧ тувччан, сэтчӧ гур! — гир-гир серӧктіс воысь морт.
Сійӧ пӧрччис важмӧм руд драп пальтосӧ, сера кепкасӧ, кимльӧскивыв чӧвтіс ӧшинь вылӧ бумагаясӧн польдчӧм портфельсӧ, чуньяснас сыныштіс тшӧть кодь юрсисӧ. Петіс сцена вылӧ, видзӧдліс декорациясӧ, кызӧктыштіс, — тыдалӧ, сьӧлӧм вылас воис. Тшӧктіс содтыштны бисӧ пӧтӧлӧк бердын ӧшалысь «молния» лампаяслысь. Юаліс артистъяслысь: «Дасьӧсь-ӧ петны сцена вылӧ?»
Сетісны коймӧд звӧнок. Воссис занавес. Заводитчис медводдза действие.
Режиссёр сцена мыш вывсянь видзӧдліс ворсысь артистъяс вылӧ, нюммуніс: «Ставыс мунӧ лючки-ладнӧ!»
Пуксис гримируйтчыны. Сеталіс колана индӧдъяс сы гӧгӧр чукӧртчӧм ворсысьяслы. Сійӧ ёнджыкасӧ тӧждысьӧ ӧти артист вӧсна, велӧдӧ: «Тэ, другӧ, зіль кызджык гӧлӧсӧн сёрнитны. Петыр-апостолыд абу лябсьысь либӧ кутшӧмкӧ чикыш-кокыш. Сійӧ морт солиднӧй. Райӧ ӧдзӧс восьталысь»...
Заводитчӧ пьесалӧн мӧд действие. Сцена вылӧ петӧ кулӧм морт лов. Ас кыӧм кыз дӧраысь вурӧм еджыд дӧрӧма. Еджыд дӧра гача. Кӧтіа. А мый тайӧ абу нин морт, а сылӧн лолыс, висьталӧны плешас ляскӧм венеч да киас кутан кабалаыс, — гижӧд, код серти позьӧ пырны райӧ.
Морт лов си гудӧкӧн ворсӧ да сьылӧ:
Марпа менӧ лыддьӧдлӧмӧн,
Звӧнӧн дзебис-гуаліс.
Мун пӧ, Матвей, югыд шонді,
Ылӧ, вылӧ, райӧ кай!
Тайӧ вӧлі Сюзь Матвей, Парма чуркйысь, Коми муысь кувсьӧм морт. Сюзь Матвейӧс ворсіс Виктор Алексеевич Савин. Спектакльын режиссёрӧн вӧлі сійӧ жӧ.
Тадзи 1922ʼ вося апрель 23-ӧд лунӧ Сыктывкарса нардомын первойысь сувтӧдісны антирелигиознӧй пьеса «Райын». Пьесалӧн авторыс вӧлі сійӧ жӧ В. А. Савин — Нёбдінса Виттор.
Ме тӧдлі да унаысь аддзывлі Виктор Алексеевичӧс, кыдзи композиторӧс да дирижёрӧс. Кызьӧд воясын Сыктывкарса нардомын да «Звезда» клубын частӧ вӧчлывлісны коми рытъяс. Сідзи сэки шулісны коми кыв вылын нуӧдан эстраднӧй концертъяс. Коми поэтъяс (этшаникӧн на вӧліны, морт-мӧд-коймӧд) лыддьылісны ассьыныс кывбуръяс, роч вылысь переводъяс. Унаысь ворслісны ӧти действиеа пьесаяс.
Но медся тӧдчанаыс коми рытъяс вылын вӧлі сьылӧм. Воссяс занавес. Сцена вылын — ыджыд хор. Сэні карысь чукӧртӧм войтыр, кодъяслӧн гӧлӧсъясныс туянаӧсь: сӧветскӧй служащӧйяс, военнӧйяс, учительяс, школаясын велӧдчысьяс. Вӧліны сэні и Кырувса да Изкарса крестьяна пиысь некымын нывбаба да мужичӧй. Заллы мышкӧн сулалӧ дирижёр — неуна мышкыртчӧм пельпомъяса, вылас — важ коричневӧй пинжак. Лэптыштӧ кияссӧ, шеныштчӧ. Хор сьылӧ «Интернационал». Зал сувтӧмӧн кывзӧ тайӧ ыджыд гимнсӧ.
Сэсся дирижёр бергӧдчӧ заллань, юӧртӧ:
— Ӧні хор сьылас «Ӧтчыд овлӧ». Кывъясыс Нёбдінса Витторлӧн. Музыкаыс сылӧн жӧ. Хорӧн веськӧдлӧ Нёбдінса Виттор жӧ.
Зал гора аплодисментъясӧн чолӧмалӧ медводдза коми композиторӧс да хор котыртысьӧс. Унаӧн первойысь на кылӧны ас рӧднӧй кыв вылын сьылӧм, шензьӧны, кыдзи мича сьыланкывъяс вермӧны вӧрзьӧдны да бурмӧдны сьӧлӧмтӧ.
В. Савинӧн гижӧм сьыланкывъясыс ӧдйӧ паськалісны йӧз пӧвстӧ. На пиысь унджыкыс лоины народнӧй сьыланкывъясӧн: «Чужи-быдми сьӧд вӧр шӧрын», «Югыд кодзув», «Ӧтчыд овлӧ», «Веж видз вывті муна», «Тувсов вой», «Тутуруту Семӧ». А поэтлы да композиторлы таысь ыджыд чесьтыс нинӧм оз вермы лоны.
Сійӧ воясас коми сьыланкывъяслысь нотаяса сборник лэдзны эз на вермыны. Сьыланкывъясыс йӧз пӧвстӧ пырисны Сыктывкарса коми хор отсӧгӧн. Сёрӧнджык, 1926ʼ воын, Москваын стеклограф вылын печатайтӧмӧн П. А. Анисимов лэдзис сборник «Коми сьыланкывъяс», кытчӧ пырисны и В. Савинлӧн сьыланкывъясыс. Сборниклӧн тиражыс вӧлі сӧмын 200 экземпляр. И, дерт, сійӧ уна коми сиктӧ эз веськав. А ӧні тайӧ сборникыс некытысь нин оз сюр.
Нёбдінса Витторӧс, кыдзи поэтӧс, ме тӧдлі водзджык нин — 1919ʼ во заводитчигӧн. Сыкӧд ми частӧ аддзысьлім УОНО бердын лӧсьӧдӧм коми комиссияын, кытчӧ рытъясын чукӧртчывлісны коми гижысьяс. Сэні Нёбдінса Виттор тӧдмӧдліс миянӧс аслас кывбуръясӧн, пьесаясӧн. Аддзывлі унаысь «Звезда» клубысь митингъяс вылысь да и карса партийнӧй собранньӧяс вылысь, кӧні сійӧ лыддьывліс кывбуръяссӧ да сьывліс ассьыс сьыланкывъяссӧ.
Виктор Савин комиӧн гижны заводитіс 1918ʼ воын. Поэт регыдъя кадӧн лои паськыда тӧдса коми уджалысь йӧзлы. Сэкся кадӧ, кызьӧд воясӧ, унаӧн вӧлі шензьӧмӧн шуласны В. Савин йылысь: «Кыдзи мортыс удитӧ быдторсӧ вӧчны!»
Олӧмыс тшӧктіс. Великӧй Октябрӧн шызьӧдӧм да ловзьӧдӧм олӧмыс. И сійӧ сьӧлӧмсяньыс, став сямсӧ пуктӧмӧн кутчысис художественнӧй кывйӧн отсасьны выль олӧм тэчысьяслы.
Збыльысь чуймӧдліс миянӧс Виктор Савинлӧн уна сикаса уджыс. Общественнӧй деятель, журналист (сійӧ уна во вӧлі областнӧй газетын редакторӧн), поэт, прозаик, драматург, режиссёр и артист, композитор, коми хор котыртысь да сійӧн веськӧдлысь, коми народнӧй сьыланкывъяс чукӧртысь, том коми гижысьясӧс велӧдысь, «ыджыд ай», — кыдзи шуліс сійӧс писатель Иван Изъюров.
Ӧтпырйӧ удитліс тайӧс ставсӧ вӧчны!
Он тӧд, мыйджык тайӧ уджъяс письыс вӧлі сылӧн медся радейтанаыс. Ставсӧ Виктор Алексеевич ӧткодя радейтліс, став дінас сьӧлӧмысь босьтчыліс.
Аслас автобиографическӧй висьтын сійӧ гижӧ: «Укомын (Усть-Сысольскӧй уезднӧй партийнӧй комитетын. Н. П.) секретаралігӧн эг жӧ шыбитлы коми гижан уджӧс. Вӧлі вӧчан-вӧчан кутшӧмкӧ партийнӧй удж, да сэні жӧ и кывбуртӧ гижыштан, мыйкӧ дум вылад усяс да. Либӧ балалайкаӧн коми сьыланкывъяслы мотивъястӧ вӧлі лӧсьӧдла. Балалайкаӧй унджыкысьсӧ сулавліс аслам гижан пызан дорын, пыр нин ки улын вӧвлі».
Олӧмыс тшӧктіс сідзи. Колӧ вӧлі и партийнӧй удж нуӧдны. Колӧ вӧлі гижны и кывбуръяс да сьыланкывъяс, кор мездмӧм коми уджалысь йӧз кутісны горша кыссьыны культуралань, — «югыдланьӧ», кыдзи шулывліс поэт да мыйӧ чуксавліс ачыс.
В. А. Савинлӧн судзсис сямыс да талантыс. Талант да ёна зільӧм отсалісны писательлы унатор вӧчны, мый тшӧктіс сьӧлӧмыс. Писатель тӧждысис морт судьба йылысь. И тайӧ тӧждысьӧмнас кужис талантсӧ веськӧдны сэтчӧ, кытчӧ колӧ мортлы да мый лӧсялӧ сійӧ шудлы.
* * *
Мыйӧн вына творчествоыс Нёбдінса Витторлӧн? Мыйла сійӧ лои регыдӧн паськыда тӧдса коми уджалысь йӧзлы? Поэт радейтіс тільсьысь-пессьысьӧс. Коми гӧль крестьяна пӧвстысь петӧм морт, удж да кынӧмпӧт корсигӧн Уралса да Украинаса рабочӧйяс пӧвстын дыр овлысь морт, тӧдіс ас рӧднӧй народыслысь мӧвпъяссӧ да кӧсйӧмъяссӧ, гӧгӧрвоис, кытчӧ сылы колӧ мунны вӧля да шуд перйӧм могысь.
Писатель бура тӧдіс коми фольклор, кужис вӧдитчыны сыӧн. Сійӧ пӧся радейтіс ассьыс рӧднӧй кывсӧ. Ӧти кывбурлы нимсӧ пуктіс «Сьӧлӧм сьылӧм»:
Унаысь ме сьывлывлі,
Йӧзсянь «аттьӧ!» кывлывлі;
Пӧлянӧн моз чипсася,
Йӧз сьӧлӧмӧ чуксася.
Коми сьыланкывйӧн.
Поэт бура тӧдіс: коми уджалысь йӧзӧс верман кыскыны выль олӧмӧ, локтан кӧ на дінӧ ас рӧднӧй кывйӧн. Сы вӧсна и гижис:
Кор ме сьыла — воссьӧ юр,
Пыр ме сьыла мый медбур:
Лёка олӧм «вуштышта»,
Бура олӧм ошкышта
Коми сьыланкывйӧн.
Виктор Савин бура тӧдіс роч кыв, роч литература, радейтіс сійӧс. И аслас уджын мыджсис озыр да ыджыд роч литература вылӧ. Сійӧ том писательяслы роч литература йылысь шулывліс: «Он вермы лоны писательӧн, он кӧ тӧд мукӧд йӧзлысь литературасӧ, бур писательяслысь опытсӧ».
Коми поэт радейтіс украинскӧй народӧс, сылысь мича музыкальнӧй кывсӧ. Первойя кадас аслас творчествоын сійӧ подражайтліс украинскӧй литературалы.
Виктор Алексеевич сюся видзӧдіс роч сӧветскӧй литература сӧвмӧм бӧрся. И медъёнасӧ сылы лӧсялана вӧлі Демьян Беднӧйлӧн да Владимир Маяковскӧйлӧн творчествоыс. Тэкӧд ӧттшӧтш сійӧ аслас творчествоын мыджсис Максим Горькӧйлӧн гуманизм вылӧ — социалистическӧй гуманизм да патриотизм вылӧ. Налӧн творческӧй стиль вылӧ мыджсьӧмӧн коми писатель кужис вӧчны сідзи, мый гижӧдъясыс сылӧн пӧртмасьӧны национальнӧй рӧмъясӧн.
Виктор Савин вына сійӧн, мый веськӧдіс ассьыс талантсӧ олӧм правдалы банӧн, сійӧ правдаыслы банӧн, кычӧ чуксалӧ Ленинлӧн партия. Писательлӧн талантыс дзоридзаліс, лои матыссаӧн уджалысь йӧзлы, йиджис на сьӧлӧмӧ сы вӧсна, мый сійӧ йиджтысьӧма социализм идеяясӧн. Та вӧсна Виктор Савин творчествоын пыр тӧдчис олӧм радейтӧм да оптимизм.
Зэв нимкодь сьӧлӧмлы!
Уджавны чужсьӧма
Бур лӧсьыд кадъясӧ:
Выль олӧм доригӧн,
Коми йӧз садьмигӧн.
* * *
Виктор Савин вӧлі коми сӧветскӧй литературалы подув пуктысьӧн. Сійӧ жӧ пуктіс подувсӧ и коми театрлы. Ме уна пӧрйӧ ворслі коми спектакльясын, кодъясӧс сувтӧдліс Виктор Алексеевич, тӧдлі, кутшӧм уна кад да вын сійӧ сетіс коми театрлы.
Пьесаяс коми кыв вылын эз вӧвны. Нёбдінса Виттор гижӧ оригинальнӧй пьесаяс, вуджӧдалӧ найӧс роч да украинскӧй кывъяс вылысь.
1919ʼ воын драматург гижис «Шонді петігӧн дзоридз косьмис». Сійӧ жӧ вося октябрын первойысь ачыс сувтӧдіс тайӧ пьесасӧ карса нардомын. Драматург сетіс революционер-большевиклысь образ. Коми йӧзлысь бытсӧ бура тӧдысь писатель петкӧдліс олӧмсӧ крестьянин семьялысь, сэсся сы пыр вайӧдіс революция да социализм вӧсна тышкасьӧмӧ.
Мед писательлӧн революционер Григорий Сигӧров эз артмы тыр вир-яя мортӧн, мед геройлӧн сёрниыс уналаын артмӧ сӧмын агитация, но тані автор кӧсйис петкӧдлыны революция вӧсна тышкасьысьяслысь мичлунсӧ, народлы налысь преданносьтсӧ. И тайӧ сылы удайтчис.
Водзӧ писатель гижис уна драматическӧй произведенньӧ, кӧні сылӧн тыдовтчис вынсялысь мастерствоыс.
«Шонді петігӧн дзоридз косьмис» драма бура примитісны коми сиктъясын. Быд вӧлӧсьтын сійӧс сувтӧдісны культпросвет кружокъяс. Сійӧ воясӧ коми типография ни издательство эз на вӧвны. Сиктъяссянь вӧлі локтасны Сыктывкарӧ грамотнӧй йӧз да пьесасӧ ставнас гижасны ки помысь.
1920ʼ вося январын да февральын тайӧ пьесанас Виктор Алексеевич коми труппакӧд ветліс Сыктыв вожӧ, Поёлӧдз, да Эжва катыд, Вомынӧдз. Пьесасӧ ворсісны кызь саяс сиктын.
Ме помнита коми труппалысь Сыктыв вожӧ ветлӧмсӧ. Быд сиктын вӧчисны спектакль. Тайӧ вӧліны сідз шусяна митинг-спектакльяс. Спектакль заводиттӧдз выступайтіс дженьыдик докладӧн партийнӧй агитатор Афанасий Андреевич Маегов.
Сьӧкыд вӧлі сэки ветлыны сиктъясӧд коми труппалы. Вӧлӧкъяссӧ унджыкысь лои вуджны подӧн. Вӧвъяс эз тырмыны: колӧ вӧлі военнӧй грузъяс кыскавны Аныбланьӧ, кӧні сэки вӧлі фронт. Унаысь артистъяслы нинӧм вӧлі сёйнысӧ. Кодсюрӧ дзугыльмывлісны. Но Нёбдінса Виттор аслас гажа юморӧн бурӧдас вӧлі быдӧнӧс. Корсясны сиктысь ведра картупель да пуасны, солӧ чутӧдӧмӧн сёясны, сюрӧ кӧ солыс, а оз кӧ сюр, сідзи сёйсяс.
Виктор Савинлы лои венны уна сьӧкыдлунъяс коми самодеятельнӧй театрын уджалігӧн. И «Сыкомтевчук» (Сыктывкарса коми театрын ворсысь чукӧр) котырттӧдз и сійӧс лӧсьӧдӧм бӧрын. Артистъяс эз вӧвны. Быд пьеса пуктігӧн колӧ вӧлі корсьны выль ворсысьясӧс. Режиссёр Савин вӧлі корсяс найӧс сӧветскӧй служащӧйяс пӧвстысь, военкоматын уджалысьяс пӧвстысь, корас партийнӧй работникъясӧс, бӧрйысяс совпартшколаын да мӧд ступеня (ӧнія средньӧй) школаын велӧдчысьяс пиын. И кодӧс корліс Виктор Алексеевич, некод некор эз ӧткажитчыв, тӧдӧ кӧть оз сійӧ сценалысь законъяссӧ, кужӧ кӧть оз ворснысӧ. Репетицияяс вылын режиссёрлы уна вын лои пуктывны, медым сійӧ либӧ мӧд ворсысьӧс недыр кежлӧ «вӧчлыны» артистӧн.
Декорацияяс вӧліны жебӧсь. Костюмъяс эз тырмыны. Лӧсьӧдны либӧ ньӧбны найӧс — сьӧм эз вӧв. Быд ворсысь вӧлі ачыс судзӧдӧ костюмсӧ, кутшӧмӧн колӧ петны сцена вылӧ. Кутшӧм колӧ, сэтшӧмыс кӧ оз сюр, вежасны вӧлі мӧдӧн. Ылӧсас кӧ лӧсялӧ и — ладнӧ. Гримъяс эз жӧ вӧвны. Шомӧн вӧлі гримируйтчам. Тош да ус пыдди туйліс кудель, кодӧс унджыкысьсӧ ваясны вӧлі асьныс жӧ ворсысьяс.
Ме помнита, кыдзи Виктор Алексеевич корсьліс артистъясӧс «Райын» пьеса пуктігӧн. Мужичӧйяс, позьӧ шуны, сюрины, унджыкыс труппаын векджык ворсысьяс пиысь: Петыр апостол, Илля да Елись пророкъяс, архангелъяс, поп-дьяк.
Но вот «Саваоп-ен» эз сюр труппаысь. Режиссёр корис Саваопавны пӧрысь да дзормӧм И. А. Сухановӧс. Сійӧ вӧлі косіник чужӧма, кокъясыс висьӧны да зэв сьӧкыда восьлалӧ. Буретш татшӧм и колӧ вӧлі режиссёрлы «ен-батьыд».
Сэсся «ангелъяс» некыдзи оз вӧлі сюрны. Режиссёрлы колӧны вӧлі вӧсни тушаа да мича чужӧмбана нывъяс. Дай кодъяс вӧліны эськӧ пелькӧсь, кокниа ветлісны, мед быттьӧ сцена вылын эз восьлавны, а лэбалісны. Сэтшӧм нывъясыс труппаын пырджык ворсысьяс пӧвстын эз вӧвны. Режиссёр корсьысис совпартшколаын да мӧд ступеня школаын. Коркӧ сэсся сюрины дас кымын ныв. Мыйкӧ жӧ найӧс велӧдіс режиссёр. Ачыс сійӧ укшаль вӧлі, петкӧдлӧ, а оз артмы, да гажаа сералӧ.
Спектакль вылын ангелъяс чужӧмнысӧ кыза мавтісны пудраӧн, мед дзебны том вирӧн банйӧмсӧ. Ворсігас ӧти ангеллы пудраыс пырис нырас, да сійӧс гораа несйӧдіс. А ангеллы несъявнытӧ оз позь. Зэв эз вӧв лӧсьыд! Но, а сідзсӧ сэсся том нывъяс ангелъяслысь рольсӧ эз омӧля ворсны.
Виктор Савин нардомын сувтӧдіс Н. Гогольлӧн «Майская ночь» повесьт серти инсценировка. Сэні Левкоӧс ворсны колӧ вӧлі том зон. Ме мукӧд пьесаясын унаысь ворслі том зонъяслысь рольяссӧ. Сы вӧсна режиссёр тшӧктіс Левкосӧ ворсны меным. Бандура пыдди сетіс мандолина, сійӧн ме неуна кужа вӧлі триньӧдчынытӧ. А вот сьывны ме ог сяммы, гӧлӧсӧй абу. А Ганнаӧс ворсіс Анна Андреевна Заболоцкая. Сылӧн вӧлі зэв бур гӧлӧсыс. Виктор Алексеевичлы ёна забеднӧ вӧлі, мыйла ме ог куж сьывны. А кутшӧм нӧ Левко артмас, он кӧ сяммы сьывны?! Но бур гӧлӧса том зонмыс сэки некод эз сюр.
«Сыкомтевчук» ёна уджаліс, уна спектакль вӧчліс кызьӧд воясын. Сёрӧнджык сійӧ шочмӧдіс ворсӧмсӧ, сэсся дзикӧдз дугдіс.
Но Виктор Алексеевич коми национальнӧй театр лӧсьӧдӧм вӧсна и водзӧ ёна тӧждысис. Сійӧ уджаліс коми передвижнӧй театрын. 1928–29ʼ воясӧ газетъясын гижис уна статья, индыліс, мый колӧ вӧчны, мед эськӧ коми театр зумыда сувтіс кок йылас. Сійӧ шуліс: колӧ репертуар; колӧны профессиональнӧй артистъяс; колӧ стрӧитны театр ыджыд бур сценаӧн, озыр декорацияӧн, лӧсьӧдны колана бутафория.
1932ʼ воын Театральнӧй искусство кузя Ленинградскӧй институтӧ мӧдӧдісны велӧдчыны том йӧзӧс, кодъяс петкӧдлісны нин асьнысӧ сцена вылын. Виктор Алексеевич сьӧлӧмсяньыс радліс, надейтчис, мый профессиональнӧй театр лӧсьӧдӧм кузя сылӧн кӧсйӧмыс збыльмас. Сійӧ зільӧ лӧсьӧдны театрлы национальнӧй репертуар.
* * *
Виктор Савинлӧн ыджыд поэтическӧй наследствоыс — революционнӧй пафоса агитационнӧй кывбуръяссянь паськыд эпическӧй гижӧдъясӧдз.
Лирическӧй жанр поэт уджын босьтӧ ыджыд места. Тані Нёбдінса Витторлӧн талантыс тыдовтчис медся бура, торйӧн нин гражданскӧй лирика юкӧнын. Сійӧ миянлы дона аслас оптимизмӧн, сӧстӧм сьӧлӧмӧн, коді чуткӧя кыліс выль олӧмсӧ. Поэтлӧн лирикаыс кыскӧ ас дінас эстетическӧй мичлуннас да джуджыд мӧвпъяснас, прӧстӧй, кокни да гӧгӧрвоана кывъяснас.
Мун народ дінӧ, ов да уджав на пӧвстын, отсав налы:
Лэбзьӧй, повтӧм варышъяс,
Вына бордъяс шеныштлӧй,
Джуджыд парма садьмӧдӧй,
Гажа гажсӧ петкӧдлӧй! —
со кутшӧм мог сувтӧдліс ас водзас поэт, со мый вылӧ сійӧ чуксавліс.
Поэт гижӧ джуджыд лиризма кывбуръяс «Чужи-быдмисянь», «Мамӧлы», «Дона гу вылын» да «Водзӧ кежлӧ» кывбуръясӧдз. И ставас тані кылӧ олӧм радейтӧм.
«Нэм томмӧдысь кад» кывбурын (гижӧма 1935ʼ воын) поэтлӧн сьӧлӧм вылас долыд абу мыйыськӧ мӧдторйысь, а сыысь, мый
Удайтчис ас синмӧн аддзывны мем,
Нимкодьысь ачымӧс шудаӧн лыддя:
Кыдзи важ сир курыд олӧмыс пыдди
Пуксис зэв долыд, зэв кыпыд выль нэм.
Аслас лирикаын Нёбдінса Виттор унаысь сувтлӧ нравственно-этическӧй темаяс вылӧ. Меным унаысь удайтчыліс кывлыны, кыдзи Виктор Алексеевич лыддьыліс ассьыс стихъяссӧ. Сійӧ лыддьӧ лӧня, гӧлӧссӧ кыпӧдтӧг. Но мукӧддырйи гӧлӧсыс друг дрӧгмунлӧ жӧ.
Та боксянь меным окота сувтлыны «Тиюк» поэма вылӧ, кӧні поэт гижӧ ас олӧмас вӧвлӧмторъяс йылысь. Поэмасӧ гижӧма зэв сьӧлӧмсянь, эм мыйысь гӧлӧсыдлы дрӧгмунлыны. Кыв-мӧдӧн сетӧма нывлысь быдса образ:
Тиюк авъя, Тиюк мича,
Тиюк зіль бать-мамлӧн.
Тані и нывлӧн характер (авъя), тані и ортсыса ӧбликыс (мича), тані жӧ и уджалан сямыс (зіль бать-мамлӧн).
Поэтлӧн том кадӧ, мый йылысь сійӧ шуӧ: «важсӧ ме казьтыла лӧгысь да скӧрысь», — радейтӧмтӧ оз вӧлі пыдди пуктыны. Медтыкӧ судзсяна овмӧс вӧлі. Сійӧн и ышӧдӧ «сёшайт Ӧлексеевичӧс» Тиюклӧн мамыс:
Приданнӧйыс лыдтӧм сылӧн,
Ставыс, дитя-й, выльӧсь!
Новланторсӧ он ну вӧлӧн,
Шуа, сёшайт, збыльысь!
Ыджыд овмӧс, уна эмбур
(Ми эг тӧдлӧй узьӧм), —
Став Трӧш сиктас миян медбур
Господь милӧсьт кузя!
Ныв радейтӧ том зонмӧс:
Шӧр спас гӧгӧр Тиюк ачыс
Синва пыр мем кайтӧ:
«Некор вӧльнӧй свет ог аддзы,
Менӧ кӧ он вай тэ...»
Но зон оз ышты судзсяна овмӧс вылӧ, сылы сійӧ оз ков. Сылы колӧ ыджыд чувство — радейтӧм:
«Шондібанӧй, том олӧмӧй!..»
Шогся ёна ачым:
Менсьым ӧмӧй пӧсь сьӧлӧмӧс
Чайтад кӧчамачӧн?..
Кӧть эськӧ и висьтасьӧ Тиюклы:
Ме водзын тэ, зарни нылӧй,
Он кут лёкӧн лоны, —
ныв вылӧ том Виктор оз гӧтрась. А сиктсаяс ставныс шензьӧны, мыйла жӧник пышйис шудысь да судзсяна овмӧсысь.
Поэт кужис аслас творчествоын паськыда пӧльзуйтчыны йӧзкостса сёрниӧн. Сы вӧсна сылӧн кывйыс мича да образнӧй. Со босьтам «Тувсов вой» сьыланкывйысь ӧти строфа:
Эн кӧк, кӧкиньӧй,
Гажа садъя нӧрысын!
Кусі би киньӧй
Менам пӧрысь морӧсын.
Либӧ «Сыктывкар» поэмаысь:
«Ты войтыштӧ, та войтыштӧ,
Век оз войтышт?» — «Исерга».
Висьтӧй эштӧ... Дум век ыштӧ,
Воссьӧ век выль визирка.
Поэт кужӧ дженьыда сетны природалысь паськыд серпас:
Асыввылын шонді кыптӧ,
Лысва косьмӧ, пышйӧ ру.
Мича Эжва гажа шывгӧ,
Садьмӧ, ловзьӧ Коми му.
Мӧдлапӧлын утка горзӧ,
Кӧнкӧ, кылӧ, кӧкӧ кӧк,
Гӧгӧр радлӧ, ставыс ворсӧ...
Майбыр, олӧм — гажа вӧт.
(«Ныв шог»)
* * *
В. А. Савин босьтчис литературнӧй уджӧ верстьӧдырйиыс, комын арӧсӧн. Но сылӧн первойсӧ эз вӧв литературнӧй опытыс. Да и Октябрьскӧй социалистическӧй революцияӧдз эз вӧв коми литература. Колӧ вӧлі корсьысьны, писькӧдны выль ордым. Писатель творчествоын первойя каднас вӧліны нелючкияс да тырмытӧмторъяс.
Виктор Алексеевич сёрӧнджык ачыс аддзис сійӧ тырмытӧмторъяссӧ, пыр кӧсйис бергӧдчывны важ гижӧдъясас. Но сылы некор вӧлі. Эз эшты. Олӧмыс йӧткис водзӧ, сетіс выль темаяс, тшӧктіс на бердӧ кутчысьны. Поэт эз овлы и водзӧ эз вермы овны талунъя олӧмын быд тӧдчанатор вылӧ шыасьтӧг.
Поэтлӧн да драматурглӧн мастерствоыс джудждаммис, зумыдмис социалистическӧй реализм подув вылын. Комынӧд воясӧ Нёбдінса Виттор гижӧ уна кывбуръяс коллективизация йылысь, вӧр промышленносьт йылысь. Сійӧ ещӧ на бергӧдчылӧ великӧй Ленинлӧн югыд образ дінӧ («Ленин — ӧзйӧдысь ним» да «Яр шонді моз»):
Кӧть войвылӧ мун,
Кӧн во джынйыс — лун,
Кӧн во джынйыс — вой,
Кӧн кӧдзыдыс збой, —
Лым шебраса чумъясын,
Вой войтырлӧн думъясын
Пыр ӧзъялӧ дона ним —
Яр шонді моз сэні,
Ленин!
Сійӧ гижӧ «Коми море», поэма «Сыктывкар», сиктса самодеятельносьтлы ораторияяс, ыджыд автобиографическӧй висьт «Менам олӧм», коми литература йылысь уна критическӧй статьяяс.
Писатель и публицистикаысь эз эновтчыв, печатайтчыліс газетъясын. Мекӧд паныдасьлігъясӧ вӧлі шуас: «Ог вермы овны газетӧ гижтӧг. Кӧть эськӧ и важӧн нин ог редакторав. А мый? Омӧль ӧмӧй сійӧ?» Ачыс сэсся гылыда серӧктас.
Гырысь творческӧй планъяс вӧліны Нёбдінса Витторлӧн. Поэт заводитӧ гижны поэма «Чиб ю» — Ухтаын нефть перйысьяс йылысь. Драматург пуксьӧ гижны пьеса «Крепосьт». Гижӧ кывбурӧн.
Но тайӧ планъяссӧ писатель помӧдз вайӧдны эз вермы. 1937ʼ воын Сталин личностьлӧн культ орӧдіс поэтлысь пуан олӧмсӧ.
В. А. Савин кувсис 1943ʼ вося августын.
Виктор Савин «Думъяс» кывбурын, кодӧс гижис 1922ʼ воын, шуліс:
Ми, кытчӧдз ловъяӧсь,
Мудзам кӧть усьласям,
Оз на позь шойччыны.
И помас пасйӧ:
Гашкӧ нӧ, мӧдысьджык
«Аттьӧ» на миянлы
Кодъяскӧ шуасны.
Да, прав поэт. Коми уджалысь йӧз аттьӧалӧны ленинскӧй партиялысь вернӧй пиӧс, коми йӧз пиысь петӧм национальнӧй да самобытнӧй поэтӧс, коді мудзлытӧг сьыліс выль олӧм йылысь.
Ми радейтӧмӧн казьтылам поэт да драматург Виктор Савинӧс чужӧмсяньыс 75 во тыран лунӧ. Сылӧн сьылӧмыс и ӧні кыпӧдӧ уджалысь йӧзӧс ыджыд сьӧлӧмӧн вермасьны шуд вӧсна, коммунизм вӧсна.
