ЛУТШ ГӦРА

Арыс быттьӧ ӧзтіс мӧдлапӧвса рассӧ, быттьӧ тшынтӧм пӧжарын сотчӧ-ыпъялӧ кыддза вӧрыс. Сулаліс сэтшӧм арся поводдя, кор шондіыс гожӧмын моз жӧ лунтыр оз саймовтчыв некытчӧ, но дзирдалан да югӧр коян ногыс сылӧн, дерт, абу нин гожся кодь.

Кутшӧм лӧсьыд татшӧм поводдянас вӧрын. Медводдза киссьӧм коръясыс кышакылӧны нин кок улын. Водз асъя сынӧдыс сӧніквывса азь ва кодь сӧдз — лолыштан да, быттьӧ мыськовтӧ сьӧлӧмтӧ. Мыйлакӧ ӧмидз кӧрӧн вартӧ нырад да нӧшта кутшӧмкӧ аслыссяма кӧръясӧн, мый йылысь и гижнысӧ он вермы. Черань везъяс вылӧ ӧшйӧмны лысва войтъяс да дзирдалӧны-ворсӧны вӧр пыр писькӧдчӧм шонді югӧръяс улын быдсяма рӧмнас.

Чуклялӧ-муклялӧ парма шӧрӧд ю, абу векни, абу паськыд — быдлаті кевны он сибав. Джуджыд чой вылӧ деда-пиа шойччыны пуксисны, пельпом сайысь босьтісны пестеръяс. Чӧв олӧны, кывзӧны кок улын визувтысь юлысь ызгӧмсӧ. Нимыс сылӧн зэв тешкодь — Келькан.

— А мыйла нӧ Келькан, дедӧ? — юаліс Геня.

— А ызгӧмсьыс-больгӧмсьыс, лун и вой оз дугдыв да, сыысь Келькан. Ме тай ас думнам тадзи чайта-а. Сэтшӧм йӧзсӧ, кодъяс кывсӧ пинь саяс оз вермыны кутны, больгӧны лишнӧй, кельканъясӧн жӧ шуӧны. А ачыс кельканыс важӧн быд овмӧсын вӧлі, шабді-пыш сійӧн вӧчисны-песісны, мед кудельӧдз вайӧдны, а сэсся сэтысь ас дӧра кыисны.

Джуджыд чой йывсянь ылӧдз тыдалісны-лӧзалісны мӧдлапӧвса вӧръясыс. Ӧтилаті лӧз визьыс крутакодь вывлань мӧдлас, сэсся бӧр лэччас.

— Этійӧ нӧ гӧра али мый сэні? — юаліс Геня. — Зэв тай ылын.

— Гӧра абу гӧра, — шуис Микайлӧ дед, — а чуркйыс джуджыдкодь. Лутш гӧраӧн шуӧны, гӧгрӧс ачыс. Лунсянь кӧть войсянь, рытывсянь кӧть асывсянь видзӧд — век ӧткодь. Уна вӧралысьӧс сійӧ чуркйыс ылӧдліс-новлӧдліс ас гӧгӧрыс. Ӧтчыд и ме том дырйи сылӧн везйӧ веськавлі. Визиръяс да паралейяс эг на тӧд сэки — ас нырисӧн ветлӧдлі вӧрӧдыс. Медся ылыс чӧс туяс кайим батькӧд ас керкасянь, коді тайӧ ю дорас жӧ, йылас нин. Лутш гӧраыс керкасяньным дзик матын петкӧдчӧ, а кайигӧн быттьӧ сы дорті орччӧн мунім. Сэки на и ылӧдліс менӧ лешакыд. Каян туйсяньным сійӧ сизим верст сайын на вӧлӧма, кыдз батьӧ сэсся висьталіс. Узим би дорын да водз асывнас сэсся и гӧгӧртім чӧс туйсӧ. Ӧти лэччӧдмӧн шедӧма. Бать шуӧ: «Тайӧ нопсӧ, вит чукчи тані, вай тэ лэччӧд керкаӧдзыс, а ме нӧшта ӧти вой кежлӧ кольччыла. Мӧд та мында кӧ шедас, миянлы лишнӧйыс оз ков. Нюр вылас петан да аддзан Лутш гӧрасӧ. Сылань сетчы, да мед сійӧ пыр вӧлі веськыдвылад, кытчӧдз Сьӧд ёльыс оз во. Вуджан сійӧс, каян яг вылас, да туйыс дзик сэні». Петі ме нюр вылас да чуркланьыс веськыда и мӧдӧдчи. Келі да келі, а нюрыслы пом эз кут воны, да чуркыс эз и матаммыв. Шойччышті, нюр вывсьыс турипувсӧ сёйышті да бара водзӧ. Нюрыс нин помасис, козъя вӧр нин вуджи да кайи гажа яг вылӧ, а чуркйыс кӧть и син водзын, но он на малышт. Сӧмын рытланьыс нин зураси Лутш гӧраас, кор вӧрыс пондіс крута кайны вывлань. Кодарӧ тасянь сетчыны, лешакыс тӧдӧ. Сідз кӧ шуны, мыйӧн ме тӧда, чуркйыслӧн кутшӧм бокӧ ӧні ме вои. Керкасянь койтӧдзыс батькӧд ми кайим куим часӧн, а татчӧ ме келі быдса лун. Сэсся дум вылам уси, мый керка дорсянь чуркйыс зэв мичаа тыдалӧ. Сідзкӧ, вывлань кӧ кая, керкасӧ ме аддза. Йылӧдзыс вотӧдз куимысь шойччыны пуксьылі, а нёльӧдысьсӧ пукалі нин зэв кыз пожӧм дорын, коді кужӧма тай быдмыны медся йылас.

Кутшӧм серпас меным сэтысянь тыдовтчис! Некор эг чайтлы, мый татшӧм мичаӧн да помтӧм-дортӧмӧн вермас лоны миян парманым. Арыс нӧшта на мичмӧдӧма вӧрсӧ, содтӧма гӧрда-вижа рӧмъяс да. Но найӧ оз ылӧдз тыдавны, уна рӧма вӧръясыс. Надзӧникӧн ставыс лоӧны лӧзӧсь. И юыс визувтӧ дзик быттьӧ матын, чуклялӧ-муклялӧ вошласьӧмӧн. Кутшӧма сійӧ лӧсялӧ став тайӧ серпас дорас. «Да тайӧ жӧ Кельканыс и эм». Надзӧник синъясӧс куті нуӧдны ю кузяыс катчӧс, оз-ӧ керканым тыдовтчы кутшӧмкӧ нӧрыс вылын. Эг, эг аддзы, но син улӧ усис Сьӧд ёль потасыс, код йылысь бать казьтыліс да кодӧс колӧ вуджны. «Со кытчаньӧ сідзкӧ и колӧ лэччыны!» — инді аслым.

Геня кывзіс дедсӧ лов шысӧ топӧдӧмӧн. Сэсся пӧся шуис:

— Дедӧ, а вай тэ менӧ нуӧдлы жӧ коркӧ Лутш гӧра йылас!

— А-а, окота жӧ лоис! Нуӧдла, кыдзи нӧ сытӧгыс... Прамӧй вӧралысьлы сэтчӧс мичлунсӧ аддзывтӧг некыдз оз позь... Таво, гашкӧ, и неуна водзджык на тэныд, а мӧд во ар быть ветлам, батьыд, кӧнкӧ, сэки лэдзас нин. Ачыс тшӧтш ветлас ли...