И ВОИС АСЫВ

Сьӧкыд висьтавны, сідз ли, эз сідз ли вӧч Ӧльӧшлӧн гӧтырыс, кор тшӧктіс аслас вокыслы, Митрейлы, кыдзкӧ-мыйкӧ пасьтӧдны садьтӧм код узьысь верӧссӧ, пуктыны «Буран» доддьӧ да катӧдны вӧр керкаас, мед пӧ сэні сэсся и пальӧдчас. Веськыда кӧ шуны, Ӧльӧшлӧн вежонся юӧмыс горш вывтіыс нин воис Марьялы. А лэччыліс верӧсыс вӧрсьыс свадьба кежлӧ: другыслӧн, Пуд Саньлӧн, пиыс гӧтрасис да. Вояс сайын Саньыс кычипиӧс кыпӧдліс Ӧльӧшлӧн понсянь, да зэв тӧлка пон быдмис. Сэтысянь налӧн и заводитчыліс ёртасьӧмыс.

Сідз кӧ висьтавны, лоыштіс Ӧльӧшлӧн кодалӧмыс ӧнія лэччылігӧныс. Свадьбасӧ, лыддьы, куим лун мыськисны. Сэсся прӧмыссӧ Ӧльӧксей сдайтліс квайтсё шайт дон. Тожӧ быттьӧ, ас думнас, мыськытӧг абу лӧсьыд. Со и тшепӧртіс сэсся Марьялысь сьӧлӧмсӧ — тадзи пӧ и верӧстӧг верма кольны.

Лёкӧн-шогӧн Ӧльӧшӧс пасьтӧдісны, петкӧдісны ывлаӧ да пуктісны доддяс кытчӧкӧ небыд вылӧ жӧ, усьӧм-карӧмысь незэлыда домалісны, да и веськӧдчис сэсся шуриныс сиктысь да вина дорысь бокӧджык.

Кузякодь эськӧ колӧ мунны вӧр керкаӧдз, но Ӧльӧш сідз эз и садьмыв. Садьмӧдтӧг и пыртіс сійӧс Митрей, ён мортыд, керкаас да быгыльтіс вольпась вылас. Вежон чӧжӧн керка пытшкас, дерт, некутшӧм шоныд ру нин эз вӧв кольӧма. Митрей ломтіс пачсӧ, пуктіс чайникӧ пузьӧдны ва. «Колӧ на ӧд и шыдтор пуыштны, садьмас, а тшыг», — думыштіс да восьтіс тушонка банка. Сэсся, кылӧ, Маркиз воис, ӧдзӧссӧ гыжъялӧ. Абу зэв ылӧ и кольччылӧма моторсьыд. Ӧльӧш век на эз садьмы. Митрей некымынысь нин матыстчыліс сы дорӧ лов шысӧ кывзыны. Аслыс сылы дырсӧ овны тані некор — аски асывсяньыс удж вылӧ колӧ мунны. Нӧшта на видзӧдліс гӧгӧр, мед ставыс ладнӧ колис. «Шыд пуӧма, чай пузьӧдӧма. Лампасӧ биӧн коля, мед кӧть и югыд на. А то пемыдінас садьмас да... ме ог тӧд, мый лоас. Ружьеыс посводзас ӧшалӧ, ас местаас. Мый сэсся? Ставыс, буракӧ».

— Маркиз, сэсся тэ видз кӧзяинтӧ, а меным мунны колӧ, — шуис понлы Митрей да петіс керкаысь.

Маркиз дыр на кывзысис «Буранлӧн» мунан шыясӧ. Сійӧ куйлӧ шоныд пач водзын нырсӧ водз лапаяс вылас пуктӧмӧн, вугралӧ, но дзикӧдз унмовськӧдчыны оз лысьт. Кӧзяиныслӧн сьӧкыд лов шыыс майшӧдлӧ сійӧс. Маркиз некор на эз кывлы сылысь тадзикӧн узьӧмсӧ. Ӧльӧш некымынысь зэв частӧ лолыштылас, а сэсся дзикӧдз вунӧдлас тайӧс вӧчны, кувлӧ быттьӧ. Гашкӧ, тадзи и эновтӧ мортсӧ олӧмыс — узигӧныд ӧтчыд вунӧдан лолыштны, и тэ абу нин. Узьысьлӧн юр вемыс, буракӧ, садьмӧ нин, тшӧктӧ мортыслы пессьыштны, мед ӧддзӧдны сӧнъясӧд вирсӧ. Ӧльӧш вайӧдӧ кияссӧ голя дорас, зільӧ чашнитны голясӧ жмитысь дӧрӧм кизьсӧ. Ловсӧ, тыдалӧ, пӧдтыны пондіс. Сэсся кутшӧмкӧ лёк вын Ӧльӧшӧс пондіс песны нар вылас да медбӧрын шыбитіс джоджӧ. Усьӧмсьыс сійӧ садьмӧ дзикӧдз, калькӧдӧ син потасъяссӧ да дыр видзӧдӧ сьӧд йирк вылас. Некыдзи на оз гӧгӧрво, кӧні сійӧ. Эбӧсыс сылӧн абу на сы мында, мед видзӧдлыны гӧгӧрбок.

— Марья, — сӧмын ачыс асьсӧ кылӧ Ӧльӧш, да пель пӧвсӧ вӧрзьӧдлӧ узьысь Маркиз. — Марья, ватор сетышт, сотӧ ӧд ставсӧ.

Некоді оз шыась. Ӧльӧш нюжӧдӧ кисӧ да кутчысьӧ лабич дорӧ, кыскысьӧмӧн пуксьӧдӧ асьсӧ, видзӧдӧ гӧгӧрбок.

— А? А? Кӧні нӧ тайӧ ме? Вӧр керкаам али мый? О-о-о! А кыдзи нӧ ме татчӧ веськалі?

Тайӧ дзикӧдз падмӧдӧ Ӧльӧшӧс. Сійӧ сувтӧ, но кокъясыс оз на кутны сьӧкыд тушасӧ да пуксьӧдӧны лабич вылас.

— О-о, — Ӧльӧш шамыртӧ кыкнан кинас юрсӧ. — О-о!

Та дырйи дзӧрысь киясыс солькӧдӧны быттьӧ кизьӧрмӧм вемъяссӧ да Ӧльӧшлы нӧшта на мӧркӧтнӧ. Сэсся син улас сылы усьӧ пач вылысь чайникыс. Ӧльӧш кӧсйӧ юны, но кыдз воськовтны пач дорас, кор кокъясыс оз кутны, и юр садьыс бырӧ. Сійӧ лэччӧ джоджӧдзыс да сувтӧ ки-кок вылас, нёль киа-подӧн воштысьӧ чайник дорӧдзыс, нюжӧдӧ голясӧ чайник сюрланьыс да горша юӧ дэбыд васӧ. Пач дорас жӧ сэсся и пуксьӧ да заводитӧ малавны понсӧ:

— Бур, мый кӧть тэ на тані.

«Узьыштны кӧ эськӧ ӧні нӧшта», — думайтӧ Ӧльӧш да кавшасьӧ нар вылас, водӧ гатшмоз, кӧсйӧ унмовськӧдчыны. Сӧмын куняс синъяссӧ да вошлас быттьӧ, кыдз бара нин казялас, мый оз лолав. «О, дай, о, кувны али мый ковмас? Ог ӧд лысьт унмовсьнысӧ». Збыльысь, сэсся оз и лысьт куньны синъяссӧ.

Ӧльӧш заводитӧ повны, повны кулӧмысь. Сылӧн висьысь юр вемыс сувтӧдіс син водзас зэв жугыль серпас. Со сійӧ абу нин ловъя, татчӧ и кынмӧма-гегдӧма нар вылас. Гортас кватитчасны сӧмын сэк, кор воас Маркиз. Шуриныс и воас «Бураннас» кодкӧдкӧ. Ӧльӧш сэсся асьсӧ дзебӧмлысь быд посниторсӧ вайӧдліс юрас: и кыдзи сійӧс пасьтӧдасны йӧв рӧма костюмнас, и кыдзи кутасны петкӧдны гортсӧ керкасьыс. Сійӧс сэсся пуктасны аслас мастеритан верстак вылӧ да снимайтасны став рӧдвужыскӧд. Ӧльӧшлӧн кельыд плеш вылӧ кутас усьны лым, коді оз нин сыв сэні. Сэсся сійӧс мӧдӧдасны. Кӧнкӧ йӧз чукӧрас мунӧ Марья. Сійӧ сэтчӧдз нин жебмӧма шогсьыс да бӧрдӧмсьыс, мый кутӧны сойбордъясӧдыс. Гу дорас быть вылӧ босьтас кыв Модест Иванович, сельпоса пред. Сійӧ висьталас, кутшӧм сюсь вӧралысьӧн вӧліс Ӧльӧш да уна и пушнина сдайтліс государстволы. Вермас на и шуны, мый Алексей Андреевич кувсис аслас боевӧй пост вылын.

Кулӧм йылысь думъясыс эновтісны Ӧльӧшӧс, кор сійӧ кутіс кывны ывласяньыс кок шыяс. Кодъяскӧ, абу ӧтка морт, ветлӧдлісны керка гӧгӧрыс, лымйыс дзуртӧ кок уланыс. Со ӧшинь дорас сувтісны. Найӧ аддзӧны Ӧльӧшӧс, а сылы нинӧм оз тыдав сьӧд ӧшиньсьыс кындзи. Ӧльӧш джынвыйӧ пуксис нар вылас, нёровтліс мышсӧ пельӧслань, быдсӧн вевттьысис пасьнас, мед нинӧм не кывны, нинӧм не аддзыны, кӧть эськӧ ачыс чошкӧдӧма пельяссӧ, кывзысьӧ. Лым дзуртан шыяс дорӧ содісны морт гӧлӧсъяс. Мыйкӧ сёрнитӧны, а мый — оз гӧгӧрво. Сэсся гудӧк шы кутіс кывны, кодікӧ вӧсни гӧлӧсӧн частушка горӧдіс да кывъяссӧ бара жӧ он гӧгӧрво. «О-о, мутиясыс ӧд тайӧ. Пырасны кӧ... Господи, помилуй». Ӧльӧшлӧн сьӧлӧмыс повзьӧмысла морӧс пытшкас оз тӧр, ортсӧ вӧзйысьӧ. Сійӧ ньылӧдӧ пась пытшкас, плешсяньыс ныр-вом кузяыс войтъясыс гӧгыльтчӧны, быттьӧ гагъяс визлалӧны да гильӧдӧны бан бокъяссӧ. Ӧльӧш шыбитӧ вылыссьыс пасьсӧ да аддзӧ водзвывсьыс сьӧд ӧшиньсӧ. Стеклӧ саяс петкӧдчывлӧ да бӧр вошлӧ кузь чуньяса еджыд ки. Кодікӧ, пемыдас ачыс оз тыдав, чуксалӧ асланьыс, шуалӧ зэв мелі нывбаба гӧлӧсӧн: «Ӧльӧш, петав татчӧ, петав татчӧ, тані гажа, тані гажа». Ӧльӧш сувтӧдіс синъяссӧ ӧшинь вылас. И вештыны кӧсйӧ, да оз вермы, пыр видзӧдӧ и видзӧдӧ, а ӧшинь саяс кузь чуньяса киыс пыр ӧлалӧ и ӧлалӧ, петавны корӧ. Ӧльӧшӧс треситӧ нар вылас, а синъясыс лапнитлытӧг дзоргӧны ӧшиняс. Сэні сэсся и збыльысь кодъяскӧ тыдавны кутісны. Ставӧн сёрнитӧны ли, сьылӧны ли, он гӧгӧрво. Шыясыс быттьӧ тэрыба лэдзӧм магнитофонсянь. «Эк, пищальыс ки улам абу, сярӧбті эськӧ сэтчӧ, мути чукӧрас», — думайтӧ Ӧльӧш. «Он сярӧбты, он сярӧбты», — кылӧ сійӧ воча. Пищальыс эськӧ посводзас ӧшалӧ, но сэтчӧ ӧд колӧ петавны, а Ӧльӧш весиг места вывсьыс вӧрзьыны оз лысьт. Ӧшиньсӧ кӧть эськӧ мыйӧнкӧ тупкыштны. Сійӧ кунис синъяссӧ, гывдӧдчис нар вывсьыс да пасьнас и вевттис ӧшиньсӧ. «Пельӧ мед кылӧ инӧ, ӧні кӧть синъясӧй оз аддзыны», — сӧмын на вевъяліс думыштны, а вӧсни гӧлӧсаыс нин шыасис: «Керкаад пырам, керкаад пырам».

— Нӧрӧвитланныд, — шуис Ӧльӧш да ӧдзӧс вугъяс гормӧдчан кӧртсӧ ётшкис, помъясыс кӧсякъясас пыкисны. — Ӧні видлӧй.

«Трубаӧдыс пырам, трубаӧдыс пырам, — бара на кыліс ывласянь. — Тшынысь полам, тшынысь полам».

«Бур эськӧ, пачсӧ кӧ на ломтыны, кӧдзавны жӧ кутіс керкаыс-а. Пескыс пач саяс эм и». Ӧльӧш надзӧник ловзьыны кутіс, унджык шомыс петіс юрсьыс да. Сійӧ, дерт, гӧгӧрвоис, мый некутшӧм мутияс абуӧсь да эз и вӧвны, а сӧмын винаыс да кузя юӧмыс йӧйтӧдлісны сійӧс войбыд. Гӧгӧрвоны гӧгӧрвоис, а век жӧ ас думнас эз эскы, мый некоді эз вӧв. «Ӧд сэтшӧм ясыда сёрни-сьылӧмыс кыліс, кинас со кодікӧ ӧласис ӧшинь дорас и. А мыйла нӧ сідзкӧ Маркизыс чӧв оліс? Эз жӧ кӧ некоді вӧв-а?» — кӧрталіс ассьыс думъяссӧ да быттьӧ ачыс асьсӧ усьпаньвыв пуксьӧдіс Ӧльӧш. Керкаын лоис шоныд, да коркӧ вой помланьыс, югдігводзвылас Ӧльӧш унмовсис бур унмӧн.

Узис сійӧ дыр, лун шӧр гӧгӧрӧдз. Садьмис сэсся, пуксис нар вылас да ассьыс сьӧд войсӧ кутіс казьтывны: «Веритас ли, оз ли, висьтавны кӧ та йылысь кодлыкӧ? Некодлы ог висьтав, йӧз серам тайӧ. Вина юӧмыс тожӧ ӧд эськӧ йӧз серам да. Мед нин асьтӧ тшыкӧдан, а ӧд йӧзыс на аддзасны кодалӧм-йӧйталӧмтӧ. Бур, кӧть шуриныс менӧ татчӧ вайӧдӧма — тані некодлы синмас видзӧдны. Да-а, тадзи кӧ мӧдас, ковмас пом пуктыны юӧмыдлы, Ӧльӧш братан. Мый юин эн ю, тэныд сэсся пай абу. Тайӧ войыс дас во вылӧ бура джынъяліс менсьым олӧмӧс».

Ӧльӧш босьтіс ӧшиньсьыс пасьсӧ, видзӧдліс ывлаас. «Колӧ кӧть петавны, мый сэні вӧчсьӧ». Петіс, гормӧдчансӧ ӧдзӧс вугсьыс босьтіс да. Тӧвся лун — кыдз тӧвся лун. Абу турӧб ни абу кӧдзыд, лым неуна усьыштӧма. «Буранлӧн» тӧрытъя волӧм туйыс тӧдчӧ. Ӧльӧш сулалӧ ас керка дорас джуджыд чой вылын. Аддзӧ зепсьыс папирос пачка да ӧзтӧ ӧтиӧс. Но кыдз тай сӧмын апыштіс первой тшын нырсӧ, джӧмдыліс быдсӧн да сэтшӧма заводитіс кызӧдны, мый синъяссьыс би киньясӧн пондіс сявкӧдны да гырк пытшкӧссьыс виж ва пычкыны. «Сё морӧ, мый нин эськӧ сэтысь нинӧм абусӧ пыдзралӧ». Ӧльӧш шыбитӧ вомас лым, мед дугӧдны гырк нетшкӧмсӧ. Бурджык лоис, кокниджык. «Но, сэсся, ловзя, буракӧ, а куритны эськӧ оз ков». Дзуркнитіс керка ӧдзӧсыс, да кӧзяиныс дорӧ петіс Маркиз, пуксис Ӧльӧш кок улӧ, кыпӧдіс нырсӧ вывлань — сынӧдсӧ исалӧ. Кӧзяиныс шамралыштіс понлысь пель вуж дінсӧ, шуис:

— Шойччам талун... А тӧкӧтьӧ ӧд, другӧ, сирӧтаӧн эн коль. Тэныд мый? Тэ татшӧм висьӧмсӧ он тӧд. Мортысь кындзи ни ӧти ловъя лов оз тӧд. Артмӧ, мый ті уна пӧв миысь сямаджыкӧсь, вина ни табак он тӧдӧй. Тешкодя артмӧ, другӧ, кӧть мый сэсся шу. Гашкӧ, абу тіысь йӧйӧсь, а слабӧсь ми — со кыдзи колӧ шунысӧ.

Ӧльӧш сэсся дыр на мӧвпаліс ас шуӧм кывъяс вылас, а лымйыс надзӧник усис, усис, едждӧдіс нин пельпомсӧ, сыліс кымӧс вылас. Маркиз исыштіс Ӧльӧшлӧн кок улӧ усьӧм папирос пачкасӧ, несйис, а сэсся дзик нин виччысьтӧг бергӧдчис да шаркнитіс-резыштіс бӧр кокнас.