ОЙДӦМ ВИДЗЬЯС ВЫЛЫН

Оз позь шуны, мый Иван Иванович Потапов сэтшӧм нин вӧліс сюсь кыйсьысьӧн да вӧр-ва келӧдлысьӧн. Чери дорӧ кӧть, вӧрса пӧтка дорӧ кӧть — некытчӧ сьӧлӧмыс бур ног эз кыскы. Но век жӧ ӧти страсть сылӧн вӧлі — уткаясӧс лыйлыны. Кӧть кодлысь юалӧй, коді быд тулыс первой чӧжсӧ лыяс? Вань Вань, коді нӧ сэсся. Тайӧ здукнас и оліс тӧвбыд Иван Иванович, виччысис, кор пӧльыштас лун тӧв да кретша-кратшаӧн чашкӧдлас ю вывсьыс йисӧ, а ытваыс сэсся ньылыштас увтас видзьяссӧ да вӧръяссӧ, да лун тӧлыскӧд тшӧтш зырӧдас войлань став лэбалысь лолыс, коді колляліс тӧвсӧ шоныд муын.

Потаповлӧн ставыс нин вӧлі дась. Кык ствола пищальыс да патронташыс важӧн ӧшалісны посводзын — петігад и кватит. Пыжсӧ март помын на лад вылӧ вайӧдіс. Дӧмліс, сирӧн дзужитіс, да ӧні ва войт некыті оз пыр, кӧть гын сапӧгӧн пыжас пуксьы. Моторас мыйсюрӧ вежлаліс, сійӧ сідзжӧ «на ходу».

Вань Вань некор эз лыйсьыв пыжсянь — эз и велавлы чӧжӧс уськӧдны лэбигӧн, мед кӧть и ствол помас тшукас. Сійӧ сайсянь лыйсис. Бӧръяс кутшӧмкӧ нӧрыс, кодӧс абу на ойдӧма, сӧтас кымынкӧ коз понӧль, сай вӧчас. Сэсся дас кымын чучела якӧритас водзвылас.

И пукалӧ, виччысьӧ.

Со и талун тӧрытъя вӧчӧм саяс жӧ воис. Дженьыдик войыс тані и коляс. Ваыс тӧрытсянь туӧма, дзик нин сай дорас солькӧдчӧ. Потапов пукталіс чучелаяссӧ, бокӧджык вештіс пыжсӧ, баддьӧ пыртіс. Уткаыд сэтшӧмторсьыд ёна видзчысьӧ. Ытваыс кытыськӧ тыртӧм ящик вайӧдӧма-ляскӧма нӧрысас. «Тайӧ меным пуксьыны туяс», — думайтӧ Иван Иванович. Сэсся бара на понӧльясла вӧрас кайліс.

Пуксис. Пӧсь чай тыра термосыс ӧтар бокас, мӧдарас ружьеыс. Патронташсӧ чаль вылӧ ӧшӧдіс. Югыд на, эз на дзикӧдз рӧмды. Лӧнь, но кытыськӧ тӧв ныр волывлӧ да быттьӧ ловзьӧдлӧ ва вылас бовъялысь чучелаяссӧ. Волысь тӧв нырыс кайлӧ и мышкас сулалысь вӧрас, дӧсадитчӧ узьны нин лӧсьӧдчӧм козъяслы. Найӧ шушкӧдчӧны, весиг шувгытӧдз воласны.

Потаповлы чомъяс шоныд, тӧлыс оз веськав да. Да-й пасьтасьӧма — сэсся некытчӧ. Ватнӧй гача, шоныд свитер вылын купайка да сы вылын на койюра брезент плащ. Коксӧ гаровтӧма кык пӧвста нямӧдӧн да дзебӧма резинӧвӧй сапӧгӧ. Оз кынмӧдчы Потапов, видзӧ асьсӧ. Полӧ сӧмын ӧтиторйысь: мед эськӧ туысь ваыс оз вӧтлы татысь асылӧдзыс. «Та ыджда ва таво, — думайтӧ Иван Иванович, — некор на тані дзик вӧр дорас эг пукавлы». Друг кытыськӧ тур-барӧн шыбитчис чучелаяс пӧвстас жыдач пӧв. «Та понда оз сулав вӧр-васӧ шызьӧдны», — думыштіс да пондіс видзӧдны жыдачыс бӧрся. Сійӧ «кӧрӧгъяс» да «гордаяс» костас зэв жӧ нин коньӧр вӧлі. Жыдач ӧти дорӧ матыстчыліс, мӧд дорӧ да быттьӧ шӧйӧвошліс. Сэсся тувкнитіс нырнас дзик берег дорас уялысь «вӧзьлы» резинӧвӧй бокас, мыйлакӧ лёк ног горӧдчыліс да лэбзис.

Дзикӧдз рӧмдіс. Неылын горда заводитліс матшкыны да ӧдйӧ бӧр лӧньӧдчис. Сэсся сай весьттіыс уліті чӧж кельӧб лэбис. Потапов ышловзис да югдытӧдзыс лӧсьӧдчис вугыртлыны, нёровтіс мышсӧ нарошнӧ та вылӧ бытшкӧм кык майӧглань.

Сійӧ жӧ рытнас, кор Потапов муніс аслас чомйӧ, ӧшинь дорын пукаліс совхозса механик Александр Васильевич Мосев. Сійӧ жӧ — общественнӧй охотинспектор, вӧр-ва видзысь. Виччысис, кор гӧтырыс чукӧстас рытъя чай юны. Чай юӧм бӧрас Мосев тожӧ пуксяс пыжӧ да мӧдӧдчас коллявны войсӧ ойдӧм видзьяс вылӧ, оз-ӧ удайтчы лыйны гоз-мӧд утка. Друг сылы син улас усис: берег пӧлӧн мунӧны кыкӧн, ружьеаӧсь. Сикт помас нин восьлалӧны.

— Со видзӧд, видзӧд, — шуӧ гӧтырыслы. — Бара нин этійӧ кык другыс мунӧны. Тӧрыт на сӧмын налы висьтавлі, мед сэсся эг аддзыв налысь ружьеӧн ветлӧдлӧм. Зырымбедьяс, а ружье нин колӧ. Батьяссьыс гусьӧн, тыдалӧ, босьтӧны. Но ме найӧс аддза, кӧнкӧ бипур дорын войсӧ пондасны коллявны. Вӧля оз ков сетны — пакӧсьт вермас лоны.

Мосев дыр журъяліс моторнас, кытчӧдз эз пемды, матыстчис пыжнас Арсей Миш дорӧ, аддзис бадь нӧрысысь сылысь бипурсӧ да. Дыркодь сёрнитісны-варовитісны. Бипур весьтас Мишлӧн чайник ӧшалӧ.

— Вавывса лӧптад жарыс ёна абу, — висьталӧ. — Кор нин ӧшӧдлі-а. Но нинӧм, часлы пузяс. Чай кутам юны.

— Тэ нӧ тані и пондан кыйӧдчыны?

— Медся бур места. Баддяс пыра да-й. Быдладорсянь тыдалӧ, мед сӧмын лэбны пондасны-а.

— Охотбилеттӧ, буди, бара вунӧдін?

— Эг вунӧд, со. Ружье вылас кабалаыс и.

— Бур, сідзкӧ. А эн аддзыв, ты боктіыс кыкӧн мунісны, ружьеаӧсь?

— Кодъяскӧ тай мунісны, ылынӧсь да эг тӧд. Аддзылі: Потапов пырис пыжнас.

Чайникыс пузис. Сюр пырыс да вевт косттіыс петысь ваыс кусӧдіс сідз нин жебиник биторсӧ.

— Битӧг абу делӧ чай юны. Ме вӧрас вуджала песла. Гашкӧ, ӧти бипур дорын ковмас вуджны пемыдсӧ.

— Кыкӧн гажаджык...

Мосев вайис сирӧсь вужля да кос коз кражъяс. Бӧр ловзьӧдісны бисӧ да пуксисны ызӧн вылас вольсалӧм пасьяс вылӧ чай юны. Тӧв нырыс гартіс тшынсӧ, пӧльыштывліс сійӧс да тшӧтш и бипур жарсӧ чай юысьяслань.

Кос вужляыс сэтшӧма босьтчис, мый кыкнанныслы ковмис бӧрыньтчыны ырзьӧм бисяньыс. Кос козйыс пондіс трачкакывны да шыбласьны биа ӧгыръяснас. Сійӧ и видзӧд, мед ачыд кытікӧ он понды тшынасьны. Мосев бергӧдліс ки гугсӧ би югӧрланьыс, видзӧдліс часі вылас.

— Регыд югдыны кутас. Но, гӧн ни ку тэныд, Мишӧ. Ме вӧр дорланьыс вешъя.

Кык другыс эз биасьлыны, кыдз думайтіс Мосев. Тыдалӧ, полісны жӧ, мый би югӧрас кодікӧ вермас и локны. Найӧ ветлӧдлыштісны берег пӧлӧныс, кытчӧдз эз пемды, да недыр кежлӧ ланьтӧдчылісны понӧль улӧ. Эз ылынӧсь и вӧвны Потапов сайсянь.

Асъя войыс ыркыд — бипуртӧг понӧль улад уна он вуграв. Зонъяс эз жӧ вугравны да, кыдз сӧмын асъя кыаыс югзьӧдыштіс ва веркӧссӧ, кыйсигмоз веськӧдчисны ва пӧлӧн. Кытчӧ усьӧ вӧр вуджӧрыс, дзик на пемыд. Мед кӧть и эмӧсь уткаясыс, он на аддзы. Но Потаповлӧн чучелаясыс веськалӧмны нин югӧр улас, бура кӧ видзӧдны, аддзан, тыдалӧны. И аддзисны тай ёсь синъясыд. Дерт, чӧжъясӧн чайтісны.

— Вӧрас, вӧрас дзебсьы, пыдӧджык. Сэті и мунам весьтасӧдзыс.

Зонъяс тӧдӧны, кыдз колӧ уткаяс бӧрся кыйласьны. Мед рутш ни ратш кок улад эз вӧв. Воисны «чӧжъяс» весьтасӧдзыс. Дзик берег дорас понӧль чукӧр. Зэв бур, сійӧ сайӧдӧ зонъясӧс уткаяссьыс, сэтчӧ и колӧ воӧдчыны. Воисны. Аслыныс долыд, мый сэтшӧм гусьӧн сяммисны матыстчыны, да чӧжъясыслӧн весиг ни ӧти борд тювӧй эз вӧрзьыв. Сувтісны чом саяс, кыпӧдісны двустволкаяслысь курокъяссӧ да пуктісны нёльнан стволсӧ веськыда сай вылас. Кӧнкӧ зэв нин матын кыліс мотор шы. Зонъяс кык дуплетӧн лыйисны чучелаяс кузя. Кор разаліс порок тшыныс, аддзисны: ӧти бӧрся мӧд кутісны вӧйны дрӧбйӧн ротӧссьӧм чучелаясыс. Вуджӧр сайысь кыа югӧр улас петіс пыжа да нырсӧ веськӧдіс налань. Сайсьыс чурвидзӧны резинӧвӧй сапӧг ныръяс. Мотор шыыс дугдіс. Мосев сувтіс пыжас да горӧдіс пышйысь зонлы: «Стой! Сулав!»

Но вӧрыс вӧлі вывті матын, и найӧ пыр жӧ саялісны. Мосев келіс сайдорас. Потапов вӧлі садьтӧм. «Повзьӧмысла садьсӧ воштӧма, колӧ ӧдйӧджык больничаӧ. А кык другыс, зырымбедьясыс, некытчӧ оз лоны, асьныс воасны. Эг кӧ слӧймы, Потаповлы каюк вӧлі. Ваыс со кыдзи туӧ — час мысти сайыс ставнас ваын лоас.»