ГӦЛЬ ПАРАМОН


Гӧльыдлӧн тай нуждаыс век сьӧрсьыс. Олісны-вылісны кык вок. Ӧтикыс озыр, мӧдыс — гӧль. Ӧтчыд гӧль вокыд шуӧ пиыслы:

— Ветлы, Парамонушко, дядь ордад, яйтор корышт, да шыдтор пуыштам — тэнсьыд чужан лунтӧ кӧть ыдждӧдлам.

Парамон ӧдйӧ котӧртіс дядьыс ордӧ: нимлунсӧ ыдждӧдлыны любӧ сылы.

— Дядьӧ, батьӧ тай яйтор корис, менам нимлун да.

Дядь лёкысь горӧдіс:

— Тіянлы, чӧртъяслы, век мыйкӧ да мыйкӧ сетышт.

Керыштіс яйтор дай сетіс Парамонлы. Парамон локтіс гортӧ. Батьыс юалӧ:

— Мый нӧ, Парамонушко, шуис дядьыд?

— «Тіянлы, чӧртъяслы, век мыйкӧ да мыйкӧ сет» — тадзи дядьыд шуис.

Батьлы забеднӧ лоис:

— Ми бара тайӧ яйтӧ ог и пуӧ. Ну тайӧ яйсӧ чӧртыслы.

Парамон пасьтасис, босьтіс яйтӧ дай мӧдӧдчис. Муніс да муніс — висьтавны регыд-а, колӧкӧ, мый дыра муніс. Локтіс керка. Керка дорын сулалӧ часӧвӧй, стӧрӧж.

— Дядюшка, — юалӧ Парамон, — коді тані олӧ?

— Тані олӧ чӧрт. А тэд мый колӧ?

— Мем буретш сійӧ и колӧ. Сылы бать яйтор мӧдӧдіс.

— Со кыдзи, — шуӧ часӧвӧйыд, — пырав инӧ. Толькӧ кывзы, мый ме шуа: пыран да, чӧртыд тэнӧ быд чӧскыднас кутас вердны; чӧскыдсӧ эн сёй, омӧлик сёянсӧ толькӧ видлы. Сэсся вӧзйыны кутас быдторсӧ да немтор эн босьт, босьт сӧмын еджыд чипансӧ.

Парамон пырис чӧрт ордӧ.

— Мый висьталан, кутшӧм мог суис?

— Сідз и сідз, яй вайи тэд батьсянь.

— Ладнӧ. Пукты яйсӧ, пасибӧ сыысь.

Парамон пуктіс яйсӧ.

— Пуксьы сэсся сёйышт!

Чӧрт плавгис пызан вылӧ дӧрасӧ да быд сёяныд лои — пӧсь и кӧдзыд, руалӧ. Парамонлӧн синъясыс гӧгрӧсмины, оз тӧд, мыйӧ и кутчысьны.

— Сёй, сёй, эн яндысь, — чӧрт гӧститӧдӧ.

А Парамон помнитӧ, мый шуис стӧрӧжыд, да оз кутчысь чӧскыд сёян дорас, чӧскыдтӧмъяссӧ сӧмын видлыштӧ.

Сэсся чӧрт шуӧ:

— Мый нӧ ме тэд туй вылад сета?

— Мем немтор оз ков, а вай меным еджыд чипантӧ.

Еджыд чипантӧ чӧрт сетіс, да Парамон гортӧ мӧдӧдчис. Мунӧ дай думайтӧ: «Мыйла ме тайӧ чипансӧ босьті, мый вылӧ тайӧ колӧ мем?»

Видліс чипан бӧжувсӧ, а сэні винт эм. Винттӧ тай бергӧдіс — сявкнитіс зӧлӧта деньга, толькӧ резӧ.

— Со тай мый вӧлӧма!

Сэсся кутіс кар пыр мунны: «Час жӧ, пырала кабакӧ!» Кабакӧ пырис да закажитіс сёян-юан, быд чӧскыдсӧ. Сёйис, юис.

— Кӧзяин, давай рӧщӧтайтчам!

Чипаныдлысь винтсӧ кыдзи тай бергӧдіс — пӧтӧлӧкӧдз зӧлӧта деньга сявкнитіс. Кӧзяинлӧн синъяс гӧгрӧсмисны. Сэсся ваяліс сэтчӧ быд чӧскыд сёян-юансӧ. Бара юисны-пируйтісны. Парамон коддзыштіс дай унмовсис. Чумак думайтӧ: «Час, ме тайӧ другыдлысь чипантӧ вежа».

Парамон чеччис, чипантӧ босьтіс и мӧдӧдчис.

— Гортын ӧд, пӧди, бать менам тшыг, муна да кӧть гӧститӧда.

Локтіс гортӧ Парамон.

— Но, пиӧ, ветлін?

— Ветлі, нуи чӧртлы яй, да меным со гӧснеч сетіс — еджыд чипан. Видзӧдлы жӧ!

Парамон сюйис кисӧ бӧжулас, а сэні некутшӧм винт абу. Гурйис-гурйис, зӧлӧта оз кояв.

— Ок, вежӧмаӧсь тай менсьым чипанӧс!

— Пиӧ, эн пӧрйӧдлы менӧ! Кысь вайин тайӧ чипаншойсӧ, сэтчӧ и бӧр ну!

Мый керан?! Мӧдӧдчис Парамон бӧр чӧрт ордӧ.

Муніс да муніс — висьтавнытӧ регыд-а, колӧкӧ, мый дыра нин муніс. Бара локтіс чӧрт керка дорӧ. Сэні стӧрӧж век на сулалӧ.

— Мый нин, пиӧ, бара кутшӧмкӧ мог суис?

— Сідз и сідз, чипансӧ босьтлі, а менсьым сійӧс вежӧмаӧсь. Бӧр вайи.

— Но сійӧ абу на беда. Пыр да бӧр сет. Кывзы сӧмын, мый шуа: вердны кутас быд чӧскыднас, чӧскыдторсӧ эн сёй, чӧскыдтӧмъяссӧ сӧмын видлышт. Козин кутас вӧзйыны, да немтор эн босьт, кор сылысь сӧмын пызандӧрасӧ.

Парамон пырис чӧрт ордӧ.

— Но, мый нин, пиӧ, кутшӧм нин мог суис?

— А чипантӧ босьтлі тай, бӧр вайи. Пасибӧ сыысь!

Парамон сюйис чипан йӧрас чипантӧ. А чӧрт плавгис пызан вылӧ йӧртӧда пызандӧратӧ, да быд чӧскыд сёяныс пызан выв тырыс лои — руалан пӧсьыс и, кӧдзыд сёяныс и.

— Сёй мый душаыд требуйтӧ!

— Пасибӧ, пӧт на ме.

Чӧскыд сёян оз сёй, чӧскыдтӧмъяссӧ сӧмын видлыштӧ.

— Мый нӧ ме тэныд козьнала туй вылад?

— Немтор мем оз ков, сетан кӧ меным тайӧ йӧртӧда пызандӧратӧ и.

Сетіс чӧрт Парамонлы йӧртӧда пызандӧратӧ. Муніс-муніс Парамон туй кузя дай думайтӧ: «Мыйла ме тайӧ пызандӧрасӧ босьтлі, мый бурыс таысь?»

Туй бокӧ петіс дай плавгис дӧратӧ му вылас. Плавгис — быд чӧскыд сёяныс руалӧ, пӧсьыс и кӧдзыдыс, мый лолыд лэптӧ, сійӧ и эм.

— Ак, — шуӧ, — сӧмын винаыд абу. Ладнӧ, карын кабакас пыравла, сэні эм.

Пырис Парамон кабакӧ.

— Ноко, кӧзяин, вайлы винасӧ, да бурджыкӧс!

Плавгис пызандӧра — быд чӧскыд сёяныс, пӧсь и кӧдзыд, толькӧ руалӧ. Кӧзяинлӧн синъяс гӧгрӧсмисны чӧскыд сёяныд вылӧ. Парамон сёйис-юис, коді пырӧ, тшӧтш сёйӧ-юӧ. Сэсся Парамон и унмовсис. Кӧзяин и вежис пызандӧрасӧ.

Парамон садьмис асывнас, пызандӧра шур-шар гаровтіс дай мӧдӧдчис гортӧ: «Гортын ӧд бать менам эм, кӧнкӧ тшыг олӧ!»

Дыр-ӧ, регыд-ӧ — локтіс гортӧ. Батьлы шуӧ:

— Батьӧ, пуксьы, сёйышт, дыр нин тшыгъялін!

Пызандӧра плавгис — некутшӧм сёян эз явитчы. Кузяла ног плавгыліс и, вомӧн ног и, гугӧн и, банӧн и — немтор эз артмы. Бать скӧрмис:

— Мун, эн тешитчы ме вылын, кысь вайин, бӧр сэтчӧ жӧ и ну тайӧ дӧрашойсӧ!

Мый керан? Бӧр мӧдӧдчис Парамон чӧрт ордӧ. Муніс да муніс. Висьтавны регыд-а, колӧкӧ, мый дыра прӧйдитіс, локтіс чӧрт керка дорӧ. Сэні стӧрӧж век сулалӧ.

— Мый нин, пиӧ, бара тай локтан?

— Бара тай нин. Пызандӧрасӧ босьтлі да, бӧр вая!

— Нинӧм. Пыр, да кывзы, мый шуа. Пыран да, быд чӧскыд сёяннас пондас вердны. Чӧскыд сёянсӧ эн сёй, чӧскыдтӧмъяссӧ сӧмын видлышт. Быдсяма козин кутас вӧзйыны, да немтор эн босьт. Босьт сӧмын ыргӧн пӧлянсӧ, коді кӧтшас тувъяс ӧшалӧ.

Парамон пырис чӧрт ордӧ.

— Но! Тэ тай дзикӧдз велалін ме ордӧ! Мый мог нин суис?

— Босьтлі тай пызандӧратӧ, да бӧр вайи. Пасибӧ сыысь!

Пызандӧра пуктіс ва лабич вылас. А чӧртлӧн пызан выв тырыс быд чӧскыд сёяныс.

— Пуксьы. Сёйышт!

Парамон пуксис. Чӧскыд сёян оз сёй, чӧскыдтӧмъяссӧ сӧмын видлыштӧ.

— Мый нӧ туй вылад козьнала?

— Немтор мем оз ков. Абу кӧ жаль, вай меным ыргӧн пӧлянтӧ, коді тай кӧтшас тувъяс ӧшалӧ.

Сетіс чӧрт ыргӧн пӧлян. Парамон мунӧ гортас дай думайтӧ: «Мыйла ме босьті тайӧ пӧлянсӧ, мый сыысь бурыс?»

Видлаліс, видлаліс мунігмозыд да кыдзи пӧльыштіс — вит молодеч явитчисны:

— Мый, бур кӧзяин, прикажитад?

— Немтор ӧні ог прикажит, бӧр пырӧ, а кор кора — вераӧн-правдаӧн служитыштӧ!

Молодечьяс бӧр пырисны. Ыргӧн пӧлянсӧ сюйис зептас да водзӧ мӧдӧдчис.

Дыр-ӧ, регыд-ӧ — локтіс бара кабакӧ.

— Кӧзяин, вайлы меным унджык вина да чӧскыдджык сёян!

— Абу менам сёян ни юан, ог ме вермы вердны-юктӧдны быд ветлысь-мунысьӧс!

— Со тай кыдзи. Час инӧ, видлам, мый тэнад эм да абу!

Парамон босьтіс пӧлянтӧ да кыдзи пӧльыштіс — вит молодеч явитчисны.

— Мый прикажитан, бур кӧзяин?

— А вот мый. Тайӧ кабатчикыд вежліс менсьым винта чипан прӧста чипанӧн, а йӧртӧда пызандӧраӧс прӧста дӧраӧн. Колӧ найӧс талысь бӧр мырддьыны, а мед водзӧ кежлӧ эз вӧв сэтшӧм кузь киа, лэдзлӧ гачсӧ да пӧв-мӧдысь вӧсни ньӧрйӧн швичнитлӧ.

Молодечьяс вайисны винта чипантӧ, йӧртӧда пызандӧратӧ да кыдзи тай пондісны швичйӧдлыны вӧсньыдик ньӧрйӧн — кучкасны да, пӧтӧлӧкӧдзыс чеччыштлӧ.

— Ой, эн начкӧ, ой, эн начкӧ!

— Ладнӧ, ӧні кежлӧ тырмылас, а мӧдысь кӧ тадзи вӧчан — прӧща оз ло.

Парамон босьтіс винта чипан, пызандӧра, идраліс молодечьястӧ дай мӧдӧдчис гортас. Муніс да муніс — висьтавны регыд-а, колӧкӧ, мый дыра прӧйдитіс — локтіс Парамон гортас.

— Но, батьӧ, пӧръявлі тэнӧ ме ӧтчыд дай, мӧдысь дай, а ӧні ог нин пӧръяв.

Пызандӧратӧ плавгис — да быд чӧскыд сёяныд пызан выв тыр: пӧсьыд и, кӧдзыдыд и, руалӧ. Сэсся чипаныдлысь винтсӧ бергӧдіс — зӧлӧта деньга пӧтӧлӧкӧдзыс резсьӧ, джодж пасьталаыс вольсаліс. Батьлӧн синъяс гӧгрӧсмисны да толькӧ «аминь-аминь» шуалӧ.

— Мун, пиӧ, дядьтӧ кор, ӧтчыд кӧть гӧститӧдам.

— Мый тэ, батьӧ, ог жӧ понды ме мунны.

Ыргӧн пӧлянӧ пӧльыштіс — вит молодеч явитчисны:

— Кывзам, бур кӧзяин.

— Эстӧн-эстӧн менам дядь олӧ. Ветлӧ да вайӧдӧ. Оз кӧ лок корӧмӧн, пулки-палки вайӧдӧ!

Вит молодеч мунісны да пулки-палки дядьтӧ вайӧдісны. Аддзис дядь сёян-юантӧ да синъясыс гӧгрӧсмины:

— Аминь-аминь, кысь бара тайӧ та мындаыс?

— А вот кысь, дядьӧ, — висьталӧ Парамон, — сетлін тай тэ яй кусӧк, вот тайӧ сы помысь.

— Кыдзи нӧ сы помысь вермис лоны?

— Вермис тай. Помнитан, яйтӧ сетігад шуин: тіянлы, чӧртъяслы, век мыйкӧ сетышт. Ме сійӧ яйтӧ чӧртыдлы нуи, а сійӧ и козьналіс быд бурсӧ.

— Ой-ой, кӧні нӧ сійӧ олӧ? Мем, гашкӧ, тшӧтш позяс ветлыны да.

— Олӧ сійӧ эстӧн-эстӧн. А ветлынытӧ мыйла нӧ оз позь, зэв бара позьӧ.

Озыр воклӧн оз пукавсьы. Ӧдйӧнджык муніс, мӧсъястӧ начкаліс да кык вӧв доддьӧн мӧдӧдчис чӧрт дорӧ.

Муніс да муніс — висьтавны регыд-а, колӧкӧ, мый дыра нин колис, локтіс чӧрт оланінӧ. Стӧрӧжыд сэні век на сулалӧ.

— Коді тэ, да кутшӧм мог суис?

— Ме чӧртӧс корся, кык вӧв додь тыр гӧснеч вайи.

Озыр вок эз и кывзы стӧрӧжыдлысь висьталӧмсӧ — пырис чӧрт ордӧ.

— Мыйла локтін? — юалӧ чӧрт.

— Сідз и сідз, вайи тэд кык вӧв додь тыр яй гӧснеч, вок пилы тай быдторсӧ козьналӧмыд да.

— Но пуксьы инӧ, закуситышт.

Чӧрт плавгис пызандӧратӧ, да быд чӧскыдыс пызан выв тыр петіс — пӧсь и, кӧдзыд и.

Озыр воклӧн горшыс ыджыд: медчӧскыдъяссӧ сёйӧ, чӧскыдтӧмъястӧ оз и видлы. Сёйис-юис. Сэсся чӧрт козин кутіс вӧзйыны:

— Мый колӧ, сійӧ и босьт!

Озыр вок видзӧдӧ: кӧтшас тувъяс ӧшалӧ зӧлӧтӧй кольча, сідзи и дзирдалӧ.

— Этайӧ кольчасӧ он-ӧ сет?

— Босьт, колӧ кӧ.

Озыр вок босьтіс зӧлӧтӧй кольчатӧ дай мӧдӧдчис. Мунӧ дай думайтӧ: «Мый вылӧ ме тайӧс босьті, мый таысь бурыс?» Видлаліс, видлаліс кольчатӧ да голяад и сюйис. Сюйис, да голятӧ зӧлӧтӧй кольчаыд кутіс зэлӧдны. Зэлӧдіс, зэлӧдіс да сэтчӧ и джагӧдіс озыр воктӧ.

А гӧль Парамон батьыскӧд ӧні на олӧны-вылӧны. Кор ковмас — пызандӧра плавгӧны да пӧттӧдзныс сёйӧны; ковмас мынтысьны — еджыд чипан зӧлӧта деньга вайӧ; ковмас мыйкӧ вӧчны — ыргӧн пӧлянысь вит молодеч петасны да быдтор вӧчасны.

Со ӧд, бобӧяс, горшасьнытӧ некор оз ков!


Гижӧд
Гӧль Парамон
Жанр: 
Гижан кад: 
Гижанін: 
Мойдысь: 
Гижӧдӧ босьтіс: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1