ТӦЛЫСЬ ГУГА, ШОНДІ БАНА ПИ

Олас-вылас сар. Сарлӧн пи эм. (Пи гӧтрасян арлыда нин.) И пи кӧсйӧ гӧтрасьны да сэсся и муніс невеста корсьны. Мунӧ зэв ылӧ, мӧд муӧ. Невестаяс дорӧ пырис. Куимӧн пукалӧны. Ӧти шуӧ: «Ме шӧвк палялаӧн кужа вурсьыны». Мӧд шуӧ: «Ме кужа пусьыны-пӧжасьны». А коймӧд шуӧ: «Ме тӧлысь гуга, шонді бана пи кужа вайны».

Мойд мойд и эм. Сэсся тӧлысь гуга, шонді бана чужтыны кужысьӧс и ваяс сарлӧн пиыс гӧтыр вылӧ.

Сэсся оласны-выласны, оласны-выласны дай тӧлысь гуга, шонді бана пи вайысь коркӧ и нӧбасьны пондас. А важӧн ӧд больнича ни нинӧм эз вӧв, пывсянӧ да кытчӧкӧ, гидӧ да вайлывлісны. Сэсся и пывсянӧ лэччас кага вайны, а сар пи мунас гӧгиньӧс корсьны, пӧчӧӧс. Пӧчӧӧс корсьны мунас, и сылы гӧгиньыд пыдди ёмаыд паныдасяс. А ёмаыд вӧлӧм ассьыс нывсӧ кӧсйӧ сетны сар пи саяд. Сэсся ёмаыд паныдасяс да:

— Кытчӧ нӧ мунан?

— Ме муна гӧгиньӧс, пӧчӧӧс корсьны.

— Ме нӧ тэн не пӧчӧ? Ме не пӧчӧ? — шуӧ ёма.

— А колӧкӧ, и тэ туян.

Сэсся и вайӧдас гӧгиньтӧ пывсянад. А сійӧ бабаыд куим тӧлысь гуга, шонді бана пи ваяс. Юмаыд куим кычипиӧс лӧсьӧдас. Кагаяссӧ шердынӧ пуктас да петкӧдас бабитчигас да шуас: «Уф-уф! Мед лоны тіян лунын морт, а войын — кӧин!» Сэсся и мӧдӧдалас найӧс полеӧ, пӧльыштас да. А куим кычиписӧ катӧдасны сар пилы. Вот пӧ, тӧлысь гуга, шонді бана питӧ вайны кӧсйис да куим кычипи вайис.

А быть ӧд босьт. Сэсся оласны-выласны, меным висьтавны регыд, а найӧ дыркодь оласны дай мӧдысь пондас нӧбасьны бабаыд. Мӧдысь пондас нӧбасьны да бабаыд ещӧ на и корас, эн нин пӧ сійӧс пӧчӧтӧ вайӧд.

Сар пи бара мунас гӧгинь корсьны, и бара сэтчӧ веськалӧ, бара ёмаыд воас. Бара воас да бара сідзи мӧдӧдас. Куим тӧлысь гуга, шонді бана пи ваяс. А ёмаыд бара босьтас найӧс, шердынӧ пуктас, петкӧдас ывлаӧ да: «Уф-уф! Лунын мед морт лоанныд, а войын кӧинъяс!» Бара куим кычипи катӧдас сар пилы. Квайт кычипи нин лои, а квайт кагаӧс нин лои мӧдӧдӧма кытчӧкӧ полеӧ.

Сэсся бара оласны-выласны, оласны-выласны. Сар пиыдлы вывті эз ло лӧсьыд, ёна шогалӧ. И коймӧдысь мӧдӧдчас, нӧбасьны пондас бабаыд, да коймӧдысь мӧдӧдчас гӧгиньӧс корсьны. А коймӧдысьнад бабаыд кыдзкӧ гӧгӧрвоас ли, мый ли да ӧтик тӧлысь гуга, шонді бана питӧ пӧдушка пиас сюйис. Пӧдушка пиас сюйис. Сэсся ёмаыд и кык кычипи катӧдас сар пилы. Ӧкмыс эськӧ колӧ вӧлі, а кӧкъямыс кычипи лои. Кӧкъямыс кычипи. Но сар пиыд и сэтшӧма скӧрмас да бабатӧ бӧчкаӧ сюяс и мореӧ лэччӧдас. Мореӧ лэччӧдас, а бабаыд на и шуас: «Меным кӧть нин ещӧ пӧдушкаӧс вайӧ». Сэсся пӧдушка сетасны бӧчкаад. Сійӧ перъяс питӧ пӧдушкасьыд, да сійӧ вывті ӧдйӧ пондас сэні быдмыны: войнас — килограмм, луннас — весьт.

Плавайтасны, плавайтасны, мореас плавайтасны, плавайтасны; пиыд зэв ӧдйӧ быдмӧ дай бӧчкаад эз нин понды тӧрны. Бӧчкаад эз понды тӧрны пиыд да шуӧ: «Мамӧ, ме нӧ либӧ чужйыштча?»

— Эн на, пиӧ, эн на, гашкӧ, море шӧрасӧсь на ми да вӧямӧ.

Сэсся плавайтасны, плавайтасны да мыйкӧ быттьӧ бӧчкаыд гиджгысис, шыыд кылас. Сэсся мыйӧн гиджгыссяс, пиыд и чужйыштчас. И бӧчкаыд потӧ. Бӧчкаыд потӧ дай эня-пиа сэтчӧ берегас и овмӧдчасны. Берегад овмӧдчасны, и пиыд и шуӧ: «Часлы, ме ветла таті гуляйтышта. Гуляйтыштны ветла, да видлыны лоӧ, кытӧн мый керсьӧ».

Сэсся муніс гуляйтны, да зэв ыджыд керка сэні море дорад. Керка эм, да керкаад и пырис. Керкаыд эськӧ олан керка, но некод морт абу. «Кодкӧ кӧ олысьяс эм, колӧ дзебсьыны», — думайтчӧ. И дзебсяс. Дзебсьӧмнад олыштас, и пондас кывны локтысьяслӧн шы. Видзӧдӧ: локтісны кӧкъямыс кӧин. Сэтчӧ кӧкъямыс кӧиныд пырисны и шарк пӧрччысялісны да ставыс лоисны тӧлысь гуга, шонді бана зонъясӧн. Сійӧ эз и петкӧдчы. Сэсся муніс да мамыслы пондіс висьтавны:

— Вот-вот сэтӧн и сэтӧн кӧкъямыс кӧин локтісны, пӧрччысисны да ставыс ме кодьӧсь — тӧлысь гуга, шонді банаӧсь.

— Сійӧ, муса пиӧй, менам пиян ставыс, — мамыс шуӧ.

Сэсся сійӧ нёнь йӧвсӧ пычкас да мам йӧвсьыс прӧскур пӧжалас, прӧскур кодь кӧкъямыс кӧлӧб пӧжалас.

— Тайӧс ну, — шуӧ пиыслы, — да сет налы.

Сэсся и мӧдысь пиыд каяс, пырас керкаад дай кымын пань куйлӧ, сымын жӧ прӧскур кодь кӧлӧбсӧ пуктас. Сэсся сійӧ дзебсяс бара.

Кӧинъяс пырасны, пӧрччысясны и шуӧны:

— Кодкӧ волӧма татчӧ. Видзӧд, мый вайӧма. Кодкӧ волӧма.

Видласны сёйны да зэв пӧ чӧскыд, быттьӧ пӧ мам кӧра. И кутасны чуксавны: вай пӧ петкӧдчы, коді тэ, нинӧм пӧ ӧд огӧ керӧй!

И петкӧдчас — ӧкмысӧд тӧлысь гуга, шонді бана пи. Ёна рад лоасны, зэв ёна любуйтчасны. Сэсся мунасны да мамсӧ вайӧдасны. И сэтчӧ овмӧдчасны. Зэв бура пондасны овны.

Сэсся сэті вӧлӧм кутшӧмкӧ дядьӧ мунӧ. Аддзас керкасӧ дай пырас узьны. Тӧдмасяс пиянкӧд. Сэсся мунас дядьӧыд дай коркӧ-некоркӧ сар пи ордад бара узьны пырас. Паччӧр сэрӧгас узьӧ и шензьӧ: «Аттӧ дивӧ: ме эсті зэв ёна ветлывлі да немтор некутшӧм керка эз вӧвлы. Ӧні со сэтшӧм и сэтшӧм керка эм. Да ӧкмыс тӧлысь гуга, шонді бана пи эм дай дасӧд мам», — шуны пондас. А ёмаыд, сійӧ нин тані тшӧтш ыджыдӧ пуксьӧ, ёмаыд пондас шуны: «Эй, тэ мый сэні висьталан, тэ тай мыйсюрӧсӧ сӧран!».

А дядьӧыд ӧтиысь висьталӧ да мӧдысь висьталӧ. И сар пи кылас, да дум вылас усьӧны пияныс. Сэсся сар пиыд мунас да вайӧдас гӧтырсӧ да ӧкмыс тӧлысь гуга, шонді бана пиянсӧ. Да ӧні на олӧны-вылӧны вывті бура.