ДОРА

Оліс купеч — ёна озыр. Быдӧнлы вӧлі ошйысьӧ:

— Мый кӧсъя, сійӧс и вӧча. Позьтӧмтор мем нинӧм абу!

Чукӧртчисны ӧтчыд сы ордӧ купечьяс — пир вылӧ ли, сідзи сёрнитны ли. Сылысь ошйысьӧмсӧ кывзісны да, ӧти купеч и шуӧ:

— Вот, купеч, эстӧн-эстӧн ӧти крестьянинлӧн ныв эм, Дора, паччӧр вылас куйлӧ да пӧтӧлӧкас сьӧлалӧ. Верман кӧ сійӧс уджӧ нарадитны да уджавны велӧдны, сэки и веритча, мый быдтор верман.

— Заклад нӧ вартам: верма кӧ велӧдны, медыджыд магазинтӧ мем ворссян, ог кӧ вермы — ме ворсся.

Заклад вартісны. Мӧд купеч шуӧ:

— Мекӧд бара жӧ закладасям: мӧд пӧлӧс удж вылӧ кӧ верман велӧдны, медыджыд магазинӧс тэд ворсся, он кӧ вермы — тэ ворссян.

Бара заклад вартісны. Коймӧд купеч шуӧ:

— Мекӧд бара жӧ закладасям: коймӧд удж вылӧ кӧ верман велӧдны Дораӧс — медбур магазинӧс сета, он кӧ вермы — тэ сетан.

И сыкӧд заклад вартіс.

Ладнӧ. Купеч юасис, кӧні олӧ Дора да локтіс сы дорӧ. Видзӧдӧ: куйлӧ Дора паччӧр вылын, кокъяссӧ ӧкмысӧд керйӧ лэптӧма, пӧтӧлӧкас сьӧлалӧ.

— Со тэд, Дора, сё шайт, мун да уджавны велӧдчы!

Дора видзӧдліс купеч вылӧ:

— Донтӧг тай кӧсъян ньӧбны. Ӧти сё вылад ме ӧтчыд ог сьӧлышт пӧтӧлӧкӧ. Куим сы мында кӧ сетан, гашкӧ, и вӧрзя!

— Ладнӧ. Со тэныд куимсё шайт, велӧдчы куимтор вӧчны.

Пуктіс купеч куимсё шайт дай муніс. Дора нёдзовтчис-песовтчис дай сувтіс. Кӧмасис-нинкӧмасис, пасьтасис-шабурасис, бедь босьтіс и петіс ывлаӧ. Катша-ракаяс аддзасны — лэбзьӧны, полокалӧӧн чайтӧны да, понъяс аддзасны — ворота сайӧ дзебсьӧны. Сэтшӧм лёк паськӧмыс Доралӧн.

Муніс, муніс Дора, паныд сюрис крука-кӧвъя мужик — сапӧг-кӧм вурысь.

— Здорово, мужик, кытчӧ мунан?

— Вурсьыны муна, сапӧг-кӧм вурсян корся.

— Босьт менӧ, бур морт, отсасьны, сапӧг-кӧм вурны велӧдчыны.

— Ӧтнамлы уджыс ӧдва сюрӧ да.

— Босьт, бур морт, ме тэд велӧдӧмсьыд сё шайт деньга сета.

Сапӧг вурысьыдлы сё шайтыд ёна ыджыд деньга. Босьтіс.

Дора пондіс сьӧлӧмсяньыс старайтчыны. Ӧтчыд видзӧдлас — велалӧма нин. Шӧралӧ и вурӧ, бала вӧчӧ и бала вылӧ зэвтӧ. Старикӧс нин венӧ тэрыблуннас. Сэтшӧма кутіс лӧсьыда вурны сапӧг-кӧмъяс, быдӧн шензьӧны. Вурсян вайӧны юр выв тыр.

Во прӧйдитіс. Доралы мунны пӧра.

— Эн мун, Дора, водзӧ вурсям мекӧд. Тэнад тай киыд зӧлӧта, — пондіс кевмысьны старик.

— Оз позь мем кольччыны. Кӧсйыси ме куим уджӧ велӧдчыны, мед купечлысь овмӧссӧ босьтны. Ӧти уджӧ велалі, ещӧ колӧ кыкӧ на велӧдчыны.

Мӧдӧдчис Дора. Кӧмасис-нинкӧмасис, пасьтасис-шабурасис, бедь босьтіс дай мӧдӧдчис. Катша-ракаяс аддзасны — лэбзьӧны, понъяс аддзасны — ворота улӧ дзебсьӧны. Сэтшӧм лёк паськӧмыс Доралӧн.

Муніс да муніс — дыр-ӧ, регыд-ӧ, паныд сюри мужик, вурсян машинаа.

— Здорово, мужик, кытчӧ мунан?

— Ме вурсьысь, кышан-паськӧм вуран корся.

— Босьт менӧ, вурсьынытӧ велӧд.

— Мем ӧтнамлы вурсян уджыс ӧдва сюрӧ, кысь нин тэкӧд!

— Босьт, бур морт, ме тэд сё шайт деньга сета.

Вурсьысьлы сё шайтыд ыджыд деньга. Босьтіс Дораӧс.

Дора сьӧлӧмсянь пондіс велӧдчыны. Ӧтчыд видзӧдлас и велалӧ. Кышанъяс вурӧ и платтьӧяс. Вурӧ и шӧралӧ. Портнӧй шензьыны оз вермы:

— Кысь тайӧс мем ен сетіс!

Во коли. Доралы мунны пӧра.

— Эн мун, Дора, мекӧд и водзӧ вурсям. Тэнад киясыд зӧлӧта!

— Оз позь мем кольччыны. Кӧсйыси ме куим уджӧ велӧдчыны, мед купечлысь овмӧссӧ босьтны. Кык уджӧ велалі, ещӧ коймӧдӧ колӧ.

Дора сетіс портнӧйлы сё шайт да мӧдӧдчис. Муніс да муніс — дыр-ӧ, регыд-ӧ — паныд сюрисны куим молодеч: ӧтиыс вӧв вӧтлӧ, мӧдыс мӧс вӧтлӧ, коймӧдыс ыджыд ёкмыль нуӧ.

— Здорово, молодечьяс, — шуӧ Дора, — кодъяс ті?

— Ми куим вок, куим гуськуль.

— Со кыдзи! А мый нӧ ті нуанныд?

— Ме поплысь вӧвсӧ гусялі да гортӧ нуӧда, — шуӧ медыджыд гуськулльыс.

— Ме дякӧнлысь мӧссӧ карта шӧрсьыс петкӧді да гортӧ нуӧда, — шуӧ шӧркост гуськуль.

— Ме купечлысь казнасӧ петкӧді да нопъям нуа, — шуӧ медічӧт гуськуль.

«Со тай кытчӧ колӧма велӧдчынытӧ», — думыштіс Дора да пондіс шуны:

— Босьтӧй менӧ, том молодечьяс, дінаныд да велӧдӧ ас ремеслӧад.

Сета ме тіянлы сыысь сё шайт деньга.

— Но сё шайтыд миянлы оз ков, толькӧ велӧдчы-а.

Дораӧс босьтісны. Ыджыд гуськуль велӧдіс Дораӧс вӧвъяс гусявны, шӧркост гуськуль — томанъяс сайысь казна петкӧдны, медічӧтыс — быдтор вӧчны. Велаліс сэтшӧма: вокъяс ӧти пом вайӧны, Дора — кык пом.

Во прӧйдитіс, дай Дора мӧдӧдчис, а гуськульяс оз лэдзны.

— Оз позь мем кольччыны, — шуӧ Дора.— Кӧсйыси ме ӧти купечлы куим уджӧ велӧдчыны. Ӧні со велалі да сы дорӧ и муна.

— Ладнӧ нӧ, мун. А делӧад кӧ отсӧг ковмас, чукӧстлы миянӧс, ми тэд пырысь-пыр отсыштам.

Дора сетіс гуськульяслы сё шайт дай мӧдӧдчис. Дыр-ӧ, регыд-ӧ, воис сійӧ купеч ордӧ. Воис и шуӧ:

— Но, купеч, велалі ме уджавны, куимтор вӧчны, верман менсьым тэрыблунӧс видлыны.

Купечлы рад: закладъястӧ воис да. Кораліс купечьястӧ, кодъяскӧд закладтӧ вартіс. Шуӧ:

— Но, другъяс, ворссид эн: Дораыд ӧд велалӧма уджавны дай тэрыблунсӧ кӧсйӧ петкӧдлыны.

Купечьяс повзисны, чужӧмъясныс быгалӧмаӧсь.

— Мый нӧ тэ кужан вӧчны? — юалӧ первой купеч.

— Кужа сапӧг-кӧм вурны.

Вайис купеч комын кучик:

— Со тэд комын кучик. Вуран кӧ таысь комын гоз сапӧг да сы мында жӧ ботинки, сэки тэрыблунтӧ верита.

Дора вурис комын кучикысь комын гоз сапӧг дай комын гоз ботинки. Петкӧдісны лавкаӧ, да быдӧн уськӧдчисны ньӧбавны: сэтшӧм лӧсьыда вурӧма. Заклад вартысь купечлы быть лои сетны медбур лавкасӧ.

Мӧд купеч шуӧ:

— Ме ӧд мӧд удж вылӧ закладсӧ вартлі. Сэсся тэ, Дора, мый кужан вӧчны?

— Кужа кышан-платтьӧ вурны.

Вайис купеч Доралы куим пома ситеч да куим пома жӧ шӧвк.

— Со тэд куим пома ситеч, куим пома шӧвк. Вур таысь комын платтьӧ ситечӧс да сы мында жӧ шӧвк платтьӧ.

Пуксис Дора вурсьыны. Вуралӧ платтьӧяс: ситечысь мичаӧсь, шӧвкысь ещӧ мичаӧсь. Фасон-мода сертиыс столичнӧй да заграничнӧй. Петкӧдісны платтьӧяс магазинӧ, да ньӧбасьысьяс уськӧдчӧмӧн уськӧдчисны. Мырддьысьӧмӧн ньӧбалӧны.

Доралӧн купеч радысла ку пиас оз тӧр:

— Но, другъяс, ворссид эн!

Мый вӧчан: заклад вартысьлы быть ковмис ассьыс медбур магазинсӧ сетны.

Коймӧд купеч шуӧ:

— Ме ӧд коймӧд удж вылӧ закладсӧ вартлі. Коймӧд удж кӧ вӧчас, сэки и ме ворсся.

Юалӧны Доралысь:

— Тэд ӧд куим уджӧ тшӧктылӧма вӧлі велӧдчыны. Мый тэнад коймӧд уджыс?

— Коймӧд уджыс менам со мый: велӧдчи ме ещӧ гусясьны. Мый тшӧктад, сійӧс и гусяла.

Заклад вартысь купечлы абу окота ворссьыны, шуӧ:

— Гусялан кӧ менам карта шӧрысь да томан сайысь рысак вӧлӧс, сэки веритам, мый гусясьны кужан.

Ладнӧ. Доралы томан сайӧ пырӧмыд дзик веськодь. Ыджыд гуськуль велӧдіс, кыдзи вӧвъяс гусявны. Томанъяс восьталіс, рысак вӧлӧс петкӧдіс, томанъяс бӧр томналіс — быттьӧ немтор абу и вӧвлӧма. Чеччис купеч, видзӧдӧ: томанъяс дзоньӧсь, ӧдзӧсъяс иганаӧсь. «Ок, кысь пырны менам томанъяс сайӧ!»

Петісны картаӧ — рысак вӧлыд быттьӧ абу и вӧвлӧма. Локтісны Дора дінӧ:

— Тэ гусялін?

— Гусялі, дерт, тшӧктінныд да!

Купечлы жаль овмӧстӧ воштыны:

— Тэнад тайӧ ключ вӧлӧма, да сы вӧсна кокньыда вермин гусявны. Вот верман кӧ гусявны миян гозъя улысь гӧн перинаӧс, сэки вӧлисти позяс веритны.

— Ладнӧ, колӧ кӧ, и гӧн перинатӧ гусяла.

Ладнӧ. Вой локтіс. Купеч гозъя водӧны да садьтӧг полӧны:

— Тавой ӧд миянлысь гӧн вольпасьтӧ пондасны гусявны.

А орчча комнатаас вӧлі олӧны кык служанка. Дора босьтіс баляпиӧс да на костӧ и пуктіс узигкостіыс. Ӧтикыс и садьмис, малыштіс кинас:

— Тайӧ тай менам пӧдругаыд кага вайӧма!

Мӧдыс садьмис да малыштіс:

— Ой, тайӧ тай менам пӧдругаыд кагаасьӧма!

Пондісны сэсся ӧта-мӧд вылас вештысьны да горзыны. Ӧтикыс шуӧ: «Тэнад!», мӧдыс шуӧ: «Тэнад!»

Купеч гозъя уськӧдчисны мездысьны, а Дора сійӧ и кыйӧдіс. Купеч гозъя локтісны — вольпасьыд куш.

— Ой-ой, воштім ӧд став овмӧстӧ!..

А овмӧстӧ сетны век на жаль.

— Тайӧ тэ менӧ пӧрйӧдлін да сідзи гусялін. Вот гусялан кӧ менсьым керка шӧрысь деньга ящик, сэки ворсся нин.

— Мый нӧ ог, колӧ кӧ, и деньга ящик гусяла.

Пуктіс купеч деньга ящиктӧ торъя комнатаӧ, а ӧдзӧс дорас дас салдатӧс сувтӧдіс дай нарадитіс:

— Коді локтас деньга ящик дорӧ, сійӧс и начкыны.

Ладнӧ. Дора босьтіс литра джын спирт да муніс вичко стӧрӧж ордӧ.

— Лэдз узьны, бур морт, ветлысь-мунысьӧс.

— Узь, — стӧрӧжлы ӧткӧннад гажтӧм да, шуӧ.

Дора узьмӧдчис. Перйис винатӧ да пондіс юктӧдны стӧрӧжӧс. Юктӧдіс да юктӧдіс — стӧрӧж коддзис и унмовсис. А Доралы тайӧ и колӧ. Петіс вичкоӧ, кӧні куйліс поконик, сьылӧдны вайлӧмаӧсь да. Покониктӧ сійӧ босьтіс да вайис ӧшинь улас, кӧні купечлысь деньга видзисны. Пос сувтӧдіс, деньга ящик ӧшинь пырыс петкӧдіс, а восьса ӧшиняс поконикӧс вожгӧдіс.

Ӧдзӧс сайын деньга видзысьяс сёрнитӧны:

— Миян костысь некутшӧм чӧртлы не гусявны, непӧштӧ кутшӧмкӧ Доралы.

Ӧтик и горӧдіс:

— Чӧвлӧй, керкаас кутшӧмкӧ шы кылӧ!

Ӧдзӧстӧ восьтасны — ящикыд абу и вӧвлӧма, а гусясьысьыс самӧй петӧ ӧшиньӧдыс. Салдатъяс кыдзи уськӧдчасны сы вылӧ — коді кучкӧ, коді зургӧ.

— Вот тэд, Дора, ловйӧн миянысь он на мын!

Купеч локтіс — деньга ящиклӧн куш местаыс. Аскинас корӧ сійӧс купечыд, кодкӧд закладтӧ вартіс.

— Ворссин ӧд, другӧ, со тэнад деньга ящикыд.

Нем вӧчны — лои медбур магазинсӧ сетны.

Дора сэсся пондіс шуны купечлы:

— Но, купеч, тшӧктін тэ куим уджӧ велӧдчыны — ме велӧдчи, куим купечлысь овмӧссӧ тэныд ӧтлаӧді. А помнитан, меным овмӧстӧ кӧсйысьлін?

Купечлӧн повзьӧмысла юрсиясыс сувтісны.

— Ог помнит, нылӧ, ме татшӧм кӧсйысьӧм!

— Садьман, — пӧ, — тэ менам керкаын паччӧр вылас. Ӧкмысӧд кер вылас лэпты тэ кокъястӧ, пӧтӧлӧкас сьӧлышт да думыштлы.

Сэсся локтісны купеч ордӧ куим пара вӧлӧн. Купеч уськӧдчис встречайтны.

— Кодъяс нӧ, бур гӧсьтъясыс, кытчӧ мунад?

А тайӧ вӧлӧмны куим гуськулльыд, кодъяс Доратӧ гусясьны велӧдісны. Дора найӧс чукӧстлӧма нин, локтӧмаӧсь, сарскӧй посолъясӧн шусьӧны.

— Ми сарскӧй посолъяс, купеч, ветлӧдлам ми сарство-государство кузя да ставсӧ прӧверайтам: коді пӧръясьӧ, сылысь кывсӧ пӧсь кӧртӧн сотам, коді гусясьӧ — кисӧ кералам.

Купеч рад: «Час, тайӧяс менӧ мездасны». Лӧсьӧдіс сійӧ сёян-юан, винаяс лэпталіс, закускаяс, и пондіс гӧститӧдны да шуавны:

— Сідз и сідз, эм менам уджалысь Дора. Уджалӧ эськӧ бура да гусясьӧ. Ӧти суседлысь рысак вӧв гусяліс, гӧн вольпасьсӧ дай деньга ящиксӧ.

— Со кыдзи, — шуӧны куим гуськуль, — колӧ тай сійӧс корлыны миян дорӧ.

Вайӧдісны Дораӧс.

— Но, бур ныв, тэ тай гусясьны мастер.

— Кужышта и гусясьны, — шуӧ Дора.

— Сэтшӧмтӧ, сэтшӧмтӧ купечлысь рысак вӧвсӧ гусялін?

— Гусялі.

— А кытчӧ сійӧс воштін?

— Талы сеті, кӧзяинлы.

— А гӧн перина гусялін?

— Гусялі.

— Кытчӧ сійӧс воштін?

— Талы жӧ сеті, кӧзяинлы.

— А деньга ящиксӧ гусялін да талы жӧ сетін?

— Дерт, талы жӧ.

— А коді нӧ тэныд тшӧктіс гусявнысӧ?

— Тайӧ жӧ, кӧзяин.

— Со тай кыдзи вӧлӧма! Винӧватыс тай, бур кӧзяинӧ, ачыд вӧлӧмыд. Кватитісны купечӧс, ки и кок кӧрталісны да вайӧдісны Дора керкаӧ.

Паччӧр вылӧ лэптісны, да Дора шуӧ:

— Но, купеч, сьӧлав ӧні тэ пӧтӧлӧкас, да кокъястӧ, кылан, ӧкмысӧд кер вылас лэпты!

Купеч коли киссьӧм важ керкаӧ, а Дора овмӧдчис купеч овмӧсын. Кӧм-паськӧмъяс вурӧ-вӧчалӧ да донтӧм донысь тӧргуйтӧ.