ЁН ИВАН


Олісны-вылісны старик гозъя. Налӧн вӧлі пи Иван. Иван зэв ёнпырысь быдмис. Став сиктыс дивуйтчис сы ёнлун вылӧ. Пӧрысь йӧз шулывлісны батьыслы:

— Иваныд тэнад лоӧ багатыр и кутас нэм чӧжыс тышкасьны бур вӧсна лёк йӧзкӧд!

Ӧтчыд Иван босьтіс пищальсӧ батьыслысь да кайис вӧрӧ кыйсьыны. Кыйис сійӧ уна сьӧла-ур. Кутіс гортас лэччыны да и вошис. Гӧграліс, гӧграліс сійӧ вӧрті — гортӧ мунан туй эз сюр. Лун и вой корсис сійӧ туйсӧ быдса вежон. Коркӧ петіс сійӧ паськыд море дорӧ, мӧдар берегыс оз тыдав. Сэки сійӧ вӧлі нин сэтшӧма мудзӧма, мый море дорӧ уси и сы ни садь унмовсис.

Коркӧ-некоркӧ сійӧ берег пӧлӧн пондіс кывтны Василей Сарӧвичлӧн караб. Василей Сарӧвичьяс вӧлӧм мунӧны венчайтчыны Рочакань Еленакӧд. Найӧ аддзасны вадорысь узьысь Иванӧс да и босьтасны караб вылӧ. Кор Иван садьмас, сылы висьталасны: сійӧс пӧ аддзисны узянінысь да босьтісны караб вылӧ. Иванлы нимкодь лои, мый сійӧс мездісны тшыг кулӧмысь: сійӧ вежонысь дыр нин няньтор эз босьтлы вом дорас. Иванӧс вердасны пӧттӧдзыс, пасьтӧдасны мичаа да и нуны кутасны вежай пыдди — налӧн сӧмын вежайыс и оз тырмы вӧлӧм.

Кывтасны, кывтасны карабӧн — кылӧн висьтавны регыд — да коркӧ и воасны Василей Сарӧвич ордӧ. Регыд кутас кывсьыны став му вылас: аски сарскӧй дворечын пӧ чунькытшасьӧны. Василей Сарӧвич гӧтрасьӧ, вайӧ Рочакань Еленаӧс. Чунькытшасьны чукӧрмисны став му помсяньыс саръяс, багатыръяс, тунъяс.

Коркӧ и пуксясны чунькытшасьны. Невернӧй сар кывлас: Василей Сарӧвич пӧ гӧтрасьӧ Рочакань Елена вылӧ. Сэсся сійӧ ыстас дас кык багатырӧс Рочакань Еленаӧс мырддьыны. Багатыръяс воасны да и шуны кутасны: мед пӧ петас медъён багатырыс косясьны миянкӧд. Сійӧ кӧ пӧ миянӧс вермас, Рочакань Елена лоӧ Василей Сарӧвичлы, ми кӧ пӧ сійӧс вермам, Рочакань Елена лоӧ миян! Став чунькытшасьысь багатыръяслӧн кынӧмныс висьмас. Василей Сарӧвич зэв кутас шогсьыны. Друг Иван чеччис пызан сайысь, чӧвтіс пернапас да и петіс багатыръяс дорӧ. Пызан сайын ставыс сідзи пукаланінас и кынмисны.

Заводитчис кось. Иван ӧтиӧс босьтас ки пӧлӧдыс да шыбитас сизимӧд сарствоӧ, а киыс багатырыслӧн гырддза выйӧныс Иван киӧ кольӧ. Босьтас мӧд багатырӧс, бара шыбитас, киыс бара кольӧ. Сідзи шыблалас дас кыкнаннысӧ.

Сэсся пырас керкаас. Сылы паныд уськӧдчасны да кутасны лыддьӧдлыны пасибӧяс. Василей Сарӧвич шуӧ:

— Тэ лоан первой друг меным талунсянь!

Сэсся бӧр пуксясны чунькытшасьны. Недыр мысти бара кутас кывсьыны — невернӧй сар ыстӧма кызь нёль багатырӧс Рочакань Еленаӧс мырддьыны. Багатыръяс кутасны корны асьсӧ Василей Сарӧвичсӧ. Верӧспуӧс бара шог босьтас. Вежай и шуӧ сылы:

— Василей Сарӧвич, эн шогсьы, ме тэ пыдди пета косясьнысӧ. Вежай вӧлӧм чужӧмнас дзик ӧткодь Василей Сарӧвичкӧд.

Сэсся Иван, петас да, босьтас ӧти багатырӧс кокӧдыс и, сӧмын на кӧсъяс ӧвтыштны, багатырлӧн кокыс пидзӧс выйӧныс кольӧ киас, а тушаыс сизим море сайӧ, кӧкъямысӧд сарствоӧ мунас. Вежай сідзи кызь нёльнаннысӧ шыблалас. Сэсся пырас дворечӧ. Сылы бара паныд уськӧдчасны, кутасны лыддьыны пасибӧяс да ошкыны. Сӧмын Рочакань Еленалы завидь лоӧ. Рочакань Елена, вӧлӧмкӧ, багатыр жӧ, и сійӧ чайтӧма, мый сыысь ён багатыр некод абу.

Коркӧ-некоркӧ найӧ чунькытшасясны. Сэсся аскинас венчайтчасны да рытнас ичмонь гозъя водасны узьны. Рочакань Елена медводдза лунсяньыс эз кут радейтны Василей Сарӧвичтӧ. Войнас Рочакань Еленаыд тӧкӧтьӧ эз пӧдты верӧссӧ. Сідз жӧ сійӧ пӧдтыны кутас и мӧд войын. Коймӧд лунас Василей Сарӧвич кутас норасьны вежайыслы:

— Гӧтырӧй ӧд войнас менӧ пӧдтӧ!

Коймӧд войнас Василей Сарӧвич пыдди водас Рочакань Еленакӧд вежай. Рочакань Елена оз и тӧд, сы понда мый сылӧн верӧс-вежайыс ӧткодьӧсь вӧліны. Рочакань Елена заводитас пӧдтыны Иванӧс, но сэки Иван пуктас кок пӧвсӧ Рочакань Елена вылӧ, и сійӧ вӧрзьӧдчыныс оз вермы. Сэки Рочакань Елена гӧгӧрвоас, мый сыкӧд водӧма абу мужикыс, а вежайыс. Рочакань Еленалы лоӧ кевмысьӧмӧн корны Иванӧс, мед сійӧ босьтас коксӧ. Сы бӧрын Рочакань Елена сідзи скӧрмас Иван вылӧ, мый синнас оз кут вермыны видзӧдны сы вылӧ. Кутас думайтны, кыдзи эськӧ урсавны вежайлы сійӧс пӧръялӧмысь.

Коркӧ и блин сёян кад воас. Ичмонь вежайлы вина стӧканас кисьтас узян зелля. Вежай мыйӧн удитас юны винасӧ, пыр и усьӧ да унмовсяс багатырскӧй унмӧн. Рытнас, кор гӧсьтъяс муналасны, Рочакань Елена босьтас сабля да Иванлысь пидзӧс выйӧныс коксӧ и керыштас. Сэсся Василей Сарӧвичӧс босьтас сьӧрсьыс да и мӧдӧдчас пышйыны вежайысь мӧд сарствоӧ. Иван узян кольӧ сарскӧй дворечын.

Коркӧ-некоркӧ, гашкӧ, вежон мысти, гашкӧ, дырджык, Иван кутас садьмыны. Нюжмасьӧ да шуӧ: «Ок, кокӧ тай нӧ позялӧма». Сэсся синсӧ восьтас, кок вылас видзӧдлас да и чуймас: пидзӧс выйӧныс кок пӧвсӧ керыштӧмаӧсь. Сійӧ пыр и гӧгӧрвоас, коді сылысь коксӧ керыштӧма. Сэсся кутас зэв ёна шогсьыны: кыдзи нӧ пӧ ме кута коктӧгыс овны?

Шогсяс, шогсяс да и мӧдӧдчас Ёма Бабаӧс корсьны. Керыштӧм кок пӧвсӧ босьтас сьӧрсьыс. Мунӧ кыті бауӧн, кыті кок пӧлӧн чеччалігтыр.

Мунас тӧлысь, мунас во — коркӧ и воас йӧз сарствоӧ. Ӧтчыд мунас, мунас да и паныдасяс сой пӧла морткӧд. Сой пӧла морт и юалӧ:

— Кытчӧ, бур морт, мӧдӧдчин?

— Ме Ёма Бабаӧс корсьны муна, кокӧс бурдӧдан зелля сылысь корны.

Сой пӧла морт кутас вӧзйысьны, медым Иванкӧд тшӧтш мунны. Иван шуӧ:

— Мунам! Гажаджык лоӧ!

Сэсся найӧ мунасны водзӧ. Иван юалӧ:

— Кытчӧ нӧ сойтӧ воштін?

Сой пӧла морт пондіс висьтасьны:

— Сідз и сідз, сар миян дас кык багатырӧс ыстіс свадьба вылӧ Василей Сарӧвичлысь гӧтырпусӧ мырддьыны. И сэки миянӧс ӧти багатыр ставнымӧс сойӧдным шыблаліс.

Иван шуӧ:

— Сійӧ багатырыд вӧлі ме!

И кутас прӧща корны сой пӧла багатырлысь.

Сой пӧла багатыр сьӧлӧмсяньыс прӧститас. Сэсся найӧ сетасны мӧда-мӧдыслы кыв: кытчӧдз муӧн найӧс оз тыртны, лоны другъясӧн.

Кок пӧла багатыр да ки пӧла багатыр мӧдӧдчасны водзӧ. Но налӧн мунӧм зэв надзӧн содӧ. Думайтасны, думайтасны да ньӧбасны телега. Сэсся кок пӧла пуксяс телегаӧ да кутас йӧткасьны кок пӧвнас, ки пӧла ки пӧвнас кутас кыскыны телегасӧ, и сідзи найӧ зэв ӧдйӧ кутасны мунны.

Мунасны, мунасны — висьтавны мем регыд — а коркӧ и воасны Ёма керка дорӧ. Сэсся гусьӧник пырасны Ёма сарайӧ да дзебсясны: кок пӧла багатыр карта вылас, а ки пӧла багатыр пӧдӧгас. Сэсянь кутасны кывзыны. Кылӧ, Ёма локтӧ, лёкалӧ — кильчӧсӧ клоп гурйывтас, посводзыс зым-зым вӧрзьылӧ. Сэсся пырас керкаас. Багатыръяс кывзӧны: керкаын зымӧдчыны, йиркӧдчыны кутасны. Кутас кывны нывбабалӧн бӧрдӧм шы.

Кывзас, кывзас пӧдӧгын сой пӧла багатыр, терпенньӧысь петас, лэччас пӧдӧгсьыс, пырас керкаад. Керкаын Ёма Баба юрсиӧдыс кыскалӧ нылӧс. Ныв тӧкӧтьӧ нин ловъя, бӧрдӧ, кевмысьӧ. Сой пӧла багатыр заводитас ки пӧвнас мездыны нылӧс. Но Ёма Баба вӧлӧм зэв ён и сійӧ пондас асьсӧ багатыртӧ лупсуйтны.

Керкаын важсьыс ёна кутас грыма-йиркакывны. Кок пӧла багатыр кывзас, кывзас, сэсся терпенньӧысь петас да и пырас керкаас. Сэні ӧдва ловъяӧсь куйлӧны джодж шӧрас нывбаба да сой пӧла багатыр. А Ёма век на нӧйтӧ сой пӧла багатырӧс. Мыйӧн кок пӧла багатыр пырас керкаас, Ёма Баба сы вылӧ уськӧдчас пиньсӧ йиригтыр и заводитас косясьны. Сэки кок пӧла багатыр босьтас Ёмаӧс юрсиӧдыс да и кутас керыштӧм кок пӧвнас кучкавны — кок пӧвсӧ новлӧдлӧ вӧлӧм сьӧрсьыс.

Лупсуйтас, лупсуйтас сэтшӧма, мый Ёма Баба кутас кевмысьны:

— Лэдз, прӧстит, мый кутан корны, сійӧ и вӧча!

Багатыр кутас шуны:

— Вай лов зелля!

— Коль сӧмын лолӧс, мый коран, сійӧ и сета! — бӧрдігтырйи горзӧ Ёма.

Кок пӧла багатыр дугдіс кучкавны. Сэсся багатыръяс кутасны юасьны нывбабалысь, кыдзи сійӧ Ёма ордӧ воис. Ныв кутас висьтавны:

— Сідзи и сідзи, — висьталас, — ме вӧлі коркӧ Василей Сарӧвич гӧтыр, Рочакань Елена.

Сэсся висьталас ставсӧ, кыдзи найӧ пышйисны Василей Сарӧвичкӧд, кыдзи сійӧс Ёма Баба пышйӧдіс, кыдзи дас во сійӧс Ёма Бабаыд некытчӧ эз лэдзлы, кыдзи сійӧс ӧтчыд лун вердіс да витысь лун нӧйтіс.

Багатыръяс видзӧдӧны да шензьӧны: на водзын сулалӧ Рочакань Елена пыдди пӧрысь, зэв омӧль нывбаба, лыыс да кучикыс сӧмын. Сэсся Рочакань Елена уськӧдчис (сійӧ ӧд пыр и тӧдіс вежайсӧ) кок улас вежайыслы и кутіс корны прӧща. Вежайлы жаль лои да пыр жӧ и прӧститіс. А Рочакань Еленалы зэв нимкодь лои, да сійӧ шуис вежайыслы:

— Тэ ӧні меным нэм чӧж лоан бать пыдди.

Коркӧ сэсся сёясны-юасны, пывсясны-мыссясны Ёма ордын и петасны лов зелля корсьны. Ёмаӧс лэдзасны водзвылас, а кык багатыр да Рочакань Елена бӧрсяньыс кутасны мунны. Мунасны, мунасны, да коркӧ воас зэв ыджыд сьӧд ты. Ёма шуӧ:

— Юӧ татысь, тані лов зелля!

Иван босьтас пищаль, лыяс ракаӧс, сэсся шыбитас тыас. Рака пыр жӧ и сісьмас тыын. Сэки Иван босьтас кок пӧвсӧ и кутас Ёмаӧс кучкавны да шуавны:

— Эн пӧръясь, эн пӧръясь! Тэ кӧсйин миянӧс вины!

Кучкалас, кучкалас — Ёмалӧн тӧкӧтьӧ лолыс кольӧ. Ёма кутас бара кевмысьны:

— Лэдз, Иван, мӧдысь сэсся ог нин пӧръяв!

Багатыр лэдзас, и бара кутасны мунны водзӧ. Ёма мунӧ водзвылын, багатыръяс Рочакань Еленакӧд сы бӧрся. Коркӧ мунасны, мунасны — висьтавнысӧ регыд-а — воас сім лӧз ю. Визувтӧ. Ёма шуӧ:

— Юӧ татысь дай дзоньвидзаӧсь лоанныд, тані лов зелля визувтӧ!

Иван лыяс кӧчӧс да шыбитас юӧ! Кӧч пырысь-пыр жӧ сісьмас, тшын-биыс сӧмын небесаас каяс. Иван босьтас кок пӧвсӧ да бара заводитас нӧйтны Ёмаӧс. Кучкалӧ да шуалӧ:

— Мӧдысь пӧръялан он?! Мӧдысь пӧръялан он?!

Ёма чеччалӧ да горзӧ:

— Ог, ог! Ньӧтчыд сэсся ог пӧръяв! Сӧмын лэдз, лолӧс коль!

Сійӧ лэдзас. Бара мунасны водзӧ. Ёмаӧс бара лэдзасны водзвылас.

Асьныс кутасны мунны сы бӧрсянь. Мунасны, мунасны да и воас ичӧтик гӧп. Ёма шуӧ:

— Юӧ тась, тані лов зелля!

Кок пӧла багатыр лыяс гулюӧс да шыбитас гӧптӧ. Гулю жбыр лэбзяс. Сэки гӧгӧрвоасны, мый гӧптын лов зелля. Сэсся юны кутасны. Войдӧр юас кок пӧла багатыр — сылӧн кокыс йитчас. Сы бӧрын юас сой пӧла багатыр — сылӧн сойыс быдмас. Сэсся юас Рочакань Елена — и друг пӧрысь-пӧрысь старукаысь лоӧ зэв мича ныв, важ дорсьыс на мичаджык. Сэки Ёма Бабалысь кутасны юасьны, кӧні олӧ Василей Сарӧвич. Ёма висьталас: олӧ пӧ аслас сарствоын. Сэсся Ёмаӧс лэдзисны, асьныс босьтасны лов зелля сулеяясӧ да мӧдӧдчасны асланыс сарствоӧ. Сой пӧла багатыр тшӧтш мунас Иванкӧд да Рочакань Еленакӧд.

Коркӧ-некоркӧ найӧ воасны асланыс сарствоӧ. Пырасны ӧти старик ордӧ шойччыны и кутасны юасьны:

— Коді тіян ӧні сарствуйтӧ? Кутшӧма сарствоаныд овсьӧ?

Старик кутас норасьны:

— Со, дас вит во нин сарствуйтӧ невернӧй сар. Зэв сьӧкыд олӧмыс: вой и лун тшӧктӧ уджавны.

Коркӧ сэсся найӧ воасны сар двореч дорӧ, кӧні венчайтчылісны Василей Сарӧвич да Рочакань Елена. Двореч гӧгӧр сулалӧны тышка вынъяс, салдатъяс, матӧ оз сибӧдны. Сэсся багатыръяс юаласны:

— Оз-ӧ позь сарӧс аддзӧдлыны?

Салдатъяс шуӧны:

— Оз позь!

Сэки Иван босьтас да куталас салдатъясӧс да кӧрталас кынӧмӧдныс сюръяӧ. Сэсся пырасны дворечӧ, вӧтласны сарӧс да кутасны юасьны Василей Сарӧвич йылысь. Сарлӧн ӧти кесйылӧс и шуас:

— Кутшӧмкӧ Василей нима морт эськӧ эм, лудын ыжъясӧс видзӧ, пастукалӧ.

Найӧ мунасны луд вылӧ и аддзасны: зэв омӧль, ӧдва ловъя, зэв лёк паськӧма морт видзӧ ыжъясӧс — Василей Сарӧвич. Висьталасны сылы, мый невернӧй сарӧс лои вӧтлӧма, да Василей Сарӧвичлы лои зэв нимкодь. Сэсся мунісны дворечӧ, юкталісны Василей Сарӧвичӧс лов зелляӧн, и сійӧ друг томмис, лои зэв мича да ён. Сэсся найӧ ысталісны гижӧдъяс став сарство кузя, мый невернӧй сар лои вӧтлӧма, а сарствуйтны пуксис Василей Сарӧвич Рочакань Еленакӧд. Кык багатыр кутісны овны дворечын бать пыдди да вок пыдди.

Ӧні сійӧ сарствоын йӧзыс лӧсьыда олӧ да сиӧ сар семьялы дзоньвидзалун да бур мывкыд.


Гижӧд
Ён Иван
Жанр: 
Гижан кад: 
Гижӧдӧ босьтіс: 

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1