САР ПИ


Олӧ-вылӧ сар. Сарлӧн ӧтик пи. Сар кытчӧкӧ муніс. Муніс, а сарлӧн пи ар дас кымына, мамыс ёна сійӧс радейтӧ да сылы ньӧв вӧчӧдіс. Ньӧвсӧ лыйис, а сэні амбар. Амбарас ичӧтик розьтор, и ньӧвйыс амбарас пырис. Ньӧвйыс амбарас пырис, и пиыс, пырис да, мамыслы бара ньӧв вӧчӧдіс. Бара мамыс ньӧв вӧчис, да петі, да бара лыйис, и эта ыджда розьӧдыс ньӧвйыс амбарас пырис. Амбар дорас воис да висьталӧ:

— Коді нӧ сэні, лок ньӧвсӧ вай!

— Ог сет! — кодкӧ, кылӧ, сёрнитӧ.

Но, бара выль ньӧв вӧчис. И коймӧд ньӧвйыс сэтчӧ пырис.

— Вай, — висьталӧ, — дедӧ, ньӧвсӧ.

— А менӧ кӧ этатысь лэдзан, куимнан ньӧвсӧ сета.

— А кыдзи нӧ ме верма лэдзны тэнӧ этатысь?!

— Тэ, — висьталӧ, — пыр да мамыдлӧн сарапан волысас восьтаныс. Висьтав: ой-ой, мамӧ, юрӧ висьӧ, юрӧ висьӧ, висьтав, а ачыд сэк кості нёньсӧ малышт да малалігкостіыс и пӧрччы.

Сэсся пӧрччис. «Ой, — висьталӧ, — юрӧ бурдіс». Петіс и лэдзис стариксӧ — ыджыд тошка старик.

— Но, — висьталӧ дедыс, — внукӧ, тайӧ тэн ньӧвъястӧ сета.

— А кыдзи нӧ ме бӧр пукта восьтансӧ?

— Пыр да бара висьтав: юрӧ висьӧ да нёньсӧ малыштігмоз и кӧртав, оз и казявлы мамыд. Но, — висьталӧ, — внукӧ, кор нуждаӧ воан, ме йылысь думышт, и ме локта. Тэ менӧ спаситін, ме тэнӧ коркӧ спасита жӧ.

Сэсся и воис коркӧ айыс, сар воис. Сар воис, видліс, а абу старикыс:

— Кытчӧ, — висьталӧ, — лоис старикыс, коді лэдзис?

— Ме ог тӧд, — гӧтырыс висьталӧ, — ме ог тӧд, коді лэдзис.

— Тэ ордад ключыс вӧлі, да тэ жӧ нин, кӧнкӧ, лэдзин! — сарыс висьталӧ. И кутіс нӧйтны гӧтырсӧ. А пи и висьталӧ:

— Айӧ, айӧ, эн нӧйт мамӧс, ме ӧд лэдзи стариксӧ, менам сэтчӧ куим ньӧв веськалі, ньӧвсӧ куті корны, а сійӧ висьталӧ, менӧ кӧ пӧ лэдзан, ньӧвъяссӧ сета. Ме и лэдзи стариксӧ, восьтансӧ сарапан кӧлыссьыс гусьӧн пӧрччи да.

Сэсся сар и висьталіс:

— Казнитны сарскӧй пиӧс оз позь, а полеӧ лэдзны — том на, дас арӧс на. Ар дас витӧдзыс видза и лэдза тэнӧ полеӧ.

Видзис пиӧс ар дас витӧдз. Ӧдва дас вит арӧс лои, лэдзис писӧ полеӧ, полеӧ мӧдӧдіс. Меным висьтавны ӧдйӧ, а муніс, муніс, муніс кытчӧкӧ, и сылы паныд салдат лои, салдат паныд лои. Салдат висьталӧ:

— Менӧ ёрт вылӧ он-ӧ босьт?

— Босьта, мыйла ог!

Кыкӧн мунісны. Мунісны, мунісны, и зэв ёна горш кутіс косьмыны. Ва кутіс ковны. А ва дорӧ воисны, а ваыс зэв пыдын, оз вермыны юнысӧ. Медводз салдатӧс лэдзис, кокӧдыс кутӧ. Юис, юис салдат, и сійӧс кыпӧдіс. Сар пиӧс бара лэдзис салдат.

— Но, — висьталӧ, — пӧті, кыпӧд!

— Ог кыпӧд, — салдат шуӧ. — Паськӧмысь паськӧмӧ кӧ он вежсьы, ог кыпӧд!

Сэсся и вежсисны паськӧмысь паськӧмӧ. Мунісны, мунісны, мунісны. Мен висьтавны ӧдйӧн, код тӧдас, мый дыра найӧ мунісны. Коркӧ и воисны карӧ. Сар ордӧ жӧ пырисны. Сар и примитіс салдатӧс, сійӧ сарскӧй паськӧма да. А висьталӧ:

— Ёрттӧ тшӧтш жӧ кор, сійӧ ӧд охрана вылӧ жӧ тэныд сетӧма, мед ӧтлаын сёяс-юас.

— Нинӧм, — висьталӧ салдатыс, — медланӧ служанкаяс дорын сёйыштас.

Сэсся сёйисны-юисны. Асылӧ-бурӧ сувтісны, и сар и висьталӧ:

— Ой, меным ӧд эськӧ кутшӧма вӧв пастук колӧ.

— А мый нӧ, — висьталӧ салдат, салдат нин ыдждалӧ, — эсійӧ миян юношаыс мед и видзас вӧвъястӧ.

Но ладнӧ. Вӧв чукӧр лэдзис, йӧр сайӧ лэдзис. Оз и тӧд, кытчӧ вошиныс вӧвъяс, зэвтчылісны и вошины кытчӧкӧ син улысь. Детина бӧрдіс, бӧрдіс, бӧрдіс и унмовсис. Сэтчӧ унмовсис, а кодкӧ юрӧдыс малыштіс:

— Эй, — шуас, — внукӧ, ачыд нуждаӧ воин, а менӧ тай он и казьтышт!

Дедыс воис, кодӧс тай лэдзис. Дед нуӧдіс сійӧс гортас. Вердіс-юкталіс, и стопка ва сетіс юны. И висьталӧ:

— Мыйкӧ чувствуйтан, он?

— А быттьӧ, — висьталӧ, — вынӧ содіс, быттьӧ вына кодь лои.

— Сэсся мун, — шуас, — вӧвъясыд йӧр дорасӧсь нин. Тэ, — шуас, — ӧтик вӧв босьт бӧжӧдыс да му бердас сет.

Муні, вӧвъяс воӧмаӧсь нин ставыс. Сійӧ босьтіс ӧтик вӧв, му бердас сетіс, да толькӧ яй торъясыс мӧд-мӧдарӧ резсисны. Кучиксӧ потш вылас чӧвтіс. Сэсся воисны. Лыддисны да, ӧтик вӧв оз судзсьы. Салдатыс тай, коді ӧні сарскӧй паськӧма, висьталӧ:

— Но, ӧтчыд караулитчис да ӧти вӧв абу судзӧма. Тюрмаӧ пуксьӧд!

Сар висьталӧ:

— Ме, — висьталӧ, — уна во нин сарствуйта да мортӧс тюрмаӧ эг на пуксьӧдлы, сэтшӧмтортӧ ог нин кер, вӧв понда тюрмаӧ пуксьӧдны мортӧс.

Сэсся асылӧ-бурӧ воисны, да бара колӧ ӧшъясӧс лэдзны. Ӧшъясӧс видзны бара пастук колӧ, сар печалитчӧ. И салдат висьталӧ:

— Мый нӧ, миян юношаыс ветлас.

Сэсся бара муні. Кыдзи йӧр сайӧ муні, ӧшъяс и син сайӧ вошисны. Детина бӧрдіс, бӧрдіс, бӧрдіс, бара нин вунӧдӧма дедсӧ. Бӧрдіс, бӧрдіс да бара унмовсис. Дед бара воис.

— Эй, — висьталӧ, — внукӧ, ачыд нуждаӧ воин, а он и казьтышт менӧ.

Бара нуӧдіс гортас. Бара сетіс стопка ва:

— Ӧні, — висьталӧ, — мый чувствуйтан?

— Зэв бур кодь.

— Мунан, — висьталӧ дедыс, — да ӧтик ӧш му бердас сет.

Ӧшкӧс бара му бердас сетіс. Бара воисны. Лыддисны: ӧтик ӧш оз судз. Салдат бара висьталӧ:

— Ӧні, — висьталӧ, — мӧд лёкӧс нин керис да колӧ нин тюрмаӧсӧ пуксьӧдны.

— А ме тай мортӧс ки помысь эг на пуксьӧдлы да ог нин пуксьӧд, — сар шуӧ. — Ӧти ӧш вӧсна ог нин.

Сэсся и мӧд асыв, вой узясны да, мӧд асыв бара колӧ мӧсъясӧс караулитны.

Мӧсъясӧс лэдзисны. Йӧр сайӧ мунісны и бара синмысь вошины мӧсъясыс. Абу и мӧс кодьӧсь тай. Сэсся вошисны, и бара унмовсис. Бара дедыс воис:

— Ой, — висьталӧ, — тэ тай век менӧ вунӧдан. Ме тай, бурсӧ керлін да, ог вунӧд тэнӧ.

Корис гортас да кык стопка ва сетіс.

— Ӧні, — висьталӧ, — кыдзи асьтӧ чувствуйтан?

— А ӧні, — висьталӧ, — муас кӧ вуг, навернӧ, мусӧ эськӧ бергӧді жӧ нин!

— Эн на ошйысь, он на вермы сійӧс бергӧдны. Тэ мунан, да ӧні мӧсъясыд нин сэнӧсь. Ӧтик мӧскӧс бара му бердас сет.

Ӧти мӧс му бердас сетіс. Бара лыддисны, ӧти мӧс бара оз судз. Салдат бара висьталӧ:

— Колӧ тюрмаӧ тайӧс пуксьӧдны!

— А ме, — висьталӧ, — эг на пуксьӧдлы, да ог нин, буракӧ, пуксьӧд, а тэнад сьӧлӧмыд кӧ лыбӧ, пуксьӧд, колӧкӧ.

Кӧрт тюрмаӧ пуксьӧдісны. Ёртыс, салдатыс, пуксьӧдіс, тюрмаӧ. Сэсся коркӧ олыштісны вежон ли, мӧд ли. Сарлӧн вӧлі куим ныв. Сэсся куим юра гундырлӧн приказ, ӧдзӧс юр вылас гижӧма: медыджыд нывтӧ кӧ он сет, картӧ ставнас путкыльта.

Быть лоӧ сетны. Сьӧд флагъяс быдсӧн кыпӧдісны да море бердӧ лэччӧдісны нылӧс, пасьтӧдісны да.

А сар шогсьӧ:

— Коді, — висьталӧ, — спасительнас лоас!

— А ме, — висьталӧ тайӧ, код тай сарскӧй паськӧмнас пасьтасис. Вӧв доддьӧ тэчисны тыр сёян, вит пудъя мешӧкӧ сёянсӧ тэчисны, ачыс пуксис, юрсӧ мешӧкас сюйис и мунӧ сёйигтыр. А тюрмаӧ кодӧс пуксьӧдіс, сійӧ рыт пемдӧмсӧ виччӧ. Пемдіс. Пидзӧс вылас сувтіс да тюрмасӧ кыпӧдыштіс, кӧрт тюрмасӧ, да тюрма увтіыс петыштіс и муніс. А дедыс сылы багатырскӧй вӧв сетліс. Багатырскӧй вӧвтӧ шутёвтіс, и воис багатырскӧй вӧв, сбруя и быдсӧн. И муніс. А сар ныв сэні бӧрдӧ.

— Здорово, — висьталӧ, — мича нылӧ!

— А эн, — висьталӧ, — гундырӧ прӧклятӧйӧ, тешитчы, сёян кӧ сёй, а мый тешитчан.

— Ме, — висьталӧ, — мортӧс эг на сёйлы да ог нин, буракӧ, сёй! Видзӧдліс нылыс, а морт, абу гундыр. Сэсся мореыс гызис, да кайис куим юра гундыр.

— О, — висьталӧ, — бур и сарыс вӧлӧма, ме кори ӧти юрлы яй кусӧк, а сійӧ куим юрлы куим кусӧк мӧдӧдӧма.

— А, гундырӧ прӧклятӧйӧ, эн на лый да, эн на кушты, код тӧдас на, кутшӧм кусӧкӧн джагалан. Вай куим верст пасьта, куим верст кузя кӧрт пос пӧльышт.

Гундыр пӧльыштіс. Воча воисны, да сар пи тай кыдзи шарснитіс юрсӧ, куимнан юрыс и лэби, пешка моз. Сэсся ныв дорӧ воис. Ныв бӧрдӧ:

— Мый нӧ, — висьталӧ, — ӧтнад мунан, а менӧ тай он и босьт. Нылыслы висьталӧ:

— Тэнад, — висьталӧ, — бӧрын локтӧ спаситель.

Пемдӧмсӧ виччысьыштіс да бӧр тюрмаӧ пырыштіс да тюрмаын век пукалӧ.

Сэсся и воис коркӧ салдат, чеччис додьсьыс:

— Аддзылін, — висьталӧ, — кыдзи ме гундырыслысь юрсӧ кералі!? Ме, — висьталӧ, — спаситель.

— Но-о, — висьталӧ, — эн тай тэ вӧв.

— А он кӧ висьтав, эстчӧ жӧ и виа гундырыс моз!

— Но, мед тэ вӧлін, мед тэ вӧлін.

Мунісны, а сар ӧд, видзӧд, коді спаситель, сылы и нывсӧ кӧсйис. Сэсся мунісны и кӧлысь вӧчисны, сар нывкӧд кӧлысясис, и кӧлысь эштіс. Асылӧ-бурӧ воисны. Петісны, а бара нин гундыр, квайт юра гундыр шӧркост нывсӧ корӧ, ӧні ӧд сарлӧн спаситель эм да оз нин ёна шогсьы. Нылӧс мӧдӧдісны, нуӧдісны. Бара сьӧд флагъяс ӧшлісны. Бара муні салдат. Быдсяма чӧскыдсӧ тэчисны вит пудъя мешӧкӧ, мешӧкас юрсӧ сюйис и толькӧ сёйӧ-мунӧ, мед нин пӧтлас-а.

А сар пи бара пемдӧмсӧ виччис. Пемдыштіс, и петіс тюрмаысь. Вӧвсӧ бара горӧдіс и бара муні море дорӧ.

Асыв лӧзӧдны кутіс, и квайт юра гундыр локтӧ, мореысь петӧ, кыпӧдчӧ:

— О-о, — висьталӧ, — сарыс тай бур и эм, ӧтик юрлы ӧтик кусӧк кори, а сійӧ куим юрлы куим кусӧк мӧдӧдӧма.

— Да-а, гундырӧ прӧклятӧйӧ, код тӧдас на, кутшӧм кусӧкӧн джагалан, эн на лый да, эн на кушты!

Квайт верст пасьта, квайт верст кузя кӧрт пос пӧльыштіс гундыр. И воча петісны. Квайтнан юрсӧ бара лэбӧдіс гундырлысь. Ныв дорӧ воис. Ныв бӧрдӧ:

— Нуӧд менӧ тшӧтш.

Висьталӧ:

— Тэнад спаситель локтӧ, ме тэнӧ ог босьт, ме ӧтнам ветлысь, ӧтнам и муна.

Бара бӧр тюрмаӧ пырис. Салдат локтіс, гашкӧ, бокладорсянь и видзӧдіс да.

— Аддзылін, кыдзи юръяссӧ лэбӧді гундырыслысь!?

— Но вай, — висьталӧ ныв, — эн тай тэ вӧв, эз тай тэ кодь вӧв. Сійӧ тай мӧдлаӧ муні, а тэ тай мӧдласянь локтан!

— Но, — висьталӧ, — он кӧ висьтав ӧд, эстчӧ и виа, да и ӧні ӧд оз тӧдмавны.

— Но ладнӧ, ладнӧ, тэнӧ висьтала.

Мунісны. Мӧд нывсӧ бара сар сы сайӧ сетӧ. (Сарыс тай бара жӧ йӧй кодь и эм.) Сэсся мӧд нывсӧ кӧлысяліс. И коймӧд нывсӧ кутісны корны. Коймӧд нывсӧ ӧкмыс юра гундыр нин корӧ. Коймӧд нывсӧ корисны. Коймӧд нывсӧ бара нуисны. Сэтчӧ колисны. А сар пи рытсӧ виччысис, бара тюрмасӧ кыпӧдыштіс пельпомнас дай бара петі. Петі, вӧвсӧ шутёвтіс, вӧв воис, вӧв вылӧ пуксис. Море дорӧ лэччис. Кутісны вермасьны гундыркӧд. Кӧкъямыс юрсӧ орӧдіс, ӧкмысӧдыс коли. Сэсся воча вермасисны, вермасисны, вермасисны, да вермис всё-таки, личкис гундырӧс му бердӧ и юрсӧ вундіс. Юрсӧ вундіс, но ачыс ранитчис. Нылыс зырӧдіс, улыс дӧрӧмсӧ пӧрччис, джынсӧ косяліс, мӧд джыннас и тӧбис ранасӧ.

Сэсся сар пи вӧв вылӧ пуксис и мунны кутіс. А ныв бӧрдӧ, висьталӧ:

— Менӧ тай он и нуӧд!

— А тэнӧ — спаситель локтӧ, сійӧ тэнӧ бара спаситас.

Сэсся коркӧ и бара воис салдат:

— Аддзылін, кыдзи ме гундырӧс вии!

— Но вай, эн тай тэ вӧв.

— Ме вӧлі, ме, он кӧ ӧд висьтав, эстчӧ жӧ и виа!

— Но-но, медым тэ вӧлін, медым.

Мый нӧ, быть висьтавны, виысьыс абу да. Сэсся коркӧ и бара коймӧд нывсӧ сы сайӧ кутіс сетны. Да нылыс и висьталӧ:

— Айӧ, — висьталӧ, — ме эськӧ мунны муна, но ме кӧлысь дырйиӧ мед морт тюрмаын абу, а мӧд ног кӧ, ог мун ме тайӧ мортыс сайӧ.

А сар и висьталӧ:

— Эг ӧд, — висьталӧ, — ме пуксьӧд, сійӧ ӧд пуксьӧдіс, да ме ог лысьт лэдзны. (Мый нӧ, кык нывлы нин зятьӧн да кысь лысьтан.)

— А тэ кӧ, айӧ, он лысьт, вайӧ тюрма ключсӧ, да ме лэдза.

И лэдзис. Ныв петавліс, лэдзис тюрмаысь, пыртіс гортӧ. Ныв и висьталӧ:

— Но, айӧ, тэнад сабля, менам юр, нывъястӧ спаситысьыс ӧд тайӧ мортыс вӧлі, а эз эсійӧ.

А айыс висьталӧ:

— А неужели сійӧ тюрмасьыс петны вермис?

— Вай, — висьталӧ нылыс, — сылысь ранасӧ разям. Ме сылысь ранасӧ тӧби улыс дӧрӧмнам, а мӧд джынсӧ аслым коли память вылӧ.

Но сарыд сэсся и веритчис. И мӧд нывъясыс бара жӧ висьталісны:

— Збыль, миянтӧ тайӧ жӧ спаситіс, а эсійӧ миянӧс на повзьӧдліс, миянӧс на вины кӧсйис.

Сэсся и босьтісны да асьсӧ тюрмаӧ пуксьӧдісны, салдатсӧ. Вот и сарствуйтіс! А сэсся кӧлысь вӧчисны. Сар пи сарӧ пуксис. И ӧні на кӧнкӧ сарствуйтӧ.


* * *


Мен тай сетлісны жӧ йи кӧбыла вӧв да анькытш тусь. Кӧбыла вылӧ пукси да гӧниті, а сэні вӧлӧм пывсян сотчӧ. Пывсян сотчӧ да отсасьны куті кусӧдчыны. Бӧрам бергӧдчи, а йи кӧбылаӧ сылӧма. Анькытш тусьсӧ куті корсьны, а гулюяс вӧлӧм кокалӧмаӧсь. Ӧтнам сэсся и коли. Подӧн лои локны гортӧ.


Гижӧд
Сар пи
Жанр: 
Гижан кад: 
Гижанін: 
Мойдысь: 
Гижӧдӧ босьтіс: 
Пасйӧд: 

* Кӧлысь — свадьба.

lkejrlkelkrgner klrjnelknfrkl ekjnrjkenfrej

1