ЧОЯ-ВОКА

Важӧн оліс-выліс крестьянин гозъя. Налӧн вӧлі ныв да пи. Коркӧ батьныс кулі, а регыд сы бӧрын и мамыс кулі. Чоя-вока ичӧтӧн колисны. Овмӧдчисны кыкӧн. Мый няньыд вӧлі, сёйисны. Коркӧ няньыд быри, а кынӧмыд сюмалӧ. Найӧ аддзывлісны, мый мамыд пызь вайлывліс кумысь. Мунісны кумӧ нянь корсьны, но кумсьыд нинӧм эз сюр, сӧмын ӧти анькытш тусь сюри. Мӧдісны бӧр керкаӧ мунны, и туй вылад анькытш тусьтӧ уськӧдісны. Корсисны, корсисны — эз сюр. Пырисны керкаӧ, сёйтӧг и узисны. Асывнас чеччисны, бара корсьны мӧдісны анькытш тусь. Кор сэтчӧ воисны, анькытш тусьыд, вӧлӧм, чужӧма и быдмӧма енэжӧдзыс. Анькытш иддзӧдыс найӧ кутісны кайны енвевтас. Кор воисны енвевтас, сэні эм керкатор. Керкаад и пырисны. А сэні синтӧм ай кӧза изӧдчӧ пу изкиӧн. Изас, изас да риз сурттас. А найӧ тілк-тілк серӧктасны, кыдзи тай полігӧн челядь сералӧны. А ай кӧзаыд и кылас:

— А кодкӧ тай эм тані!

Кутас кималасӧн корсьны, кыдзи синтӧмъяс корсьӧны. Но найӧ оз сюрны ки улӧ. Гӧгӧрвоасны да пырасны гыръяс. Сійӧ гыръяссӧ малалас, а пытшкӧссӧ оз видлы. Оз и сюрны. Ай кӧзаыд сьӧвзяс и шуӧ:

— Пӧрысь пельыдлы век мыйкӧ кажитчӧ!

Бара пуксяс чурка вылад и мӧдас изки бергӧдлыны. Бергӧдлас, бергӧдлас да риз сурттас. А челядь тілк-тілк серӧктасны. Ай кӧза бара кылас, дугдас изны, кутас гӧгӧр маласьны. Маласяс, да бара оз сюрны. Скӧрмас ас вылас да и шуӧ:

— Пӧрысьман да йӧйман, и пельыд аслад пӧръясьӧ!

Бара пуксяс изны. Изас, изас да риз сурттас. Челядь тілк-тілк серӧктасны. Ай кӧза дугдас изны, шуӧ: «Кодкӧ эм!» Корсьны бара мӧдас. Гыр дорад кутчысяс, и вокыд сюрӧ кырымад ай кӧзалы. А чойыс бӧрдны кутас:

— Эн вӧрзьӧд вокӧссӧ!

А ай кӧза радлӧ, мый кыкӧн на вӧлӧмаӧсь. Шуӧ:

— Ті тай кыкӧн вӧлӧмаӧсь. Мыйла нӧ эн шыасьӧ. Меысь пышйыны оз позь, некод оз вермы.

Синтӧм ай кӧза нуас челядьӧс пач дорӧ. Пачыс воӧма нин горшӧр выйӧ. Ай кӧза и юалӧ:

— Пачыс ваймӧма, абу?

— Горшӧр выйын, — шуӧны челядь.

Ай кӧза босьтіс нянь зыр и шуӧ:

— Водӧ зыр вылас, ме тіянӧс пачӧ сюя!

Найӧ сувтасны зыр вылас и кинаныс пач кымӧсас пыксясны. Ай кӧза кӧсйӧ сюйны найӧс, но оз вермы. Ай кӧза шуӧ:

— Эн тадз сувтӧ, а водӧ, водны колӧ!

Найӧ бергӧдчасны мышнас и кутчысясны кӧзалы юрсиас. Кӧза скӧрмас, зыр вывсьыс тойыштас и ачыс водас. Шуӧ:

— Тадзи ӧд колӧ!

Быдсӧн нюжӧдчас, ки-коксӧ топӧдас, ланьтас. А чоя-вока зыр воропӧд босьтасны и ай кӧзаӧс пачӧ сюясны. Кӧза горзӧ:

— Эн менӧ сюйӧ!

А челядь кӧзасӧ пачӧ сюясны, пач вом тупкасны и потшӧн пыкасны. Пӧдан доръяссӧ сёйӧн мавтасны. Ай кӧза дыр на горзас. А тшыг челядь мыйсюрӧ сёясны-юасны и унмӧ усьӧны. Кор садьмасны, пачысь ва петӧ. Найӧ ва улад пуктасны пельса. Ваыд пельсаад сукмас. Кор пельсаыд тырис, петкӧдісны кумӧ, а асьныс овмӧдчисны ай кӧза керкаын.

Дыр-ӧ олісны, код тӧдӧ. А ӧтчыд вокыс петіс кумӧ и дыр оз пыр. Чойыд и шуӧ:

— Мыйкӧ дыр оз пыр, петала видла.

Петас, видлас, а вок пыдди ыджыд сера меж кумын. Сійӧ петӧма да госсӧ кӧзаыдлысь чуньыштӧма и меж лоӧма. Чой шуӧ:

— Мый нӧ лоин?

Меж эськӧ кӧсйӧ шуны, а петіс толькӧ «ме!» Чой пондіс бӧрдны. Бӧрдіс, бӧрдіс, и ӧтнас овмӧдчис. А межӧс йӧртӧдӧ сюйис, сэні вердӧ, а керкаын ӧтнас олӧ.

Коркӧ, мен регыд висьтавны, а кутшӧмкӧ том морт воис, и ӧтлаын овмӧдчисны. И бура кутісны овны гозъя. Мӧда-мӧдсӧ ёна радейтӧны. Луннас ӧтиыс ветлӧ пес керавны, а мӧдыс горт олӧ. Кыдзи вӧрӧ мунас, сэки и вӧлі локтӧ шыш гӧтыр горт олысь дінӧ. Ӧтикысь и, мӧдысь и, а коймӧдысьсӧ воасны кыкӧн. Кутасны гӧтырсӧ да кӧртавласны и ваӧ сюясны. А шыш гӧтыр ассьыс нывсӧ коляс и мунас ачыс.

Рытын верӧс локтас гортӧ, ёна мудзӧма. Кор кутасны сёйны, шуас гӧтырлы:

— Мыйла нӧ тэнад кылыд чукля?

— Ме талун пачысь пӧсь йӧв паньышті, и кылӧ сотчис!

Вой узясны. Асыв чеччасны. Верӧс бара вӧрӧ мунӧ. А шыш гӧтыр локтас ныв дорӧ и шуӧ:

— Тэ бура ов, ме тэнӧ бура иналі. А мыйла нӧ ёна межыд баксӧ? Эн ӧмӧй верд-юктав?

— Ме эськӧ верді-юкталі, да оз сёй, оз ю, а баксӧ, тыдалӧ, гажтӧмтчӧ чойсьыс. Пыра да, менӧ люкалӧ.

— Тэ вот мый вӧч, верӧсыд воас да, тшӧкты начкыны. Шу, мен ёна колӧ меж яй, номсася да. Тэ и мынан сыысь. А ӧні босьт да петкӧд гидад. Бӧрти верӧсыд воас да шу: межыд пӧ шобдісӧ ёна талялӧ, и ме пӧ петкӧді гидӧ, мед эськӧ оз омӧльтчы, колӧ начкыны.

Шыш гӧтыр рыт гӧгӧрыс гортӧ муніс. А верӧс вӧрысь гортӧ локтӧ. Керка дорӧ матыстчӧ и кылӧ, ёна меж баксӧ гидын. Сувтіс и шензьӧ:

— Мый менам гӧтыркӧд талун лоӧма? Межӧс гидӧ сюйӧма, ачыс вӧлі шуӧ, межыс пӧ менам вок-а. Мыйыськӧ ёна скӧрмӧма, тыдалӧ, абу и вердӧма-юкталӧма, ёна баксӧ.

Керкаӧ пырӧ, а гӧтыр ӧтитор шыбитӧ, мӧдтор кисьыд уськӧдӧ — ёна скӧралӧ, шуӧ:

— Нинӧм пуны, тшыг олам, а межӧс тшӧгӧдӧ, начкыны оз лысьт.

Верӧс видзӧдӧ, мый гӧтырлӧн тӧлкыс вошӧма, нинӧм оз шу и водас узьны. Коркӧ асыв чеччас, босьтас пурт, зудъялӧ, меж начкыны, и гӧтыр чеччӧ, шуӧ верӧслы:

— Бобӧ, межтӧ начкы и эм, менам ёна дуль петӧ меж яй вылӧ, ме номсася.

Гозъя петӧны меж начкыны, а меж морт моз шуӧ:

— Менӧ талун эн на начкӧ. Лэдзлӧ менӧ, вӧльнӧй светсӧ видзӧдла, веж турун йирышта, мича васӧ юышта.

Ӧдйӧн петас и мунӧ кытчӧкӧ. Гозъя кок туйӧдыс вӧтчасны и межӧс аддзасны, ва дорысь пельса люкалӧ. Гӧтырыс шуӧ:

— Лок, бергӧдчам гортӧ. Мед люкалӧ, рытнас локтас гортӧ.

А верӧсыс котӧртас пельса дорас, асыксӧ черӧн сетас и пельсаыд киссяс. А пельса пытшкӧссьыс аддзас ассьыд гӧтырсӧ, век на ловъя. Верӧс быдӧн повзяс, кор гӧтырыс висьталас. Вӧлисти гӧгӧрвоас, мый сылысь гӧтырӧс вежӧма шыш гӧтыр.

Шыш гӧтырлысь нывсӧ кутісны да кӧрталісны китӧм чань бӧжӧ. Чаньлы кокас инмӧ да ёнджыка чужйӧ. Сэтшӧма чужъялас — быдсӧн лыясыс торъяласны.

Аски асыв шыш гӧтыр сійӧ туйӧдыс ныв ордӧ мӧдас. Туй вылас сюрӧ ӧтик кок пӧв.

— Тайӧ кӧть нуа нылӧйлы коколюка вылас.

А кокыс шыасяс:

— Тайӧ ӧд менам чож кок-юранӧй!

Шыш гӧтыр кылас сэтшӧм кывъястӧ да бокас сьӧлыштас:

— У, чудитчӧ-каститчӧ!

Бара водзӧ мунӧ. Ӧтик киыс сюрӧ.

— Тайӧ кӧть нывлы нуа, куран вылас.

А киыд шыасяс:

— Тайӧ ӧд менам чож кианӧй!

Шыш гӧтыр бара сьӧлыштас:

— У, чудитчӧ-каститчӧ!

Бара мӧдас. Неылӧ и муніс, а юр чашкаыс сюрӧ:

— Тайӧ кӧть нуа нывлы шыд бекар вылас.

А юр чашкаыд шыасяс:

— Тайӧ ӧд менам юр чашкаанӧй!

Шыш гӧтыр бара сьӧлыштас:

— У, чудитчӧ-каститчӧ!

Бара мӧдіс. Воис керка дорӧ. Вайис сьӧрсьыс ки, кок да юр чашка. Керкаӧ пырӧ. И пыригас кутасны да бара кӧрталасны китӧм чань бӧжӧ и сійӧ жӧ туй кузяыс веськӧдасны.

Сы бӧрын шыш гӧтырӧс оз нин кывлыны, мый сыкӧд лоӧ: китӧм чань оз и бергӧдчы. А найӧ гозъя да меж и ӧні на олӧны-вылӧны, тшак тшынӧн тшынасьӧны, шырбиӧн биасьӧны. Ме эськӧ эг аддзывлы да мукӧдыс сідзи висьталӧны.