ПОЛИСОН
Олісны-вылісны гозъя. Налӧн некутшӧм челядь эз вӧв. Асьныс шуӧны, пӧрысьмыны пӧ кутім, некод эз ло миянӧс вердысь ни, кувсьӧм бӧрын казьтылысь ни, колӧ пӧ кыськӧ кӧть бокысь вайӧдны.
Старука ыстӧ старикӧс базар вылӧ. Старик муніс базар вылӧ. Ветлӧдліс, корсьысис — некысь эз аддзы ньӧбантор, некод ки пӧлӧдыс оз новлӧдлы вузалан челядьӧс. Базар вылысь старик петны пондіс, видзӧдӧ — старик локтӧ, чуман пытшкас дас кык кольк.
— Кольксӧ он-ӧ босьт? — юаліс.
— Мен эськӧ пи вӧлі колӧ да.
— А тайӧ колькйыс сэтшӧм и эм — пукты паччӧрад, дас кык лун пӧж, и лоӧ дас кык пи.
— Час, талун ог вермы босьтны. Старукакӧд сёрнита да вӧлисти.
Гортӧ локтіс, висьталіс старукалы. Старука шуӧ: «Кыдзи сійӧ пӧжан, серам выв суседъяс лэптасны».
— Оз ӧд некод тӧдлы. Кильчӧ игналам, а вӧдитчигас звӧзӧд ветлам. Дас кык луныд нӧ уна-ӧ.
— Но, босьтан кӧ, босьт! — старука шуӧ.
Мӧд лун старик кайис базар вылӧ, дас кык кольк новлӧдлысьӧс бара аддзас и кольк босьтас, паччӧрӧ найӧс пуктас и кутас пӧжны.
Пукалас сэні сійӧ дас кык лун. Коркӧ дас кык лун тырӧ. Кольк чегас — сэсь молодеч петӧ. Мӧдӧс чегас — сідзи жӧ. Ставсӧ сідзи чегъялас — лоӧ дас кык пи. Медбӧръя кольксӧ кисьыс уськӧдас, сэсь петӧ молодеч — коксӧ сӧмын дойдӧма, чотӧ. Сылы ним пуктісны Полисон.
Гозъялӧн лои дас кык пи. Зэв налы лои любӧ. Овны пондісны зэв бура. Быд пи лои мастерӧвӧй.
Коркӧ дас кык пи быдмисны, и мӧдӧдчисны найӧ корасьны. Доддялісны найӧ дас кык вӧла-доддя, мӧдӧдчисны корасьны. Полисон чотан вӧлӧн медбӧрын вӧтчӧ. Вокъяслы шуӧ:
— Мунӧ ті, кӧнкӧ ӧд виччысянныд — метӧг ӧд тіян нинӧм жӧ оз артмы-а.
Вокъяс мунасны, мунасны, виччысьласны да бара. Коркӧ-мыйкӧ вӧр дорысь аддзисны ыджыд керка. Пырисны. Сэн ёмалӧн вӧлӧма дас кык ныв. Корасисны быдӧн. Ёма гӧститӧдіс найӧс, дас кык сюра самӧвар пуктіс — асьныс кисьталӧны, асьныс юкталӧны. Вой улӧ быдӧн бабаяс дорас водалісны. Бабаясӧс водтӧдалісны быдӧн ӧтар дорас. Сэсся унмовсялісны. Полисон сӧмын оз узь. Сійӧ гозъяястӧ быдӧн местанас вежлаліс, бабаяссӧ ӧтарас, мужикъяссӧ бабаяс местаас.
Коркӧ ёма кылӧ — быдӧн шкоргыны-узьны кутісны. Чеччис, чер босьтіс, жӧникъясыс пыдди нывъясыслысь быдӧнлысь юръяссӧ орлаліс и водіс бӧр. Сэсся унмовсис.
Полисон ӧдйӧджык чеччис, вокъясӧс чуксаліс и давай пышйыны. Босьтісны ёмалысь зу, биа из да сир падъян *.
Коркӧ ёма чеччис, казяліс — ассьыс нывъясӧс виавсьӧма. Шуис: ок пӧ кутшӧм на найӧ вӧлӧмаӧсь! Сэсся чукӧстіс комын сывъя кӧбылаӧс, вӧтӧдны найӧс. Кӧбыла шуӧ:
— Час, вай первой тыла пӧрӧдам, сэтчӧ кӧдзам, вундам, вартам, изӧдам да запас вӧчам. Сэк сэсся мӧдӧдчам, суам на.
Сідзи и вӧчисны. Тылаысь нянь виччисны, изӧдчисны, пондісны вӧтӧдчыны.
Полисон казяліс, шуӧ вокъясыслы.
— Ті ӧд, — шуӧ, — нинӧм он тӧдӧ. Миян бӧрся, — шуӧ, — вӧтчӧны.
Шыбитіс сійӧ бӧрвылас зутӧ. Зуысь сьӧд пемыд вӧр лои, некыті прӧйдитны.
— Ак, — шуас ёма, — тайӧ на и зутӧ гусялӧмаӧсь!
Бергӧдчас бӧр гортӧ тупичала. Тупича ваяс, кералас вӧртӧ, тупича шыбитас. Бара пондас вӧтчыны. Бара кутіс вӧтны *.
Полисон биа из шыбитас бӧрвыв — из гӧра лоӧ. Ёма оз вермы вуджны. Косалас бара тупичала. Быдӧн из гӧра жугӧдас. Вӧтчӧ. Бара вӧтны кутас. Полисон сир падъян шыбитас. Сир ю лоӧ. Ёма мӧдарас кольӧ.
— Но, — шуӧ, — ӧні удитінныд, коркӧ мӧдысь волӧ!
— Коркӧ ӧд, — шуас Полисон, — гашкӧ, и лоӧ на волӧма!
Воасны бӧр гортӧ. Дас ӧти вок мунасны карӧ нажӧвитчыны. Ставныс найӧ вӧлі кутшӧмкӧ мастерство тӧдӧны, коді плӧтник, коді столяр, коді маляр. Быдӧн найӧ ӧтилаӧ веськалӧмаӧсь сар дворечӧ уджавны. Полисон гортӧ кольччас, старик гозъяӧс вердны.
Коркӧ-мыйкӧ кузяӧн старик гозъя кулӧны. Полисон мунас тожӧ гортысь. Воас сійӧ жӧ карӧ, кӧні вӧліны вокъясыс. Мунны пондас двореч дорті. А ачыс ропкӧдчӧ: оз пӧ кужны тані конюкъясыд вӧвтӧ вӧдитны!
Кыласны сэтшӧм сёрнитӧ часӧвӧйяс, висьталасны сарлы. Сар Полисонӧс босьтас конюкӧ. Пондас Полисон конюкавны зэв бура. Сійӧс казяласны, пондасны сылы чинъяс содтавны. Вокъяс шензьӧны:
— Ми бӧрвылын воис, а аддзан-ӧ, кутшӧм лои. Век вылӧ воӧ. Воштас миянӧс тайӧ Полисоныс!
Найӧ пондасны висьтавны, сарлӧн пӧ конюкыс ошйысис, вермӧ пӧ сійӧ вайны дас кык сюра самӧвар, ачыс пӧ сійӧ кисьталӧ и юкталӧ. Сар корас ас дінас Полисонӧс, шуас:
— Колі ӧд меным висьтавны, а оз йӧзлы ошйысьны. Ӧні ковмас вайны.
Керны нинӧм. Вӧв вылӧ пуксис и мӧдӧдчис. Кӧинкӧд воча лои.
— Ме тэнсьыд вӧвтӧ сёя.
— Сёй! Ачыд кӧ вӧв пыддиыс лоан.
Кӧин сёйис. Ас вылас пуксьӧдіс, и мӧдісны.
— Кутшӧм мог нӧ суис? — юалӧ кӧин.
— Колӧ ёма ордысь дас кык сюра самӧвар судзӧдны.
— Тайӧ нӧ мый удж! — кӧин висьталӧ.
Воны пондасны ёма ордӧ, да ёма самӧй унмовсьӧ: первой сьӧд тшын вомысь пуркӧдіс, сэсся вӧсни, сэсся ру кодь сӧмын пондіс петны. Ёма унмовсис.
Полисон пыраліс, самӧвар босьтіс, мӧдіс бӧр гортӧ. Ёма садьмис, казяліс, бара пӧ жӧникыд волӧма. Комын сывъя кӧбыла вылӧ сӧлас, пондас вӧтӧдны — сир юӧдз оз и вӧтӧд. Юсӧ чеччас Полисон.
— Но, — шуӧ ёма, — бара на удитін!
Ваяс самӧвар сарлы. Мӧдысь бара вокъяс кутісны шуны, Полисон пӧ ӧні миянӧс воштас. Бара юӧр лэдзисны: сар конюк пӧ ошйысис дас кык сюра яндӧва вайны, ачыс юкталысь яндӧва.
Полисон бара нюр дорысь кӧинӧс чукӧстіс. Мӧдісны бара ёма ордӧ. Ёма бара унмовсьӧ: первой сьӧд тшын, сэсся небыд, сэсся бӧрыннас ру петіс. Сэсся и унмовсис. Полисон яндӧва кватитіс, кӧин вылӧ пуксис, мӧдіс гортӧ. Ёма бара сир ю дорын тӧкӧтьӧ эз вӧтӧд.
Вокъяс бара шензьӧны, колӧ пӧ кытчӧкӧ Полисонӧс воштыны, миянлы пӧ ӧні лёк лоӧ. (Полисон, дерт, тӧдӧ, мый тайӧ вокъяслӧн делӧ, на кындзи некод тайӧ эськӧ эз куж лӧсьӧдны.)
Бара сёрни лэптісны: вот пӧ Полисон ошйысис, верма пӧ судзӧдны сарлы невеста ӧкмыс му сайысь, ӧкмыс ва сайысь, море пыдӧсысь Краснӧй сарлысь.
Полисон шогӧ уси, некысь сійӧ эз кывлывлы, кодарын сійӧ Краснӧй сарыс. Кӧинӧс чукӧстіс, висьталӧ:
— Вот кутшӧм мог суис!
Кӧин шуӧ:
— Ме эг жӧ сійӧс кывлывлы, но, дерт жӧ, кӧнкӧ сэтчаньын жӧ.
Пондісны мунны ёма пыр. Ёма бара вӧлӧм узьӧ — прӧйдитасны. Вӧр дорысь аддзасны курӧг кольк йылын керка бергалӧ. Полисон шуас:
— Шондібанӧй керкаӧ, сувт миянӧ банӧн, вой вылӧ бӧрӧн.
Керка сувтас. Сэні куйлӧ яга-баба, кос косьмӧма, кузь, пельӧсысь пельӧсӧ нюклясьӧма. Шуӧ:
— Тӧда, тӧда, кытчӧ мунанныд, да ог тӧд, верманныд-ӧ сійӧс, сар нылӧс судзӧдны: унаӧн мунлісны да некод бӧр эз волывны. Ладнӧ, отсала. Сета тіянлы шӧвк тупыль, сы кузя и мунӧ, помӧдыс кутчысьӧ да. Кытчӧ нуӧдас, сэтчӧ и мунӧ. Воанныд море дорӧ — гыяс швачӧдӧны. Бедь сета. Тайӧ бедьнас крестӧн моз вартӧ гыас — кӧрт пос лоӧ. Сэні комын верст сайсянь гундыръяс стӧрӧжитӧны, кывныссӧ туй вомӧн нюжӧдӧмаӧсь. Нинӧмысь эн повзьӧй, водзӧ мунӧ: ставныс узьӧны, гундыръяслӧн сӧмын кывныс дрӧжжитны кутас. Сэки сар нывтӧ узигкостіыс босьтӧ, пышйӧдӧ. Сӧмын нинӧм приданнӧй эн вӧрзьӧдӧ. Вӧрзьӧданныд кӧ, лёк лоӧ.
Полисон шӧвк тупыль босьтас да, бедь да, мӧдӧдчас кӧинкӧд.
Кыдзи висьталіс яга-баба, сідзи и лоӧ. Кӧрт пос кузя, гундыр кывъяс вомӧн. Полисон пырас, сар нылӧс кватитас, пондас петны. «Аттӧ дивӧ, — шуӧ, — невеста шеді да нинӧм приданнӧйтӧм лоӧ. Час, босьта кӧть этайӧ дона изъя шальсӧ!»
Мыйӧн вӧрзьӧдас, ставыс быдлаын зиль-зёльмунӧ, ставыс садьмасны. Полисонӧс кватитасны. Краснӧй сар шуӧ:
— Эстӧн, эстӧн эм Девичӧй сар, сылӧн эм синмӧн аддзытӧмтор, сійӧс кӧ верман вайны, нылӧс сета, он кӧ вермы вайны, юртӧ керала!
Лоӧ Полисонлы мӧдӧдчыны Девичӧй сар дорӧ. Воас бара яга-баба ордӧ, висьталас могсӧ.
— Ме тай тэныд шулі, нинӧм эн вӧрзьӧд!
Полисонӧс бара велӧдас, кыті колӧ мунны, кыдзи перйыны синмӧн аддзытӧмторсӧ. Сійӧ пӧ ящик кодь, сӧмын пӧ сійӧс оз позь восьтыны, лёк лоӧ, восьтан кӧ.
Полисон ветлас, синмӧн аддзытӧмтортӧ шедӧдас. Локтас Краснӧй сар дорӧ и сетас сылы.
— Но, — шуӧ сар, — ме сӧмын таысь пола вӧлі!
Ящик восьтас, сэтысь шыран * кодь кык воча сабляяс петаласны, Краснӧй сарлысь юрсӧ орӧдасны и бӧр пырасны.
Быдӧнлы сэк любӧ лоӧ. Став йӧзлы лои лӧсьыд. Сар ныв шуӧ:
— Ёна миянӧс тайӧ мучитіс!
Бӧртиыс приданнӧй и быдсӧн лӧсьӧдісны, сӧвтісны кӧин вылӧ и мӧдісны гортӧ. Сӧмын ӧні бара колӧ прӧйдитны ёма дорті. Сійӧ нин дас кык вой абу узьлӧма, виччӧ Полисонӧс. Матыстчыны кутасны. Ёма век оз узь. Сэсся коркӧ унмовсяс жӧ. Сэки Полисон прӧйдитас ёма дорті. Ёма садьмас, кутас вӧтӧдны. Тӧкӧтьӧ сӧмын оз судзлы сир ю вомӧн чеччыштігӧн.
Сувтасны кӧинкӧд бокӧ. Кӧин шуӧ:
— Ог жӧ сар нылӧс бокӧ сетӧ, асьным вайӧдім да! Вот ме, шуӧ, невеста пыддиыс муна. Войнас кутас мекӧд окасьны да ме сэк сылысь юрсӧ курчча!
Сідзи и керасны. Кӧин пӧртчас невестаӧ. Сар пируйтас-паруйтас, Полисон ставсӧ арталас. Войын коркӧ сар гозъя водасны. Сар окасьны пондас, кӧин юрсӧ курччас, сэсся асьсӧ сёяс. Полисон воас Краснӧй сар ныв дінӧ, сыкӧд кутас овны.
Бӧрыннас быдӧнлы вӧля сетас Полисон, вотъяс кокньӧдас. Лоӧ овны кокньыдджык. Йӧзыд пондасны шуны:
— Вот ӧд тай, сарыдлы вӧлӧм колӧ гӧтрасьны, сы вӧсна вӧлӧм водзті лёк овны.
Некод эз и тӧдлы, мый сарыс вежсис. Полисон овмӧдчис бура и ӧні на олӧ-вылӧ, сарствуйтӧ.
