ВИТ ВОК

Олісны-вылісны вит вок. Медыджыд вокыс тӧдысь. Сыысь дзоляджыкыс — мастер. Быдсямасӧ керны кужӧ. Коймӧдыс бара жӧ сідзи неуна тӧдыштӧ. Нёльӧдыс — вына, нёльӧд вокныс. Витӧд вокыс — йӧй.

Тӧдысь вок и висьталӧ:

— Навернӧ, — шуас, — лёк миян делӧясным. Колӧ миян водзӧ мунан туйнымӧс кытшовтны.

Ыджыд вок гӧтырыскӧд мӧдӧдчис, и йӧй воксӧ тшӧтш босьтіс. А йӧй вокыс вӧлі кык еджыд кӧр видзӧ, кык бык. Йӧй воксӧ босьтіс, а куим вокыс чомъяс колины, кӧр дорас. Найӧ лямкаасисны и вӧрзисны. Сизим сутки вой и лун мунісны. Сэсся коркӧ и чом сувтӧдісны, и шойччисны. Асылӧ-бурӧ воисны, и вит воклӧн медыджыд вокныс бара лямкаасис и муні ӧтнас. Висьталӧ:

— Ме вежон ветла, вежон тыригас кӧ ог во бӧр, ті ӧдйӧ лямкаасьӧ да бӧр чомладорӧ мунӧ, вокъяс дорӧ.

Сійӧ ветліс-ветліс вежон, вежон тыран лунас сӧмын воис бӧр. Бара найӧ лямкаасисны и бара сизим сутки сувтлытӧг вой и лун мунісны. Мунісны, мунісны, сизимӧд суткиыс тырны кутіс, да бара лэдзасисны, кӧръяссӧ лэдзалісны да чом сувтӧдісны. Вой узисны. Асылӧ-бурӧ воисны, да бара лямкаасис ыджыд вок и бара муні ӧтнас. Висьталӧ:

— Кык вежоныс тырас, да ог кӧ во, ті ӧдйӧ быкъястӧ лямкаалӧ да бӧр косӧ, чомладорӧ.

Кык вежон тырис, бара воис ыджыд вок, кык вежон тыран луннас. Коркӧ и бара чом разисны и бара мунісны. Бара сизим сутки вой и лун мунӧны. Мунісны, мунісны. Меным ӧд висьтавны ӧдйӧ, а код тӧдас, мый дыра найӧ муніныс сизим суткисӧ. Сэсся бара чом сувтӧдісны. Вой узисны. Асылӧ-бурӧ сувтіс ыджыд вок, кӧръяссӧ лямкааліс и бара мунӧ. Висьталӧ:

— Тӧлысь тыригас кӧ ог во, эн виччӧ, бӧр ӧдйӧ чом дораныд мунӧ.

Ветліс, ветліс, тӧлысь тыригас сӧмын локтіс. Воис.

— Вай, — шуӧ, — ӧдйӧ-ӧдйӧ чомныдтӧ разьӧ да лямкаасьӧ, мунам сэсся. А тэ, — йӧй вокыслы висьталӧ, — ӧдйӧ быкъястӧ вӧтлы, эн кольччы!

— Ладнӧ, ладнӧ, ог кольччы, — йӧй вокыс шуӧ.

Мунісны, мунісны, да йӧй воклы сюр ликмис, кӧр сюр. Кӧр сюр ликмис, да сувтіс, да кутіс тшалак керны, лӧсалӧ. Сэсся друг пурга кыскис. Пурга кыскис, и йӧй вок ылалі, вошис. Муніс, муніс, муніс, и зэв мича туй сюри, аргыш туй. Аргыш туй кузяыс и муні. Муніс, муніс, муніс, и куим чом воис. «Тайӧ куим чомйыс абу миян, — йӧй вокыс ас кежас сідзи сёрнитӧ, — тайӧ кодкӧ бокӧвӧй йӧз». Воис да дадьсӧ домаліс. А народыс чомъяссьыс пет да пет, да пет, да сьӧд вӧр ді мында народыс петіс чомъяссьыс. Висьталӧны:

— О-о, тайӧ тай кодкӧ на отсасьысь локтӧ, вит воксӧ вины мунам да.

А сэсся ныв петіс, народсӧ этадзи паськӧдіс мӧд-мӧдарӧ. Ныв сэтшӧм ляпкыд тушаа, гӧгрӧс чужӧма, сьӧдіник ныв.

— О-о, — висьталӧ, — асьныд на вит вокӧс вины мунанныд-а, йӧзсӧ на он тӧдӧ, тайӧ ӧд витӧд вокыс и эм.

Найӧ кутісны лыйлыны сылы ньӧвйӧн. А сійӧ пуксис да пукалӧ, толькӧ мӧд-мӧдар бокас тэчӧ ньӧвсӧ. Ӧти кинас и мӧд кинас ньӧвсӧ тэчис, тэчис мӧд-мӧдар бокас, кӧстер лоис ньӧвйыс. Сы мында народлӧн ӧд эм. Но, налӧн ньӧв бырис.

— Но, тіян ньӧв бырис, ӧні менам ӧчередь.

Сійӧ кыдзи тай лыяс — толькӧ вӧрга паськалӧ. Лыйліс, лыйліс, лыйліс, да ӧтик морт коли. Ӧтик морт да сійӧ нылыс, коді тӧдіс сійӧс. Сэсся найӧ заводитісны тышкасьны. Тышкасисны, тышкасисны, да муыс нин вӧявны кутіс, а некодыс некодсӧ оз вермы. А ныв сэні век видзӧдӧ. Йӧй вок и висьталӧ:

— Мый нӧ сэні сулалан? Босьт менсьым харейсӧ да, харей шынас меным кӧ кок костам тшукӧдан — сэні менам рыж местаыс — да мен и пом воас.

Видзӧд, кӧрт паськӧма сійӧ, ачыс йӧй-а.

Сэсся ныв и зырӧдіс, харейсӧ босьтіс да эз тай йӧйлы тшукӧд, а ас мортлы тшукӧдіс, да морт сэтчӧ и путкыльтчис. Сэсся йӧй вок ассьыс пелейсӧ лэдзаліс и лямкааліс нывлы даддяс. Висьталӧ:

— Ме куим во ветла, куим во тыригас кӧ ог во, менӧ эн нин виччы. А тайӧ быксӧ видз, мед век тэ дорад лоас.

Сэсся и муні водзӧ, ӧти быкнас и муніс. Муні, муні, и бара куим чом воис. И бара петіс народ.

— О-о, — висьталӧны, — тайӧ тай ӧти еджыд быка кодкӧ локтӧ, миянлы отсасьысь локтӧ вит вокӧс вины.

А кык ныв петісны да висьталӧны:

— О-о, вит вокӧс вины мунанныд, а народсӧ на он тӧдӧ! Тайӧ ӧд витӧд вокныс и эм.

Народ бара кутісны лыйсьыны. Лыйлісны, лыйлісны, да бара дзонь кӧстер мӧд-мӧдар бокас ньӧвсӧ тэчис.

— Но, — висьталӧ, — тіян быри, ӧні менам ӧчередь.

Лыйлыны заводитіс, да народыс толькӧ усялӧны. Ставсӧ виис. Кык нылыс сӧмын коли. Кыкӧн колины. Сійӧ дадьсӧ босьтіс да аслас туйӧдыс кутіс пышйыны. А нывъясыс вӧтчӧны. Кутісны матыстчыны, да сійӧ босьтіс ньӧввужсӧ, лыйис нывъясыслы, да кыкнаныс гири-люки усисны. Сэсся неуна муныштіс, бӧрас бергӧдчис, а бара нин локтӧны, вӧтчӧны. Муніс, муніс да бара лыйис ньӧввужнас, и бара нывъясыс гири-люки усисны. Муніс, муніс, и бара нин нывъясыс вӧтчӧны, суӧдӧны. Коймӧдысь ньӧввужнас лыйис.

Муніс, муніс, сэсся еджыд быксӧ лэдзис. Еджыд быксӧ лэдзис да бокас тапнитіс.

— Мун, — висьталӧ, — чомъяс да юӧр ну.

Еджыд бык и муні. А сійӧ сэсся вермасис, вермасис нывъяскӧд да некодсӧ оз вермы. А мудзис. Этшаник шойччыштасны да бара вермасьӧны. Еджыд бык воис чомйыс дорӧ. И кык вокыс локтісны отсасьны. Кык вокыс локтӧны, а нывъясыс, ӧтикыс ӧтиксӧ, а мӧдыс мӧдсӧ, лыйисны, и вокъяслӧн юр чашканыс лэби. Сэсся нинӧмӧн эз вермы отсавны вокъясыслы да чеччис, да нывъясӧс кутіс, да синъяснысӧ и перйис. Нывъяс и синтӧг кутісны сулавны. Висьталӧ:

— Ме тіянӧс коля татчӧ, ачым куим во кежлӧ ветла. Тайӧ шойясыс (вокъясыслӧн) кӧ сэк кості сісьмасны, ті, — висьталӧ, — сісьманныд жӧ, а куим во тырас, да воа, а шойясыс кӧ оз сісьмыны, ті ловъяӧсь лоанныд. Асьныд и ловзьӧданныд шойяссӧ, а ме тіянлы синныдтӧ бӧр вая.

Сэсся и муніс. Еджыд быксӧ лямкааліс и муніс. Нылыс дорӧ, кодлы тай еджыд быксӧ сетліс, сэтчӧ муні. Муніс, муніс. Мен висьтавны ӧдйӧ, код тӧдас, сійӧ мый дыра муніс. Коркӧ воис кутшӧмкӧ кӧръяс дорӧ — няйт мында кӧрыс. И сэні пастук эм. Пастукӧс аддзис и сы дорӧ сувтіс, видзаасис.

— Но, — пастукыс висьталӧ, — вит вокӧс вины мунлісны, а йӧй вок тай век на ловъя ветлӧдлӧ. (Сійӧ тай и тӧдӧ вӧлӧм.)

— Да, — висьталӧ, — лоӧ ӧд ветлавны.

Сёрнитіс, сёрнитіс, сэсся мунны кутіс. Пастук и горӧдіс:

— Нӧрӧвитлы, мыйкӧ висьтала!

Бӧр бергӧдчис.

— Мый висьталан?

— Тэ, — висьталӧ, — чомъяс воан, а сэні кӧзяиныс, пельпомыс сизим ыв кост пасьта. Тэ пыран чомъяс, да тэнӧ кӧзяиныс кутас вольпась шӧрас пуксьӧдны. Тэ висьтав: ме нэмӧс велалӧма лата вылын сёйны да лата вылас нин сёя.

Воис чом дорӧ, дадьсӧ домаліс, чомйӧ пырис, кӧзяиныслӧн, коді тай войнасӧ кыпӧдліс, пельпомыс сизим ыв кост пасьта. Вольпась шӧрас пуксьӧдӧ, еджыд воль вольсалӧма да. Татчӧ пӧ пуксьы, миян пӧ гӧсьтъясӧс татчӧ пуксьӧдлывлӧны.

— А, — висьталӧ, — велалӧма нэмӧс лата вылын пукавны да вольпась шӧрын ог нин пукав.

Пукалӧны. Сёйӧны-юӧны. Гӧтырыс толькӧ петавлас да ведра вина пыртас, да бара юӧны. А йӧй вок мудер, оз ю, ньӧжйӧник лата костас кисьталӧ да кисьталӧ. Сійӧ быттьӧ юӧ, а ачыс муас кисьталӧ.

Сэсся и гажмыштіскодь сизим ыв кост пасьта пельпомаыс да кутіс судзӧдчыны йӧй вок дорӧ да вольпась шӧрас кыскыны. А йӧй вок тадзи тай дернитчис асладорас, сэтчӧ и уси сизим ыв кост пасьта пельпомаыс. Вӧлӧм, сэтчӧ гу кодйӧмаӧсь. Гуас и уси. И йӧй вок кутіс старукаыслысь юасьны, гӧтырыслысь:

— Кытчӧ, — висьталӧ, — нывныдтӧ керинныд? Ме, — висьталӧ, — сылы еджыд бык козьнавлі. Куим во тыригас кӧсйыси воны. Вои, а абу.

— А айыс, — висьталӧ, — сюдбей сайӧ вынӧн сетіс.

И муніс йӧй вок сюдбей дорӧ. Еджыд быксӧ лямкааліс и муніс. Видзӧдӧ: сюдбей старик аслас чом дорын мыйкӧ вӧчӧ. А еджыд быкыс чом дорас и ветлалӧ. Воис, и кутіс быкыс йӧй вокӧс исавны да нювлыны. А сюдбей и звирк йӧткыштіс харейнас. Висьталӧ:

— Тэныд сійӧ рӧд али мый, мый исасян-нювсян?

А чом ӧдзӧссӧ восьтіс ныв, сійӧ нылыс, кодӧс тай еджыд быкнас лэдзліс, выль вирыс чужӧмӧдыс визувтӧ, а важ вирыс чужӧм вылас косьмӧма — сідзи сюдбейыс видзӧ нывсӧ, нӧйтӧ. Сэсся сюдбей харейнас йӧткис, а йӧй вок и висьталӧ:

— Гашкӧ, — висьталӧ, — тӧдса вӧлӧма, да сійӧн и исасьӧ!

Сюдбейкӧд вермасисны, вермасисны, да йӧй воклысь и кераліс юрсӧ сюдбей. Юр ачыс кутіс чеччавны. Чеччалӧ-котралӧ юр, а сюдбей войлӧдлӧ, оз вермы кутны. Горзӧ:

— Ӧні, — висьталӧ, — сэсся сюрин, уна народ виалін да ӧні, — шуас, — сюрин!

А юрыс оз сетчы, висьталӧ:

— Эг на сюр, тэ, — висьталӧ, — меысь на водз кулан, ме ки помысь на и кулан, а ме, — висьталӧ, — ловъя на коля. Кӧні, — висьталӧ, — тэнад смертьыд?

— А менсьым, — висьталӧ, — смертьсӧ дыр лоӧ аддзынысӧ. Менам, — висьталӧ, — смертьӧ — море ді вылын зэв ыджыд дуб, дуб улас кӧрт кӧч, кӧрт кӧч пытшкас кӧрт утка, да кӧрт утка пытшкас кӧрт кольк — сійӧ менам сьӧлӧмӧ, сійӧ менам смертьӧ.

Йӧй воклӧн юрыс бара жӧ висьталӧ:

— Но, тэ кӧ висьталін, ме висьтала жӧ: менам сьӧлӧмӧ — дадь бӧрам кӧрталӧма ящик, кӧрт ящик пытшкас кӧрт варыш, кӧрт варыш пытшкас кӧрт кольк — сійӧ менам смертьӧ.

Сюдбей зэв ӧдйӧ муніс дадь дорас, ящиксӧ разис, кӧрт ящиксӧ восьтіс, босьтіс кӧрт варышсӧ да кутіс сійӧс вины, а колькйыс уси и лэбзис коймӧд вокыс дорӧ. А вокыс сэки пукаліс дадь вылын. Сійӧ куим во нин виччис воксӧ. И друг тадзи водзас колькйыс уси.

— А, — висьталӧ, — вокӧ тай кулӧма, колӧ ветлыны спаситны!

Варышӧ пӧртчис и лэбис вокыс дорӧ. Воис вокыс дорӧ. И вокыс, юрыс вокыслӧн, висьталӧ:

— Ветлы, — висьталӧ, — море ді вылын ыджыд дуб, ыджыд дуб улас кӧрт кӧч, кӧрт кӧч пытшкас кӧрт утка, кӧрт утка пытшкас кӧрт кольк, сійӧс вай.

Сійӧ ветліс. Зэв ӧдйӧ муніс. Мортӧ пӧртчис, дубсӧ кодйис, дуб улысь кутіс кӧрт кӧчсӧ, кӧрт уткасӧ жугӧдіс. И вайис кӧрт кольксӧ сюдбей дорӧ. Варышӧн пуксис, сэсся мортӧ пӧртчис, кольксӧ шняпкӧбтіс, и сюдбей зымгысис-уси. Виис сюдбейӧс. Сэсся воксӧ ӧтлааліс, юрсӧ да тушасӧ ӧтлааліс, сьӧлӧмсӧ пуктіс, и бӧр ловзис вокыс. Нывсӧ босьтісны и муніныс куимӧн. Мунісны, а синтӧм нывъясыс век на сулалӧны, кӧрт тув кодьӧсь.

— Но, — висьталӧ йӧй вок, — ӧні бӧр ловзьӧдӧ вокъясӧс! Ловзьӧданныд, и синъяс лоӧны!

Нывъяс заводитісны барабан нӧйтны. Нӧйтісны, нӧйтісны, и вокъяс сувтісны. Сэсся синъяснысӧ малыштіс нывъяслысь, и бӧр важ кодьӧсь лоисны синъясыс. Найӧ мунісны ас чомъяныс. Воисны. Сэсся сёйисны-юисны и зэв бура кутісны овны да вывны. Меным на дадюв тыр еджыд кӧр сетісны, татчӧ вайӧді.