ДАС ӦТИ АЯ-ПИА

Олісны-вылісны дедӧ гозъя. Налӧн вӧлі ӧкмыс пи. Старикыс и висьталӧ гӧтырыслы:

— Колӧ, — висьталӧ, — дас морт вылӧ пыж да пӧрт лӧсьӧдны и сёян.

Гӧтырыс и лӧсьӧдіс ставсӧ. Найӧ и мунӧны, ӧкмыс пи да дасӧдыс айыс. Мунӧны найӧ Изьва кузя, сэсся Азьва кузя, Кобан видз дорті, и воасны Кобан тыӧ. Кобан тыӧ воасны и сэтчӧ овмӧдчасны. Вӧр керкаын кутасны овны.

Мӧд асылас мунӧны найӧ прӧмышляйтны, а ӧтик морт колясны пусьыны. Мунасны да прӧмышляйтасны уна быдсямасӧ: кынь да, руч да, мой да, быдсямасӧ кыясны. Кыясны да, ваясны да, кутасны кульсьыны. А горт олысьыс и висьталӧ:

— Меным, — висьталӧ, — оз сет вӧля овны пачыс — мыйкӧ ӧтторъя дугдывтӧг сизьдӧ, шумитӧ. Сизьдӧ ӧтторъя пачыс.

— А мый сійӧ, — висьталӧны, — вермас сизьдыны, пач?!

Кульсясны, сэсся сёясны-юасны, водаласны узьны. Мӧд асылас бара мунӧны, а кодӧскӧ мӧд мортӧс бара колясны пусьыны (найӧ ӧд унаӧнӧсь да). Мунӧны и бара уна кыясны.

Мӧд морт колясны да, бара жӧ сідзи: ӧтторъя пачыс сизьдӧ. Воасны да, бара кутас висьтавны: пачыс пӧ ӧтторъя мыйкӧ лёка сизьдӧ, мыйкӧ, буракӧ, лёкӧс, шуас, висьталӧ.

Сэсся бара сідз жӧ оласны, асывнас бара мунӧны прӧмыс вылӧ, бара колясны, коймӧд мортӧс нин (нимъясныс ӧд абуӧсь, ним тай ме ог помнит-а). Уна нин кыйисны да, косьтісны мыйтакӧ да. Сэсся бара, уна кыясны да, воасны. И горт олысьыс висьталӧ:

— Нӧшта нин ёна кутіс пачыс сизьдыны, да код тӧдас, мый сійӧ висьталӧ.

Но ладнӧ. Войсӧ узясны, а мӧд асывнас вӧрсянь воас ош, а васянь бара еджыд ош локтӧ. И ая-пиатӧ найӧ и сёясны, ньылыштасны. Но вот. И некод сэн оз коль.

Сэсся бара гортас мунӧ...

Гортас нин бара пи чужӧма, пи. Дзоля пи, буракӧ, кольлӧма на да. Сійӧ и играйтас челядьыскӧд, да кодкӧ и висьталас-элясяс:

— Тэнад ӧд вӧлісны ӧкмыс вок да дасӧдыс ай. Быдсӧн мунісны прӧмышляйтны, да ошъяс найӧс сёйисны.

Сэсся мамыслысь юасьӧ:

— Мый нӧ, мамӧ, он висьтав-а, менам тай вокъяс вӧлӧмаӧсь и, ай и, мыйла нӧ он висьтав?

— Эз, муса пиӧ, эз вӧв тэнад некод. Тэ, — висьталӧ, — турун йылысь тусялӧма да сьӧд вӧр шӧрысь нопъялӧма вӧлін. Эз вӧвны тэнад некутшӧм ай ни, вокъяс ни.

Но, сійӧ эськӧ эз эскы, а чӧв коляс. А челядьыс век сылы висьталӧны, куимысь сідз висьталасны:

— Тэнад ӧд ӧкмыс вок вӧлі да дасӧд ай, мунісны найӧ Изьва кузя да Азьва кузя, Кобан видз дорті да Кобан ты вылӧ, да сэні найӧс сёйисны.

Сэсся ӧтторъя кутас мамыслы висьтавны:

— Мамӧ, — висьталӧ, — лӧсьӧд меным ӧтик морта пыж да пӧрт, да ме муна найӧс корсьны.

Мамыс эськӧ и оз благӧслӧвит да мый нӧ — вынӧн мунны кутас да и мунӧ. Бара жӧ сідз мунас юяс кузяыс — Изьва кузя да Азьва кузя, Кобан видз дорті да и тыӧ воас. Кобан тыӧ воас-а, сэні керка, вӧр керка. Кынь-ручыс быдсӧн сідз кольӧма. Кодкӧ, гашкӧ, и сісьмӧма нин, кодкӧ и нёльзьӧма. Аддзӧ: уна кыйлӧмаӧсь.

— Вот, — шуас, — мыйта кыйлӧмаӧсь, а асьныс абуӧсь.

Сэсся сійӧ кутас сэні овны, бара жӧ прӧмышляйтӧ. Ӧтик лун ветлас да мӧд лун ветлас. Век пачыс, бара жӧ, сизьдӧ, век сизьдӧ. Думайтчӧ: «Тайӧ ог тӧд мый висьталӧ, а оз бурӧс висьтав».

Сэсся коймӧд вой бӧрас асывнас бара локтӧны вӧрсянь — ош, а васянь бара — еджыд ош. А пачыс, буракӧ, ломтысьӧ, да кӧрт крук донӧдас да сэсся ӧтикыслы воча вомас сюяс да сотас, и мӧдыслы. Кыкнан ошсӧ виас донӧдӧм кӧрт крукнас. Сэсся мый нӧ. Виис да пыр жӧ кырыштіс рушкуяссӧ. (Буракӧ тай, этша на пӧраыс кольӧма да, мойд вылын ӧд век тай сідз овлӧ.) Перъяліс вокъяссӧ да ӧтчукӧрӧ дзебаліс, му улӧ сюяліс.

Сэсся бара вӧрӧ муніс, вӧрӧ ветліс, воис, пырис керкаас, а кодкӧ сылы пуӧма и пӧжалӧма.

— Но, — висьталӧ, — кодкӧ тай бара на эм.

— Петкӧдчы, — висьталӧ, — пӧрысь кӧ — дед вылӧ, томджык кӧ — ай вылӧ, нӧшта кӧ томджык — вок вылӧ, а баба рӧд кӧ — баб вылӧ ли, мам вылӧ ли, чой вылӧ ли, невеста вылӧ ли!

Некод оз петкӧдчы. Сідзи и узяс. Сёяс да узяс, мӧд асыв бара прӧмышляйтны мунӧ. Прӧмышляйтас да воас, воас да — бара кодкӧ дасьтӧма, пуӧма-пӧжалӧма. Бара дась пуӧма-пӧжалӧма, бара кутас висьтавны:

— Код нӧ, — висьталӧ, — тані эм. Мыйла он петкӧдчы? Пӧрысь кӧ — дед вылӧ, томджык кӧ — ай вылӧ, нӧшта кӧ томджык — вок вылӧ. А баба рӧд кӧ — баб вылӧ ли, мам вылӧ ли, чой вылӧ ли, невеста вылӧ ли!

Бара некод оз петкӧдчы. Мый нӧ, некод оз петкӧдчы да, бара сёяс-юас. Мӧд асылас бара ветлас вӧрӧ прӧмышляйтны. Ветлас да воас, а бара пуӧма и пӧжалӧма:

— Но, — висьталӧ, — кодкӧ ӧтторъя дасьтӧ меным сёян. Нолы, петкӧдчы! Дед вылӧ ли, ай вылӧ ли, томджык кӧ, вок вылӧ, а баба рӧд кӧ — баб вылӧ ли, мам вылӧ ли, чой вылӧ ли, невеста вылӧ ли!

Сэсся и петкӧдчас сылы ныв, ӧттшӧтшъя. Ныв петкӧдчас, да невеста вылӧ и босьтас. Невеста вылӧ эськӧ и босьтас, а ачыс полыштӧ жӧ. Сэсся тай нылыслы беддьӧн крестӧн-крестӧн вачкас, и нылыс усьӧ, и морӧсыс потӧ. Потӧ. Видзӧдӧ, а сьӧлӧм дорас дзоньӧн гаг веглясьӧ, быдсӧн лёкгаг. Сэсся сійӧ гагсӧ весалас, мыськас пытшкӧссӧ да морӧс лыяссӧ бӧр йитас воча. Йитас да бара бедьнас вачкас. Бедьнас вачкас, и нылыс бӧр ловзяс. Сэсся сы бӧрын и босьтас нывсӧ невеста вылӧ.

Сэсся кынь-ручнысӧ чукӧртасны, пуксясны и гортӧ мунасны.