ИВАН ДУРАК

Коркӧ вӧлі ӧти деревняын гозъя олӧны. Олӧнысӧ буракодь. Ӧтик пи и быдтӧны толькӧ. Сэтшӧм ышмысь, ворсысь. Тшӧктасны тадз вӧчны, а сійӧ мӧд ног вӧчӧ. Иван Дуракӧн и шуисны.

Коркӧ сэсся праздник локтӧ налӧн, сура праздник.

— Колӧ сур пуны, да миян ӧд тагным абу, — гозъя сёрнитӧны.

А на деревняын эз вӧв некутшӧм тӧргӧвеч. Мӧд деревняын вӧлі, километра вит, гашкӧ, и дас сайын.

— Иванӧс вӧлӧн ыстылам, сійӧ ньӧбалас.

Сур пуисны да Иванлы шуӧны:

— Иван, тэн ковмас ветлыны тӧргӧвӧй ордӧ ньӧбасьны.

— Мый ме ньӧба, ог ӧд нинӧм куж.

— Ставсӧ кужан, — мамыс шуӧ. — Миян мӧсъясным куканясисны, да уна йӧв лысьтӧны, а кринча абу. Кринча кӧть меным вай, вит-ӧ-квайтӧс ньӧб. Совным абу, совтӧ ньӧбны ковмас дай тагтӧ вай. Гашкӧ, уна гӧстьясыд воасны миян да, кӧть паньяс кымынӧскӧ тшӧтш босьт. Пызан ньӧб, а то миян дзоля.

Унатор тшӧкталасны ньӧбавны. А Иван шуӧ:

— Ньӧба, ставсӧ ньӧба, — нинӧмысь оз ӧтказывайтчы.

Вӧв доддялісны да Иванӧс мӧдӧдісны мӧд деревняӧ. Муніс да сов ньӧбис, ньӧбис таг, мешӧкӧ пуктіс. Мешӧкын сов. Ньӧбис, гашкӧ, и кызь пань, пу пань, пызан, дас кымын кринча ньӧбис. Додь тыр тӧвар Иванлӧн. И локтӧ. Ог тӧд сэсся, збыльысь йӧй вӧлі али прӧста ышмӧ. Локны кутіс гортӧ, а вӧрад туй бокад мыръяс сулалӧны, дерт, шапкатӧмӧсь. Иван шуӧ:

— Аттӧ дивӧ, мыйта татӧн йӧзыс да ставыс шапкатӧм. Менӧ тай нӧ мамӧ-батьӧ некор шапкатӧгыс оз лэдзлыны. Коньӧръясӧс колӧ шапкаӧдны: зэрыс зэрӧ тайӧяс вылӧ. Час менам кринчаяс эмӧсь, сюяла.

Кодлы тӧрӧ юрас, быдӧн кринчаяс сюялас, коді вӧсньыдджык мырйыс.

— Но, ті менӧ мӧдысь виччӧ, пасибӧ висьталӧ, мый ме тіянӧс шапкаӧді.

Ачыс бара доддьӧ сӧліс да сьылігтыр мунӧ. Вӧв гӧнитыштӧ, а телегаын сэтӧні «гуль-голь», «гуль-голь» паньясыд вӧрӧны.

час ме тайӧ паньяссӧ тожӧ мыръяслы сета. Со тай дӧзмисны да шумитӧны. Коля. Кринчатӧ тай пукталі, да гӧдитчис кодлыкӧ. А тайӧ гӧдитчас жӧ.

Паньястӧ быдӧн мыръяс вылӧ пукталас. Сӧлас бара, кутас мунны. А колӧ вӧлі ю вуджны, абу джуджыд ю, кутшӧмкӧ шор. Шор дорӧ воис да мыйкӧ сэтысь вӧв юны мышкырасьӧ.

— Но, ю! — кевмысьӧ вӧвлы, поводӧд нюкыльтӧ, юрсӧ ваӧ сюйӧ.

Вӧв повзис да лэптӧ юрсӧ.

— А гашкӧ, дуб да сійӧн он ю? Час ме солышта!

Совтӧ и кисьтас шорӧ. Вӧв век на оз ю. Оз кӧнкӧ юсьы, да кысь юас?

— Этша али мый? Час ме ещӧ солышта.

Прӧста Дуракӧн оз шуны. Ставсӧ совтӧ путкыльтас сэтчӧ.

Бара телегаӧ сӧлас да мунны пондас, вӧлыд гӧнитӧ, туйыд эз вӧв мольыд сэки, укабӧсь, тіркӧ-таркӧ телегаыд, а тагйыд кышакылӧ.

— А менам тай ещӧ тагйыд вӧзйысьӧ. Час ме лэдза сійӧс. Гашкӧ, ачыс мунас!

А тӧла вӧлі зэв луныс, таг мешӧктӧ босьтіс да тӧв йылӧ пыркнитіс, ставсӧ тӧв нуис, мешӧк тыртӧм коли.

— Вот, — шуӧ, — ӧні лӧсьыд зэв мунныыд ӧтнамӧн, вӧля лои, толькӧ пызан коли.

Бара телегаӧ пуксис, вӧлӧ вачкӧ, вӧв гӧнитыштӧ, турки-тарки, турки-тарки пызан ӧтар-мӧдар катласьӧ.

— А мый нӧ ме тэнӧ нуа? Вӧлыс тай нёль кока да мунӧ. Тэ нёль кока жӧ, ачыд лок.

Туй вылӧ и пызансӧ сувтӧдас, ачыс бара мунас. Гортӧ воас. Сур пуӧмаӧсь, чан сулалӧ, а таг эз вай.

— Кӧн нӧ тагйыд?

— Ньӧблі эськӧ, да кышкакылӧ, вӧзйысьӧ, да лэдзи тӧв вылӧ. Тӧв ваяс.

Видісны, видісны Иванӧс:

— Йӧй, йӧй и эм, да ыстан ещӧ ӧд кытчӧкӧ со. А солыд нӧ кӧн?

— А вӧлыд юны корис, да ме шорсӧ солалі, оз ю да.

Бара зэв ёна видісны:

— Йӧй Дуракыдлӧн ӧд дураклӧн и уджыд.

— А кӧн нӧ паньясыд?

— Ме найӧс коли мыръяс вылӧ, налы нинӧмӧн сёйныыс да, пукталі налы.

— А кринчаыд нӧ кӧні? Ньӧблін эн?

— Ньӧблі эськӧ дасӧс да, сэтӧні войтырыс сулалӧны шапкатӧмӧсь, ставсӧ шапкаӧдлі.

Сэтшӧма видісны, нӧйтісны Иванӧс:

— Дураклӧн дурак и уджыс.

А тшанысь колӧ чужва сӧдзӧдны-вийӧдны сыр пыр. Кытчӧкӧ и мамыс муніс.

— Час ме ветла, ыж видзны петала, ыж йирӧдны. А тэ чужвасӧ вийӧд — Иванлы мамыс шуас.

Иван зэв кӧсйысяс:

— Кужа, кужа, вийӧда, вийӧда.

Сійӧ тув нетшыштас. Ставыс тшансьыд чужва петас, джоджад быдӧн киссяс. Ачыс сэтӧн мыйсюрӧ пожъялӧ чужваас. Кӧтӧдалӧ ассьыд дӧрӧмъяссӧ да, мый да.

Ыж видзанінын мамыс шуӧ:

— Час, ветла да видзӧдла, мый Дуракыд керӧ, чужватӧ лэдзис-ӧ. Эз кӧ лэдз, велӧда кыдзи колӧ.

Локтас, а сійӧ мыськалӧ чужванад джоджсӧ. Тшаныс тыртӧм, ставыс петӧма. Бара видіс, видіс. Бара зэв ыджыд пакӧсьт лои.

— Мун, ыжъясӧй пышъясны, мун видзӧд, мед оз мунны.

— Кыдзи ме видза?

— Кыдзи видзан? Гӧнитны-мунны пондасны да беддьӧн повзьӧдыштав найӧс. Кытчӧкӧ тшыгӧмджыкинӧ, дзоляджыкинӧ, потшӧс дорӧ чукӧрт.

Ачыс сэтӧн чужваӧн ноксьӧ, а Иван муніс ыж видзны. Локтіс ыжъяс дорӧ, матькӧ и шумитӧ. Ыжъяс син шармӧдісны, град потшӧс дорӧ чукӧртчисны, Иван вылӧ видзӧдӧны. А сійӧ и шуӧ:

— Мый нӧ ме вылӧ видзӧданныд? Эн аддзывлӧ али мый? Час, ме тіянлысь синсӧ быдӧн тупкала.

Синсӧ беддьӧн быдӧн кыскалас, ыжъясӧс нӧйтас сэтшӧм ёна, гортӧ локтас да висьталӧ:

— Мам, ыжъясыд водісны, узьӧны!

— Ой, Дуракыд сэн бара мыйкӧ вӧчис!

Мам муніс, ыжъяс ставныс синтӧмӧсь, мунны некытчӧ оз аддзыны: нӧйтӧма, чегъялӧма кокъяснысӧ. Кодӧс позьӧ, гортас вайӧдісны ловйӧн, кодӧс начкисны, кулисны кучикъяссӧ. Сідзикӧн пондісны овны. Но гӧльӧсь нин зэв лоисны.

Вот сэсся праздник луныд воис, асланыс гӧститӧдныыд нинӧмӧн. Чой ли, вок ли, кодкӧ корис найӧс гӧститны. Иванӧс, шуӧны, ог нуӧдӧй!

— Тэнӧ колям гортӧ. Тэ горт ов. Ов, да ӧдзӧсъястӧ эн эновт. Амбар ӧдзӧстӧ видз!

— Энӧй маитчӧй, керка ӧдзӧстӧ и амбар ӧдзӧстӧ видза. Эн полӧй, мунӧй да гӧститӧй спокойнӧ.

Мам да бать мунасны вок ордӧ гӧститны. Иван ӧтнасӧн пукалас, пукалас, мыйкӧ ветлӧдлас ывлаын и думайтӧ:

— Аттӧ, найӧ гӧститӧны, а ме гортын пукала. Ветла тшӧтш. Амбар ӧдзӧстӧ да керка ӧдзӧстӧ тшӧктісны видзны. А ме ог и вошты, сьӧрын нуа. Муна тшӧтш гӧститны.

Керка ӧдзӧс перйис, пыртіс керка пытшкас, амбар ӧдзӧс пельпом вылас босьтіс и гӧститны муніс мам-батьыс дорӧ.

— Мый нӧ, Дуракӧй, керка ӧдзӧсъястӧ эновтін?

— Эг жӧ эновт.

— А мый нӧ?

— А то татчӧ вайи, — петкӧдлӧ амбар ӧдзӧс.

— А керка ӧдзӧсыд нӧ кӧн? Восьса кӧнкӧ колин?

— Керка ӧдзӧссӧ дзеби, керкаӧс восьса коли.

— А кытчӧ нӧ дзебин?

— А ме сійӧс гӧбӧчӧ пырті.

Мунісны — амбар восьса, тшыгъяс нуалӧмаӧсь няньяснысӧ быдӧн, сюнысӧ. Керка восьса, дзебӧма ӧдзӧссӧ. Бара зэв ёна видісны Иванӧс.

А сэсся сійӧс нуисны армияӧ. Важӧн тай вӧлӧм жалуйтчан кӧ, нуӧны сэсся. Мам-батьыс жалуйтчӧмаӧсь. Иванӧс нуисны, да эз и волы сійӧ. Сідзи кытчӧкӧ и воши Иван Дурак.