ТЭРЫБ КОК

Тэрыб Кок асывбыд нин ризъяліс-котраліс югыд шондіӧн серӧдӧм, войся зэрӧн сӧстӧммӧдӧм вӧрын. Сійӧ то кыккокйыв лыйыштліс-кайліс джуджыд керӧсъясӧ, то ньӧв моз шутёвтліс-тӧвзьыліс яла нитшка гулыд ягъясӧд. А сэсся, мудзыштӧм бӧрын, дзум пыравліс посньыдик вӧра расъясӧ, чӧсмасьліс небыдик пожӧм йывъясӧн да том пипуяслӧн томиник корйӧн. Пӧсялӧм мыш вылас сэки зэр моз гылаліс лысва, и сэтшӧм любӧ вӧлі кывны тайӧ ыркыдсӧ.

Сылӧн топыд вир-яйыс туӧма том вынӧн, кыдзи тувсов кыдз — зараваӧн. И окота вӧлі помтӧг лэбавны чӧскыд сынӧдӧн тырӧм ягъясӧд да нюръясӧд.

Кор яр шонді кыпӧдчис вылӧкодь нин да пондісны дӧзмӧдчыны кӧин кодь горш лӧдзьяс, Тэрыб Кок лэбыштіс-петіс ю дорӧ. Бӧръя кадӧ сійӧ унаысь волывліс тайӧ джуджыд кыркӧтшас. Тані юладорсянь пӧльтысь тӧвру разӧдіс-вӧтліс быдсяма ӧвадсӧ, меліа ыркӧдіс сылысь пӧсялӧм вир-яйсӧ. А нӧшта сылы зэв любӧ вӧлі видзӧдны шонді югӧръясӧн ворсӧдчысь ваӧ, кӧні тшӧтш тыдаліс сійӧ ачыс.

Кутшӧм винёлӧн да мичаӧн лои нин сійӧ! Тшапа чатӧртчӧма гӧрба ныра юрыс. А морӧсыс мый пасьта! И кыдзкӧ зэв лӧсьыда вочасӧн вӧсняммӧ том пожӧм кодь гӧгрӧс гыркӧ. Кокъясыс кузьӧсь, ёнӧсь, на вылын сулалігӧн сійӧ быттьӧ оз и кыв аслас тушаыслысь сьӧктасӧ.

Сӧмын тай юрсӧ оз на мичмӧдны сюръяс! Но нинӧм, регыд и сюръяс лоӧны. Ӧд сылы арӧсысь нин унджык. А Ыджыд Сюра Бать висьтавліс, мый йӧралы сюр заводитӧ петны, кор сылы лоӧ арӧсӧн-джынйӧн. Гашкӧ и батьыслӧн моз жӧ лоӧны вужля кодь паськыдӧсь да уна вожаӧсь. Сэки Тэрыб Кок нӧшта на вына лоӧ, сэки сійӧ став вӧр пасьталаас некодысь оз кут повны — некутшӧм Кузь Гӧнаысь. Ӧні нин ёнасӧ оз пов-а, кӧть эськӧ став оружиеыс сылӧн — чорыд кок гыжйыс сӧмын и эм...

Ыджыд Сюра Бать йывсьыс думыштіс да, пыр и нормыштіс сьӧлӧмыс. Кыдзкӧ зэв гӧгӧрвотӧма янсалісны сэки найӧ. Быттьӧ кутшӧмкӧ тӧдтӧм вын нӧбӧдіс-нуис кытчӧкӧ батьсӧ. Дзикӧдз вылӧ...

Сэки вӧлі на тӧв, лымйыс эз на вӧв уна усьӧма. Пукаліс шондіа лун, и вӧрыс гӧгӧр дзирдаліс лыдтӧм-тшӧттӧм би киньясӧн. Найӧ куимӧн вердчисны Ыджыд Вӧр дорса кушинын, узянінсяньыс неылын. Сійӧ буретш вӧлі чегӧ вомас кӧдзыдысла чорзьӧм понӧль йыв, кыдзи Ыджыд Вӧр пӧлӧнын югнитіс чардби да лёкысь йиркнитіс гым. Ёна повзьӧмысла сійӧ кыккокйыв чепӧсйис боквыв, мамыс бӧрся. А юрас вирдыштіс шензяна мӧвп: «Мыйла нӧ чардалӧ да гымалӧ тӧлын?..» Дыр найӧ котӧртісны-пышйисны Мелі Мамыскӧд Паськыд Кушин вомӧн. А Ыджыд Сюра Батьыс кольччис. Тэрыб Коклы дивӧ вӧлі, мыйла батьыс — сэтшӧм пельк да ён — некыдз оз вермы вӧтӧдны найӧс. Кор водзын мунысь мамыс сувтіс, Тэрыб Кок юаліс та йылысь. И гым йывсьыс юаліс. Мелі Мам эз пырысь-пыр вочавидз, сы вӧсна мый сылӧн дзугыльмӧм синъясысь гӧгыльтчисны гырысь синва войтъяс.

Медбӧрын мамыс висьталіс Тэрыб Коклы, мый тайӧ эз вӧв гым, а Кык Кокалӧн сьӧласьӧм. Мый тайӧ сьӧласьӧмнас Кык Кока виис Ыджыд Сюра Батьсӧ, да найӧ сэсся некор нин оз аддзывны сійӧс.

«Кыдзи виис? Кутшӧм Кык Кока? Ме некодӧс эг аддзыв да?» — чуймӧмӧн юасис Тэрыб Кок шогӧ усьӧм Мелі Мамыслысь.

И мамыс дыр висьтавліс пиыслы кык кокаяс йылысь. Наысь пӧ медъёна колӧ повны вӧрад, сы вӧсна мый найӧ медмудерӧсь да и, биӧн сьӧласьӧмнысла, медвынаӧсь. «Пельнад ёнджыка кывзысьны колӧ, пиӧ, — велӧдіс мамыс. — Миян, йӧраяслӧн, синмыд да нырисыд абуджык мукӧд вӧрсалӧн моз сюсьӧсь. Сідзкӧ, медъёна колӧ надейтчыны пельяс вылад».

Та бӧрын Тэрыб Коклӧн кутіс лӧгыс петны Кык Кокаяс вылӧ. Сійӧ кутіс и повны наысь, кӧть эськӧ ньӧтчыд на эз аддзыв, кутшӧмӧсь найӧ.

А тулысладорыс, кор лымйыс лои морӧсӧдз да из кодь топыд, чарӧмыс вирӧдз дойдаліс кокъяс, на вылӧ уськӧдчисны Кузь Гӧнаяс. Дерт, эськӧ и ӧтка Кузь Гӧнасьыд найӧ оз повны, но Кузь Гӧнаясыс вӧліны унаӧн, и быдӧнлӧн синъясыс сотчисны тшыг биӧн.

«Но, пиӧй, кутам тышкасьны! — кыдз вермис збодерджыка бакӧстіс Мелі Мамыс да пырысь-пыр жӧ сетыштіс бӧр кокнас медматысса вӧтчысьлы. Биа из кодь гыжйӧн шковгӧмысь Кузь Гӧналӧн юр чашкаыс пасьмуні кольк кыш моз. Тэрыб Коклӧн ӧзйис жӧ сьӧлӧмыс, — ӧд сійӧ чужис повтӧм рӧдын! — мамсьыс на ярджыка сійӧ уськӧдчис Кузь Гӧнаяс вылӧ. Ӧтиӧс таляліс воддза кокнас, мӧдлысь сюрса лысӧ чегис бӧр гыжнас. «Эк, сюръяс кӧ эськӧ вӧліны!» — гажтӧма думыштіс сійӧ кутшӧмкӧ здукӧ.

Но Кузь Гӧнаяс вӧліны унаӧн — ӧти усьӧм местаӧ волісны кыкӧн. Найӧ торйӧдісны эня-пиаӧс ӧта-мӧд дінсьыныс да кытшалісны торйӧн-торйӧн. Тэрыб Коклы ӧти Кузь Гӧна чеччыштліс нин голяас да лэчыд пиньяснас варснитіс-нетшыштіс яйсӧ. Мӧд — кульыштіс зад кучиксӧ. Но Тэрыб Кок эз кӧсйы сетчыны: сійӧ чужъясис, люкасис сюртӧм юрнас, и сы гӧгӧрын туплясис нин Кузь Гӧнаяслӧн нёль шой. Но Тэрыб Коклӧн и аслас нин бырисны вынъясыс, туша пасьталасьыс визувтіс вир.

«Прӧщайтлы, Тэрыб Кок...» — кылӧ, джӧмдаланаа бакӧстыштіс Мелі Мамыс, кодӧс вӧлі дзикӧдз нин личкӧмаӧсь Кузь Гӧнаяс. Тэрыб Коклӧн ыджыд дойӧн вӧрзис сьӧлӧмыс. Медбӧръя вынъяссӧ чукӧртӧмӧн сійӧ уськӧдчис Мелі Мамыслы отсӧг вылӧ, но сэки куим-ӧ-нёль Кузь Гӧна личкисны сійӧс асьсӧ.

«Буракӧ, пом...» — шогпырысь думыштіс Тэрыб Кок и лӧсьӧдчис кувны.

Но сэки друг гора вӧр-васӧ косяліс-поткӧдіс гымыштӧм шы, и ньылӧмӧн да вирӧн ойдӧм синъяснас Тэрыб Кок казяліс, кыдзи пожӧмъяс сайын сявкнитіс-югнитіс.

«Кык Кока сьӧласьӧ биӧн!» — гӧгӧрвоис Тэрыб Кок, и дум вылас уси татшӧм жӧ гымысь вошӧм Ыджыд Сюра Батьыс.

Гӧгӧр лои шы ни тӧв. Эз кут кывны весиг Кузь Гӧнаяслӧн эргӧмыс. Тэрыб Кок восьтіс син пӧвсӧ — Кузь Гӧнаяслӧн дукыс эз вӧв. Тэрыб Кок кыпӧдыштіс юрсӧ, видзӧдліс гӧгӧр. Кузь Гӧнаяс некӧн эз тыдавны. Неылын куйліс сӧмын Мелі Мамыс, сійӧ эз нин вӧр. И сэки сійӧ казяліс, кыдзи пожӧм чукӧр сайысь сылань локтӧ... Кык Кока.

Тэрыб Кок ёна повзьӧмысла ымӧстыштіс, кунис синъяссӧ. Юрыс сылӧн бӧр лёткысис-усис лым вылӧ. «Час, Кык Кока выльысь сьӧлыштас биӧн, и ме ог ло... Воддза сьӧлыштӧмнас тай бырӧдіс Кузь Гӧнаясӧс...» — шога мӧвпаліс коньӧр Тэрыб Кок.

Сэсся сылысь, куньса синмалысь, быттьӧ нюлыштісны голясӧ. Мамыс моз жӧ меліа. Ёна чуймӧм Тэрыб Кок восьтіс синъяссӧ — мамыс эз тыдав. Тайӧ, вӧлӧмкӧ, Кык Кока малалӧ сійӧс. И дивӧ! — сылӧн лапаыс вӧлі мамыслӧн кыв кодь жӧ небыд да шоныд.

«Мыйла нӧ Кык Кокасьыс сэтшӧма полісны Ыджыд Сюра Бать и Мелі Мам? Со кутшӧм небыд да шоныд сылӧн лапаыс да?» — Тэрыб Кок вӧлі дзикӧдз чуймӧма. Но, век жӧ, полӧмыс сылӧн бырыштіс.

А Кык Кока, мыйкӧ ас ногыс шуалігтыр, вель дыр малаліс курччалӧм-парсалӧм Тэрыб Кокӧс. Сэсся и пондіс мавтны доймӧминъяссӧ кутшӧмкӧ ваӧн. Сэки Тэрыб Коклӧн пемдыліс син водзыс лёк дойысь. «Со тай вӧлӧм кыдзи Кык Кокаыд кӧсйӧ помавны менӧ...» — бара мӧвпыштіс шогпырысь. Но недыр мысти лои выль дивӧ: Тэрыб Коклӧн ранаясыс вочасӧн дугдісны висьны, лои зэв лӧсьыд, и сійӧ виччысьтӧг унмовсис.

Садьмис сійӧ, кор морӧссӧ пондіс зэв ёна шонтыны. Орччӧн сыкӧд ыпъяліс Жар Би. Быттьӧ гожӧмын, кор повзьӧдчана гымалӧм бӧрын ӧзйылӧ вӧр. «Тайӧ Кык Кокаыд тай быд дивӧсӧ вермӧ вӧчны!» — шензис Тэрыб Кок, а аслыс сэтшӧм лӧсьыд вӧлі кывны бисянь локтысь шоныдсӧ.

Кык Кока сулаліс орччӧн. Сылӧн чужӧмӧ вӧлі сука быдмӧма яла нитш, код пытшсянь меліа видзӧдісны енэж кодь лӧз синъяс. Тэрыб Кок аттьӧалана нюммуніс тайӧ синъясыслы.

Кык Кока мыйкӧ бара шуис гӧгӧрвотӧма да матыстіс Тэрыб Коклы ныр улас ичӧтик ва гӧпт. Тэрыб Кок мудзис нин шензьӧмысь да весиг эз и думыштлы, кыдзи позьӧ васӧ матыстны дінад, а не аслыд матыстчыны сы дінӧ. Сійӧ ӧдйӧ тюпкис-сюйис чушсӧ да пондіс азыма чурскӧдчыны.

Сэсся Кык Кока сюйис сылы вомас мыйкӧ небыдӧс да чӧскыдӧс, кодӧс сёйис и ачыс. Тайӧ сёянсьыс Тэрыб Кок быттьӧ кыліс гожӧмлысь, шонділысь да ловзьысь мулысь кӧрсӧ. Сійӧ вӧлі мам йӧв кодь жӧ чӧскыд и пырысь-пыр жӧ бӧр содтіс вынсӧ.

...Тадзи Тэрыб Кок тӧдмасис Кык Кокакӧд. И вочасӧн дугдіс сыысь повны. И весиг ас кежас нимтіс сійӧс Кык Кока Мамӧн. Кузь Гӧнаясӧн начкӧм Мелі Мамыс пыдди. Видзӧд, коньӧрлы дзор тошка пӧльыд мам кодьӧн кажитчис. Но да ӧд сійӧ эз тӧд йӧзлысь оласногсӧ.

Аскинас Тэрыб Кок вӧтчис нин выль мам бӧрся, коді шливӧдіс-исковтіс чарӧм вывті тӧвзьысь кор моз, ньӧти вӧйласьтӧг. Дырӧн-регыдӧн найӧ воисны Кык Кокаяслӧн оланінӧ. И тані — вот и дивӧ! — ньӧти повтӧг жӧвъялісны Тэрыб Кок кодь жӧ йӧраяс. Да мый сэн жӧвъялісны! Ыджыд Сюраясӧс тані вӧлі доддялӧмаӧсь да, кыскӧны груз. А Йӧра Мамъясӧс Кык Кокаяс лысьтісны.

Кор нин Тэрыб Кок тӧдмасис ас коддьӧмъясыскӧд, найӧ ошйысисны, мый налы зэв лӧсьыда овсьӧ тані. Кык Кокаяс вердӧны найӧс, дорйӧны Кузь Гӧнаясысь. А кужисны кӧ найӧ сёрнитны йӧз кывйӧн, то висьталісны эськӧ: тэ пӧ веськалін йӧра видзан фермаӧ.

* * *

Бара воис гажа тулыс. Пондісны варовитны-бузгыны Печораӧ тэрмасьысь шоръяс. Югыд шонді азыма нюліс пармалысь лымсӧ. Тэрыб Коклы, кодлы неважӧн тыри арӧс, лӧсьыда кутіс овсьыны выль местаын. Кынӧм вӧлі пӧт. Другыд мыйта колӧ дінад. Кузь Гӧнаясысь повны нинӧм. Тэрыб Кок ёнакодь быдмис, шыляліс, кутіс кывны ас пытшсьыс пыр унджык и унджык вын. Некод сійӧс эз кут и гуляйтӧмысь. Кор окота лоліс, сійӧ тӧвзьыліс парма ягъясӧ да бурпӧт ризъявліс кузь тӧв бӧрын ловзьыны заводитӧм вӧрӧд. А рытъявылыс воліс бӧр мусмӧм гортас.

Тэрыб Кок вӧлі мелі сьӧлӧма и регыдӧн велаліс йӧз дінӧ. Но медся ёна кутіс радейтны сійӧс мездысь Кык Кока Мамлысь внуксӧ — Ваняӧс, кодӧс ас кыв вылас нимтіс Дженьыд Кокӧн. Зонкалы вӧлі ар вит-ӧ-квайт, сійӧ частӧ гӧститӧдліс Тэрыб Кокӧс еджыд изйӧн, коді вӧлі юмовсьыс-юмов. Таысь чӧскыдджыксӧ йӧрапи эз на тӧдлы. Тэрыб Коклы лои окота вӧчны мыйкӧ зэв бурӧс Ванялы. Окота лои ислӧдлыштны сійӧс ас вылас. Но мӧдыс вӧлі ичӧт на и, дерт, эз на вермы чеччыштны сы вылӧ. Ӧтчыд Тэрыб Кок лэдзчысис Ваня водзӧ пидзӧс вылас, и Дженьыд Кок, шудаа сералігтыр, кавшасис сы вылӧ. Аслыс Тэрыб Коклы вӧлі, гашкӧ, зонкаысь на нимкодь. Сійӧ дыр ислӧдліс ичӧт другсӧ. Небыд воськолӧн и рӧдтышталӧмӧн, зілис, мед эськӧ не уськӧдны сійӧс. Вочасӧн татшӧм исласьӧмыс кутіс лолыны быд лун.

Кадыс долыда котӧртіс водзӧ. Тэрыб Кок вӧлі шуда. Быдтор сылы тырмис. Сӧмын со сюръясыс эз на петны.

Ӧтчыд, пармаӧд котралігӧн, Тэрыб Кок ылӧкодь муніс гортсьыс. И петіс Печоралӧн гажа кыр йылӧ. Тасянь сылы зэв нимкодь вӧлі видзӧдны мӧдлапӧлын лӧзалысь помтӧм вӧрӧ. А нӧшта нимкодьджык вӧлі видзӧдны ваӧ, кӧні тыдаліс сылӧн быдмӧм-вынсялӧм тушаыс. Тадзи нимкодясьӧм бӧрын Тэрыб Кок котӧртліс галькиа кӧсалань да бузгысьліс-пырліс юлӧн синва кодь сӧстӧм ваӧ. Ыркыд ваыс босьтліс сылысь став мудзсӧ, и олӧмыс кажитчис нӧшта нин мусаӧн.

Ӧти лунӧ тадзи купайтчигӧн Тэрыб Коклӧн сюсь пельясыс кылісны таргӧм шы. «Буракӧ, Кык Кока воӧ», — долыда мӧвпыштіс сійӧ, сы вӧсна мый ёна нин кутіс радейтны йӧзӧс. И збыль — чукыль сайысь мыччысис пыжа, сійӧ шыльыда исковтіс ва паныд. Тэрыб Кокӧс казялӧм бӧрын пыжа веськӧдчис сылань. Берегӧ петісны кыкӧн да матыстчисны на вылӧ повтӧг видзӧдысь йӧрапилань. Налӧн чургӧдӧм лапаясын вӧлі юмовтор. Тэрыб Кок велалӧмӧн нюлыштіс сійӧс ки пыдӧсъяс вылысь да меліа ниртчыштіс юрнас йӧз дінӧ.

Та бӧрын Тэрыб Кокӧс нӧшта на некымынысь чӧсмӧдлісны ю вывті исковтысь пыжаяс. И сійӧ, кампет радейтысь кага моз, дзикӧдз велаліс тайӧ гажаинас.

«А Ыджыд Сюра Бать да Мелі Мам эз и видлыны татшӧм чӧскыдторъяссӧ, — мӧвпаліс ӧні сійӧ. И жальӧсь лоины бать-мамыс. — Эськӧ эз кӧ найӧ повны Кык Кокаясысь, гашкӧ, и ӧні на ловъяӧсь вӧліны».

Сылысь татшӧм думъяссӧ торкис моторлӧн вӧр-васӧ косялысь горыс. Дерт, бара катӧ кутшӧмкӧ пыжа. Нимкодьмӧм сьӧлӧмӧн Тэрыб Кок чепӧсйис алькӧс кӧсалань. Гальки вывті котӧртігӧн сылӧн чорыд гыжъя кокъяс улысь весиг сявкйисны би киньяс.

Дерт жӧ, пыжа бара веськӧдчис сылань. Ӧд йӧз сэтшӧма радейтӧны сійӧс. Век на быдӧн меліавліс да чӧсмӧдліс.

Тайӧ пӧрйӧ Кык Кока вӧлі ӧтнас. Дерт жӧ, киас сылӧн эм чӧскыдтор. Мыйкӧ шуалӧ гӧгӧрвотӧма. И мыйлакӧ тэрыба видзӧдлывлӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ. Оз-ӧ пов сійӧ Тэрыб Кокысь? Тэрыб Кок меліа букӧстыштіс да ньӧжйӧник мӧдӧдчис паныд. Босьтіс вомас чургӧдӧм нянь шӧрӧм, юрсӧ лэдзыштӧмӧн кутіс азыма няклявны.

Друг син водзас сылӧн быттьӧ югнитіс. Сэсся кымӧсас мыйкӧ зэв чорыда шковгис. Синъяссьыс сявкнитіс би, и пырысь-пыр жӧ кусі лун югыдыс, быри выныс тэрыб кокъяссьыс. И сійӧ лябис-усис чорыд гальки вылӧ. Кусысь вежӧрыс медбӧръяысь думыштіс: «Талун ме эг на и удит ислӧдлыны Дженьыд Кокӧс...»

А звермӧм чужӧма Кык Кока нӧшта куимысь кучкис чер тышкӧн усьӧм Тэрыб Коклы кымӧсас, кытчӧ сідзи и эз удитны быдмыны сюръяс.