КӦДЗЫД ДЫРЙИ

І

Дас арӧса Ӧндрей талун асыв садьмис гортас медводз. Квайт час гӧгӧрын посёлокса радио век висьтавлывлӧ, кӧдзыд-ӧ лоӧ луныс, велӧдӧны-ӧ школаын, и зонкалы зэв окота вӧлі кывзыны тайӧ юӧрсӧ. Сы вӧсна мый ёна кӧсйис, мед эськӧн талун эз велӧдны.

Чайтанныд, дыш морт Ӧндрейыс — оз кӧсйы велӧдчыны? Ме эськӧ тайӧс эг шу. Кор лэдзавлісны тӧвся каникулъяс вылӧ, дневникас сылӧн ставыс «4» да «5» вӧлі. Да и кӧдзыдъяс вӧснаыс таво тӧв зэв уна лун нин эз велӧдны, пӧттӧдз нин лои шойччӧма...

А мыйла нӧ либӧ сійӧ оз кӧсйы мунны школаас?

Ӧндрей эськӧ и некодлы эз висьтав, но... Но сылы талун зэв окота вӧлі ошйысьыштны, кыдз шуласны, — телепит. Мыйӧн ошйысьнысӧ? Часлы, ставсӧ сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн висьтала...

Воддза луннас Ӧндрейлӧн мамыс эз уджав — вывті кӧдзыдысла жӧ эз уджӧдны. Сійӧ пӧпутнӧй машинаӧн лэччыліс карӧ ньӧбасьны да зэв уна быд пӧлӧс гӧснеч вайис куимнан пиыслы. Но торйӧн нин бурмӧдіс сьӧлӧмсӧ медыджыдыслысь — Ӧндрейлысь. Сійӧс мамыс кышӧдіс-пасьтӧдіс юр вывсяньыс да кок улӧдзыс. Вайӧма зэв мича лыжнӧй костюм — лӧз и джынвыйӧ нойысь пӧ. Куртка морӧсыс замока, гольсмунӧ-воссьӧ, гач кокъясас улісянь выліӧдз вурыс визьгӧма, и гачыс кажитчӧ бура утюжитӧма. Но тайӧ абу на ставыс — мамыс ньӧбӧма тшӧтш зэв небыд да шоныд тугъя шапка, еджыд да гӧрд сера шарп, а медглавнӧйсӧ — сьӧдӧн краситӧм, югъялысь лыжияс, на дінӧ ботинкияс да кӧрт крепление. Вот!..

Мамыс тӧрыт бӧрсӧ воис пемыдӧн нин. Ачыс зэв рад, бур тӧварыд сюрӧма да... Пырысь-пыр жӧ вӧччӧдліс пиянсӧ...

Кор Ӧндрей пасьталіс костюмсӧ, мича шапкаасис да сувтіс рӧмпӧштан водзӧ, сьӧлӧмыс ыркмунлі радысла: ачыс аслыс кажитчис мойдвывса принц кодь мичаӧн. Окота лои пырысь-пыр котӧртны посёлокӧд, петкӧдчывны унджык йӧзлы. Торйӧн нин другъясыслы. Но пемыднад да нӧшта и кӧдзыднад кытчӧ котӧртан?

— Аттьӧ, мамук! — мамсӧ кутліс шуда детинка. — Менам костюмыс ӧд мичаджык Вовка Кызродевыдлӧн дорысь?

— Дерт жӧ! — эскӧдіс мамыс, кодлы тшӧтш вӧлі любӧ, мый татшӧм лӧсьыда, весиг лесопунктса начальниклӧн пи дорысь мичаджыка лои вӧччӧдӧма писӧ. — Аддзан, кутшӧм добра ме тэд ньӧби, деньгаӧс эг жалит да. А тэд век не честь. Он кывзысь менсьым...

— Кывзыся да, — шуис Ӧндрей, и сійӧ здукас мортыдлы кажитчис, мый ӧнісянь зэв ёна кутас кывзысьны мамыслысь.

Ая-пиа рытывбыд лӧсьӧдісны лыжиясӧ крепление — винтиталісны шурупъяс, писькӧдалісны розьяс кыз пыдӧса ботинкиясӧ. Ичӧтджык вокыс — квайт арӧса Геня — завидьысла не этша бӧрдіс. Но батьыс чорыда шуис сылы, мый тэныд пӧ водз на татшӧм лыжияснас исласьны, ковмас на Ӧндрейлӧн важ лыжиясӧн тюръявны. Медічӧт вокыс — куим арӧса Ӧльӧш, — карса кампетӧн да преникӧн чӧсмасьӧм бӧрын, регыд и унмовсис.

...Квайт часыс эз на вӧв, кор Ӧндрей гусьӧникӧн матыстчис кухня стенын ӧшалысь репродуктор дінӧ. Сувтіс сы улӧ да кутіс кывзыны. Регыд мысти нывбабалӧн тӧдса, унзіль гӧлӧс шуис:

«Кӧдзыд вӧсна талун челядьӧс школаын оз велӧдны».

«Ур-ра!» — думсьыс горӧдіс Ӧндрей.

— Тэ нӧ мый он узь, войдур? — юаліс кухняӧ пырысь батьыс, кӧть гӧгӧрвоис, мыйла водза-водз кӧйялӧ тані пиыс.

— Тӧрыт кампеттӧ уна сёйи да, горшӧй косьмӧ, — эз и мытшасьлы, вочавидзис Ӧндрей.

— А, гашкӧ, дышыд косьтӧ? — наяна синсӧ читкыртліс батьыс. — Велӧдӧны оз нӧ?

— Оз...

— Ок и кӧдзыд тӧв пуксис! Гашкӧ, тшӧтш оз уджавны...

— Та йылысь нинӧм эз шуны, — тэрмасис стӧчмӧдны Ӧндрей. — Четьвортӧйӧдз оз велӧдны.

— Сідзкӧ, талун гортын пукав, — шуис батьыс.

— Батьӧ, а шонді кӧ мыччысяс? Шондіа дырйиыд ӧд ог кынмы регыдикнад... — Зонкалӧн гырысь лӧзов синъясыс видзӧдӧны батьыс вылӧ кевмысьӧмӧн. Найӧ быттьӧ кӧсйӧны шуны: «Сэтшӧм окота выль лыжинад кӧть ӧтчыд исковтны, выль костюмтӧ пасьталӧмӧн».

— Кокыд ӧд кынмас ботинкинад?

— Оз, батьӧ. Ме кыз вурун носкитӧ кӧмала. Регыдик кежлӧ и петала... Видла, артмис-ӧ садитӧмыс. Гашкӧ, бокӧ кутас нуны да...

— Бокӧ, дерт! — серӧктіс батьыс. — Питирӧ вот нӧбӧдас. Видлынытӧ позяс и шоныдджык лунӧ.

— Батьӧ, а гашкӧ дыр на оз шондӧд да... И миян локтан субӧта — ордйысьӧм. Менӧ, велавтӧмтӧ, ставыс панъясны. Тэныд ӧмӧй окота, мед ме медбӧръя вӧлі?

— Абу эськӧ да...

— Батьӧ, тэ толькӧ мамӧыдлы немтор эн висьтав. Но?

— Сӧмын не кынмӧмысь. Кынман кӧ, ме тэнӧ сэки чери кыйны ни вӧрӧ некор ог нуӧд. Кывзысьтӧмтӧ. Геняӧс понда новлӧдлыны.

— Эн пов, батьӧ, немтор оз ло! — гажмис Ӧндрей.

— Ӧндрей, ме надейтча тэ вылӧ, кыдз честнӧй морт вылӧ. Петалан исласьны толькӧ сэк, лоӧ кӧ шондіа. И сӧмын лун сьӧмӧснас.

— Но, батьӧ.

Ӧндрей бӧр водіс шоныд вольпасьӧ. Кунис синъяссӧ да кутіс думайтны, кыдзи локтас, выль костюма да выль лыжиа, Вовка Кызродев ӧшинь улӧ. Тайӧ серпассӧ водзвыв аддзигӧн Ӧндрейлӧн дзикӧдз пӧсяліс морӧсыс, и чужӧмыс ойдіс шуда нюмӧн.

Батьыс тӧбис-гартліс Ӧндрейлысь ичӧт вокъяссӧ, кодъяс некыдз на эз вермыны палявны узьӧмысь, вӧліны куньса синмаӧсь, пасьтӧдігас вынтӧма лётйӧдлісны юрнаныс да кияснаныс. Найӧс колӧ вӧлі нуны садикӧ. Дерт, сизим часнад муннытӧ водзджык жӧ налы, но быть — бать-мамыс сэки мӧдӧдчӧны ягӧ да: батьыс Ӧндрейлӧн мастерӧн уджалӧ, мамыс сэні жӧ — увйысьысь.

Ывлаын вӧлі кӧдзыд, руа, чорзьӧм туй южыс звинякыліс дадь сювъяс улын. «Мый эськӧ и оз велӧдны школаас! — дӧзмӧмӧн думайтіс кык ичӧт писӧ кыскысь бать. — Школаад котӧртігкості эськӧ эз на и кынмыны челядьыс. Со тай, посниясӧс кыскалам садикӧ, кӧть кутшӧм кӧдзыд».

Мамыс гольӧдчис-ноксис кухняын, лӧсьӧдіс пажын — гортӧ кольччысьлы и аслыныс. Недыр мысти сійӧ чургӧдліс юрсӧ челядь жырйӧ.

— Ӧндрей, тэ узян он? Кылан? Смотри, мед лыжиӧн некытчӧ гортысь эз вӧв петӧма!

«Мамӧ, ме ог кыв тэнӧ, ме узя», — кодкӧ быттьӧ шуис гусьӧник Ӧндрей пытшкын. А гораасӧ мортыд нинӧм эз вочавидз. Гашкӧ, сы вӧсна, мед эськӧ бӧртинас позис шуны: ме пӧ и збыльысь узи.

Дерт, Ӧндрейлы кутшӧмакӧ эз вӧв лӧсьыд тадзисӧ вӧчны. Сійӧ жӧ тӧрыт на, кор пасьталіс мича костюмсӧ, ас кежас кӧсйысис кывзысьны мамыслысь... Но ӧд сэки сійӧ чайтіс, мый ӧнісянь мамыслӧн став тшӧктӧмъясыс кутасны лӧсявны сылӧн, Ӧндрейлӧн, кӧсйӧмъяскӧд. Сылы кажитчис, мый мамӧыс ӧнісянь кутас пыддиджык пуктыны сылысь кӧсйӧмъяссӧ.

Ӧндрей пыдісянь ышловзис эшкын улас, сэсся ачыс аслыс шуис:

«Мамъясыдлы, буракӧ, ми вок мужиктӧ сьӧкыд гӧгӧрвоны. Батьӧ со пыр и гӧгӧрвоӧ-а».

ІІ

Выльысьсӧ Ӧндрей садьмис дас час бӧрын нин. Синсӧ восьтывтӧг на нюжмасьыштіс. Школаӧ мунны оз ков. Гортын ӧтнас, некытчӧ некод оз тэрмӧдлы. Вокъяс оз зыньгыны ни. Лӧсьыд! Сэсся восьтіс синъяссӧ, казяліс воча стенысь кыза йизьӧм ӧшинь пыр писькӧдчысь шонді югӧр. И пырысь-пыр жӧ тӧд вылас усины выль лыжиясыс.

— Ур-ра!! — ӧні нин мый вынсьыс горӧдіс Ӧндрей. Тэрыба пасьтасис да петіс кильчӧ вылӧ.

Ывлаын вӧлі кӧдзыд на, но пуксьӧма нин зэв гажа лун. Мӧдлапӧвса вӧръяс весьтын яра ломаліс февраль тӧлысся ыджыд шонді. Сійӧ, буракӧ, мый вермӧмсьыс кӧсйис пычкыны ас пытшсьыс унджык шоныд, мед эськӧ Ӧндрей эзджык кынмы исласигас, но выныс этшаджык на вӧлі дыр нюжалӧм кӧдзыдъясӧн топӧдӧм вӧр-васӧ небзьӧдны. Сы пыдди шондіыс вӧлі койӧма лым вылӧ дзирыд войтъяс, ломзьӧдалӧма ыпъялысь гӧрд биӧн асыввывлань видзӧдысь керка ӧшиньяс да гӧрдӧн мичмӧдӧма керкаяс весьтын веськыда сулалысь тшын сюръяяс.

«Наперво кык-ӧ-куимысь исковтла кыр йывсянь мӧдлапӧлӧдз, а сэсся гӧнитла Вовка Кызродевъясӧ».

Ӧндрей тэрмасьӧмӧн сёйыштіс — пӧт кынӧмнад онджык гегды, — сэсся зэв шоныда пасьтасис. Вурун носки ни свитер эз вунӧд. Но, дерт, выль костюмыс выліын лои. Сӧмын тай тугъя шапкасӧ эз лысьт пасьтавны, думайтыштіс да ур ку шапкаасис.

Кор ботинкиа кокъяссӧ пысаліс да зэлӧдіс замокъяссӧ, лыжиясыс быттьӧ лоины дорӧмаӧсь кокъяс дінас. Бедьяс вылӧ мыджсьӧмӧн мортыд быдӧн чеччыштліс места вылас. «Но, ӧні видлӧй менӧ пановтны!» — шуис аслыс да мӧдіс тювӧдны-мунны кос лым пытшті чукльӧдлысь лызь туйӧд. Кӧть и кӧдзыд вӧлі, лыжиясыс исковтісны зэв бура.

Джуджыд кырйын вӧліны нин кык исласьысь — Вова Кызродев да Петя Дуркин. Кӧть и школаӧ эз мунны, гортаныс абу жӧ пукавсьӧма. Мыйӧн сӧмын найӧ казялісны королевич моз вӧччӧм Ӧндрейӧс, кыкнанныслӧн быттьӧ вом каличныс мыні — шензьӧмнысла сэтшӧма паськалісны вомъясыс. Вова весиг кельдӧдыштіс, сэсся и матыстчисны Ӧндрей дінӧ. Завидьтана кызӧктышталӧны, копыртчылӧмӧн лыжияслысь вылын ныръяссӧ малыштлӧны.

— Ёнӧсь! Куим пӧвстаысь со клеитӧмаӧсь, — шуис Петя.

— А менам шапка на эм и. Тугъя, — ошйысьӧмыс ачыс петіс Ӧндрейлӧн вомысь.

— Клеитӧмаыд вермас на и чуктыны, — шуис Вова Кызродев. Шуис тай со, кӧть эськӧ ачыс важӧн нин дзайгис батьыслысь татшӧм лыжисӧ.

— Менам чуктытӧдз аслад на куимысь удитас чегны, — чушис Ӧндрейлы. Сійӧ мый вынсьыс йӧткыштчис кыр йывсянь, чизыр тӧв кӧдзыд биӧн сотыштіс чужӧмсӧ. Но зонкалӧн лолыс вӧлі ыпъялӧ пытшкӧсас, сы вӧсна мый кокъясас зэлыда крепитӧм лыжиясыс нӧбӧдісны ньӧв моз. Ӧндрей лэбовтіс йи да лым улӧ дзебсьӧм ю вомӧн, ӧд вывсьыс шуркнитіс мӧдлапӧвса берегӧдз, а сы бӧрся исковтысь ёртъяс ю шӧрӧдзыс сӧмын воисны. «Абу лыжи, а конёк-горбунок!» — нимкодясис детинка.

Мӧдлапӧв берегсянь вӧрӧ вӧлі мунӧ лызь туй — буретш сэті найӧ пырджык ордйысьлӧны. И Ӧндрейлы окота лои тюрӧдлыны мыйтакӧ вӧрӧ, кӧть эськӧ и кӧдзыдысла кынмыны пондісны киясыс да торйӧн нин пидзӧсъясыс. «Тэрыбджыка шалсйыны кута да, шонала!» — ышӧдіс асьсӧ сійӧ. Кос лымйыс кок улас дзуртышталіс, а вомсьыс чепӧсйылісны ру ёкмыльяс.

«Тайӧ лыжияснад ме верма лоны чемпионӧн! — нимкодясис детинка. — Первой школаын, а сэсся, гашкӧ, и став Коми му пасьталаын!» Сійӧ дугдіс кынмыны. Кажитчӧ, пельясыс кутісны кывны оркестрлысь ворсӧм, син водзас чужис финиш дорын уна йӧза серпас... А сійӧ, Ӧндрей, медводзын. Йӧзыс юасьӧны, коді тайӧ, кӧні велӧдчӧма тадзисӧ котравны...»

Ӧндрей, гашкӧ, дыр на лэбаліс тадзи аслас вежӧрлӧн кутӧд тӧдтӧм бордъяс вылын, но друг лызь туй бокысь казяліс... чукчиӧс. Да, гыӧрзьӧм томиник пожӧм дінын лым пытшкӧ пурскысьӧмӧн куйліс ыджыд сьӧд дозмӧр.

«Кынмӧма? — вирдыштіс зонкалӧн юрас. — Ружьетӧг кыя дозмӧр! Гашкӧ, сійӧс ачыс вӧрсаыс ыстіс меным мамӧлы нимлун кежлӧ? Вот и косӧда водзӧссӧ...»

Ӧндрей дрӧжжитыштысь кияснас сьӧкыдпырысь босьтіс лэбачӧс, коді эз на вӧв дзикӧдз турдӧма. Буракӧ, неважӧн на усьӧма татчӧ, сӧмын на кынӧм улас удитӧма йизьыны. «Гашкӧ, сійӧ ловъя на да?» — жальпырысь и повзьӧмӧн думыштіс зонка. Пӧрччыліс кепысьяссӧ да куш кырымъяссӧ дозмӧрлы бордъяс улас сюйӧмӧн зілис тӧдмавны вирыслысь пессьӧмсӧ. Быттьӧ немтор эз кыв. И чим гӧрд доръяса синъясыс лэбачлӧн вӧліны куньсаӧсь. Но рана эз тыдав, сӧмын тай борд вечикас вӧлі мыйтакӧ кынмӧма да пув тусь моз югъяліс вир. «Мый со лои коньӧркӧд-а?» Ӧндрей мырдысьӧн тӧрӧдіс-сюйис кӧдзыд лэбачӧс куртка улас да, ӧти кинас улісяньыс кутышталӧмӧн, а мӧднас ӧтлаӧдӧм бедьясӧн йӧткасигтыр, бӧр уськӧдчис гортланьыс.

Кырйын Петя Дуркин исласис ӧтнас нин.

— Тэнад лыжи вӧсна ми Вовакӧд тышкӧ воим, — шуис Петя Ӧндрейлы. — Ме ошка, а сійӧ кулитӧ.

— Петя, аддзан он, мый тані? — Дуркинӧс кывзытӧг индіс аслас кыз кынӧм вылӧ Ӧндрей.

— Мый нӧ? Рака поз али мый сюйин?

— Ачыд тэ рака поз! Чукчи тані! Сьӧд дозмӧр... Весиг ловъя на...

— Дугды, — шуис Петя, но синъясыс сатшкысисны Ӧндрейлӧн чургысьӧм кынӧм вылӧ.

— Мунам ӧдйӧджык миянӧ, — корис Ӧндрей.

Петялы мӧдысь висьталӧм эз ков.

Ӧндрей весиг эз кут идравны лыжияссӧ, котӧрӧн пырис гортас. Перйис чукчисӧ да водтӧдіс кухня пызан вылас. Пӧткаыс муртса пызансӧ дзоньнас эз вевттьы. Сійӧ вӧлі зэв мича: пашкыр сьӧд гӧныс мукӧдлатіыс пӧртмасис лӧзӧн, а кынӧм увланьысджык вӧлі мичмӧдӧма лым еджыд войтъясӧн.

— Уй-уй-уй, мый ыджда! Орёл кодь... — кухняӧ пырысь Петя кынмыліс шензьӧмысла. — Недель чӧж быдса семьяӧс вердас.

— Энлыв тэ вердӧмнад! Кысянь эськӧ матынджык сылӧн сьӧлӧмыс? Колӧ массаж вӧчны, вирсӧ разӧдны. — Ӧндрей бара сюйис кияссӧ лэбачлы бордъяс улас да пондіс топӧдыштавлыны да личлэдзлыны морӧссӧ. — Петя, тэ вай бордъяснас шеныштав, юрсӧ да голясӧ шонты... Ой, ме кыла, быттьӧ вирыс вӧрыштӧ... Шоналыштӧ...

— Ӧндрей, а мыйла ми сійӧс ловзьӧдам? Всё равно ӧд бӧр начкыны ковмас.

— Уджав вай, сійӧс тӧд, — шуис Ӧндрей. Но мортыдлы тӧд вылас уси, кыдзи ачыс, чукчисӧ аддзӧм бӧрын, кӧсйис козьнавны сійӧс мамӧыслы нимлун кежлас.

— А мый, абу али мый сідз? — эз лэдзчысь Петя.

— А, гашкӧ, ми сійӧс, ловзьӧдам да, зоопаркӧ мӧдӧдам.

— Эштіс... Мамыд тарыт жӧ куштас.

— Ой, Петя, видзӧд, синсӧ восьтӧ! Час ме сылы термосысь пӧсь ва кисьтышта. Тэ вай нирт, нирт.

Ӧтвылысь восьтыштісны дозмӧрлысь крукыля чорыд нырсӧ, пондісны паньӧдны пӧськодь ваӧн. Буракӧ, ваыс мыйтакӧ кылалыштіс пытшкӧсӧдзыс. Чукчилӧн кыз да чорыд голяыс друг быттьӧ вынсялыштіс, сійӧ заводитліс кыпӧдны юрсӧ да люг-легкерис бордъяснас. Но выныс, тыдалӧ, зэв на этша вӧлі.

— Ловзис ӧд! — радліс Петя. — Но и дивӧ...

— Бур, мый менам петсьӧма исласьнысӧ. Неуна кӧ сёрмышті, эськӧ, ловзьӧдсис. Татшӧм кӧдзыднад из кодьӧдз эськӧ кынмис.

— Ӧндрей, сэсся нӧ видзны али мый сійӧс кутан?

— А мый нӧ огыс! Кӧнкӧ сарайын важ чипан поз эм. Петам пыртам.

— Мыйкӧ эз на кывсьыв, мед эськӧ дозмӧр видзисны гортын. Уткаясӧс видзӧны-а...

— А ме вот видзны кута, да и кывсяс.

Кык друг пыртісны чипан поз, ва рузумӧн чышкалісны сійӧс, вольсыштісны кос турун, водтӧдісны сэтчӧ чукчиӧс. Орччӧн пуктісны кык тасьті, ӧтиас — нянь торъяс да анькытш, мӧдас — ва. Дозмӧр куйліс вӧрзьӧдчывтӧг, но синъясыс вӧліны восьсаӧсь, найӧ гӧгӧрвотӧма да повзьӧмӧн видзӧдісны зонкаяс вылӧ.

Мыйкӧ дыра сӧветуйтчӧм бӧрын Ӧндрей да Петя пасьтасисны да кер кыскалан туйӧд бӧр котӧртлісны вӧрӧдз. Чегъялісны том пожӧм да пипу увъяс. Воӧм мыстиныс пӧжыштісны найӧс электроплитка вылын да тшӧтш пукталісны чукчи дінӧ.

Ӧндрейлӧн бать-мамыс ноксянінас и суисны кык другӧс.

— Батьӧ, мамӧ, видзӧдлӧй, коді миян эм! — горӧдіс Ӧндрей бать-мамыслы, мыйӧн сӧмын найӧ, кӧдзыд да тшын дука паськӧмаӧсь, пырисны керкаӧ пемдӧм нин ывлаысь.

— Сёмокасьтыд, чукчи! — чуймис батьыс. — И абу-ӧ ловъя?

— Ловъя! — шудаа горӧдіс Ӧндрей. — Жебмӧма толькӧ-а...

— Кысь сійӧ тэныд? — стрӧга юаліс мамыс. — Мый тэ тан бара керин, ӧтнад кольччылін да?

— Немтор ме эг кер, юав кӧть Петялысь, — дузгысьыштіс мамыс вылӧ Ӧндрей. Сылӧн вомыс воссьыліс нин висьтавны, кыдзи сюрис дозмӧрыс, но друг тӧд вылас уси, мый мамыс эз тшӧкты исласьны, и мортыд пырысь-пыр лӧсьӧдіс висьтсӧ мӧд ног: — Ми Петякӧд вензим... Сійӧ шуӧ: шондіа луннад пӧ став лым чирыс дзирдалӧ... А ме шуа: оз, мися, ставыс... Ӧшинь улын абуджык мича лымйыс да кер кыскалан туй кузя вӧрӧдз котӧртлім. А сэні, видзӧдам да, чукчиыс куйлӧ, оз нин вӧр... Гашкӧ, кӧсйис шонтысьны локны йӧз дінӧ, но эз воӧдчы... Кынӧмыс сюмаліс ли... Да ӧд, Петя?

Петя синъяссӧ паськӧдӧмӧн видзӧдіс сӧрысь другыс вылӧ. Сійӧ кӧть и тӧдіс, мый Ӧндрей вермӧ ачыс лӧсьӧдлыны быдсяма мойдсӧ, но мед татшӧм регыдӧн, син лапнитігкості «пӧжавны», — тайӧс эз и кужлыв думыштны. Но сідз ли тадз ли, а мортыд эз кут вузавны другсӧ.

— Сідзи и вӧлі, тётя Лена, — юрнас довкнитӧмӧн шуис Петя.

— Шуанныд, эз нин вӧр, а ловъя да? — век на шензис батьыс.

— А ми ловзьӧдім, — пӧся шуис Ӧндрей. — Ми сылы искусственнӧй дыхание керим. Шоныд ваӧн юкталім и...

— Вот и дивӧ!.. — юрсӧ бергӧдліс батьыс. — Да... Татшӧм кӧдзыднад таво, кӧнкӧ, уна и пӧтка тадзи прӧпадитіс. Кынмис да тшыглы куліс.

— Вачкавны эськӧ тэнӧ колӧ, татшӧм кӧдзыднас гортысь петӧмысь, — небзьыштӧм гӧлӧсӧн шуис мамыс. — Кодныд нӧ первой аддзид чукчисӧ?

— Ӧндрейыд, — шуис Петя.

— Со!.. — шуис мамыс пӧшти меліа нин. — Тэ тай чассьӧа морт на вӧлӧмыд, Ӧндрей... Эта ыдждасӧ, буракӧ, батьыд на эз вайлы... Небось тай быдмӧма вердтӧг и юктавтӧг...

Пӧттӧдзыс радлісны гӧрд син доръяса вӧр петуклы и Ӧндрейлӧн вокъясыс, кор найӧс вайӧдісны садикысь. Ичӧтыс, Ӧльӧш, рытывбыднас сэтшӧма велаліс лэбач дінӧ, мый невӧляӧн кӧсйӧ вӧлі тшӧтш водны чипан позйӧ. Морттӧ бӧрдігтырйи ковмис нуны аслас крӧватьӧ.

ІІІ

Войнас чукчи юӧма став васӧ, да, буракӧ, и сёйыштӧма. Небыд пожӧм увйыс лоӧма этшаджык и весиг анькытшыс муртса кольыштӧма. Батьныс шуис, мый анькытшсӧ сёйис, дерт, гальки пыдди. А галькисӧ пӧ пӧткаясыд ньылалӧны сы вӧсна, мед эськӧ кынӧмас сы отсӧгӧн изны быдсяма лёк сёянсӧ. Сідзкӧ, галькиыс налы изки пыдди.

Некымын лун мысти чукчи дзикӧдз сувтіс кок йылӧ, ёнмис, пондіс лёкысь пессьыны. Сійӧс видзӧдлыны волісны посёлокысь пӧшти став челядьыс. Тшӧтш и Вова Кызродев. Быдӧн ёна и завидьтіс Ӧндрейлы.

Но чукчи друг дугдіс сёйны. Ӧндрей чайтіс, мый дзескыд сылы чипан позйын, да сы вӧсна ӧтчыд, школаысь локтӧм бӧрын, лэдзис пӧткаӧс комнатаӧ. Вӧлятӧ казялӧм бӧрын ыджыд лэбач швач-швачкерис вына бордъяснас, кыпӧдчис да и тювгысис шондіӧн югзьӧдӧм ӧшиньлань. Пытшкӧсса ӧшинь стеклӧ зиль-зёльмуні чорыд нырӧн клёнгӧмысь, а чукчи, тывйӧ моз, шеді тюль занавесӧ. Повзьӧм Ӧндрей ӧдва-ӧдва мынтӧдіс сэтысь лёк ног пессьысь лэбачӧс.

Рытнас ковмис висьтасьны, мый ачыс жугӧдіс ӧшиньсӧ. Кампет пӧ кӧсйи судзӧдны буфетысь, но улӧсӧй пӧ друг пӧри, и гырддзаӧн пыри ӧшиняс. Таысь мамыс чорыд кинас кыкысь швачнитіс мыш кузяыс, а батьыс сотыштіс кӧритана синъясӧн. Ая-пиалы ковмис заводитны стеклӧасьны.

— Батьӧ, — шыасис Ӧндрей батьыс дінӧ важӧн нин дасьтӧм кывъясӧн, — а чукчиыд миян эз кут сёйны. Мыйкӧ зэв ёна пессьӧ и...

— Ме казялі жӧ нин, — шуис батьыс пи вылас зэв збыльысь видзӧдігтыр. — Тыдалӧ, вӧля вылӧ вӧзйысьӧ. Ӧшиньтӧ эз-ӧ сійӧ жугӧд?

— Сійӧ, — гусьӧникӧн шуис детинка.

— Видзӧд со... — ышловзис батьыс. — Тулыс матысмӧ, койтан кад. Регыд сылӧн ёртъясыс петасны чарӧм вылӧ чертитчыны... Ок, мича серпас! Юрсӧ лэптӧма, ыджыд бордъяссӧ паськӧдӧма, бӧжсӧ пашкыртӧма и. Коді пӧ лысьтас мекӧд вермасьны?

— Батьӧ, а тэ эськӧ аддзылін-ӧ татшӧм чукчияссӧ зоопаркъясысь?

— Эг... Ме чайта, клеткаад найӧ оз вермыны овны. Орёлъяс пӧ тай оз жӧ вермыны... Аслыспӧлӧс лэбач чукчиыд. Олӧ сійӧ сӧмын гырысь вӧра паськыд ягъясын. Неыджыд вӧръясад он овмӧд сійӧс. Шуӧны, мый найӧ му вылын олӧны нин каменнӧй вексянь. А каменнӧй век заводитчӧмсяньыс арталӧны кӧкъямыссё тысяча во.

— И век на сысянь абу бырӧмаӧсь?! — шемӧсмис зонка.

— Абу со тай. И вердӧны йӧзӧс чӧскыдысь-чӧскыд яйӧн. А мый, Ӧндрейко, ми, гашкӧ, маматӧ нимлун кузяыс чӧсмӧдам жӧ?

Зонка ышловзис, кузь син лысъясыс вевттисны батьыс вылӧ ыджыд морт моз видзӧдысь синъяссӧ. Сӧстӧм вира гӧгрӧс чужӧмсӧ нюкыртӧдыштіс шогсяна ру.

— Ме, батьӧ, кор аддзи дозмӧрсӧ, сідзи жӧ и думышті, — шуис Ӧндрей. — Мися, кодкӧ нарошнӧ ыстіс меным сійӧс. Мед ме мамӧӧс козьналі!..

— Молодеч, пиук! Мамаыд миян зэв шань морт... Зэв уна удж сылы лоӧ бергӧдны. И медъёнасӧ тіян вӧсна вийсьӧ. Мед эськӧ тіянӧс бурджыка кӧмӧдны-пасьтӧдны да вердны-юктавны...

— Ме тайӧс тӧда, батьӧ... Толькӧ меным жаль кутіс лоны чукчиыс...

— Кхм... Ёна жаль?

— Ёна...

Ая-пиалӧн вочаасисны синъясыс. Синъясныс налӧн вӧліны ӧткодьӧсь — лӧзоватӧсь, гырысьӧсь — и кыкнанныслӧн ӧні тӧдчымӧн нормыштӧмаӧсь. Сэсся батьыс, киас алмаз, топӧдіс пиыслысь еджгов юрсӧ аслас кынӧм бердӧ, шылькнитіс юрсиӧдыс да ньӧжмыда шуис: «Ок тэ, жальпозӧй менам».

Зонка гӧгӧрвоис, мый батьыслы жаль жӧ чукчиыс.

...Сійӧ войнас Ӧндрей некыдз эз вермы унмовсьыны. Думайтсис чукчи йылысь, коді лои сылы сэтшӧм донаӧн; выль лыжияс йылысь, кодъяс быть вӧчасны сійӧс чемпионӧн; тшӧтш и мамыслӧн локтан нимлун йылысь. Сійӧ быттьӧ аддзӧ нин вӧлі пызан сайӧ пуксялӧм гӧстьясӧс. Со налӧн синъясныс кутісны югъявны, кор мамыс таз кодь ыджыд тасьті вылын вайис жаритӧм чукчиӧс. Вот пӧ тайӧ закуска! А мамӧыс нюмъялігтыр шуӧ: тайӧ пӧ пиӧй нин вайис меным нимлун кежлӧ. Сійӧ пӧ миян зэв шань детинка: буртор вылӧ буртор жӧ вӧчӧ. Ме пӧ сылы лыжияс да костюм вайи карысь, а сійӧ меным — чукчи...

«А вермӧ-ӧ эськӧ думайтны чукчиыс? — мӧдарӧ кежисны сэсся Ӧндрейлӧн мӧвпъясыс. — Вермӧ кӧ, мый сійӧ думыштіс, кор ме босьті сійӧс, турдӧмаӧс, лым вылысь? Гашкӧ, думыштіс: бара на пӧ, тыдалӧ, ловйӧн коля. А ӧні со бӧр ёнмис, и ми сійӧс... сёям...»

«Кӧнкӧ, кутшӧм окота сылы бӧр мунны паськыд вӧрас... Аслас другъяс дінас... Шондіа лунӧ вермасьыштны накӧд чарӧм вылын...»

— «Гашкӧ, эсійӧ... мыйкӧкертны?.. А мамӧ, мый сэки шуас мамӧ? Бӧр вермас мырддьыны лыжиясӧс и костюмӧс... Сэсся, дзикӧдз скӧрмас да, некор нин немся буртор оз ньӧблы».

Вокъясыс Ӧндрейлӧн, детсадйын лунтыр воюйтӧм бӧрын, чӧскыда узисны. Зонка гусьӧникӧн чеччис да кок чунь йылас петіс кухняӧ. Пуксис чипан поз дорӧ да шогпырысь пондіс видзӧдны пельӧсӧ йӧршитчӧм муртса тӧдчыштысь лэбач вылӧ.

Друг Ӧндрей чошкӧдіс пельяссӧ. Сы вӧсна мый бать-мамыслӧн жырйӧ пырысь восьса ӧдзӧсӧд кыліс гуся сёрни.

— ...Кыйӧм кӧ эськӧ вӧлі! — кылӧ, зэлыда шуис батьыс.

— Ӧткодь, Гриша! Кыйӧма кӧть аддзӧма — всё равно вӧрысь. Ачыд тай нӧ лыйсьыны жӧ кӧсъян велӧдны кагасӧ, — дӧзмыштӧмӧн вочавидзис мамыс.

— Эн бара шу! Вӧралігӧн лыйӧмыд — дзик мӧдтор. Кыдз тэ тайӧс он гӧгӧрво!

— Чайтан, лыяс кӧ, вирӧн ойдӧм пӧткасӧ сылы любӧджык лоӧ босьтны? Да? Ӧні кӧть оз аддзыв начкӧмсӧ! Чӧскыд шыдсӧ панялыштас, и ставыс вунӧ.

— Но ӧд сьӧлӧмыс доймас зонкаыслӧн, Лена! Кулӧмысь мездіс пӧткасӧ... Этатшӧма лелькуйтіс. Душасӧ дась вӧлі сетны. А ми — шыд вылӧ! Гашкӧ, чукчиыс сылы кага кодь жӧ мусаӧн лои?

— Йӧй вомыс — кыдз ӧд шуас... Мый нӧ либӧ, бӧр али мый лэдзам? Гашкӧ, нёль кило яй! Став посёлокыс кутас серавны миян вылын. Майбыровъяслы пӧ енмыс сетӧма свежӧй яй, а найӧ, йӧйясыд, босьтӧмаӧсь да бӧр лэдзӧмаӧсь.

— Кӧть и лэдзам, тшыглы ог на кулӧй. Абу ӧд война кад.

— Вай эн сёрнит нинӧм абусӧ. Узьны колӧ...

Мыйкӧ дыра сёрни эз кыв. Сэсся батьыс бара на шыасис:

— Колӧ эськӧ кыдзкӧ бурджыкӧн лоны челядьыскӧд, Лена. Терпеливджыкӧн... Кутшӧмакӧ тшӧтш и найӧс гӧгӧрвоыштны. А то горзам помся... Кияс лэпталам... Мед нин немтор ас ногӧныс эз вӧчны. Тадзнад ӧд на пытшкӧ тшӧтш чукӧрмӧ лёкыс.

Мамыс, кылӧ, воча ышловзис, сэсся шуис:

— Кысь на ещӧ терпеливнас лоан. Ӧти сьӧд войсянь да мӧд сьӧд войӧдз коскӧдзыд лым пытшті собалан. А гортад воан да, чайтан, ёна шойччыны сюрлӧ. Этатшӧм арава дінас?

— Гашкӧ, бӧр петавны тэныд удж вывсьыд, Лена?

— Петалі тай. Куш тэнад удждон вылад лысӧм петукъяс кодьӧсь кольлім. Бурджык нин мучитчышта, чем коньӧръяс моз виньгыртны.

Бӧръя кывъяссӧ мамыс шуис зэв забеднӧа, мыйысь Ӧндрейлӧн курзьыліс горшыс. Зонкалы друг кутіс кажитчыны, мый мамӧыслы сы вӧсна, Ӧндрей вӧсна, медъёнасӧ сьӧкыд. Быдтор сылы вылӧ лоӧ ньӧбавны, уна сьӧм колӧ. И ставыс регыдӧн киссьӧ-жугласьӧ...

И тайӧ бурсьыс Ӧндрейлы весиг чукчиыд жаль мамӧыслы нимлун кежлас! Кутшӧм сійӧ ыкша зонка! Асьсӧ толькӧ тӧдӧ...

«Аски выходнӧй кежлӧ вӧзйыся вежаньясӧ, сиктӧ, — думыштіс сэсся ичӧт морт. — Мися, Кольӧысь гажтӧмтчи. А тані мед, колӧкӧ, мыйкӧкерӧны чукчисӧ. Абу кӧ жаль...»

Ӧндрей гусьӧникӧн бӧр визьнитіс аслас жырйӧ, юр вывсяньыс шебрасис эшкынӧн, мырдысьӧн зілис унмовсьыны, но бара на некыдз эз вермы. Ӧти и сійӧ жӧ думъяс век на песісны сылысь юр вемсӧ и сьӧлӧмсӧ.

«А, гашкӧ, асывнас бӧр лэдзны чукчисӧ? — друг думыштіс Ӧндрей. И пырысь-пыр жӧ тайӧ думыс жель моз сатшис вежӧрас. — А мый? Лэдза дай... Батьӧ да мамӧ мунасны, и лэдза... Сэсся кӧть мый ло! — тадзи чорыда шуӧм бӧрас зонкалӧн быттьӧ личалыштіс морӧсыс. Но сэки морттӧ шылаӧн моз чунгис выль мӧвп: — А, гашкӧ, батьӧкӧд войся сёрни бӧрад мамӧ водза-водз керыштас юрсӧ чукчиыслысь? Петуклысь моз?»

Татшӧм мӧвпыс бӧр чеччӧдіс Ӧндрейӧс вольпасьысь. Сійӧ мыйкӧ дыра думайтыштіс, сэсся босьтіс вольпассьыс вӧсньыдджык эшкынсӧ, шӧрипӧв кусыньтіс сійӧс да кок чунь йылас выльысь петіс кухняӧ. Бать-мамлӧн жырсянь кыліс мудзӧм йӧзлӧн ныргорӧн чӧскыда узьӧм шы. Зонка гусьӧникӧн пӧдлаліс жыр ӧдзӧссӧ, лов шысӧ пыкӧмӧн кывзысьыштіс. Вӧлі шы ни тӧв, сӧмын ывла вывсянь кылыштіс кутшӧмкӧ понлӧн увтчӧм.

Эшкынсӧ водзлань чургӧдӧмӧн Ӧндрей пырис чипан позйӧ. Чукчи, кылӧ, песовтчис пемыд пельӧсын да виччысьтӧг клёнгис чорыд нырнас зонкалы киас. Ӧндрей муртса эз горӧд, но кыдзкӧ-мыйкӧ кутчысис, а сэсся и видзчысьӧмӧн гаровтіс лэбачӧс эшкыннас.

Здук-мӧд мысти аслас гуся нӧбйӧн зонка вӧлі нин кильчӧ вылын. Сійӧ тэрмасис, поліс, мый мамыс садьмас, и сэки, дерт, ёна бурыс оз ло. Ывлаын Ӧндрей паськӧдіс эшкынсӧ. Чукчи пырысь-пыр жӧ звирк сувтіс кок йылас, кыпӧдіс юрсӧ. Буракӧ, ывла выв кӧдзыд сынӧдыс чуймӧдіс сійӧс. Сэсся ыджыд лэбач ӧдӧбтчис кокъяснас, швачкис-шевкнитіс вына бордъяснас и сьӧд вуджӧрӧн тювгысис вывлань, лӧз ной кодь енэжлань, кӧні сӧстӧма дзирдаліс лыдтӧм-тшӧттӧм кодзув.

Ӧндрей виччысис, мый чукчи кӧть здук кежлӧ бергӧдыштлас сылань юрсӧ, но мӧдыс войся пемыдын сывтӧдз эз и бергӧдчыв. Буракӧ, вӧля вылӧ веськалӧм бӧрад став йывсьыс вунӧдіс. Буракӧ, паськыд парма ягъяс сылы вӧліны мусаджыкӧсь шоныд чипан позйысь и весиг турдӧм-кынмӧмысь сійӧс мездысьысь.