ЮВЕНАЛИЙ ИВАНОВИЧ

Сӧстӧм лымйӧн шоныда кышасьӧм вӧр дзирыда югъялӧ лыдтӧм эзысь киньясӧн. Ывла вылын февраль, и шондіа луннад зэв нин уна югыдыс. Миян ыджыд МАЗ-ным, гораа мургигтыр, тӧвзьӧ ягӧ керла. Линейка кодь веськыд туйыс шӧрипӧв юковтӧма вӧрсӧ, и ми тювӧдам-пырам сэтчӧ каналӧ моз.

Но шофёр виччысьтӧг бергӧдыштіс ва больяс кодь йӧгъяса руль гӧгыльсӧ, и ми кежим шуйгавыв. А сэсся, ыджыдкодь кытшов вӧчӧм бӧрын, выльысь петім веськыд трасса вылӧ.

— Код юрӧн кӧ вӧчӧмаӧсь таті туйсӧ-а! — шуи ме шофёрлы. — Мый мор вылас колӧ тайӧ кытшолыс?

Шофёрлӧн еджгов синкымъяса, чангыля ныра гӧгрӧс чужӧмыс югдіс гажа нюмысь.

— О-о, тайӧ чукыльыс миян историческӧй, — шуис сійӧ.

— Кыдз «историческӧй»? — шай-паймуні ме.

— Сылӧн весиг ним эм — «Дозмӧр чукыль».

Меным, дерт, окота лои тӧдмавны, кыдзи да мыйла лои татшӧм нимыс, и ме куті юасьны.

— Тайӧ туйсӧ выль делянкаӧ писькӧдім кольӧм тулысын, — любӧпырысь висьтавліс водитель. — Ягыс таті кос, да ёнджыкасӧ бульдозерӧн и шыльӧдалім — тӧлын кыскасьӧм вылӧ. Буретш ме и вӧчи, сэки бульдозер вылын на вӧлі уджала да... Сійӧ луннас буретш вӧлім мастерыскӧд, Ювеналий Иванэчкӧд. Воим татчӧдз, и нюкӧс дорысь сера дозмӧр жбыр лэбзис. Готсьӧ зэв ёна. Ювеналий Иванэч, дерт, пырысь-пыр жӧ гӧгӧрвоис, мыйын делӧыс — сійӧ миян вӧрад профессор кодь... Тані, шуӧ, тӧдӧмысь, поз сылӧн. Сувтӧдімӧ бульдозерӧс, петім. Видзӧдам, поз и эм неылын! Веськыда муас, гуранторйын, пыдӧсас нитш сӧмын вольсыштӧма. Вижоват квайт кольк куйлӧны, руд чутӧсьӧсь. И вед колӧ жӧ туй шӧрӧ веськавны!.. Мый керны? Вештыны позсӧ ылӧджык бокӧ? — вермас мамыс не аддзыны бӧртинас. Да кӧть, шуам, и аддзас, вӧрӧдӧматӧ вермас на и эновтны.

— А мый дыр думайтнысӧ! — шуи ме сэсся мастерлы. — Пажын кад жӧ тай матысмӧ, вай пуам найӧс да и закуситам.

Шуи тадзтӧ и не рад лои шуӧмыслы. Ювеналий Иванэч сэтшӧма скӧрмис, тӧкӧтьӧ оз нӧшав менӧ. Ме пӧ тэнсьыд, живодёрлысь, вӧрзьӧдан кӧ, сьылідзиртӧ песовта!..

Думайтім, думайтім да и вӧчим Дозмӧр чукыльтӧ.

— И пӧжсис сэні дозмӧрыс? Эз эновт позсӧ? — менӧ ёна чуймӧдіс шофёрлӧн висьтыс. Дозмӧр поз вӧсна вӧчны вӧр кыскан туй вылын кытшов! Он быдлаысь аддзыв татшӧмтӧ...

— Пӧжсис. Мый нӧ не пӧжсьыны! Гожӧмнас сэні эгӧ уджалӧ. Кынмалӧм бӧрын сӧмын пондім кыскасьны... Ювеналий Иванэч шуӧ вӧлі — вит пи пӧ лоӧма. Квайтӧд колькыс, буракӧ, тыртӧм вӧлӧма.

Водитель чӧв усис. Стеклӧ кодь туй юж вылӧ видзӧдысь руд синъясыс сылӧн гажмисны. Но тшӧтш быттьӧ и вильышмисны. Та вӧсна меным кажитчис: сійӧ эз на ставсӧ помӧдз висьтав.

— Ноко, уна-ӧ тэнад часі вылын? — юаліс сэсся сійӧ.

— Дас вит минуттӧм — дас кык.

— Сідзкӧ, вай ёнджыка кочегаритлам — колӧ удитны воны ягӧ пажын кад кежлӧ.

— Ме вӧсна кӧ, нинӧмла-а: кынӧмӧй оз на сюмав, — шуи ме.

Водитель нинӧм эз вочавидз, сӧмын нюммуніс да, кокнас педаль вылӧ личкыштӧмӧн, содтіс газ.

...Ті, дерт, тӧданныд, кутшӧмджыкӧн овлӧ вӧр лэдзан мастерскӧй участоклӧн базаыс. Йӧз тані оз овны, лун сьӧмӧснас сӧмын волӧны шонтысьны да пажнайтны пӧлӧзъяс вылын сулалысь керкаясӧ. Дерт, и мастерскӧй эм, мед мыйкӧ кӧ лоӧ тракторъяскӧд либӧ пилаяскӧд, посёлокӧ лэччӧдлытӧг позис дзоньтавны найӧс. Неыджыд электростанция сетӧ би.

Сідз жӧ и тані. Но век жӧ меным синмӧ пырысь-пыр шыбитчис, кутшӧм лӧсьыда да пелька вӧлі меститӧма ставсӧ. Мукӧдлаас лясйӧдласны кыдзсюрӧ, вужинь-вежиньӧн керка и мастерскӧй, и жугалӧм трактортӧ сэтчӧ жӧ зутшкасны, и сімӧм бӧчкаястӧ. А тані — синмыд некытчӧ оз крукась. Ӧти визьын — йӧзлӧн сёян-шонтысянінъяс, весигтӧ торъя «гӧрд пельӧс»; мӧд визьын — мастерскӧйяс, коймӧдын — тракторъяс. Любӧ и видзӧдны...

— Тайӧ и эм Ювеналий Иванэчлӧн овмӧсыс, — шуис водитель, кор ми воим участокӧ. Сійӧ петіс жӧ кабинаысь, веськӧдыштіс коссӧ да, кушин сайын сулалысь кондаяс вылӧ чатрасигтыр, шуис: — Но, талун тай абу на воӧма...

— Коді абу воӧма? — эг гӧгӧрво ме.

— Бӧртиджык тӧдмалан! — серӧктіс шофёр, а сэсся и шуис: — Мен колӧ сӧвтчыны мунны, тэ кыдзкӧ-мыйкӧ ачыд нин тані.

Ме аттьӧалі бур мортӧс.

Мастерӧс ме аддзи сӧстӧм, краситӧм джоджа конторкаысь. Сійӧ пукаліс (но и дивӧ!) полируйтӧм пызан сайын да тшӧтайтчис. Тайӧ вӧлі ар ветымына мужичӧй, шӧркодь тушаа, пистиӧсь чужӧма да паськыдкодь ныра. Веськыда кӧ шуны, ме чайті аддзыны сійӧс тӧдчанаджык мортӧн, вӧр-ва видзысь багатыр кодьӧн. А тайӧ со — сідз-тадз вӧлӧма. Сӧмын, гашкӧ, негырысь лӧз синъясыс кыдзкӧ зэв нин збыльысь видзӧдӧны тэ вылӧ, быттьӧ мортыс вемӧдзыд кӧсйӧ йиджтысьны видзӧдласнас.

Ми тӧдмасим да сёрнитыштім вӧр лэдзан удж йылысь. Мастер сёрнитіс тэрмасьтӧг, быд юалӧм вылӧ вочавидзис мӧвпалыштӧмӧн. И лӧсьыд кывйӧн. Сійӧ бура тӧдіс участокысь йӧзӧс, техника и быд лыдпас. «Тыдалӧ, кӧзяин!» — не ӧтчыд мӧвпыштлі ме сійӧс кывзігӧн.

Сылӧн вӧлі мода — сёрнитігас веськыд кырымнас шлёчнитны-кусыньтавны шуйга кисьыс чуньяссӧ. А найӧ помӧдзсӧ сідз нин оз вӧлі веськавны. Буракӧ, киас коркӧ дзенгылӧма пуля — кимӧдзыс тай вурыса-а, — и чуньясыс кыдзсюрӧ бурдӧмны... Кор ме, стрӧка сюрис да, юалі та йылысь, мастер шпыньмунлӧмӧн дженьыдика шуис: «Немеч колис пас нэм кежлӧ».

Ми ӧтлаын мунім пажнайтны. Банйӧм чужӧма мича ныв быдсяма сёянсӧ лӧсьӧдӧма вӧр лэдзысьяслы, весигтӧ гуляш и блин. Татшӧм сёйӧм бӧрад, дерт, кокниа пӧрласясны пуясыд...

Вӧр лэдзысьяс, кӧдзыдысь да тӧлысь дубитчӧм чужӧмъясаӧсь, сёйигмозныс гажаа варовитісны. Мыйӧн сӧмын ми пырим столӧвӧйӧ, кодкӧ вильыша шуис:

— Ювеналий Иванэч, талун миян Розочкалӧн блиныс сотчӧма... Тэ эськӧ он тӧд, мыйла?

Тайӧ вӧлӧм менӧ вайысь шофёр. Сылӧн, буракӧ, сӧвтчысьӧма нин да тшӧтш со воӧма пажнайтны.

— Н-но?! Гашкӧ, Петырыс эз окышт да, сійӧн скӧралӧ.

Кухня «ӧшиньын» тыдалысь банйӧм чужӧма Роза нӧшта на гӧрдӧдіс. Вӧр лэдзысьяс сералісны. Меным кажитчис, мый найӧ велалӧмаӧсь нин кывны мастерсянь татшӧм сяма гажа сёрнисӧ да быд здукӧ дасьӧсь кывзыны.

— Ювеналий Иванэч, колӧ кыдзкӧ гажӧдыштны Розочканымӧс! — бара на ышмаліс водитель. — А то став блинсӧ сотас.

Мастер кӧрыштліс джуджыд кымӧссӧ, мыйысь сэні артмылісны гырысь тшупӧдъяс. Сэсся друг юаліс:

— Тэ тӧрыт, выходнӧй аддза, кымын часын садьмин?

— Дасын, — шуис зон.

— А ме вот бара на витын. Сэтшӧма велавсьӧма, мый быд лун витын садьма. Кӧть сэсся праздник! Буракӧ, кула да, гортйысь чеччыла на вит часнас.

Пажнайтысьяс гылыда серӧктісны, медъёна — банйӧм чужӧма Роза.

Столӧвӧйысь петігӧн ме бара на казьтышті варов шофёрӧс да чатӧртчылі кондаяс вылӧ. И мый жӧ ті чайтанныд? — ӧти туган йылын пукаліс сьӧд дозмӧр. Ас тӧдлытӧг ме лажыньтчышті — мед не повзьӧдны — омӧлик кӧть да ӧд вӧралысь жӧ! — и шӧпниті ёртӧйлы: — Дозмӧр со!

А сійӧ сӧмын серӧктыштіс.

— Эн пов, оз пышйы. Сійӧ миян ас морт, пӧшти быд лун волывлӧ.

— Волывлӧ?!

— Да... Медводдзаысьсӧ ёна кӧдзыдъяс дырйи воис. Кынӧм сюмалӧмыс, буракӧ, веніс полӧмсӧ. Н-но, сэсся, видзӧд, дзикӧдз велаліс.

— Ті нӧ верданныд али мый сійӧс?!

— Дерт, киысьтӧ ог жӧ. Но, буракӧ, сёян колясъяс дінӧ сибӧдчывлӧ. Войтырыс сёяннад нежитӧны вӧрса гӧстятӧ...

Ме синмӧс вештывтӧг дзорги туган йылын пукалысь кузь голяа ыджыд лэбач вылӧ. Сійӧ сьӧда лӧсталіс шонді водзын да кажитчис сьӧд изйысь лӧсйӧма кодьӧн.

— Гашкӧ, тайӧ Дозмӧр чукыльсьыд? — юалі сэсся ме.

Ювеналий Иванович бара серӧктыштіс:

— Н-но, тӧдан нин?.. Гашкӧ, и сэтысь.

— Гашкӧ, вирыс кутшӧмкӧ ногӧн висьталіс, мый йӧз ӧтчыд вӧчлісны нин сылы буртор, и сійӧ выльысь сибӧдчис на дінӧ?

— Н-но, тайӧ нин философия, — Ювеналий Иванович нюмъяліс. Чужӧмыс сылӧн кыдзкӧ зэв ёна шоналіс, синъясыс меліаммисны, писти серыс быттьӧ шыляліс, и мортыд меным кутіс кажитчыны мичаӧн.

...Вӧр-ва йылысь сёрниным миян нюжаліс. Ме пырысь-пыр жӧ казялі, кутшӧма висьӧ сьӧлӧмыс тайӧ коми дядьӧыслӧн зверь-пӧтка чинӧм вӧсна.

— Быть ӧд чин, кор коньӧръясӧс быд ногыс бырӧдӧны-топӧдӧны, — нормыштӧмӧн сёрнитіс мастер. — Кымын ствол веськӧдӧма на вылӧ... А овнысӧ коньӧръяслы некӧн кутіс лоны — вӧръяссӧ дзикӧдз шырзим. — Сійӧ сюйис мичаник сера мундштукас выль сигарет, ӧзтіс, кыкысь дорвыв азыма нёньыштіс табак тшынсӧ. — Думтӧг удж жӧ эськӧ тайӧ да. Бурджыка думайтӧмӧн кӧ, позис кертӧ тырмымӧн босьтны, и вӧр-васӧ помӧдз не орӧдны... Но кысь! Вӧрсьыс ми толькӧ кер аддзам. А сійӧс, мый быд яг вермас сетны керсьыд ыджыдджык на урожай, огӧ кӧсйӧй казявны. И жуглам ставсӧ гундыръяс моз...

Ювеналий Иванович чӧвтліс жугыльмӧм синъяссӧ конторка стенын ӧшалысь карта-план вылӧ, кытчӧ вӧлі визьйӧдлӧма-пасъялӧма татчӧс вӧръяс да ёльяс. Ышловзис.

— Войдӧр во ми Пелыся ю йыв кералім. Зэв паськыд яг... А ме тӧда: ягыслӧн лун пельӧсас нэмӧвӧйся дозмӧр койт эм. Кералан кӧ сэті, киссяс-разалас койтыс, дозмӧръясыс вермасны не рӧдмыны. А ӧд сэні куш сӧмын энь дозмӧрыс, гашкӧ, ветымын гӧгӧр! Кутшӧм урон лоӧ, оз кӧ найӧ рӧдмыны... Н-но, ме и шуа лесничӧйлы:

Вай жӧ, мися, колям тайӧ пельӧсоксӧ, огӧ кералӧй.

А сійӧ: «Ог лэдз недоруб кольны — штрапуйта!»

Ме сідз и тадз, а сійӧ век ассьыс дольӧ. Мый сэтшӧмыдлы дозмӧрыд: ачыс лесничӧйӧн шусьӧ, а киас ружье абу на босьтлӧма. Пӧткаыд сылы эм кӧть абу. Мыръяс мерайтны да штрапуйтны толькӧ сямыс эм... Ковмис районӧдз ветлыны, лесхозӧдз. Сэки вӧлись кольӧдісны ягторсӧ.

— А бӧртинас пищаля йӧз эз пазӧдны койтсӧ? — юалі ме.

Ювеналий Иванович югнитліс ме вылӧ синъяснас. Буракӧ, сійӧ мӧвпыштіс: оз-ӧ пӧ тайӧ менӧ кут тӧд вылын? Шуис дӧзмытӧг:

— Оз на и быдӧн тӧд тайӧ койт йывсьыс. Да и зэв ылын сэтчӧдз, гожся туйыс абу. Сэсся, койт вывсьыд дозмӧртӧ кыйны кужны на колӧ. Омӧлик вӧралысьыд толькӧ повзьӧдлас...

— А ті асьныд?

— Ме?.. Меным зывӧк тувсов кыйсьӧмыд. Миян батьяс, коми йӧз, некор эз кыйсьывны тулыснад. Найӧ кӧть и велӧдчытӧмӧсь вӧліны, тӧдісны: тулыснас олӧмыс паськалӧ, выль олӧм гӧрддзасьӧ, ӧти лов чужтӧ некымын выльӧс... И киныс эз лыблыв тулыснад пӧтка вылӧ. Арын — мӧд делӧ... Менӧ сідзи жӧ велӧдлісны...

Римскӧй нима коми дядь ордысь бӧрсӧ ме муні кыпыд сьӧлӧмӧн.