КӦСЙЫСИН КӦ

Ӧтчыд ме ветлі Нювчимӧ — эм сэтшӧм важ посёлок Сыктыв вожын. Водзті сэні чугун сывдлӧмаӧсь. Олі сэн кык лун, кӧсйи нин коймӧд вой узьмӧдчыны, но рытъявылыс паныдаси ӧти тӧдса учительницакӧд, и сійӧ висьталіс, мый карысь нала, а сійӧ тані мужикыскӧд, — регыд локтас легкӧвӧй машина. Колӧ кӧ пӧ лэччам. Зэв бур, шуа, — лэччам. А мӧдӧдчигӧн кадыс сёр нин лои. Мыйкӧ час ӧкмыс сайӧ. Рытсяньыс лэччис сук ру. Лысва. Ыркыд. Татшӧм войнад юрӧ воӧны шог мӧвпъяс: думайтсьӧ кольӧм гожӧм йылысь, син водзад сувтӧны шоныдӧн вералысь пӧсь лыаяс да небыд туруна видзьяс.

Петім ми туйӧ, келам ньӧжйӧндзи. Буретш зэв дыр зэрис. Став гураныс туӧма ваӧн. Машиналы кынӧм улӧдзыс кизьӧр няйт, ызъялӧ кӧлесаяс улын. Шнёпкысям гуранӧ, и думайта: «Воим, тыдалӧ». Ачым кута лов шыӧс, зэвта став сӧнъясӧс и тадзи тшӧтш ӧдӧбта водзӧ машинасӧ. А мый, отсалӧ, буракӧ, татшӧм йӧткӧмыс.

Учитель гозъя, небыд пуклӧсъяс вылын сунласигтыр, азыма вугралӧны. А менсьым унмӧс быттьӧ катша пышйӧдіс; синъяс кольча кодьӧсь. Мый вӧсна, чайтанныд? Шофёрыс эз кажитчы. Ичӧтик, жебиник — пыста, пыста и эм. Чужлӧма жӧ свет вылӧ татшӧм зонмыс! Туй вылӧ петтӧдз на, кор первойсӧ аддзи сійӧс, думышті: гашкӧ, мися, не лэччыны да?..

Меным зэв любӧ, кор машина руль сайын пукалӧ багатыр кодь шофёр. Любуйтчан сылӧн мускула сойясӧн, паськыд чужӧмӧн да кыз голяӧн; вомтӧ паськӧдӧмӧн кывзан сылӧн удал олӧмысь быд пӧлӧс висьтъяс. И ньӧтчыд он думыштлы сы йылысь, мый туй вылын вермас лоны кутшӧмкӧ омӧльтор: татшӧмыд му пырыс и ва пырыс нуас. Татшӧм мортыдкӧд мунігӧн он и тӧдлы, кыдзи туй помыд воас... А этайӧ мый?! Тушаыс метрӧн-джынйӧн лоас ли оз ли — код тӧдас? Но детинка, детинка и эм. И ачыс вӧвлӧм салдат, тыдалӧ. Армейскӧй паськӧма, бедь вылын моз пукалӧ сы вылын.

А вот чужӧмыс ничево. Веськыда кӧ висьтавны, чужӧмыс менӧ и бурмӧдыштіс. Вӧлі кӧ этатшӧм пыстаыслӧн ляб чужӧм, кӧть джагӧд, эг эськӧ мӧдӧдчы сыкӧд татшӧм туйӧ да ещӧ войын... Чужӧмыс вӧсньыдик, кыдз эськӧ висьтавны... лэчыд пурт кодь, код вылын быд сер старатлива лӧсйӧма, ме эськӧ шуи, бритваӧн. Вӧсньыдик ёсь ныр, вӧсньыдик паръяс, и щӧка лысӧ вундӧма сэтшӧм жӧ лэчыда.

Синъясыс сьӧдӧсь, посниӧсь. Меным кажитчисны — ёсьӧсь. Неуна читкыртыштӧма найӧс, и сатшкысьӧмаӧсь туяс. Ёна видзӧдігад и мӧдтор казялі сы синъясысь. Кыдзи стрӧглуныс вӧлі вешъяс наысь, сідзи и найӧ шоналӧны, ыдждӧны. Мися, мыйкӧ ёна буртор йылысь думайтӧ... Код тӧдас сэсся, мыйся морт — пытшкӧсас ӧд ныртӧ он сюйлы. А лэччӧдӧ вӧлі ничево. Ме вочасӧн небзьышті сы дорӧ. Тыдалӧ, лючки шофёр жӧ вӧлӧма. Чӧв оліс сӧмын-а...

А учитель гозъя узьӧны — юръясныс сӧмын бовъялӧны зыркнитлігъясӧ, быттьӧ абу асланыс.

Сёрнитны некодкӧд.

Коркӧ-некоркӧ воим Сыктыв дорӧ. Учитель гозъя садьмисны. Мужикыс зэв дыр ниртіс нямрассьӧм чужӧмсӧ, ышловзис:

— Эм абу бара перевозчикыс-а?

Нывбабаысь кындзи ставӧн петім машинаысь.

...Ы-ы-к... Кӧдзыд!.. Кажитчӧ, питшӧгад йиа ва ньӧжйӧникӧн кисьтӧны. Сулалан, быттьӧ майӧг ньылыштӧмыд — мед эськӧ не вӧрзьыны да не лэдзны ас пытшсьыд шоныдсӧ. Некутшӧм ю оз тыдав, кӧть эськӧ машиналӧн фараясыс ломзьӧны вовсю. Кысянькӧ водзысянь ӧвтӧ чужӧмӧ ва бус сора ыркыд.

— Перевозчик!!! — ӧтвылысь равӧстім ми.

Ю весьтын ӧшалысь сук руыс ньылыштіс миянлысь гӧлӧсъяснымӧс, и найӧ вошисны, кыдзи вошӧ кос му пытшкӧ зэр войт.

Мӧдар берег чӧв оліс.

Ми горзім гӧлӧсъяс чиртӧдз, чуксасим машина сиренаӧн, но мӧдар берег эз кӧсйы шыасьны.

— Мед лешакъясыс нуасны тэнӧ, пӧрысь чӧртӧс! — скӧрысь вӧзйим ми тыдавтӧм перевозчиклы.

Но, буракӧ, миянтӧг нин вӧлі нӧбалӧмаӧсь морттӧ.

Колис час джын кымын. Ми гӧгӧрвоим, мый гӧлӧснад тані ньӧти он отсав, и кутім сӧветуйтчыны. Ме шуи, колӧ, мися, чукӧртны кос пес, ломзьӧдны бипур, и тадзи виччысьны асывсӧ. Учительница пӧся ошкис тайӧ плансӧ...

Шофёр чери моз чӧв оліс.

— Узьмӧдчам ӧд? — юаліс сылысь учительница.

— Колӧ лэччыны, — шуис сійӧ.

«Вот умникыд, — думышті ме. — Быттьӧ тайӧс ми эгӧ тӧдӧй сытӧг... «Колӧ лэччыны...».

— Но кыдз? Кыдзи вуджан?! — горӧдіс кодкӧ миян пӧвстысь.

— Ме вуджала паромысла.

Тайӧ кывъяссӧ вӧлі шуӧма сэтшӧм спокойнӧя, сэтшӧм веськодьпырысь, мый быттьӧ сёрниыс муніс канава вомӧн чеччыштӧм йылысь, а эз кӧдзыд ваа, пемыд Сыктыв вомӧн варччӧм йылысь.

— Абу ӧд быть вуджнысӧ! — скӧрысь шыаси ме. Ачым ме весиг эг и думыштлы та йылысь... Вот, мися, герой аддзысис! Абу ӧд фронт вылын!..

Ӧлӧдісны сійӧс и учитель гозъя. Но шофёр, кӧк моз, пондіс сьывны ӧти и сійӧ жӧ сьылансӧ:

— Вуджа.

И заводитіс пӧрччысьны.

Овлӧны тай сэтшӧм-татшӧм йӧзыд: тэ кӧть сы юр вылын майӧг ёсьты, а сійӧ пыр кутас дольны ассьыс... Но мый сэсся вӧчан: пырӧ невӧляӧн ваас да и толькӧ, быттьӧ сэні гортыс сылӧн.

— Коля, эн лэдз! — чилӧстіс учительница, и пыр жӧ мужикыслӧн сьӧкыд киыс шлапкысис водительлӧн борд венчик кодь кос пельпом вылӧ.

— Да ті мый? Кутшӧм тіянлы делӧ?! — Меным кажитчис, мый шофёрлӧн герчмунісны пиньясыс.

— Ог лэдз!

— Лэдзан!

— Ог.

Пемыдас ме эг удит казявны, мый водзӧсӧ лои. Шофёр, тыдалӧ, нетшкысьӧмӧн мездысис учитель киысь:

— Ен кок сёйысь, мун, весась! Тэныд жӧ бур кӧсйӧны...

Шофёр зэв ӧдйӧ пӧрччысис, коли трусик кежсьыс. Кульӧм ур кодь.

— Бура-ӧ кӧть варччынысӧ кужан? — юалі ме.

— Кужа эськӧ да...

Сійӧ ыкйӧдлігтыр пырис руалысь юӧ и здук мысти воши дьӧгӧдь кодь сьӧд пемыдас.

Горӧдіс сӧмын: чуксалӧй пӧ частӧджык, мед пӧ ог ылав.

Тайӧс, дерт, позис и не висьтавны миянлы. Ми горзім сэтшӧма, мый боксяньыс вермис кажитчыны: кӧдзыд ваас уялам ми, а оз миян ичӧтик шофёрным. Медъёна зілис учительница. Сы вомысь петалісны сэтшӧм лӧсьыд да гора шыяс, мый ме весиг думышті: «Со кӧні талантыс дзебсясьӧ». Шуи аслым, мый ставыс кӧ лючки-ладнӧ помасяс, сӧветуйта сылы мунны артисткаӧ велӧдчыны. Сэки, дерт, висьтавны та йылысь эг лысьт. Яндзим вӧлі том нывбабаысь, мый эг ме пыр ваас. Дерт, тайӧ эз вӧв быть колана, но век жӧ кыдзкӧ эз вӧв лӧсьыд.

Шофёр вочавидзліс зэв гежӧда. Тӧдчӧ вӧлі: визулыс кылӧдӧма сійӧс прамӧякодь нин. Сэсся дзикӧдз ланьтіс. Да, ланьтіс. Мый эськӧ думыштан? Гашкӧ, кӧдзыд ваыс ньылыштіс нин сылысь ичӧтик тушасӧ. А, гашкӧ, буретш тайӧ здукас колӧ отсӧг? Но кыдзи отсалан? Кысь корсян мортсӧ, кор весиг фараяслӧн югыдыс вермӧ писькӧдны сук ру сора пемыдсӧ сӧмын некымын метр сайӧдз.

Шуштӧм лои. Юрӧ пырисны быдсяма мӧвпъяс. Думайта, гашкӧ, нарошнӧ пырис вӧйтчыны да. Овлӧны ӧд сэтшӧмъясыд. Колӧма жӧ, мися, кӧртавны, ерӧмаканьӧс.

Но ме, шуам, мед нин да, учительницаыс вӧлі жаль. Бӧрдны пондіс. Котралӧ ӧтарӧ-мӧдарӧ, лёкысь пинялӧ миянӧс, торйӧн нин верӧссӧ.

— Пыр, корсь! — горзӧ сійӧ. — Кымынысь шуи: эн лэдзӧй... Кык дубина эн вермӧй ӧлӧдны кага кодь мортӧс.

Ме чайта, та бӧрын сійӧ нэм чӧжыс кутас укӧрайтны верӧссӧ, мыйла эз пыр ваас. Нывбабалӧн кывъясыс ещӧ ёна дойдалісны миянлысь сьӧлӧмнымӧс.

Думайта, кыдзи нӧ ми петкӧдчам мамыслы, збыль кӧ вӧйис. Зіля вӧлі вӧтлыны паметьысь тайӧ шуштӧм серпассӧ. Но весьшӧрӧ...

Ми эгӧ тӧдӧй, мый вӧчны. И сійӧ вӧлі медся лёкыс тайӧ сап пемыд войнас. Медбӧрын ме висьталі татшӧм мӧвп: гашкӧ, мися, воӧ нин паромнас, со тай проволокаыс вӧрӧ нин.

Вӧрис ӧд и эм.

Ми топӧдалім жуньгысь, кӧдзыд проволока дорӧ пельяснымӧс, кывзім, кывзім... Ми раднымла чеччалім места вылын, пыркӧдім Колякӧд ӧта-мӧднымӧс, и сэтшӧма, мый ме ӧні на шензя: мыйла эгӧ чегъялӧ лы-сьӧмнымӧс.

— Часлы, тэ волан, ен кок сёйысь!

Воис ӧд. Паром сибӧдчис берег дорӧ шытӧг, быттьӧ шыр кыйысь кань. Пемыдас, кытчӧкӧ сконъясьлігтыр, ми ставӧн чеччыштім паром вылӧ. Ми дасьӧсь вӧлім ассьыным кучикнымӧс пӧрччыны, медым шонтыны шофёрӧс. Пасьтӧдім, зыралім сійӧс. Шӧйӧвошӧмнад и битӧ эг пестӧй. Юасьӧмъяс, дивитӧм, жалитӧм киссисны сы вылӧ шер моз. Менам вӧлі сэтшӧм чувство, быттьӧ ме аслам киясӧн ловзьӧді став йӧзлы радлун вылӧ мирас медся дона мортсӧ.

Видзӧді ме сы вылӧ, а аслам кыдзкӧ пыр на сьӧкыда эскысис, мый этатшӧм ичӧтик мортыс, некутшӧма ышнясьтӧг, вермис вӧчны татшӧмтор... Збыль ӧд. Шуам, делӧыс кӧ муніс кӧнкӧ фронт вылын, и юсӧ быть колӧ вӧлі вуджны, ме эськӧ, кыв ни джын шутӧг, ачым шыбитчи ваӧ... Но тані? Эг эськӧ.

А ывлаыс вӧлі пыр сэтшӧм жӧ пемыд. Ру, тыдалӧ, ещӧ на сукмис. Весиг сьӧкыд лои лолавны. Рунас сукмӧм сынӧдысь кыліс кутшӧмкӧ аслыссяма пӧдӧм дук. Ӧні машиналӧн фараясыс эз нин югдӧдны, а сӧмын лӧсталісны виж гӧгыльясӧн.

Вӧлі дас ӧти час да кызь кык минут, кор ми петім ыджыд туй вылӧ. И заводитчис панласьӧм. Машина миян тӧвзис ранитчӧм зверь моз, коді ассьыс олӧмсӧ спаситӧм могысь мый вынсьыс пышйӧ сы бӧрся вӧтчысьысь. Ми резинӧвӧй аканьяс моз брыньялім кабинаын, люкалім ӧта-мӧднымӧс, но чӧв олім. Ӧні, кор ми бура тӧдмалім водительлысь характерсӧ, ӧлӧдны сійӧс некодлы эз вӧв окота. Быдӧн миян пӧвстысь вӧлі йӧжгыльтчӧма аслас местаӧ и, тыдалӧ, думайтіс ме моз жӧ: «Кор бара помасяс тайӧ кузь войыс-а?» Аскиа лун, шонді югыд, кажитчис ылыс мечтаӧн.

Татшӧм ӧдйӧсӧ Визин туйӧдыд ме эг на ветлыв. Вот тэныд, мися, и пыста. Кӧть мед ӧти кыв шуис, кытчӧ сэтшӧмасӧ тэрмасьӧ.

Сувтім Соколовкаӧ. Кутшӧмкӧ керка водзӧ. Сӧмын сэні шофёр шуис: «Пыраламӧй», и ми, кыв шутӧг, ставӧн петім машинаысь.

Кыла, пырысь-пыр жӧ клопнитіс кильчӧ ӧдзӧс, миян дінӧ котӧрӧн воис ӧтпӧлӧса том мужичӧй.

— Воин, Ваньӧ?.. — шыасис сійӧ миян водитель дінӧ. И сьӧкыд висьтавны тіянлы, мыйта радлун, кутшӧм ыджыд шуд вӧлі тайӧ кывъясас.

— Эн дивит, Кирилл Васильевич, — дыркодь лоис да... Сёрмышті, кӧнкӧ.

— Тэ сёрман! — Меным кажитчис, мый дядьӧлӧн доршасьӧ синваыс шофёр дінӧ пӧсь чувствоысь. Но сійӧ нинӧм сэсся эз шу, сӧмын меліа горӧдіс: «Пырамӧй керкаас, пырамӧй!»

Сёр кад вылӧ видзӧдтӧг керкаын эз узьны. Кык ичӧтик зонка ляскысьӧмны кымӧсъяснаныс ӧшинь стеклӧ бердӧ. Занавесӧн сайӧдӧм койка вылын, кылӧ, лӧвтыштіс нывбаба.

Мыйӧн сӧмын воськовтім порог вомӧн, зонкаяс звирк чеччыштісны места вывсьыныс. Ичӧтджыкыс топӧдчис шофёр дінӧ, дивитӧмпырысь шуис:

— А ме нин чайті, мый тэ он лок, Ваньӧ дядя.

— Вот мудрец! — горӧдіс сы вылӧ батьыс. — Мун кай паччӧрӧ! Он пӧ лок... Кор нӧ ылӧдліс тэнӧ Ваньӧ дядьыд?

Сэсся бергӧдчис миянлань.

— Гӧтыр висьмис... — яндысьӧмӧн заводитіс сійӧ. — Эг на виччысьӧй, а вайсьыны заводитіс... Кӧть сэсся мый вӧч... Кӧсйи нин пӧпутнӧй машинаӧн карӧ мӧдӧдны да пасибӧ Ваньӧ ӧнтай пыраліс, буретш тіянла вӧлі кайӧ. Шуис: некутшӧм пӧпутнӧй машина... Ме пӧ пыр жӧ локта... Кык часысь неуна дырджык и ветліс со...

— Кык часысь, шуанныд!.. — эз вермы терпитны учительница. — А ті тӧданныд?..

— Но ладнӧ, ладнӧ! — пыр жӧ паныдаліс сійӧс шофёр. — Лэччыны колӧ, Кирилл Васильевич. Надяыд пасьтасьӧма?

— Ставыс эськӧ гӧтов да... Ме нӧ сэсся лэчча ог?.. Этайӧясӧс некодкӧд кольны...

— Сёрнит нинӧм абусӧ... — кӧрыштліс вӧсни нырсӧ водитель. — Роддомтӧ тэтӧг на аддзам.

И мунім. Челядь эз на узьны. Налӧн юръясыс капуста мачьяс моз еджвидзисны паччӧрын. Ӧта-мӧд вежмӧныс сиисны мамыслы бур туй, корисны карса гӧснечьяс. И кӧть найӧ вӧліны зэв на посньыдикӧсь, ньӧти эз бӧрдны. Тыдалӧ, чорыда надейтчисны Ваньӧ дядя вылас.

Тӧданныд-ӧ ті, кыдзи ми лэччим Соколовкасяньыс? Миян небыд пуклӧсъяса газ шестьдесят девятьным вӧлі быттьӧ магнит дорӧ моз сибдӧма туй веркӧс бердас, гӧгыльтчӧ и гӧгыльтчӧ сы дінысь торйӧдчывтӧг. Висьмӧм нывбаба весиг ньӧтчыд эз ойӧстлы.

«А мый эськӧ лои сыкӧд, миян шофёрным кӧ эз во ас кадӧ?» — мӧвпавсис менам.