ТӦВНАС ЛОӦ ШОНЫД

Ӧти сиктын олісны-вылісны куим вок. Олісны ас кежаныс, сы вӧсна мый батьыс усис война вылын, а мамыс висьмис да кувсис. Та понда вокъяслы аслыныс ковмис вӧчны гортгӧгӧрса став уджъяссӧ. Пес заптыны и джоджъяс мыськыны, йӧрас картупель пуктыны и пусьыны-пӧжасьны. Да и кадыс вӧлі сьӧкыд — рытыввылын век на грымӧдчис война.

Ӧтчыд куим вок мӧдӧдчисны корӧсь керавны. Пуксисны пипу пыжӧ, кодӧс батьыс на вӧчліс война вылӧ мунтӧдз, и катӧны Сыктыв паныд. А асылыс гажа, шондіа, юыс синтӧ ёрмӧн эзысьӧн лӧсталӧ. Тэрыб джыджъяс сьӧд ньӧвъяс моз тювкъялӧны, зачесьтысла чишнитлӧны ва веркӧсӧдз.

Быдӧнлы нимкодь татшӧм луннад!

Медыджыд вокыс, Федя, сынӧ кык лопта пелысӧн. Кужӧмӧн сынӧ — пелыс лоптъясыс быттьӧ муртсысиник и дзумгысьлӧны ваӧ, но пыж мунӧ швычӧка. Сыныштігмозыс Федя мыйкӧ мизгӧ-сьылӧ вомгорулас, сы вӧсна мый сійӧ ёна радейтӧ сьывнытӧ.

Шӧркост вокыс, Митя, йӧжгыльтчӧма пыж бӧжӧ, дзиб йылас — мед эськӧ пыжыс эз ло нырвыв, сідзнад ӧд сьӧкыдджык катнытӧ. Митя кутӧ вомас кыснан кӧв. Сійӧ зэв ёна радейтӧ чери кыйны, и весиг со ӧні босьтіс кыснан. Гашкӧ пӧ и сирпи на кутчысяс, нинӧмла пӧ прӧстасӧ катны.

Медічӧт вокыс, Шурик, лажыньтчӧма водз пуклӧс вылӧ да вильшасьӧмӧн чарснитлӧ пыж бокын сяльӧдчысь васӧ. Тшӧтш быттьӧ отсасьӧ вокыслы катны, а аслыс сэтшӧм любӧ кывны чуньяснас сӧстӧм ваыслысь ыркыдлунсӧ.

Наберушкаӧ пуктӧма пажынтор, лэчталӧм пуртъяс, эм тшӧтш чер да багыр. Быдтор йылысь ӧд лоӧ мӧвпавны. Не сӧмын корӧсь йылысь, но и тшӧтш пес йылысь.

Куимнан вокыс еджыд юрсиаӧсь, лӧз синмаӧсь да кӧмтӧмӧсь. Ситеч дӧрӧмъясыс быгалӧмаӧсь, но абу няйтӧсь. Сы вӧсна мый зонкаяс кадысь кадӧ пеславлӧны дӧрӧм-гачнысӧ, налы зывӧк няйтнад ветлӧдлыны.

— Федя, а кытчӧдз ми катам корӧсьыдла? — юасьӧ Шурик.

— Кытчӧдз... — сёрнитӧ мӧдыс. — Ӧртя му бокысь бур корӧсьыд оз сюр. А Нерсыдін кӧджын немся кыдз абу, ставыс пожӧм. Ковмас Чукрӧй лыаӧдз сынны.

— Ылын да! — падъявлӧ Шурик.

— Мый нӧ ёна ылыныс, куим мужикыдлы... Сы пыдди медбур корӧсьсӧ сэтысь ваям, сарлы позяс пывсьыны сэтшӧмнас. Гырысь да сук коръя. Ачыд вед любитан жӧ пывсьынытӧ.

— Ме эськӧ ог Митя мозыд да... Батьӧ на тай шуліс, мый Митя медуна жарсӧ лэптӧ.

— Кыськӧ тӧдан тэ! — ырыштчис пыж бӧжсянь Митя.

— Чайтан, ог помнит батьӧс, да? — ӧддзис таысь Шурик. — Война вылӧ мунтӧдзыс на кынӧм вылас сэтшӧма пывсьӧдіс.

— Ставнымӧс пывсьӧдіс, эз ӧтнадтӧ, — шуис Митя.

— Но, дугдӧ вензьынытӧ, мый нинӧм абусьыс пондінныд, — ӧлӧдіс ичӧтджыкъясӧс Федя.

Мыйкӧ дыра чӧв вӧлі, сӧмын кыліс пелыс лоптъяслӧн ваӧ чолскӧмыс. А сэсся ичӧт Шурик юаліс:

— Федя, а батьыд сэсся оз нин лок война вывсьыс?

— Ог тӧд, Шурик... — нормис ыджыд вокыс. — Ловъя кӧ кӧнкӧ, мыйла оз лок. Война помланьыс, гашкӧ и, аддзысяс на кыськӧ.

Ичӧт Шуриклы окота тшӧтш мыйкӧ шуны тулыснас кувсьӧм мамныс йылысь, сёрнинас кыдзкӧ жалитыштны сійӧс, но немтор нин оз шу. Сійӧ тӧдӧ, мый таысь бара на доймасны вокъясыс, и зонка ас пытшкас зільӧ пӧдтыны тайӧ шогсӧ.

А шонді пыр вылӧджык кыпӧдчӧ, ёнджыка пӧжӧ. Берег дор лыа заводитӧ веравны югыд гыясӧн. Ва дорӧд перыда котӧртӧ кузь ныра истан да лэчыд гӧлӧсӧн колльӧдӧ пыжаӧс. А гашкӧ и пинясьӧ-вӧтлӧ аслас поз дінысь.

— Пӧрччамӧй дӧрӧмъясӧс, — вӧзйӧ Федя.

Вокъяс пӧрччысьӧны. Найӧ ёна нин гожъялӧмаӧсь, арся кыдз пу кор кодь вижӧсь кучикъясыс. А беринӧсь чужӧма Митялӧн нырсьыс коймӧд кучик нин таво вылӧ кульсьӧ... Кӧть вокъяс и оз пӧтӧса овны, но абу нин сэтшӧм омӧликӧсь. Енкӧд, зумыд лы-сьӧмаӧсь. Сы вӧсна мый быд пӧлӧс вӧрӧм-ноксьӧмыс тырмӧ налы. А, содтӧд вылӧ, Федя велӧдіс асывъяснас ӧшмӧсса кӧдзыд ваӧн коскӧдз мыссьыны. Кӧсъянныд кӧ пӧ ёнӧн лоны! Сійӧ зэв уна книгаяс лыддьӧ и наысь быдторсӧ тӧдмалӧ... Аслас Федялӧн ёнакодь нин нюжалӧмаӧсь сойясыс, и сынігӧн бура тӧдчӧ мускулыслӧн ворсӧдчӧмыс. Ӧд таво сылы тырӧ дас вит арӧс...

— Гашкӧ, бузгысьлам? — вӧзйӧ Шурик.

— Ӧні некор купайтчынытӧ, Шурик, — ӧлӧдӧ ыджыд вокыс. — Колӧ катны нюжмасьтӧг. Купайтчыны пондам пажнайтігӧн.

— Федя, ӧні вай ме сынышта, — корӧ Митя. — Ті Шуриккӧд петӧ да подӧн кайыштӧ берегті. А ме Нерсыдін куръя вомсӧ кысналышта. Сэні, турун пӧлӧныс, век сиръяс сулалӧны.

— Сӧмын ёнасӧ эн манитчы, — тшӧктӧ Федя, сы вӧсна мый тӧдӧ: черитӧ кыйигӧн Митя вермас ставтор йывсьыс вунӧдны.

Ляпкыд ваа лыа берегсӧ зэв ёна визьйӧдлӧмаӧсь ракпаньяс. Быттьӧ пучейяс — кондаӧс. Тані лӧнь, купайтчысьыд абу, и зэв унаӧн овмӧдчӧмаӧсь найӧ. Кокныс налӧн небыд, кыв кодь. Чургӧдасны тайӧ кывсӧ из кодь чорыд кӧрӧб пытшсьыныс и ньӧжйӧникӧн визгӧны-мунӧны. Тэрмасьны, буракӧ, некытчӧ налы. Корӧсь йывсьыд оз ков думайтны...

Шурик лэптіс ваысь мужичӧй ки пыдӧс пасьта ракпаньӧс. Мӧдыс пырысь-пыр жӧ кыскис кывсӧ чорыд кыш пиас. Немся кост эз коль.

— Ок, кутшӧм! — радлӧ зонка. — Ме татшӧмтӧ эг на аддзыв! Нитшсялӧма быдӧн...

Но Шурик тӧдӧ, мый пытшкӧсыс ракпаньыслӧн — ок мича! Волялысь эзысь визьӧбъясӧн пӧртмасьӧ.

— Федя, а ракпаньяссӧ оз позь сёйны? Жаритӧмӧн либӧ пуӧмӧн? Черитӧ тай сёям, а сійӧ ӧд ваын жӧ олӧ...

— Татшӧм сёяныд оз пыр, кӧть кутшӧм тшыг он ло. — Федяӧс весиг кезнитӧдлӧ вокыслӧн кывъясысь.

— Либӧ ме таысь вӧча деньга видзан доз, — зэв збыльысь шуӧ Шурик. — И чукӧрта сэтчӧ уна деньга. И кор войнаыс помасяс да ставыс вӧльнӧ лоӧ, ме ньӧба тіянлы Митякӧд медчӧскыд сёянсӧ.

— Но... — шуӧ Федя нормыштӧм гӧлӧсӧн.

А мый нӧ эстчаньын, водзын, ляпкыд ваас бузӧдчӧ? Лыа кӧсаӧ йиджовтӧм куръяас?

— Вӧйӧ кодкӧ! — повзис Шурик.

— Мун сэтысь! — ӧвтыштчис вокыс. — Вӧяс тэд кодкӧ кок шегӧдз ваас!

— Либӧ Васаыс петӧма! — нӧшта ёна повзис ичӧт зонка.

— Кутшӧмкӧ чери сэні пессьӧ! — гӧгӧрвоис Федя да горӧдіс мӧд вокыслы: — Митя, лок ӧдйӧ пыжнад! — уськӧдчис котӧртны паныд, ызӧдчиг-резсиг собис пыж дінӧдз, кватитіс багыр, кашкигтырйи индалӧ вокыслы: — Со аддзан, мый керӧ!.. Пыжнад чожа паныдав, мед оз пет ю шӧрланьыс! Ме видла багырӧн кыбны...

Федя да Шурик — ӧтиыс багыра, мӧдыс беддя — потшисны дэбыд ваа куръя кодьсӧ, гусьӧникӧн матыстчӧны черилань.

А сир тайӧ! Ок мый вӧчӧ! Песовтчӧмӧн чеччыштлас, бӧжнас нӧшыштас — ваыс нин быгзьӧма быдсӧн.

Федя мый вынсьыс швачкис-кокыштіс багыр крукыльнас черилы гӧрбас. Но сэки чериыд торпеда вынӧн вувзьысис боквыв, Федяӧс быттьӧ том чибӧ дернитіс, и сійӧ шняпкысис-усис ваӧ.

— Кут багырсӧ! — лёкысь горӧдіс сійӧ вокыслы. — Ачыс вожасис сир вылӧ, личкӧ сійӧс багыр кӧртӧ кыкнан кинас шашаритчӧмӧн. Ызӧдчӧны-бузӧдчӧны, пошкӧны. Но сэки котӧрӧн воис Митя да чер тышкӧн лӧньӧдіс вына чериӧс.

И сэтшӧм радӧсь ставӧн лоины. Дикаръяс моз чеччалӧны, резсьӧны дэбыд ваӧн, сулик кӧтасьӧмаӧсь. Но дивӧ! Эта ыджда сир...

— Ноко, Шурик, дугдыв чеччавнытӧ, — шуис сэсся Федя. — Сулавлы, вай мерайтам.

Кык вок, нёкчимъясӧдыс кутӧмӧн, сьӧкыдпырысь лэптісны сиртӧ, и сійӧ буретш Шурик судта лоис. Юрыс — кӧинлӧн кодь, ёсь пиньясыс жервидзӧны, тушаыс — кер кодь кыз, мыш вылыс сьӧд, а бокъясыс вижоват сьӧмӧн пӧртмасьӧны, гӧрдоват бӧжыс пелыс лопт пасьта.

Вокъяс некор на эз аддзывны татшӧм черисӧ!

Гашкӧ, енмыс нин ыстіс сійӧс налы. Мед оз тшыгъявны. Кӧть и шуӧны, мый абу енмыс...

— Вай ӧні жӧ бӧр гортӧ лэччам! — пондіс вӧзйысьны Шурик. — Мед видзӧдласны, кутшӧм чери ми кыйим.

Федялӧн татшӧмӧсь жӧ думъясыс, сылы телепит жӧ ошйысьны ёртъясыслы та ыджда черинад. Но сійӧ кутыштӧ асьсӧ. Ӧд бӧр кӧ лэччан, луныс вошӧ, и корӧсь керавтӧм лоӧ. А колхозса бригадир мӧдысьтӧ вермас не лэдзны, дивитны пондас.

— Мыйла нӧ тайӧ татчӧ кайӧма, косас? — шензьӧ Митя. — Вай ми сійӧс керам. Видзӧдлам, мый эм пытшкӧсас... Да и тшыксьыны вермас кертӧгыд, жар со.

Лэчыд пуртӧн вундісны сирлысь кыз кучика еджыд кынӧмсӧ. И мый жӧ ті чайтад? Пытшкӧсас сылӧн вӧлі... кыснан, куим вожа вугыръяса.

— А, со мый вӧлӧма! — шуис Федя. — Вугыръясыс пондӧмаӧсь розьӧдны кынӧмсӧ. Доймӧмысла татчӧ петӧма пессьыны... Гашкӧ, чайтіс, мый кынӧм улас мыйкӧ крукасьӧма, мездысьны кӧсйис...

Но сэки ставнысӧ шензьӧдіс Митя:

— Этайӧ кыснаныс менам! Патронсьыд тай кодӧс керлі. Куим лун сайын Нерсыдін куръя вомын кодкӧ орӧдіс. Со коді вӧлӧма. — Митялӧн долыдысла берин тусьясыс быттьӧ водзӧ на паськалісны.

— Сідзкӧ, тӧдіс сійӧ тэнӧ! — шуис Шурик. — Бӧр кыснантӧ вайис.

— А бур, мый ми буретш талун мӧдӧдчим! — радліс Митя. — А то эськӧ мӧдъяслы веськаліс.

— Федя, а кыдзи тэ вожасин сы вылӧ! — гигзис Шурик. — Фашист вылӧ моз.

Вокъяс куснясьӧны-сералӧны.

И пӧсь шонді вашъялӧ вылісянь.

И сӧдз ваа юыс тшӧтш меліа сяльӧдчӧ-радлӧ.

Вокъяс солалісны сиртӧ. Бур, мый Митя, рыбак мортыд, запас вылӧ босьтыштӧма совсӧ. Сэсся найӧ лэчыд пуртъяснас вундалісны быдса нӧб веж турун да сійӧн бура тубралісны кыйдӧссӧ. Мед нин оз тшыксьы. Сэсся мӧдӧдчисны водзӧ катны, сӧмын ӧні Митя эз нин кыснась.

Чукрӧй лыа кось вылын, ю шӧрас, вӧлі сибдӧма зэв ыджыд кер. Вокъяс матыстчисны сы дінӧ пыжнаныс, петісны кер вылӧ. Оз и легнит.

Но и кер! Комилесскӧй бӧчкаысь на кыз! Буракӧ, быдлаӧ сибдӧ, оз лыбӧд сійӧс Сыктывлӧн ямӧм ваыс, и моль бӧжыс со кольӧма. Мед не мучитчыны сійӧн, лешакӧн.

— Мыйта пес эськӧ татысь петіс! — шуис Шурик, кер вылын кӧмтӧм кокъяснас зымӧдчиг.

— Да, тӧвбыд кежлӧ, — мыйкӧ мӧвпалігтыр шуис ыджыд вокыс.

— Федя, а гашкӧ, кылӧдам? — пырысь-пыр жӧ ыззис Шурик.

— Дыш да горш! — серӧктіс Митя. — Кылӧдысь петӧма. Епим Васька, норасьӧ вӧлі, войдӧрлун лунтыр тані ноксьӧма, но абу и вермӧма весиг легнитны. Быттьӧ пӧ вужъясьӧма керйыс.

— Мый тэ мем Епим Васькатӧ висьталан! — скӧрмис весиг Шурик. — Сійӧс миян Федяыд ӧти кырымнас ляскӧбтӧ. Да вед шу, Федя?

— Ог жӧ эськӧ да... — нюмъялӧ мӧдыс. Сэсся содтӧ: — Вай первой корӧсь кералам, а сэсся и мыйкӧ думыштлам.

— А вот эськӧ вӧлі! — ышӧдӧ вокъяссӧ ичӧт Шурик: — Ӧтпырйӧ кӧ вайны гортӧ сир, корӧсь да и пес!

— Кутшӧм вед сюсь кывсьӧ! Медічӧт, а медуна колӧ. — Митя быттьӧ и дивитӧ воксӧ, но радейтӧмпырысь. Сы вӧсна мый ичӧт вокыс горт гӧгӧр вӧснаыс, гашкӧ и, медъёна тӧждысьӧ. Сійӧ быттьӧ налӧн кувсьӧм мамныс пыдди.

Митяӧс шуисны пыж видзны кольны. А ёнджыкасӧ — чери видзны. Ӧд гусяласны кӧ та ыджда сиртӧ, то забеднӧысла кувны верман.

— Мый сійӧ кутас сідз овны! — бара на дузъялӧ Шурик. — Мед босьтӧ вожа бедь да кер боксьыс кырӧдӧ лыасӧ. Миян керасигкості.

— А мый, Митя, гашкӧ, збыльысь видлан да? — шуӧ тшӧтш Федя. — Коськыс таті абу кузь. И — лыа. Пондан кӧ парсавны, визулыс отсалас лыасӧ нӧбӧдны.

— Но ӧд татшӧм коськыс мыйта на! — водзсасьыштіс Митя. — Быд чукыльын. Быдлаын ковмас канал перйыны. Ме эськӧ бурджык вуграсьышті...

Но мыйӧн сӧмын вокъясыс саялісны сук летӧрӧса шутьӧм вылӧ, Митя кераліс ён майӧг да вожка и бӧр пырис пыжнас кер дінӧ. Пӧрччысис, домаліс пыжсӧ пу тувйӧ, чеччыштіс ваӧ да пондіс гудйысьны.

Лыа и эм подйыс, зорйыд чулсмунӧ-пырӧ, а сэсся, легӧдны кутас да, лыасӧ нӧбӧдӧ визулыс. Ваыс буретша ыркыд, шондіа — мый не уявны!

«А добра и эм эськӧ, вермам кӧ кылӧднысӧ! — ӧні нин тшӧтш лача кутӧ Митя. — Дін керйыс, буракӧ, зэв сирӧд, сісь пас оз тӧдчы, лы кодь ён. Уна и жар сы пытшкӧ йӧрмӧма».

«А мый! — такӧдӧ асьсӧ Митя, — ог кӧ ӧд кылӧдӧй, сідз жӧ пропадитас. Мӧд во тулыснас ыджыд ваыс нӧбӧдас кытчӧкӧ син ни пель»...

Первой Митя разӧдіс кер бокӧ чукӧрмӧм лыа визьӧбъяс. Ёнакодь лои гудрасьны зорйӧн и кокъяснас. Быдсӧн пӧсявліс, кӧть и ыркыд ваын уялӧ. Уджалӧ Митя и ачыс асьсӧ ышӧдӧ сьылӧмӧн, кодӧс велаліс ыджыд вокыслысь:

...Петав, петав джуджыд сю пытшкӧ,

Войӧдз ме сэн виччысьла.

А кор тыдовтчас сьӧлӧм косьтысьӧй,

Став тӧварӧс мыччӧдла.

А мӧд кык вокыс раскын чилсйӧдлӧны веж коръя кыдз пу увъяс. Первойсӧ Шурик бӧрйис зэв гырысь коръя кыдз. Вундаліс ки тырыс, ошйысьӧ вокыслы:

— Видзӧдлы, Федя, кутшӧм корӧсь ме перйи. Небыд, кӧтӧдны оз ков.

Вокыс чепӧльнас малыштіс да и серӧктіс: — Гӧнаӧсь коръясыс да! Татшӧм кыддзыд, другӧ, оз туй. Шыльыд коръя колӧ. Гӧнаыд сӧмын пась бур...

Ичӧт зонка эськӧ и дзугыльмыштіс, но мый керан. Нэмъяс чӧж нин кӧ коми морт пывсьыліс гӧнтӧм коръя корӧсьӧн.

И водзӧ сярӧдчӧны-вундасьӧны кык вок. Нюкыльтасны том кыдзьяс и чилсйӧдлӧны да тэчӧны чӧскыд, свежӧй кӧра увъяссӧ чукӧрӧ. Корӧсьяссӧ кӧртавлыны кутасны гортаныс, сарайын. Гозйӧн-гозйӧн кӧртавласны, лэчыд черӧн шыльыда тшӧтшӧдасны дінъяссӧ да ӧшласны вышка вылӧ. Тӧвбыд кежлӧ лоӧ запас, тӧвбыд позяс небыд корӧсьӧн шонтысьны пӧсь пывсянын.

Шуриклӧн вижӧдӧмаӧсь нин киясыс. Сійӧ, ичӧт мортыд, мудзыштіс нин. И вокыс ӧні сӧмын кутыштавны тшӧктӧ. Нюкыльтас летӧрӧссӧ и тшӧктӧ ӧшйыны сы вылӧ. Ачыс сэк кості чилсйӧдлӧ туяна увъяссӧ коса нырысь вӧчӧм лэчыд пуртӧн.

— Федя, а коді эськӧ медводзӧн корӧсьнас пывсьыны думыштіс? — юасьӧ Шурик.

— Ог тӧд, — нюмъялӧ вокыс. — Но, дерт, кӧнкӧ, войвылын олысь морт. Мед кынмалӧмъясысь шонтысьны. Пӧсь корӧсьыд пӧ тай кашельтӧ вӧтлӧ, и весиг чегӧм лы йитӧ.

Час кымын уджалӧм бӧрын корӧсь перйысьяс пӧсялісны. Раскад тӧлыс омӧля ыркйӧдлӧ да. Петісны корӧсь нӧбъясӧн берег дорӧ. Чайтісны, чери видзысь вокныс, Митя, тӧждысьтӧг вуграсьӧ. А сійӧ тільсис ыджыд кер дінын. Быттьӧ кодзувкот бедь пом дінын.

Вокъяс ӧдйӧ пӧрччысисны да тшӧтш келісны сы дінӧ, долыдпырысь ызӧдчигтырйи. Ёна жӧ лӧсьыд мудзыштӧм-пӧсялӧм бӧрад бузгысьны юлӧн ыркыд сӧдз ваӧ!

— Кер бокъясӧ шылькнитӧм толаяссӧ дзоньнас нин пазӧді, — шуис Митя, аслас пиньясыс зяткакылӧны.

— Но молодеч! — ошкыштіс сійӧс ыджыд вокыс. — Ӧні вай петавлы васьыс, а то лӧзӧдӧмыд нин. Шонтысьышт кер вылас. А ми Шуриккӧд гудйысьыштам.

Федя нетшыштіс керйысь кырсь тор, лэдзис ваӧ, мед стӧчджыка тӧдмавны, кытчӧ визулыс нуӧ. Сэсся кер помсянь заводитіс кодйысьны. Воськов дас вит сайын вӧлі нин друг джум. Вермасны кӧ сэтчӧдз вештыны керсӧ, сэні сійӧ кокниа лыбас да пондас ачыс кылавны.

Ноксьӧны пасьтӧг. Куим кодзувкот. Но и ыджыд жӧ кер! Діныс буретш Шурик судта. Кыдзи татшӧмтӧ и пилитан, кӧть эськӧ и верман кылӧдны. Но вокъяслы тайӧ думыс оз на во юраныс. Найӧ ёна ыззьӧмаӧсь и быть кӧсйӧны вайӧдны тайӧ добрасӧ горт улӧдзыс. А сэні сэсся тыдовтчас.

Кынӧмъясныс нин вир сюмалӧны, унежитчисны дзикӧдз, а кер век на оз лыб.

— Вайӧ пажнайтам, — медбӧрын шуис Федя.

Пажын кежлӧ налӧн дасьтӧма бобӧнянь сора сӧчӧнъяс да куим пӧжалӧм сынпи, пурт кузяӧсь. Тӧрыт найӧс чиркъясӧн вуграліс Галесникысь Митя. Кӧсйылісны эськӧ рытнас жӧ юква пуны, но сэсся мӧвпыштісны, мый корӧсьыдла катігӧн зумыдджык сёян ковмас, и пӧжалісны ыджыд пачын. Кӧрт лист вылӧ вольсыштісны идзас, идзас вылӧ — черияссӧ, и дзумгылісны ваймӧм пачӧ.

А чӧскыдӧсь и лоӧмаӧсь! Турун сора сӧчӧнтӧ бура и отсалӧны кылӧдны. Да ӧд сэсся и ваыд тай орччӧн, ю мыйта колӧ.

Куим вок пукалӧны ыджыд кер вылын, азыма сёйӧны. И быдӧн кылӧ, кыдзи сёйӧмсьыс бӧр содыштӧ выныс. А вылісянь найӧс шонтӧ рытъявыв катовтчӧм шонді, нӧшта на нюдзмӧдӧ сідз нин гожъялӧм кучикъяссӧ.

Сэсся вокъяс бара чеччыштісны ваӧ — кодлы коскӧдзыс, а кодлы и морӧсӧдзыс — да пондісны выль вынӧн гурйыны кер увсӧ, ворга писькӧдны. И вӧрзис ӧд керйыд, люги-леги пӧлнясьыштіс, быттьӧ ловзис, а сэсся и ньӧжйӧникӧн пондіс нюшкыны-кывтны. Вокъяс радліг-горзігтыр отсалӧны, йӧткӧны, коді мышсяньыс, а коді нырсӧ воргаӧ веськӧдӧ. Со нин йылыс друг джум весьтӧ воис.

— Вай пыжӧн петӧ берегӧ! — тшӧктіс вокъясыслы Федя, а ачыс, киас багыр, чеччыштіс кер вылӧ. И кывтӧ. И мед кӧть пӧ шатовмуніс керыс! Быттьӧ джодж шӧрын сулалӧ Федя. Быдмылас жӧ вӧрын татшӧм пожӧм!..

Багырнас йӧткасигтырйи Федя сибӧдчис кыркӧтш дорӧ. Вокъясыс и... Ставныслӧн вомъясыс жервидзӧны, быттьӧ поп ордын чай юӧмаӧсь. Да татшӧм керсьыд ӧд вит сажень пес петас. И кутшӧм пес! Сирӧд, порок кодь.

— Ӧні кӧть мый, а кылӧдам! — сӧгласа шуисны вокъяс.

Сэсся Митя да Шурик нӧшта на вундалісны корӧсь, а Федя керыштіс кузь льӧм пу ньӧръяс, песіс найӧс да кыис канат модааӧс. Сэсся кер помъясӧ тувъяліс ён паличьяс да нырладорас кӧрталіс канатсӧ. Ӧні позьӧ, баржаӧс моз, кыскыны керсӧ джуджыдінланьӧджык. Сэсся мӧвпыштіс да шӧрас на тувъяліс палич — буракӧ ӧд ковмас на йӧткасьны водзын лоысь лажмыдінъясӧд.

Сӧвтісны пыжӧ корӧсь нӧбъяс, Федя пуксис сынны, а Митя да Шурик кавшасисны кер вылӧ. Сэні пӧ гажаджык кывтны!

— Сӧмын эн усьӧ ваас, — ӧлӧдӧ ыджыд вокыс.

— Да татысь ӧмӧй усян! — шензьӧ Шурик. — Тані позьӧ узьны, оз и вӧрзьыв. Та вылын позьӧ море вуджны.

И кывтӧны гортланьыс куим вок. Долыдӧсь. А мый нӧ! Сир эм. Корӧсь эм. Шуриклӧн ыджыд ракпань эм. И пес, буракӧ, лоӧ. Татшӧм удача дырйиыд он кӧсйы да сьывсьӧ. И вокъяс пондісны ливкйӧдлыны вӧр-ва пасьталаыс...

...Кокньыд лои менам кӧрӧбӧй,

Кӧвйӧн пельпом оз нин о-о-о-р.

А ӧд босьтіс сьӧлӧм косьтысьӧй

Сӧмын эзысь чунькытшто-о-о-р.

Гортланьыс кывтігӧн кыз керйыд куимлаӧ на сибдыліс-вужъясьліс. Быттьӧ кӧсйис помӧдз тӧдмавны вокъяслысь вынсӧ да зільлунсӧ. Но куим вок эз эновтчыны татшӧм колана добрасьыд. Лажмыдінъясын найӧ пырысь-пыр жӧ чеччовтлісны ваӧ, ружтісны-йӧткисны дуланитчысьӧс, веськӧдлісны джуджыдджыкинӧ.

Час ӧкмыс гӧгӧрын вокъяслӧн кӧрӧваныс пондіс матыстчыны пыж амбаръяс дінӧ, Джыдж шор вомӧ. Федя пукалӧ пыжын да мый вермӧмсьыс сынӧмӧн кыскӧ канат помӧн керсӧ береглань. Митя да Шурик зібъясьӧны кер вывсянь...

Берег дорын вӧліны на ӧткымын купайтчысь зонкаяс да нывкаяс. Мыйӧн сӧмын найӧ казялісны татшӧм кӧрӧвантӧ, вомнысӧ паськӧдісны ёна шензьӧмысла.

Со пӧ ӧд мый керӧны Ӧндрей пияныд!

А кор Митя да Шурик петкӧдісны берегӧ кляп кодь сирнысӧ, шензьысь зонкаяслӧн вомъясыс дзикӧдз нин паськалісны, тайкӧ джыджъяс тювкнитасны воманыс. А Епим Васька, коді асьсӧ лыддьыліс медсюсь вуграсьысьӧн, завидьысла юр садьсӧ чуть эз вошты.

Но мый водзӧ вӧчны баржа кодь керйыскӧд? Ӧд сійӧ метр куим-нёль эз сибав алькӧс берегӧдз.

Ваялісны потш помъяс, берегладорсянь зутшйӧдлісны кер улӧ. И Федя шуис зонкаяслы:

— Кӧсъянныд кӧ, мед ме водзӧ вылӧ на мойдчыны тіянлы понді, отсыштӧй.

А тані колӧ шуны, мый вокъяс ордӧ зонка уловыд век вӧлі шӧтӧ-локтӧ. И Федя частӧ мойдліс налы. Либӧ лыддьӧм книгаяс йылысь висьтавліс. А мӧдъясыс кӧть лун и вой кывзасны. Мукӧдыслы тай аслыныс лыддьынытӧ дыш, а дась висьталантӧ кывзыны быдӧн лют.

И зонкаяс, коді вӧлі берег дорын, тшӧтш кутчысисны йӧткыны кертӧ. Морт дасӧн ӧдва-ӧдва быгыльтісны потшъяс вылӧ. А мед вайӧдны косінӧдз, эзджык судзсьы вынныс.

Но Федя шуис, мый тырмас и тадзи. Потшъяс вывсьыд позяс на и ваын пилитны.

Вӧлі нин дас кыкӧд час вой, кор вокъяс — тшыгӧсь да мудзӧсь — корӧсь нопъясӧн да сирӧн воисны гортаныс. Налы эськӧ и зэв окота вӧлі, мед унджык йӧз аддзылісны налысь морт кузя кыйдӧснысӧ, но сиктын ставӧн нин узисны. Война дырйиыд тшыг олӧмыс вӧлі, йӧзыс омӧльтчӧмаӧсь вӧліны, луннас найӧ ёна мудзлісны да водз водлывлісны узьнытӧ.

Куим вок ужнайтісны гортаныс кольыштлӧм сӧчӧнъясӧн да ӧшмӧс ваӧн, а сэсся и ляскысисны ӧтлаӧ вольпасьӧ. Мудзӧм бӧрад чӧскыда и узьсис налӧн.

Аскинас садьмисны да, быд лы и сӧн висьӧ мудзӧмысла. Но вольпась вылын нюжмасьны кадыс абу. Пачын пӧжалісны сирлысь квайт ён тшытш, босьтісны сьӧрсьыныс. Медся кузь пӧперешнӧй пила босьтісны, черъяс и лэччисны берег дорӧ. Федя нӧшта ӧти лун кежлӧ вӧзйысис колхозса бригадирлысь.

Бара на сёр войӧдз пилитчисны да поткӧдчисны куим вок. Пиланыс эськӧ и зэв нин кузь, но кер шӧрӧдз кор воӧ, муртса-муртса судзӧ воропысь воропӧ кыскавны. Орӧдасны ваын ӧти чурка и быгыльтӧны косінӧ. Сэсся слӧй сертиыс — мед потасыс муніс буретш шӧрӧдыс — сатшкасны чер, ён тувъяс зваркнитасны и клёнгӧны кыдз пу нӧшкӧн. Лӧсьыда и пасьмунӧ, кӧть и кыз чуркаыс, сы вӧсна мый эз вӧв пинёв пуыс, веськыд слӧя вӧлі.

Поткӧдасны чуркасӧ кӧкъямыс торйӧ, и то на Федя ӧдва-ӧдва лэптӧ татшӧм гримзульсӧ выліӧ. А Митя да Шурик кыкӧн тішкӧны-нӧбалӧны.

Посниӧдзсӧ торйӧдлыны шуисны горт дінаныс.

Ок и пес вайисны найӧ. Поткӧдлӧм тшытшъясыс вый рӧмаӧсь, тшӧгӧсь, сирӧдысла ваыс ньӧти абу йиджӧма пытшкӧсас.

Дзонь гӧра пес лои вокъяслӧн берег йылын.

Шоныда и тӧвъясны найӧ кӧдзыд тӧвсӧ!