ГЫМАЛІГӦН

Луныс вӧлі зэв жар, пӧжис, и Серань йирсис омӧля. Матӧ воштісны кӧин кодь горш лӧдзьяс. Найӧ швычӧка дзизъялісны гӧгӧр да сатшкылісны лэчыд нырнысӧ медся дойманаинас. Наысь мездысигӧн Сераньлы ковмыліс бӧжсӧ лэптӧмӧн кыккокйыв вартӧдны берегдорса лыа вомӧн да морӧсӧдзыс пырны Сыктывлӧн ыркыд ваӧ.

Тадзтӧ эськӧ и лӧсьыд рӧмидзтыны, но кынӧмыд оз пӧт. И йӧлыд оз чӧжсьы вӧраад небыд турунтӧ йиртӧгыд. А йӧвтӧгыд кутшӧм тэ мӧс?

Рытъявылыс сӧмын пӧльыштіс тӧвру. Сяльӧдчысь гыясӧн серӧдіс Сыктывлысь лӧсталысь васӧ, пондіс ворсӧдны берегдорса нюдз бадьясӧс. Тӧлыс жӧ нӧбӧдіс мустӧм лӧдзьясӧс шыльыд видз вылысь вӧрӧ.

Ӧні эськӧ и йирсьыштны тпрутьӧяслы пӧттӧдзныс. Но вӧв вылын пукалысь пастук шковгис-лыйис нин кузь плетьнас. Сідзкӧ, гортӧ мунан кад. Пӧт кӧть абу сэсся. Висьтавныд он куж-а...

А туйыс кузькодь, буса. Тшыг нисьӧ пӧтнад довгигӧн не ӧтчыд конйыштчылан лы кодь чорыд вужъясӧ. И, дерт, нӧшта нин лёкман таысь.

Сиктӧ воӧм бӧрын пастук лэдзаліс мӧсъясӧс. И Серань сатшкысьліс на йирсьыны ыжъясӧн талялӧм ласта вылӧ. Но сэки воис Ваньӧ да рос ньӧрйӧн пондіс вӧтлыны мӧскӧс гортас.

Ваньӧ вӧтлӧ, а Серань оз на кӧсйы пырны картаӧ. Сылӧн кынӧмыс сюмалӧ, и окота на йирсьыштны. Ваньӧлы жӧ быть колӧ йӧртны мӧссӧ. Сы вӧсна мый вермас кытчӧкӧ ылавны.

Ваньӧлӧн бать-мамыс да ыджыд вокыс абу гортынӧсь, видз вылынӧсь. Кӧкъямыс арӧса зонка ӧтнас горт олӧ. Сійӧ ичӧт ведраӧн катліс нин ӧшмӧсысь ва. Лавкаӧ котӧртліс сакарла. Нӧшта колӧ Сераньсӧ йӧртны картаӧ. А сійӧ со оз кӧсйы пырны, йирсьӧ и йирсьӧ. Быттьӧ нэмнас на абу сёйлӧма.

Сэк кості мӧдлапӧвса вӧрсянь сикт весьтӧ кыпӧдчис сыри-летки доръяса сьӧд кымӧр. Гундыр юра, змей бӧжа, вӧркань гыжъяса. Быттьӧ кӧсйӧ тшапкыны став ловъясӧ.

Вочасӧн лыбысь тӧв пыр ёнмис и ёнмис. Пондіс кыдзсюрӧ кусньӧдлыны сад йӧръясысь пелысь да льӧм пуяс. Чашнитіс важ керка юрйылысь сісьмӧм сигӧр да чагйӧс моз чапкис петшӧр пытшкӧ.

Друг гундыр-кымӧрсӧ кодкӧ быттьӧ бытшкис уна вожа чукыльӧсь-мукыльӧсь биа ньӧвйӧн. Сійӧ здук кежлӧ семдыліс доймӧмысла, сэсся кыдз тай горӧдас-гымыштас! Чуть мусӧ оз поткӧд. И век кавшасьӧ сикт вылӧ. Личкӧ и личкӧ сійӧс аслас сьӧктанас.

Выльысь югнитісны биа ньӧвъяс. Гундыр бара йиркнитіс воча. Сэсся, буракӧ, дзикӧдз скӧрмис да пондіс лыйсьыны ӧтка пуляяс кодь зэр тусьясӧн. Найӧ сӧмын пурскысялісны туйвывса небыд бус пытшкӧ. Да кӧдзыда дзенйӧдлісны Ваньӧӧс ситеч дӧрӧм пырыс.

— Серань, мунам но, зэрмӧ вед! — кайтӧ повзьӧм Ваньӧ, ачыс муртса оз бӧрд. Сійӧ швичйӧдлӧ мӧскӧс вӧсньыдик шатьӧн, а мӧдыслӧн некыті оз и легнитлы.

Сэки Ваньӧлы син улас веськалі карйӧн ворсан палич. Зонка шыбитіс ньӧрсӧ да босьтіс паличсӧ. И кыдз тай кульыштас Сераньлы кос бекъяс, ӧтчыд дай мӧдысь, дай коймӧдысь. Гым-чардысь повзьӧмысла да забеднӧысла дзикӧдз жӧ лёкмис Ваньӧ.

Серань нориника ымӧстіс да вӧлись пондіс котӧртны асланыс керкалань.

А ывлаыс пемдӧма. Чардалӧ-гымалӧ. Ызгӧ-зэрӧ...

Сераньӧс йӧртӧм бӧрын Ваньӧ котӧрӧн пырис гортас. Ва дӧрӧмсӧ пӧрччытӧг на тупйис пач трубасӧ саӧсь юшкаӧн. Батьыслӧн плащӧн вевттис рӧмпӧштан. Мед нин сійӧ оз кыскы чардбисӧ.

Ӧтнаслы гажтӧм. И полӧ. Ӧд пемдӧм керка пытшкӧсыс сідзи и нялмунлӧ чардбисьыс. А сэсся керкаыс дзоньнас сыркмунлӧ гымыштӧмысь. Кӧть кытчӧ воштысь.

«Гашкӧ, Валеръясӧ котӧртны», — майшасьӧ зонка. Но оз на жӧ мун суседъясас. Абу окота сылы петкӧдчыны полысьнад. «Катшысыд батьӧяскӧд мунӧма и. Сыкӧд эськӧ кутшӧм гажа вӧлі-а...»

А кымӧрас косьыс век ёнмӧ и ёнмӧ. Век ярджыка нявкйӧ да гымалӧ. То быттьӧ из гӧра гыпкысьӧ-киссьӧ вылісяньыс. То быттьӧ кыз йи дзеналӧмӧн шковмунӧ-потӧ помтӧм кузя.

И ызгӧ-зэрӧ, йи сора зэрӧн. Мукӧд зэр тусьыс гырысь сов кодь. Ваньӧ некор на эз аддзыв татшӧмсӧ.

Туй пасьтала нин визувтӧ ва. Гырысь больяса. И оз потласьны больясыс, быттьӧ югыд горадзольяс кывтӧны. Ызгӧмӧн, шор моз, усьӧ ваыс и кильчӧвывса пӧлӧс жӧлӧбсянь.

Друг пемыд керка пытшкӧс бур здук кежлӧ дзоньнас дзенавліс син ёран, пӧртмасьысь югыдӧн. «Ок и кучкас ӧні!» — дӧбелькиӧдз повзис зонка. Сійӧ тупкис кыкнан кинас пельяссӧ да тювкнитіс лабич улӧ.

Сэсся кыдз тай трачнитас-йиркнитас! Быдсӧн джоджыс качмунліс, быттьӧ гы вылын пыж.

«Эз-ӧ миян керкаӧ лый чардбиыс?!» — шемӧса мӧвпыштіс Ваньӧ.

Сійӧ кыдзкӧ-мыйкӧ веніс полӧмсӧ да бӧр чепӧсйис лабич улысь. Котӧрӧн петаліс тӧвся керка джынйӧ. Сарайӧ кайис. Исасьӧ, оз-ӧ кыв тшын дук.

Сарайын торйӧн нин шуштӧм. Тані, пемыдінад, чардбилӧн востымасьысь югӧрыс нӧшта нин югыда нявкйӧдлӧ. И гымыс гораджыка да матынджык кылӧ.

«Гашкӧ, Серань дінӧ лэччыны? Сыкӧд гажаджык лоӧ...» — мӧвпыштіс сэсся пикӧ воӧм зонка.

Но сибӧдас-ӧ сійӧс Сераньыс? Паличнад кучкалӧм бӧрад?

Посводз поскӧд Ваньӧ тэрыба лэччис картаӧ. Пӧся видзӧдӧ шоныд куйӧдӧн ӧвтысь пемыдӧ да меліа шуалӧ:

— Серань, лок ме дінӧ! Лок... меным гажтӧм ӧтнамлы... Аддзан, кыдзи гымалӧ...

Но воча некод оз шыась. Гым сӧмын муркакылӧ.

— Серань, тэ ӧнтаясьыд скӧралан? Эн но... Ме ӧд эг нарошнӧ сӧтав... Дугдас зэрнысӧ да, ме тэныд медчӧскыд турунсӧ вая... Бобӧнянь сораӧс... Сёркни на нетшышта и...

Серань, кылӧ, бакӧстыштіс. А сэсся и пондіс вадзӧдны-локны, кокъясыс вӧйласьӧны улис куйӧдӧ.

Ваньӧ пель бокнас топӧдчис мӧслӧн шоныд голя дінӧ, пондіс меліа шыльӧдны.

Серань воча нюлыштіс зуд кодь чорыд да сарӧг кывнас зонкалысь варччӧм кисӧ.

Тадзи и сулалісны орччӧн чардбиӧн востымасьысь картаын кык ловъя лов. И ӧні некоднанныс эз нин сэтшӧма повны.