КОМИ ЙӦЗӦС ГАЖӦДЫСЬ
Сим Вань — татшӧм вӧлі литературнӧй нимыс коми поэт да серамбана гижӧдъяс лӧсьӧдысь Иван Николаевич Симаковлӧн. Чужлӧма сійӧ Усть-Сысольск уездса Лӧзым сиктын 1906 вося кос му (апрель) 12 лунӧ. Недыр велӧдчӧма сиктса школаын. Челядьдырйиыс нин сы вывті мунӧма сьӧкыдыс; тырмымӧн сюрлӧма кынмавлӧм да тшыгъявлӧм, быдсяма сьӧкыд уджыс. 1919 воӧ кулӧма батьыс, и 13 арӧса Ваньӧ кольӧма гортас кӧзяин пыдди. Лоӧма аслыс корсьны нажӧтка, весиг сапӧг вурны велӧдчылӧма. Сэсся «Югыд туй» газет отсӧгӧн тӧдмасьӧма выль олӧмнас да та йылысь жӧ и босьтчӧма гижны ачыс.
Со кутшӧм ышӧдана кывъяс том поэт йылысь шуліс 1927 воӧ Виктор Савин «Ордым» журналын: «Мый йылысь нӧ Сим Вань гижӧ, кутшӧм сылӧн гижан сямыс, гижан туйыс?
Став выль гижысьяс моз жӧ сійӧ чуксалӧ аслас гижӧдъяснас выль югыд олӧмлань быдӧнӧс, медся ёна том йӧзӧс, торйӧн селькоръясӧс.
Ме тані петкӧдла Сим Ваньлысь сӧмын стихӧн гижӧмъяссӧ, висьтъяс йылысь ог на тӧд. Сылӧн стихъясыс — кокньыдик коми кывйӧн чуксасьӧм. Позьӧ шуны сылысь стихотворенньӧяссӧ «рифмуйтӧм хроникаӧн». Пӧшти быд лоӧмтор вылӧ Сим Ваньлӧн сюрас стихотворенньӧ, быд праздник кежлӧ эм сылӧн гижӧд, календарын кодь.
Эмӧсь Сим Ваньлӧн и тешкодь гижӧдъяс, лёк олӧмсӧ серавлан гижӧдъяс (сатира), босьтам кӧть «Аслас абу»:
Кучик вӧчысь ку век вуштӧ,
Лолыс петтӧдз толькӧ ружтӧ;
Коран кӧ тэ сапӧг дӧмас —
Аслас абу керка помас.
Сим Ваньлӧн тетрадьын эм бура уна гижӧд — стихъяс, частушкаяс, «шмонитӧмъяс». На пиын эмӧсь и роч стихъяс. Сійӧ Сим Ваньлӧн оз артмы дай оз и ков гижныс. Комиыс сылӧн пыр вочасӧн бурмӧ. Ме чайта, Сим Вань велӧдчас совпартшколаас да бурджыка на кутас гижны коминас».
1926 воын «Коми сикт» газетын Симаков йӧзӧдлӧма «Колӧ коми сьыланкыв» нима гижӧд. Сэні сійӧ тӧдчӧдӧ, мый том йӧз омӧля на тӧдӧны коми сьыланкывъяс, кӧть и радейтӧны сьывны. Висьталӧ, мый войпукъяс вылын том йӧз асьныс лӧсьӧдӧны коми частушкаяс, да тӧдмӧдӧ лӧзымса частушкаясӧн:
Купайтчи ме визув ваын,
Ылӧдз менӧ кылӧдіс.
Любитлі ме муса зонмӧс,
Ылӧдз жӧ и нималіс.
Небесаын уна кодзув —
Шондіысь югыд абу.
Лӧзым пасьта уна зонъяс,
Любӧысь муса абу.
Водзӧ Сим Вань пасйӧ, мый омӧля на лэдзӧны сьыланкывъяса небӧгъяс, газетын коми сьыланкывъяс оз жӧ овлыны. Поэт корӧ гижысьясӧс лӧсьӧдны сьыланкывъяс, частушкаяс, чукӧртны йӧзкост сьыланъяс.
Совпартшкола помалӧм бӧрын И. Симаков уджаліс Изьва районса Сизяб сиктын избачӧн. Г. И. Торлопов «Коми гижысьяс» небӧгын пасйӧ, мый сэтчӧс олысьяс дыр на казьтылісны уджсӧ бура котыртысьӧс да гижысьӧс. Кужлӧма йӧзкӧд гажӧдчыны, бура ворслӧма гудӧкӧн, вӧлӧма зэв серамбана, йӧз дорӧ сибыд да шмонитны кужысь мортӧн.
1929 воӧ поэт уджаліс Изьва районса «Гӧрд Печӧра» газетын. Сэки, буракӧ, и чукӧртӧма да пыртӧма аслас ки помысь лӧсьӧдӧм тетрадяс нелямын сайӧ частушка. А сэсся 1930 воӧ сійӧс вуджӧдӧны уджавны Сыктывкарӧ, «Вӧр лэдзысь» газетӧ.
1932–1935 воясӧ И. Симаков велӧдчис Москваса рабфакын. 1934 воӧ пырис гижысь котырӧ да рабфак помалӧм бӧрас уджаліс гижысьяслӧн аппаратын. Пыр гажӧдлӧма ассьыс ёртъяссӧ. Со кыдзи та йылысь казьтывліс Г. И. Торлопов: «Ме бура тӧдлі Сим Ваньӧс, кор 1935 воын заводиті уджавны Коми книга лэдзанінын, редактируйті общественно-политическӧй литература. Издательствоса медся ыджыд комнатаас ми пукалім квайтӧн — нёль редактор да кык художник. Сэні джодж шӧрас вӧлі прӧстӧй ыджыд сьӧд пызан, писательяслӧн тайӧ став мебельыс. А писательяс Союзын и «Ударник» журналын уджалісны куимӧн. Союзнас и журналнас веськӧдліс Шыладорса Миш. Писательяс союзын сылӧн отсасьысьыс Сим Вань, а журналын — Выль Паш. Сим Вань вӧлі локтас удж вылӧ да вежоннас кыкысь бергӧдас пызансӧ мӧдар помнас. Ачыс зэв збыльысь шуас: «Но, талун кежлӧ писательяслысь уджсӧ лои перестроитӧма».
Кодкӧ кӧ сералігтыр шуас Сим Ваньлы: «Но, войдӧрлун на перестроитчин, а талун бара нин...», Сим Вань нюмъялігтыр вочавидзліс: «Гижысьясыд ӧд абу кын мыръяс. Олӧмыс водзӧ мунӧ, писательяслы оз позь сулавны да виччысьны. Колӧ олӧмыскӧд орччӧн восьлавны, ещӧ бурджык и пановтны олӧмсӧ, водзӧ туй йӧзыслы петкӧдлыны».
Тайӧс вӧлі шмонитӧм могысь шуӧ, а аслас уджын сійӧ зілис восьлавны олӧмыскӧд тшӧтш, некутшӧма кольччытӧг.
Гашкӧ, татшӧм шмоньяс вӧснаыс и медводдзаяс лыдын гижысь веськаліс дзескыдінӧ — пуксьӧдісны сійӧс 1937 вося моз 16 лунӧ. Сэки вӧля вылын на вӧліны Нёбдінса Виттор, Тима Вень, Жугыль, Изъюр Иван...
Музей фондъясын Сим Вань архивын эм коми литература историялы зэв дона да колана документъяс: снимокъяс, ки помысь лӧсьӧдӧм тетрадьяс, казьтылӧмъяс, справка, письмӧяс, война вывсянь шог юӧр.
И. Симаковӧс кык во видзисны сутуга сайын, 1939 воын моз тӧлысьӧ жӧ лэдзӧмаӧсь бӧр, пытшкӧсса делӧяс кузя комиссариат сетӧма татшӧм справка:
Гижысьлы сэки эз позь бергӧдчыны литературнӧй уджӧ, ковмис уджавны аслас томдырся специальносьт серти — сапӧг вуран мастерскӧйын. А сэсся пансис война, И. Симаков муніс фронт вылӧ, страналӧн лунвыв районъясӧ.
Сим Вань зэв ёна радейтлӧма гӧтырсӧ, письмӧясас гижӧ роч поэтъяслысь радейтчӧм йылысь кывбуръяс, эскӧ, мый локтас бӧр.
1942 вося кос му тӧлысся письмӧысь: «Сегодня 25 апреля. Пишу с фронта. Здесь уже тепло, можно уже купаться. Через 5 дней будет 1 Май. К Маю поручили мне выпустить «Боевой листок» нашего подразделения. Дорогая Анюта, за последние дни часто вижу во сне Вас и других родных, и особенно маму. Вы, очевидно, часто вспоминаете меня.
Когда получите это письмо, мне исполнится 7 (семь) месяцев как на фронте. За это время пережил много. Сердце стучало много раз при встрече с противником и прибавилась седина на голове... Сим Вань. 25/ІV-43г.»
Мӧд письмӧын гижӧ: «Анют, моя дорогая, моя надежда, моя любовь, не падай духом... Будем обмениваться мнениями до тех пор, покуда будем жить, дышать. А встретимся — сумеем устроить жизнь. Выпьем за здоровье живых, выпьем за упокой и вечную славу погибших. Выпьем за тружеников тыла и героев фронта. Вспомянем старину и наметим путь дальнейшей жизни, работы, учёбы и творчества...»
Письмӧсӧ помалӧ роч кывбурысь строкаясӧн:
«И не зря взываю я
К жёнам настоящим:
Жёны, милые друзья,
Вы пишите чаще.
Нет, товарищ, не забудь,
На войне жестокой.
У войны короткий путь,
У любви далёкий.
С приветом и глубоким уважением Сим Вань».
Сим Ваньлы эз удайтчы лэдзны ассьыс небӧг: медводз тайӧс торкліс шуштӧм 1937 во, сэсся дзикӧдз нин — мустӧм война. Сылӧн кывбуръясыс, тешъяс, пародияяс, статьяяс ловъя дырйиыс на петавлісны «Югыд туй», «Вӧрлэдзысь» да «Коми сикт» газетъясын, «Ордым» да «Ударник» журналъясын.
Сим Ваньлӧн олӧмыс вӧлі дженьыд, 37 арӧсӧн сійӧ пӧгибнитіс. Кӧть оліс сійӧ сьӧкыд олӧм, но век жӧ сӧстӧма да мичаа, сӧстӧм да мича олӧм вӧсна и сетіс ловсӧ.
