ПРОСА РОК
Ме дасӧд лун нин ола да уджала Лукабанядор вӧр участокын, гортсянь нелямынысь унджык верст сайын.
Участокыс пуксьӧма зэв гажаинӧ. Тані буретш ӧтлаасьӧны кык ю — дзик ӧткодьӧсь, ӧтпасьтаӧсь, сӧмын тай шуйгаыслӧн ваыс тӧдчымӧн сьӧдджык, нюр ва кодьджык. Татісянь, джуджыд мусюр йывсянь, зэв ылӧдз тыдалӧ — ӧтлаасьӧм бӧрас паськалӧм ю ковтысыс тыдалӧ, быттьӧ увлань лэччӧ и лэччӧ сійӧ, мӧдлапӧвса лӧзалысь пармаыс, кодлы, буракӧ, некӧн помыс абу.
Лукабанядорын сулалӧны кык кузьмӧс барак, котлопункт, кытчӧ ми котралам сёянла. Сэні жӧ, неыджыд вежӧсын, лавка. А казьтыштны кӧ и мукӧд стрӧйбаяссӧ, то эм тані нӧшта пила кесланін, кыр горулын пывсян да лыскысь вӧчӧм конюшня.
Со татшӧм и эм миян гажа Лукабанядорным...
Ме уджала тані статистикӧн. Кыдзи татчӧ веськалі? А сідзи жӧ. Миянӧ, гортӧ, ӧтчыд пыраліс тӧдса ныв да и шуӧ: Лукабанядорын пӧ корсьӧны уджалысьӧс. Дерт, уна сьӧм сэні он нажӧвит, но мыйкӧ да мыйкӧ век нин воыштас. Нянь карточка сетасны и... Мися, ветла, гашкӧ и босьтасны. И со тай, уджала нин.
Медыджыд начальникыс тані — мастер Анна Трисчетная. Сійӧ бур ногӧн сёрнитіс мекӧд, юасис, кыдзи да мый. Ме ставсӧ висьталі сылы: мамӧ, мися, тулыснас кувсис, а батьӧ война заводитчигӧн на усис.
Сійӧ дзугыльмыліс, ышлолалыштіс, сэсся и шуис меным: уджав пӧ.
Ме бӧр на вӧзйысьлі сылысь некымын лун кежлӧ гортӧ, мися, вокъясӧс кытчӧкӧ колӧ овмӧдны, куш ас кежаныс сьӧкыд налы лоӧ. Тьӧтка босьтіс найӧс ас ордас, видзышта пӧ, мый сэсся керан. Сэсся став рӧдняясӧй, коді сӧмын вӧлі, ӧтвылысь тӧбисны-лӧсьӧдісны меным ноп, и мӧдӧдчи ме зимогоравны...
Олам ми выльджык баракас — ӧд мый кӧть эн шу, а век нин начальство. Шуам, ме — статистик, сэсся пилостав Лёнька, уборщица Ксеня тьӧт, да нӧшта ӧти тыртӧм койка сулалӧ — десятниклӧн, коді лэччӧма комбинатӧ тӧлысся курсъяс вылӧ.
Миянкӧд орччӧн — барак шӧрын — контора. Сэні жӧ и олӧны мастерным да ещӧ ӧти нывбаба-десятник. А керка мӧдар джынъяс олӧны пӧрӧдчысьяс, кызвыннас вайӧм йӧз — кыськӧ мӧдӧдӧмаӧсь, а миянӧ вайӧдӧмаӧсь.
Мӧд баракас, а сійӧ миянлӧн серти ёна пӧрысьджык, олӧны колхозник-сезонникъяс. Веськыда кӧ шуны, на вотӧдз ме зэв ёна гажтӧмтчи — аслам сиктысь и вокъясысь. И эз кӧ вӧв Лёнька, гашкӧ, эськӧ бӧр лӧсышті гортӧ, сэтшӧм гажтӧм вӧлӧма ӧтнадыдлы тӧдтӧминад да тӧдтӧм йӧзыдкӧд овны... А колхозникъяс воисны миянкӧд орчча сиктысь, унаӧнӧс, торйӧн нин зонкаясӧс, ме бура тӧді. И накӧд кыдзкӧ гажаджык лои овнысӧ.
Но часлы, кыв-мӧд висьтышта мекӧд олысьяс йылысь.
Пилостав Лёнькакӧд ми ӧти арлыдаӧсь. И тушаясным ӧтджудждаӧсь, сӧмын сійӧ косньӧдджык, кыдзкӧ векньыдджык. Кымӧс вылас сылӧн — пӧлӧсӧн вундӧм волялысь сьӧд чолка, кодӧс век лӧсьыда шыльӧдӧ. А чужӧмсӧ Лёнялысь быттьӧ пызйӧмаӧсь беринӧн, гырысь и посни чутъяс пасьталаыс сярвидзӧны.
Ксеня тьӧт, уборщицаным, — пӧрысь нин, гӧрбыльтчӧма, косьмӧма, му кодь сьӧд чужӧма, син улас ӧшалӧны ва боль кодь лӧзоват мешӧкъяс, муніг-восьлалігас тайӧ больясыс Ксеня тьӧтлӧн ӧтарӧ век дзӧрӧны. Ксеня тьӧт миян Коми муӧ веськавлӧма комынӧд воӧ, коллективизация дырйи, Дон ю дорсянь. Ӧні, война вылын, сылӧн усьӧмны верӧсыс дай пиыс. Ӧні сійӧ куш ӧтнасӧн кольӧма. Абу жӧ ёна кокни да гажа олӧмыс Ксеня тьӧтлӧн.
Дзик мӧд кодь продавщицаным — Аня нима полячка. Сійӧ кызь кык арӧса, мичаник шыльыд чужӧма, тшӧг, вылын морӧсъяса. Аня, буракӧ, зэв ёна гажтӧмтчӧ зонъясысь. Ӧтчыд сійӧ друг топӧдіс менӧ морӧс бердас, муртса эз пӧдты. А аслас гажтӧмтчысь синъясыс висьталӧны: мый пӧ со тэысь, детинкаысь, тӧлкыс-а?..
Но регыд, буракӧ, тайӧ шогыс Анялӧн быри. Ӧтчыд сёрӧн рытнас ме аддзылі сійӧс кузь Македонкӧд ӧтлаын — найӧ вуджӧртісны берегдорса кыр улӧ дзебсьӧм пывсянлань.
А Македоныс — пӧрӧдчысь, олӧ миян керкаса мӧдар жырйын. Сійӧ зэв омӧля кылӧ, и сыкӧд сёрнитігӧн лоӧ гӧг вӧрзьытӧдзыд горзыны, либӧ кияснад ӧвтчыны. Та понда сійӧс и армияӧ абу босьтӧмаӧсь, кӧть эськӧ и кызь куим арӧса пӧрнӧй зон. Сідзсӧ сійӧ зэв статя морт, ыджыд тушаа, ён. Да и бур вӧралысь.
Удж менам абу нин сэтшӧм сьӧкыд.
Рытнас десятникъяс сетӧны меным сводка: мый вӧчӧма лунтырӧн, коді мыйта вӧчис. Ме ӧтлаӧда ставсӧ, лӧсьӧда ӧтувъя сводка да мӧдӧда лесопунктӧ. Рытывбыд жӧ эськӧ колӧ зунясьны да. А луннас лӧсьӧдалышта табельяс, выльысь прӧверита тӧрытъясӧ. Буракодь нин велалі тшӧті мольясӧн колскӧдчыны, дерт, унаысь на сорсьыла. Пӧшти быд лун ветлывла Лёнька дінӧ пилоставняӧ, отсася сылы, либӧ сёрнита Пансопей пӧлькӧд, коді конюкалӧ колхозникъяслы.
Ӧтчыд муна вӧлі пилоставняӧ, а паныд варгыльтӧ тайӧ пӧльыс, чим гӧрд тошка. Казяліс менӧ, нюмъявны пондіс:
— Но, тайӧ Ӧндрей да! Здорово...
— Дедуш, — шуа, — ме абу Ӧндрей, а Федя.
Вӧлӧмкӧ, сійӧ батьӧӧс зэв бура тӧдлӧма ичӧтысяньыс. А тэ пӧ, шуӧ, нач батьыд кодь.
Меным век любӧ лолывліс, кор менсьым казявлывлісны мыйкӧ ӧткодьӧс батьӧкӧд. И, буракӧ, та вӧсна Пансопей пӧльыс кыдзкӧ первойсянь мусмис меным. Ми сыкӧд частӧ пукавлывлам конюшнябердса сушилкаын, коді дзоньнас йиджтысьӧма вӧв пӧсь дукӧн да сийӧс-дьӧгӧдь дукӧн. Дед висьтавлӧ меным коми йӧзлӧн важ олӧм йылысь, вӧралӧм йылысь, воддза германскӧй война дырйи воюйтӧм йылысь. А ме азыма кывза, йӧзыдлысь бура висьтасьӧмтӧ меным век окота кывзыны.
Тӧлыс сійӧ вонас пуксис водз. Талун со ноябр кызьӧд лун на и эм, а пидзӧсӧдз нин лым. И кӧдзыдъяс нин казьтыштісны ас йывсьыныс.
Но талун меным не таӧдз. Талун менам зэв кывкутана луныс — медводдзаысь понда вӧчны декаднӧй сводка. Сымда удж! А кадыс зэв этша — дас час рыт кежлӧ мед сводкаыс вӧлі нин лесопунктын, Лукабанядорсянь дас вит верст сайын.
Меным колӧ петкӧдлыны дас лунъя уджсӧ быдса участоклысь. Кӧні уджалӧ сё ветымын сизим морт да нелямын кӧкъямыс вӧв. Со кутшӧм вын!
Мыйӧн сӧмын йӧз воисны вӧрысь, ме понді тэрмӧдлыны десятникъясӧс — вай, мися, ӧдйӧджык арталӧй, мый тіян эм.
Чукӧрті став сведениеяс да и пукси пызан сайӧ.
Велавтӧгыд абу на и кокни вӧлӧм декаднӧй сводкатӧ вӧчны. Ӧд кымын сортимент! Помтӧм! Медся дона, ценнӧй вӧрыс — АВИО, ПАЛУБНИК, ПОНТОННИК, СУДОЛЕС; сэсся куим сорт пиловочник (быд сорт колӧ гижны торъя грапаӧ), сэсся строевӧй, рудстойка, пробс, баланс, шпальник, потш, соб. нужды да сідз водзӧ. И быд сортиментлысь колӧ артавны не сӧмын кубометр лыдсӧ, но тшӧтш и кымын кер. Сэсся мед тыдаліс, мыйта пӧрӧдӧма вӧрсӧ да мыйта кыскӧма, кымын морт да вӧв уджалӧма, а кымын абу уджалӧма. И уна-ӧ вӧлӧма висьысь.
Ӧти кывйӧн кӧ, колӧ вӧлі йӧзыслысь да вӧвъяслысь уджсӧ сэтшӧм ногӧн вуджӧдны кабала вылӧ, медым ыджыд начальстволӧн синъяс водзӧ ясыда сувтіс ставыс. Мед сійӧ, начальствоыс, кабала вылас видзӧдігӧн аддзис миянлысь уджнымӧс аслас ки пыдӧс вылысь моз.
И ставсӧ тайӧс меным колӧ вӧлі тӧрӧдны куш ӧти лист вылӧ!
Ме грапиті ыджыд лист да сэтчӧ вуджӧді быд лунъя вӧчӧмторсӧ. Сэсся и понді артавны судта ног и вомӧн ног. Ӧтчыд артала столбиксӧ — каяс ӧти лыдпас. Мӧдысь тшолкӧда — мӧд ног нин петкӧдлӧ тшӧтіыс. Бара выльысь понда тэчны — бӧр первой лыдпасыс артмӧ.
Кодыс нӧ на пиысь збыльыс?
А кадыс котӧртӧ-мунӧ. Ме видзӧдлывла стенын точкысь часі вылӧ и быд видзӧдлӧм бӧрын пыр ёнджыка и ёнджыка шонала. И нӧшта на ярджыка понда школӧдчыны тшӧтілӧн ылӧдчысь мольясӧн. А ачым нин дась кевмысьны налы...
Медбӧрын ме шуи аслым: мися, тадзи кӧ кута и водзӧ шыбласьны, немтор ог удит вӧчны. Вай жӧ, мися, быд грапа ӧтчыдысьӧн сӧмын понда артавны, но тэрмасьтӧг. Гашкӧ и скодитчас ӧтар и мӧдар. Сідзи и понді вӧчны.
Гоз-мӧдысь сюйліс юрсӧ мастер, тӧждысьӧмӧн юасис: «Но, кыдз-мый тэнад? Артмӧ оз?» — «Артмас!» — воча эскӧда ме сійӧс, кӧть эськӧ и сьӧлӧмӧй ёнакодь дільквидзӧ.
Сэки тайӧ сводкасьыс главнӧйджыкыс нинӧм сэсся эз вӧв меным олӧмас...
Медбӧрын став итогъяс вӧлі вӧчӧма, ӧтар и мӧдар. Ме понді тэчны главнӧй лыдпассӧ, коді, ичӧтик шоръясысь ыджыд ю моз, ӧкмис-чукӧрмис уна сё лыдпасысь.
Кер лыдыс артмис — 28 242. А кубометрыс — 2697,32. Со кутшӧм лыдпасъяс артмисны! Ӧні колис сӧмын прӧверитны найӧс. Менам тіпкыштіс сьӧлӧмӧй, тіралыштіс киӧй. Пукті медбӧръяысь тшӧті вылӧ. Ур-ра! — кер лыдыс скодитчис: кузя ногыс и сувтса ногыс. Артмис!
Тайӧ вӧлі дивӧсьыс-дивӧ кодьӧн... Ӧд ме туяси-вои тайӧ лыдпас дінас быдладор боксянь. И век жӧ аддзи сійӧс, ӧтнассӧ... Да, дзик ӧтнассӧ!.. Ог тӧд, вӧлі-ӧ кодкӧ меысь шудаджыкыс сійӧ здукъясас.
Но меным водзджык на радлынысӧ — колӧ на тӧдмавны, скодитчас-ӧ кубометр лыдыс. Ӧд буретш тайӧ лыдпасыс и медся главнӧйнас лоӧ, кер лыд сертиыд ыджыдджыкӧн.
Ме тэчи, и менам ыркмунліс морӧсын. Артмис 2691,32. Кӧні нӧ квайт кубометрыс, кытчӧ найӧ вошисны?.. А сэсся ме понді такӧдны ачымӧс: «Нинӧм, буракӧ, медбӧръяысьсӧ сорси». Арталі выльысь — бара оз тырмы, бара жӧ сымда. Кӧть сэсся бӧрд. А мый нӧ? — абу ӧд шутка, колӧ вӧлі водзсянь ставсӧ выльысь артавны. Ме бара уськӧдчи тшӧті вылӧ. Но ёна тэрмасьӧмла да ыззьӧмла сэні кутісны петны дзик мӧд, тӧдтӧм лыдпасъяс.
А кадыс нин ӧкмысӧд час. Меным колӧ на выльысь гижны сводкасӧ, мичаджык бумага вылӧ...
Шог и гажтӧм лоис меным. И дзик ӧткаӧн да эновтӧмаӧн пондылі кажитчыны ачым аслым...
А сэсся друг думышті: «Гашкӧ, оз и казявны?» Вай жӧ ме лӧсявтӧм лыдпассӧ гижа сідзи, мед сійӧс позис чайтны и СИЗИМӦН, и ӦТИӦН. Найӧ жӧ пӧшти ӧтмоз гижсьӧны. Мыйкӧ мында падъялыштӧм бӧрын ме мичаа-мичаа гижи сӧстӧм лист вылӧ:
СВОДКА
Спо выполнению декадного плана л/участком Лукабанядор с 10/ХІ по 20/ХІ-1944 г.
Тайӧ юр ним улас листсӧ лӧсьыда визьйӧдлі: мукӧд визьыс кызджык, кык пӧвста, мукӧдыс ӧти пӧвста. Ӧти клеткаяс гырысьджыкӧсь, мӧдъяс — посниджыкӧсь: буретш сэтшӧмӧсь, кутшӧмӧсь колӧны лыдпаслӧн тӧдчанлун серти. Медбӧрын ме вуджӧді выль сводка вылӧ став лыдпасъяссӧ да и помалі со мыйӧн:
Мастер л/участка Лукабанядор (Трисчетная)
Статистик л/участка Лукабанядор (Мелехин)
Ме дыркодь нимкодяси аслам кырымпасӧн. Став шыпасъяс пӧвстысь сэні позьӧ вӧлі сӧмын казявны «Ф», мукӧдыс вӧлі кысьӧмаӧсь ӧта-мӧдныскӧд гӧгӧрвотӧм чукыль-мукыльясӧ. Сійӧ и бур! — радлі ме, сы вӧсна мый дзоньнас кырымпасӧй кажитчис зэ-эв мӧрччанаӧн, быттьӧ сійӧс пуктӧма ыджыд начальниклӧн киыс. Татшӧм кырымпаснад абу и яндзим служак нимтӧ новлӧдлыны...
Сэсся ме петкӧдлі сводкасӧ мастерлы. Анна Трисчетная ошкис менӧ: лӧсьыда пӧ вӧчӧмыд. Кырымаліс да и мӧдӧдіс важӧн нин виччысьысь нарочнӧйкӧд лесопунктӧ.
Сы бӧрын ме вӧлись пукси ужнайтны. Сёянсӧ меным водзджык нин Лёня вайис, кор казяліс, мый меным некор весиг юрӧс гыжйыштны. Ачыс ӧні сійӧ пилоставняын, сылӧн тай уджыс сэтшӧм — кӧть войбыд кеслысь, но асыв кежлӧ пилаяс мед вӧліны дасьӧсь. Сьӧкыд жӧ эськӧ мортыдлы да. Мунны да, буди, бара отсыштны сылы мый верма-а...
Пилоставняын шоныд и югыд, тані ломалӧ участокын медъюгыд лампаыс — десятилинейнӧй, стеклӧа. Чорыда кылӧ кӧрт пилипызьлӧн шомакодь дукыс. Стенӧ тувъялӧм паличьяс вылын ӧшалӧны сьӧкыд рамаа югъялысь лучковкаяс. Унджыкыс вижов спайкааӧсь нин, не ӧти пӧв йитлӧмаӧсь.
Лёнька мышкыртчӧма да зунясьӧ лучковка весьтын, кодӧс гатшнёвтӧма ӧшинь кӧсякӧ тувъялӧм тасъяс вылӧ, да, пу воропа напилоксӧ кыкнан помсяньыс кутіг, ёна личкӧмӧн гилскӧ-кеслысьӧ. Пилоставняыс дзоньнас тырӧма кезйӧдлан гилскӧмнас.
Кутшӧмкӧ сюсь вежӧра морт думыштлӧма лучкӧвӧй пиласӧ. Некымын пинь йылаӧсь, вундысь-уджалысьяс, а сэсся мунӧ содтӧд пинь, отсасьысь пыдди, «М» кодь. Сылӧн могыс — идравны вундассьыс пилипызьсӧ, медым пилаыс кокньыдджыка ветлӧдліс. И кеслыссьӧ тайӧ пиньыс оз мукӧд мозыс — оз боксяньыс, а вылісяньыс. Лӧсьыда думыштӧма кодкӧ...
— Но, помалін? — юасьӧ Лёнька назгыськодь гӧлӧснас.
— Да... мӧдӧдім нин. — Ме кӧсъя висьтавны, мый квайт кубометр вылӧ эз лӧсяв, но ог нин висьтав. Мися, эг нин сэтшӧм ёна ме и ӧшыбитчы. Мый нӧ сійӧ квайт кубометрыд, сы ыджда лыдпасъяс дырйиыс? Тшак ва!..
— И ӧнӧдз на пыр артасин? — юасьӧ Лёнька.
— Да-а...
— Но жӧ тэнад и удж... Юрыд шӧри потны вермас...
— Тэныд абу жӧ ёнасӧ юмов, — шуа, — войбыд пилаястӧ гилскыны.
— Ёна тай! Сы пыдди оз нин ков юртӧ жуглыны — кырымнад толькӧ вӧрӧд! — Лёнька пыркнитӧ волялысь пӧлӧс чолканас.
— Вай мыйкӧ отсышта, — кора ме сылысь.
— На, фуганит этайӧ пиласӧ, абу кӧ дыш.
Фуганитны — сійӧ лоӧ пӧвтор пытшкӧ лӧсьӧдӧм напилокӧн визьгыны-шыльӧдны пила пинь йывъяссӧ, мед найӧ лоины ӧтсудтаӧсь. Сэсся сы бӧрын нин вӧлись кеслыны. Та бӧрын пилитчигад вундасыс лоӧ веськыд, шыльыд, и пилаыс кокниа живкйӧдлӧ. Ме гилска-визьйӧдла фуганокӧн, а юрын быттьӧ желлясьӧма: «Казяласны оз менсьым ӧшыбкасӧ?»
— Федя? — друг шыасьӧ Лёнька тӧдтӧмкодь гӧлӧсӧн.
— Мый нӧ? — чошкӧдчышта ме.
— Тӧдан мый... Колхозса зонъяс меным висьталісны... Ми пӧ вовсю нывъяскӧд узьлам... Мый пӧ ті Федяыдкӧд зевайтад...
— Дугды!.. — шуа сылы, а ачым кыла, кыдзи ыпнитӧ вирӧй. Колхозса зонъясыс миян кодьӧсь кымын жӧ — дас вит да дас квайт арӧсаӧсь.
— Збыль но, мый нӧ меным сӧрнысӧ... — дузгӧдчӧ Лёнька. — Зонъясыс шуӧны: сэтшӧм пӧ лӧсьыд, кор водан орччӧн, кор нылыс топыда сывъялас тэнӧ...
Кывза ме Лёнькаӧс да быттьӧ ог и кыв. Менам мыйлакӧ весиг кусӧ лов шыӧй. Сэсся эг и казявлы, кыдзи дугдыссьӧма фуганитӧмысь.
— А кор пӧ нылыс топӧдас да окыштас, сэки пӧ свет вывсьыс ставыс вунлӧ. — Лёнька быттьӧ нуӧдӧ менӧ ловтӧ шымыртысь гусяинӧ, код йылысь бӧръя каднас ме и ачым нин пӧся мӧвпавла, но некодлы на, некор эг лысьтлыв шуны кывмӧн.
— А мый нӧ эськӧ миянлы не видлыны тшӧтш? — водзӧ ёсьтӧ Лёнька, и менӧ пӧшти нин шатлӧдлӧ сылӧн кывъясысь. — Нывъясыс тай зэв уна эмӧсь, бӧрйы кодӧс колӧ...
— Эмӧсь эськӧ да... — шуа ме, а сьӧлӧмӧй нӧйтчӧ, сьӧлӧмӧй дась чашвартны морӧскудӧс. — Эмӧсь эськӧ да... Сӧмын сибӧдасны-ӧ найӧ миянӧс?..
— А вай ӧні жӧ петалам пукавны баракас! — дзикӧдз ыззьӧ Лёнька.
— А пилаясыд нӧ?
— Тайӧ менам медбӧръя нин.
— Сідзкӧ, петалам инӧ...
Сійӧ баракас, кӧні олісны колхозникъяс, ме неӧтчыд нин волывлі — зонкаяскӧд картіасьны да мый да. Но нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс мекӧд эз вӧв. А ӧні... Ӧні восьлалі быттьӧ мырдысьӧн, быттьӧ ёна мыжмӧм морт, кӧть эськӧ и сьӧлӧмӧй ёна кыскис сэтчӧ. Ме ӧні и полі пырнысӧ баракас, и яндзим вӧлі...
Баракас тӧдса серпас. Шӧрас — зэв кузь пызан кокшаяс вылын, бокъясас — векньыдик кӧрт койкаяс, стенлань юрӧн. Пыранінсянь шуйгаладорын сулалӧ ыджыд ва пельса, веськыдладорын — жара ломтысьысь плита пач, код гӧгӧр — увсяньыс выліӧдзыс! — ӧшлӧма косьтыны кӧтасьӧм кӧлуй — гынъюръяс, гачьяс, нямӧдъяс, юбкаяс, фуфайкаяс. Кӧлуй пырыс весиг и пачыс омӧля тыдалӧ. Став тайӧ добрасьыс нырад зяткӧ пӧсь дук, ывласьыс пыран да, муртса оз пӧрӧд кок йывсьыд...
Пызан помъясын став вынсьыныс дзулъялӧны семилинейнӧй лампаяс, стеклӧтӧмӧсь. Йӧзлӧн ужнайтсьӧма нин, и быдӧн вӧчӧ, кодлы мый абу дыш: ӧтияс дӧмсьӧны, мӧдъяс картіасьӧны печикысь, а коді и шкоргӧ нин крӧвать вылын, сьӧкыд удж вылын ёна мудзӧма да.
— А-а, жӧникъяс воисны! — медводзӧн казяліс миянӧс да кыз гӧлӧснас шыасис Ыджыд Домна, сылӧн койкаыс вӧлі медматын пыранінын. — Эй, тьӧщаяс, донаяс, вай жӧ дзожкнитӧй кӧвдум!
— Но, шуан жӧ тэ мый оз ковсӧ! — пырысь-пыр шыасис Лёнька, быттьӧ нач сы йылысь и думайтӧма, кыдзи эськӧ бурджыка вочавидзны Домналы. — Кутшӧм нӧ кӧвдум — рытын? Самӧкуртӧ лэпты! — горзӧ ёртӧй, а аслас беринъясыс сідзи и югзьӧны.
— Но беринӧсь дявӧл, сюсь тай тэ вӧлӧмыд! — код тӧдас, ошкӧ али дивитӧ Лёнькаӧс Домна.
Сійӧ чеччис койка вывсьыс да сувтіс миянкӧд орччӧн — ми Лёнякӧд ӧдва пельпомӧдзыс лоам сылы. Тайӧ Домнаыс уджалӧ сӧвтчысьӧн. Ягас пӧ сійӧ гежӧда и босьтлывлӧ зорсӧ киас — унджык керсӧ сідзи и няркӧдӧ-лэпталӧ додьясӧ.
— Сюсь вӧлӧмыд, дарӧм пыста кодь, — сёрнитӧ Домна Лёнька вылӧ пӧтӧлӧк дорсянь видзӧдіг. — Томджык кӧ вӧлі, кавалерӧн эськӧ вӧчи тэнӧ. Пондін эн эськӧ менӧ радейтны?
— Мый нӧ эгыс, — оз сетчы Лёнька, — мышка пос кӧ водзвыв лӧсьӧдін... Сытӧг ӧд сьӧкыд лоӧ тэнӧ любитнытӧ.
Барак тырӧн серӧктӧны.
И ачыс Домна тшӧтш нюмрӧдлӧ вомсӧ.
А ме видзӧда сылӧн ыджыд мыгӧр вылӧ, ыджыд ныра кузьмӧс чужӧм вылӧ и виччысьтӧг думышта: а ӧд тайӧ баракса став мужичӧйсьыс сійӧ медъёна мунӧ мужикыс вылӧ... Сы вӧсна мый став мужикыс миян кодьӧсь да Пансопей пӧль кодьӧсь кымын.
А Домнаыс нин менӧ заводитӧ куштыны:
— А тэ нӧ мый он шыасьлы, жӧник?
— Кыдзкӧ быттьӧ абу лӧсьыд сьӧла гоз костад сюйсьыны, — шуа ме, а ачым кыла, кыдзи пӧся ыпнитӧны пельясӧй.
— Хо-хо-хо!.. — гӧрдлӧ гатшӧн куйлысь Пансопей пӧль. — Домнаыс нӧ — сьӧла... Бур сьӧла!.. Сизим пуд вернӧя лоас, кӧть и абу нин важ моз яя. Тэ, Педӧр, сет сійӧс пилоставыслы, лӧсьыд гозъя лоӧ...
Менӧ крукыштӧ сой пӧлӧд Ласей Зоя — ар кызь кыка, гӧгрӧс чужӧма, ёсь синма ныв.
— Федяӧс ме некодлы ог сет! Ачым понда быдтыны жӧник вылӧ.
Менам пондӧны сотчыны тшӧтш и бандзибъясӧй, зэв жара ыпъявны, но абу жӧ окота сетчыны Зояыслы. И ме шуа сылы:
— Хы, быдтыны... А ме, гашкӧ... дась нин да?..
— Да-а?! — Зоя друг бергӧдчӧ меланьӧ чужӧм на чужӧм, руд синъясыс югъялӧны. — Да-а?.. А тэ докажит!
— Докажит! — горзӧны гӧгӧр.
— Кыдзи нӧ? — бӧбъяла ме.
— А окышт менӧ! — шуӧ Зоя. Чангыля ныра чужӧмыс сылӧн матын-матын; и ачыс сійӧ — шыльыд да гӧгрӧс — дзик орччӧн, и сэтшӧма шызьӧдӧ менӧ.
И ог тӧд ме, мый колӧ вӧчнысӧ меным. Лёнька куньтыралӧ синсӧ: давай пӧ! А кыдзи нӧ давайыс? Мый первой колӧ вӧчны та могысь? Кыдзи нывлӧн вом дорӧ матыстны ассьым вомӧс? Оз-ӧ кут мешайтчыны нырӧй?
— Слабо! — горзӧны гӧгӧр. Но яндзимӧй менам вынаджык тайӧ горзӧмсьыс.
Ог тӧд, мый эськӧ лои сэні, эз кӧ пыр баракӧ миян керкаын олысь Македон.
— Эй, писар! — шуис сійӧ ме вылӧ наяна видзӧдіг, — пызйы гортад — тэла, баринла моз, чӧлӧй вӧла воӧма.
— Кутшӧм вӧла? — горзӧмӧн юася пельтӧм мырлысь.
— Кутш кодь сера, варыш кодь борда, — шпыннялӧ сійӧ, — котӧрт, сійӧс тӧд.
— Сідзи тай нӧ эн и докажит, Федя! — дінын век на вильшасьӧ Зоя.
— Йӧз дырйиыд тӧлкыс абу... — дорйыся ме.
— Сідзи, сідзи, Педӧр! — кыла, бара на гӧрдлыштіс Пансопей пӧль. — Йӧз дырйиыд толькӧ асьтӧ мыйкӧкертан.
Ывлаӧ ми петам Лёнькакӧд ӧтлаын. Сійӧ тӧждысьӧмӧн юасьӧ:
— Мый нӧ эськӧ лоӧма, Федя?
— Час, тӧдмалам. — Ме кӧть эськӧ и, мода вылас, збояла, но сьӧлӧмӧс пиньӧн-гыжйӧн йирӧны...
Миян барак водзын сулаліс сьӧд кӧшӧваӧ доддялӧм вӧла. Мыйӧн казялі сійӧс, пӧсьӧ и кӧдзыдӧ шыбитліс — ӧд тайӧ кӧшӧваыс начальниклӧн.
Котӧрӧн пыри мастер ордӧ, сэні тьӧтка пукалӧ, курьерыс, пася, весиг шальсӧ абу разялӧма.
— Федя, тэ сводкатӧ лючки-ӧ вӧчин? — юасьӧ Трисчетная, а чужӧмыс аслас повзьыштӧма жӧ.
— Да быттьӧкӧ лючки... А мый?
— Со тай начальникыд ассьыс вӧвсӧ тэла мӧдӧдӧма... Ӧні жӧ пӧ статистиксӧ Лукабанядорысь вайӧдӧй... Тэ, зонманӧй, босьт ассьыд табельтӧ да кайлы, мый сэсся керан, гашкӧ и дзугсис кытікӧ...
— Но... — сӧмын и шуа ме да муна лӧсьӧдчыны.
Меным зэв гажтӧм и яндзим. И сэтшӧм неокота кайны лесопунктӧ.
— Федя, тэ эн пов, — ышӧдӧ менӧ Лёнька, вӧв доддьӧ колльӧдігмоз. — Олӧмад ӧд мыйыс оз овлы да... Оз сёй сійӧ тэнӧ, кӧть и дзугсьыштіс кыткӧ...
Сёйныд, дерт, гашкӧ, и оз сёй, мӧвпала ас кежысь, но и оз жӧ юрсиӧд шыльӧдны кор сійӧ менӧ. Тӧдам, кутшӧм сійӧ морт. Сідз-тадз вылад сійӧ оз мӧдӧд ассьыс вӧвсӧ...
А вердаса ыджыд вӧв шуркйӧ-нуӧ миянӧс вильыдмӧм нин тӧвся туйӧд. Ӧтарын и мӧдарын зумыша сулалӧ лымйӧссьӧм шугрӧм вӧр. Лӧнь, кылӧ сӧмын додь сювъяслӧн дзуртыштлӧмыс, да кадысь-кадӧ корснитлас вӧвным.
Менам сьӧлӧм вылын пемыд вой жӧ. Ме пола начальникысь. Стрӧг морт сійӧ. Вывті стрӧг. Весиг и овыс сылӧн — Глотов. Ме дырйи нин ӧтчыд сійӧ воліс миян участокӧ да мыйыськӧ бон-бус пиняліс мастернымӧс, бӧрдтӧдзыс бабаыдлы лоис. А ӧд сійӧ абу ме моз шег кутшӧмкӧ, а — мастер!.. Меным, буракӧ, бӧр ковмас гортлань веськӧдчыны, сы дыра и служиті...
А быттьӧкӧ и велалышті нин ме тані, удж дінӧ и йӧз дінас.
И эг нин понды сэтшӧма гажтӧмтчыны...
Окма жӧ эськӧ да, абу жӧ нин колӧма мӧдӧдны сэтшӧм сводкасӧ.
Сёрмӧмысь полі, а со кыдзи ставыс бергӧдчис...
— Ёна скӧр вӧлі Глотовыд, кор мӧдӧдіс тэнӧ? — юася ямщиклысь.
— Горзынытӧ сійӧ кужӧ, оз ков велӧдны, — шуис нывбаба и бӧр ланьтіс.
Вӧлі нин вой шӧр гӧгӧр, кор ми воим лесопунктӧ. Табельӧс киын кутіг, тіпкысь сьӧлӧмӧн воськовті ме начальник кабинетӧ.
Глотов пукаліс пызан саяс — косіник, сьӧдов, гырысь сьӧд синъяса.
— А-а, воин, деятель! — зывӧка шуис сійӧ, кӧш пасьта синъяснас менӧ кодзлаліг. — Пукав да виччысь сійӧс татӧні... — Сэсся тай кыдз равӧстас гӧлӧс тырнас: — Мый чӧрт вылас сюйсян должность вылас, сямыд кӧ абу!
Виччысьтӧмысла став вир-яйӧй менам сыркмунліс, и казялі, кыдзи кок кусыньясысь лекыс бырис. Мыйлакӧ мӧвпыштсис: «Кыдзи со бара йӧзыс татшӧм ыджыд начальникъясӧдзыс воӧдчӧны-а?»...
Сэсся кыдзкӧ-мыйкӧ лӧньӧдышті ачымӧс да раминика юалі:
— Мый нӧ лоӧма, Ермолай Арсентьевич?
Воча кыв пыдди Глотов сьӧлӧмсяньыс дӧжныштіс зэв мисьтӧм видчан кыв, а сэсся, буракӧ, и дзикӧдз мыніс сылӧн кутӧдыс.
— Вый лоӧма! — «Мый лоӧма?»... Ставсӧ дзугӧмыд, бӧлбан омӧлик! Быдса квайт кубометр оз скодитчы сводкаас! Гашкӧ, тэ содтін найӧс? Чӧрту, мед нин эськӧ пес кӧ содтін! А «авио» кӧ? Вед тайӧ вӧр йывсьыс кӧ ме юӧрта, а сэсся оз кӧ сійӧ ло, сэки менсьым юр кучикӧс кульыштасны! Гӧгӧрвоан али он тэ тайӧс?! — и бара на гартовтіс татчӧ мисьтӧм ёрччан кыв.
— Ме нинӧм эг содтав, — зумыша шуи ме, кор Глотов косталіс сёрнинас. Менам полӧмӧй пондіс бырны, сы вӧсна мый тшӧтш заводиті скӧрмыны. Мися, ыджыд тай мыж вӧчи, мед тадзи горзыны ме вылӧ. — Немтор ме эг содтав ни чинтав, и нинӧмла лёк пон моз эравны ме вылӧ...
— Ещӧ тай и нявзан сэні!
— Асьныд эн горзӧй дай!..
— Ла-аньт! — дзикӧдз этшсьыс петіс Глотов да муртса эз пӧрӧд пызансӧ.
Но ме ньӧти нин эг пов сыысь. Ачым аслым шуи: мися, ӧні меным сідз и тадз нин не уджавны тані, вӧтлас Глотовыс. Но ме кӧть, бӧръяпомыс, ачымӧс талявны сылы ог сет — бать али коді сійӧ меным, тадзисӧ горзыны...
Ме восьтылі нин вомӧс шуны мыйкӧ ёсьджыкӧс да соладжыкӧс, но эг удит: кабинетӧ пырис кок под улӧдзыс пася, зэв кузь тушаа мужичӧй. Чужӧмыс Глотовлӧн кодь жӧ косньӧд, но кузьмӧс, быттьӧ вӧвлӧн, щӧка лыыс тшӧтшыд ныра сапӧглӧн кодь. Пырысьыс видзӧдліс посньыдик лӧз синъяснас первой ме вылӧ, сэсся Глотов вылӧ да кутіс пӧрччысьны. Юаліс топыд гӧлӧсӧн:
— Мый нӧ тані ті керсянныд, кутшӧм спектак ворсанныд? Ывла вылӧдзыс кылӧ...
— Со тай сулалӧ деятельыс, — важ моз на зывӧка, но лӧня нин шуис Глотов. — Декаднӧй сводкасӧ чистӧ дзугӧма.
— И некыдз оз позь веськӧдны? — юаліс пася морт.
— Код тӧдас... Сеті тай аслам статистиклы-а, — шуис Глотов, сэсся горӧдіс: — Роза!
Кабинетӧ пырысь-пыр жӧ тюркнитіс кызіник том нывбаба — лесопунктса статистик.
— Но мый, видзӧдлін? — юаліс начальник.
— Да, сюрис ӧшыбкаыс. Со этайӧ грапаас дзугӧма куим куб, сэсся этатӧн куимӧс жӧ...
— И тайӧ став дзугӧмыс?.. — юаліс тӧдтӧм морт, кузь чуньяса косіник кинас менам сводка вылӧ индӧмӧн.
— Да-а... — раминика шуис нывбаба.
Меным друг зэв забеднӧ лои, курзис горшӧй, виччысьтӧг чепӧсйис синва. Ме крута бергӧдчи да уськӧдчи ӧдзӧслань, но тӧдтӧм морт ыджыда воськовтіс да кутіс менӧ кузь кияснас.
— Но-но, статистик, вай сулавлы. — Сійӧ кутіс менӧ фуфайкаӧд, а ачыс, буракӧ, видзӧдіс начальник вылӧ, сэсся и чорыдакодь шуис: — Ноко, вай кольлӧй миянӧс кыкӧнӧс.
Глотов да статистик петісны. Тӧдтӧм морт пӧрччис тшӧтш и шапкасӧ, мый вӧсна сылӧн чужӧмыс лои быттьӧ нӧшта на кузьджыкӧн, пуксьӧдіс менӧ аскӧдыс орччӧн пу диван вылӧ.
— Но, вай тӧдмасям! — шуис кыпыда. — Ме лоа леспромхозса директорӧн, Лобанов Иван Петрович...
— Да-а?! — горӧдсис менам. Ме дзикӧдз шай-паймуні... Колӧ жӧ — ачыс директор! Ой-ой-ой мый ыджда морт... Сэсся, джӧмдалігтыр, кыдзкӧ-мыйкӧ воча шуи жӧ:
— А ме — Федя Мелехин... Ме, директор ёрт, дас лун уджалі статистикӧн Лукабанядорын... Ме сёрмӧмысь полі... Ме эг удит дзоньнас сводкасӧ выльысь артавны...
— Со тай кыдз. Гӧгӧрвоана. Мӧдысь кежлӧ сюсьджык да тӧлкаджык лоан. Тэ, дона пи, татшӧм сводкаяс кежлад водзвыв дасьтысь — мый позьӧ, лунсяньыс артав, сэки рытнас и кокниджык лоӧ, сӧмын бӧръя лунсясӧ и кольӧ содтыны важ дінас... А дзугавнытӧ да торкавнытӧ некыдз оз позь миянлы, кадыс абу сэтшӧм...
Директор сёрнитӧ мекӧд тадзи, а ачыс тшӧтш быттьӧ мӧдтор йылысь думайтӧ.
— Мелехин, шуан? Хм... А батьыд тэнад эз-ӧ пӧрӧдчыв коркӧ?
— Пӧрӧдчыліс...
— Войнаӧдзыс Сыктывкарӧ эз ветлы? Ударникъяслӧн слёт вылӧ?
— Ветліс... Зэв мича кӧрт конькияс на миянлы вайліс сэтысь... Сиктын некодлӧн сэтшӧмъясыс эз вӧвны...
— А сэсся сійӧс бӧрйылісны сельсӧветса председательӧн?
— Бӧрйисны, бура уджалӧмсьыс! — горӧдсис менам. — Сідзи и вӧлі!
— А ӧні кӧн-мый сійӧ?
— Война вылын виисны, важӧн нин...
— Со тай... Тӧдлі ме сійӧс. Ён морт вӧлі, тӧдчана морт... А мамыд нӧ?
— Мамӧ таво тулыс кувсис...
— Со тай... Ок, беда... Фронт вылын война, и тані, тылын, война жӧ... А тэ нӧ мый, куш ӧтнадӧн сэсся колин?..
— Эг... Нёльӧнӧсь ми. Ме медыджыдыс...
— Нёльӧнӧсь?!. А кӧнӧсь нӧ мукӧдыс?
— Чоюкӧс, медічӧтсӧ, детдомӧ сетім, а кык вокыс сиктынӧсь, велӧдчӧны. Тьӧтка ордӧ нуӧді найӧс.
— Со тай... А кысянькӧ нӧ нянь карточкаяс кӧть сетӧны оз вокъясыдлы?
— Оз... кутшӧм карточкаяс... код нӧ сетас... Корсюрӧ тай колхозысь мыйсюрӧ чуктӧдыштлӧны. Зэв гежӧда...
— Гӧгӧрвоана. — Лобанов сьӧкыда чеччис, босьтіс Глотов пызан вылысь еджыд кабала лист, мыччис меным.
— На гиж заявление. Сэтшӧмтӧ-сэтшӧм директорлы. Гиж: сы вӧсна, мый батьным усис фронт вылын, а мамным кувсис, а ме уджала ӧтнам да лоа семьяын медыджыдӧн, лоа ичӧтджык вокъяслы бать пыдди, — та вӧсна кора сетны аслам иждивенецъяслы нянь карточкаяс.
— И, чайтанныд, сетасны? — синъясӧс паськӧді ме.
— Дерт жӧ, — шуис директор. — Кыдзи нӧ оз сетны. Тэ вай гиж, гиж...
...Аскинас, кӧть эськӧ и эз на вӧв тӧлысь пом, нянь карточкаяссӧ ме мӧдӧді нин вокъяслы.
Со кутшӧм шудаӧн лоис медводдза декаднӧй сводкаын менам сорасьлӧмӧй. Кӧть сэсся быд декадаӧ тадзи дзугсьыштав...
Тайӧ лунсяньыс овны лои долыдджык. Ӧд ӧнісянь вокъяслы тьӧтка ордын кӧть нин неуна пӧтӧсджык лоӧ. И кыдзи нӧ он нимкодясь таысь?..
И уджыс вочасӧн пыр бурджыка кутіс артмыны. Ме нуӧді нин не сӧмын ассьым делӧӧс, но и отсаси тшӧтш мастерлы. Ӧд Трисчетнаяыс вӧлі пӧшти неграмотнӧйӧн, а ме век жӧ помавлі семилетка, да нӧшта похвальнӧй грамотаӧн. Мастер водзысянь бурӧн вӧлі ме дінӧ, позьӧ шуны, пыдди пуктіс менӧ. Дерт, ме и ачым уджсьыд эг повлы, некутшӧм уджысь эг дзебсясьлы. Трисчетнаяыс, тӧдӧмысь, тайӧс казявтӧг эз ов. А вӧлі сійӧ пӧрысь нылӧн нин, ар комын сизима, буракӧ, дзик ӧтка. Сійӧ радейтліс мода вылас бротӧдчыштны, не скӧрысь, не дойдалана, куш сӧмын аслас уджнас и оліс, уджсьыс кындзи немтор сэсся сылӧн эз вӧв... Дерт, сылы абу жӧ кокни. Участоклы плансӧ сетлісны ыджыдӧс, а сійӧс тыртысь выныс... Да кутшӧм нин сэн вын!.. Мукӧддырйиыс мастерлы унаӧнӧс ковмыліс мырдысьӧн вӧтлыны удж вылӧ. Сійӧ вӧлі и бурӧн тшӧктас, и горзас пӧттӧдзыс, и весиг кинас ӧвтыштчылас. А сэсся, аслас контораӧ воӧм бӧрын, пӧттӧдзыс бӧрдас...
Тӧлысь помланьыс, кӧть кутшӧм видзчысьӧмӧн ми эгӧ олӧй Лёнькакӧд, нянь карточкаяс миян бырисны быдса нёль лунӧн водзджык. Кӧть тэ мый эн шу, а витсё граммыд тай зэв этша быдмысь мортыдлы, да нӧшта нин омӧлик вӧлӧганад. А котлопунктын эз жӧ зільны тшӧгӧдны миянӧс: рыт-асывнас сетлывлісны ныас кодь шыд, кытысь суксӧ вӧлі сэтшӧм жӧ сьӧкыд кыйны, кыдзи, шуам, Сыктылысь ёдіӧс. Мӧд блюдоӧн вӧлі каньлы вылӧ мында рок.
Кор лавкаын карточкаясысь вундалісны медбӧръя талонъяссӧ, ми Лёнькакӧд вуджим картупель вылӧ. Бур, мый вокъяскӧд ми эгӧ эновтӧй йӧрнымӧс, быдтім картупельсӧ — кыз тӧвсӧ бара на отсалас. Но картупельтӧ няньтӧгыд он на унасӧ и сёй, шогӧдӧ. Сэсся, кӧть и кынӧмыд тырлас, пӧтӧмыс быттьӧ оз и шедлы — век на мыйкӧ колӧ.
Мися, кыдз эськӧ ылӧдлыны кынӧмъясӧс тӧлысь помӧдзыс? И кык друг шуим унджык узьны тайӧ лунъяссӧ. Асывнас, завтракайтӧм бӧрын, ставӧн муналасны, а ми бӧр водам вольпасьӧ. Узигад быттьӧ и кынӧмыд озджык сюмав. Ошъяс тай со тӧвбыд узьӧны, оз и сёйлыны...
Но первойсӧ кор водім, некыдзи ог вермы унмовсьыны лунъюгыднад. Куйла да думайта небыд, чӧскыд тупӧсьяс йылысь, кодъясӧс коркӧ пӧжавлывліс мамӧ. Тэчалас вӧлі пызан кыкнанладор помас чукйӧн, а ми — батьӧ да куим вок — путшкам пӧсь тупӧсьяссӧ госа шыдӧн. Вот олӧмыс вӧлі!..
— Лёнька, — шуа ме друглы. Сійӧ чӧла куйлӧ орчча крӧвать вылын, юр вывсяньыс шебрасьӧма эшкынӧн, нинӧм оз шу вочасӧ.
— Лёнька, кутшӧм сёян эськӧ медъёна кажитчӧ тэныд?
Лёнька оз шыасьлы, узьӧм улӧ лэдзчысьӧма.
— А меным госа шыд, — шуа ме, сы вӧсна мый ог вермы не сёрнитны та йылысь. — Но, кор тай виж гӧгыльяс тасьті пасьталаыс уялӧны. Курччан небыд тупӧсь, пушкысяс сійӧ вомад, паньыштан шыдсӧ...
— Да ланьт нин, сӧтана бугыль! — чилзӧ эшкын увсянь Лёнька.
Ксеня тьӧт жалитӧ миянӧс. Пажнайтігӧн весиг пондыліс вӧзйыны миянлы нянь тор, но ми эгӧ босьтӧй. Ӧд Ксеня тьӧтыс миянысь на омӧльджыка сёйӧ — сылӧн и картупельыс абу. Сійӧ частӧ весалӧ-пуӧ столӧвӧйысь кольӧм картупель коръяс да пӧжалӧ наысь шлапӧяс. Тайӧ шлапӧясыс пемыдвижӧсь, мӧскӧн тэчалӧм кӧвдум кодьӧсь. Но ме тӧда: кор ёна тшыгъялан, сэки нинӧм татшӧмтор йывсьыд он думайт, сэки и не татшӧмӧс на жубритан.
Менӧ Ксеня тьӧтыс торйӧн нин жалитӧ, мамӧ кувсис да. Ӧтчыд сійӧ меным шуис: вай пӧ, Федя, пи пыдди меным ло, ӧтвылысь пӧ пондам овны. А кор войнаыс помасяс, мунам пӧ Дон вылӧ. Сэні пӧ муыс вына да озыр, бура йӧзыс олӧны... А ме шуа: мися, кытчӧ нӧ ме муна, кор менам посни чоя-вока эмӧсь. Да, мися, ме и сідз на некытчӧ ог мун аслам чужан муысь...
А лавӧшничаным миян — Аня — ёнасӧ эз дружит миянкӧд. Мый тӧлкыс миянысь, тшыг нисьӧ пӧт зонкаясысь... Сэсся ӧд миян вылӧ видзӧдігӧн верман на и нормыны, Ксеня тьӧт моз, сэки ещӧ сетсяс лавкасьыд нянь, талонтӧг. Буракӧ, та понда сійӧ некор эз сёйлы гортын, яндысис миянысь, дзикӧдз тшыгъялӧм йӧзсьыд.
Декабрын воис курсъяс вылысь Наташа — десятник; висьтавлі нин тай, мый сылӧн койкаыс сулалӧ миян жырйын жӧ.
Наташаыс — дас кӧкъямыс арӧса ныв. Дженьыда шырӧм руд юрсиа, кымӧс вылас, Лёнька моз жӧ, лэдзӧма чолка. Сӧмын сійӧ абу пӧлӧс, кыдзи Лёнькаыслӧн, а веськыд дай кузьджык. Чужӧмыс гӧгрӧс, кызіник вом доръяса. Синъясыс лӧзӧсь, быттьӧ чӧдлач тусьяс лысваа асылӧ югъялӧны. А кор серӧктас, кык ыджыд урпинь медводз мыччысьӧны вомас; он на тӧд, мыйын делӧыс, а тэныд тшӧтш жӧ нин окота нюмъявны.
Ачыс топыдик мыгӧра, тэрыб.
— Но, выль морт тай миян эм! — гажаа шуис сійӧ, ме вылӧ юасяна видзӧдіг. — Здорово инӧ. Ӧтлаын, сідзкӧ, пондам мырсьыны? Бур, век нин гажаджык! А дӧрӧм юрйылыд тэнад ёна нин сьӧдасьӧма. Мый нӧ кӧть тэ, Ксеня тьӧт, он видзӧд на бӧрся?..
— Ме корлі пеславны, да оз сетны, — дорйысьӧ мӧдыс, — яндысьӧны ли мый ли.
Наташа гӧститӧдіс миянӧс карса кампетъясӧн. Сэсся котӧртліс кытчӧкӧ, а воис да босьтчис джодж мыськыны. Сэсся, видзӧда да, примитчан пӧвсӧ нин валскӧ-вуштӧ стеклӧторйӧн...
Наташалӧн киясыс, буракӧ, ньӧти оз вермыны овны сідзсӧ, век мыйкӧ корсьӧны вӧчны, а вомыс пыр нюмъёвтӧма, пыр сьылышталӧ ачыс...
Сэсся бергӧдчис миянлань да бара жӧ гажаа шуис:
— Нолтӧ, зонъяс, петалӧй здук кежлӧ, меным вежсьыны колӧ!
Ми петім.
— Тайӧ тай зэв визув вӧлӧма! — шуа ме Лёнькалы, сы вӧсна мый Наташаыс менӧ не этша шензьӧдіс.
— Наташаыс? Да... Сылӧн быд удж пуӧ киас...
Аскинас жӧ, водз асывсянь, Наташа муніс ягӧ примитчыны. Рытнас пырис баракӧ кӧдзыд тшын кымӧр пытшкын. Фуфайкаа, пеля шапкаа, йизьӧм гынкӧмыс котшкӧдчӧ, гӧгрӧс бандзибъясыс ломалӧны алӧй вирӧн.
— Федя, тэ ӧд отсыштан меным артавны кубатурасӧ? — юасьӧ пыригкостіыс.
— Отсала, дерт, кыдз ог! — мыйлакӧ зэв радпырысь шуа ме.
Ми пукалам пызан сайын. Наташа карандашсӧ новлӧдлӧ примитчан пӧв вывті, кытчӧ точйӧдлӧма зэв уна чутъяс да крестикъяс, да шуалӧ разнӧй лыдпасъяс. Ме колскӧда-тэча найӧс тшӧті вылын, а ачым гусьӧникӧн кыйкйӧдлывла нывлӧн еджыд голя вылӧ, кӧні лӧсьыдика читкылясьӧны ловгӧн кодь еджыд юрсияс. Таысь менам мыйкӧ торксьӧ морӧсын. Ме ог гӧгӧрво — мый, но ме не ас кодьӧн лоа, да и лолавнысӧ меным сьӧкыд лоӧ.
А кӧнкӧ ылын Рытыввылын век на мунӧ вир кисьтана война. Сійӧ нырыштіс нин миянлысь батьяснымӧс, дзикӧдз нин зэлӧдіс гач вӧньяснымӧс, а помыс сылӧн век на оз тыдав.
Ӧтчыд Наташа ветліс леспромхозӧ да вайис плакат, кӧні омӧльтчӧм чужӧма тошсялӧм салдат, миян вылӧ чуньнас индӧмӧн, юасис:
«А мыйӧн тэ отсалін фронтлы?»
Менӧ кыдзкӧ торйӧн нин ёна дойдіс-вӧрзьӧдіс салдатыслӧн чужӧмыс. И ме чайта сы вӧсна, мый тулыснас, дозмӧр кыйигӧн, буретш татшӧм кодьӧн жӧ — омӧльтчӧмаӧн да тошсялӧмаӧн — вӧталі батьӧӧс...
Наташа разис ассьыс пухӧвӧй шальсӧ, ыджыд шӧрт тупыль вӧчис сэтысь да пондіс кепысь кыны. Веськыд кепысь пӧвсӧ сійӧ вӧчис кык чуняӧс: буретш сідзи и кылісны кепысьяссӧ фронтлы. Мед любӧй кӧдзыд дырйи кисьыд пӧрччывтӧг позис лыйлыны пеж фашистъясӧс.
Вурунсӧ Наташалы некысь вӧлі судзӧдны, сы вӧсна мый мамыс сылӧн эз жӧ вӧв, а детдомад, кӧні сійӧ быдмылӧма, ӧдвакӧ эмӧсь ыжъясыд...
Салдатлӧн юалӧм вылӧ вочавидзӧмӧн ми Лёнькакӧд кутім велӧдчыны пӧрӧдны вӧр. Ӧттшӧтш тадзикӧн ми кӧсйим ёнмӧдны ассьыным сӧнъяснымӧс — ӧд, буракӧ, ковмас жӧ мунны фронт вылӧ, войнаыс кӧ дыр на оз помась, сідзкӧ, колӧ лоны вынаӧн, мед бурджыка нӧшавны фашистъяссӧ.
А лучковкаыд вӧлӧм ёна сьӧкыдджык перӧ-ручка дорсьыд...
И абу зэв кокни вӧлӧм пӧрӧдны сулалысь путӧ. Копырвидзӧмӧн, шӧрипӧв кусыньтчӧмӧн, мыйкӧ жӧ шаркйӧдлан-дыган сійӧс. Коскыд чегӧ, вир швачкӧ кӧсичаясад, ки-кок слабитӧ, став тушаыд ньылӧмӧн ойдӧ. А кор сэсся, медбӧрын, пӧрас пуыс, мыр вылас яндзим и видзӧдны — мисьтӧминик тшупӧдӧсь сійӧ. А бур пӧрӧдчысьяслӧн мырйыс кольӧ шыльыд, быттьӧ муртса на бритӧм чужӧм.
Сэсся мыйлакӧ и пуясыс миянлы веськавлісны зэв асныраӧсь: пӧрласисны не сэтчӧ, кытчӧ ми найӧс туйдӧдлім, а кытчӧ аслыныс кажитчӧджык. Та вӧсна ылысьджык ковмыліс ув новлыны би дорӧдз, унджык вын мунліс и керъяссӧ лӧсьӧдлӧм вылӧ. А ӧтчыд татшӧм дулана пожӧм вӧснаыс ме муртса эг веськав мӧдар югыдӧ.
Мед ӧта-мӧднымлы не мешайтчыны, ми Лёнькакӧд уджалім кык пасека вылын. Ме увйи пожӧмъяс, буретш вӧлі кӧсъя пестысьны тӧрытъя, южмӧм лым пытшкӧ вӧйӧм бипур местаӧ.
Друг кыла Лёнькалысь немортнога горӧдӧмсӧ.
— Федя! Пышйы-ы!!
Видзӧда, веськыда ме вылӧ воӧ ыджыдкодь пожӧм. Пышйыны некор нин, и ме лягуша моз шняпкыси-воді бипур пыдӧсӧ, лыс чукӧр бокӧ. Сійӧ жӧ здукас швычӧка упнитіс, тшын кымӧр кӧдзыда пӧльыштіс, и пашкыр пожӧм йылыс вевттис менӧ. Ыджыд роскӧн быттьӧ кульыштісны менӧ. Но быттьӧкӧ некыті оз доймы ёнасӧ. Бипур местаыслӧн джуджыд тшупӧдыс мездіс менӧ. Ӧдйӧ петі увъяс пытшсьыс. Видзӧда, Лёнька быттьӧ кынмӧма мыр дінас, а чужӧмыс аслас лымсяыс еджыдджык.
— Тэ ловъя?! — чирӧстіс сійӧ. — А ме нин чайті, кувтӧдзыд жамкнитіс тэнӧ.
Вӧлӧмкӧ, мортыд пилитӧма пусӧ, но тӧв йывсьыс вунӧдӧма — тӧлыс сэсся и ляскӧбтӧма пожӧмсӧ дзик мӧдарӧ.
Но, шулӧны тай: ас вылад кӧ пӧ воас, быдтор дінӧ велалан. Кор вензиг, кор ӧта-мӧд вылын сераліг, а ёнджыкасӧ мый вынысь мырсигӧн ми вочасӧн велалім жӧ пӧрӧдчынысӧ. И лесоучастокса сводкаын пӧрӧдӧм вӧрыс кутіс лоны вит-ӧ-квайт кубометрӧн унджык. Таысь миянлы зэв нимкодь вӧлі, и асьным аслыным пондім кажитчыны тӧдчанаджык йӧзӧн.
Сӧмын тай рытнас, бонзьытӧдзыд ягын пессьӧм бӧрын, сьӧкыдджык лои нуӧдны ассьыным шӧр уджнымӧс. Пуксян пызан сайӧ, пондан тшӧтіасьны, а синъясыд сідзи и куньсьӧны, сідзи и куньсьӧны.
Ӧти рытӧ Наташа шуис меным:
— Аски ме лунтыр гортын лоа, кольӧй меным сьӧд дӧрӧм-гачнытӧ, ӧти сайын песовтышта.
Миянлы вӧлі зэв яндзим сетны няйтысла кормӧм пӧштаникъяснымӧс, но вензьыны Наташакӧд эз жӧ тырмы вынным. А первойысь сетчӧм бӧрын ми, кык друг, пондім ветлӧдлыны барин пиян кодь сӧстӧмӧсь.
Наташаыслӧн вӧлі кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс бурлун — сійӧ вӧлі дась ловсӧ пуктыны, мед сӧмын мӧд мортлы лӧсьыдджык вӧлі... Мукӧдыс заводитасны кутшӧмкӧ удж вӧчны да вӧчигчӧжыс броткасны, а Наташа быдтор вӧчыштас ворсігмоз. Некор нин сійӧ оз скӧрмыв, быттьӧ уджыс сылы медся мусатор. Ачыс век сьылышталӧ.
Коді ачыс уна уджавліс да аддзыліс быд пӧлӧс уджсӧ, — сійӧ, дерт, гӧгӧрвоас да донъялас мортыслысь тайӧ бурсӧ — Наташа моз жӧ быд удж вӧчны нимкодьпырысь да радейтӧмӧн.
Менам сьӧлӧмӧй пондіс косьмыны Наташа вӧсна. Лолӧй дзоньнас вӧлі ойдӧма ӧнӧдз тӧдлытӧм югыд да пӧсь чувствоӧн. Меным окота лои век лоны сы дінын, век аддзыны сійӧс, кывны сылысь гӧлӧссӧ. Но луннас ме аддзылі Наташаӧс сӧмын сэк, кор сійӧ примитліс миянлысь вӧр — час джынысь на регыдджык.
И ме вӧлі ӧдва-ӧдва верма виччысьны рытсӧ, кор позяс гортын бара пуксьыны сыкӧд орччӧн да лыддьыны кубатура... А ёнджыкасӧ — гусьӧникӧн видзӧдны сы вылӧ, видзӧдны и видзӧдны, и сэки кывны, кыдзи сьӧлӧмыд ымралӧ сӧстӧм мелілунӧн...
Но ме тшӧтш и мучитчи, кыдзи некор. Сы вӧсна мый ёна яндысьӧмӧйла ме эг лысьт висьтавны радейтана мортлы сы йылысь, мый ме пытшкын вӧчсьӧ.
Торйӧн нин ёна ме доймаси сэк, кор аддзывлі Наташаӧс мӧд зонкӧд, шуам, кузь Македонкӧд. Татшӧм здукъясас менам сьӧлӧмӧй дзажнитліс жар биӧ веськалӧм кос лыс моз, а юрын пессис, гашкӧ, не ӧти сюрс мӧвп сы йылысь, кыдзи эськӧ велӧдны дорын узьны Македонӧс — мед сійӧ мӧдысь эз лысьт матыстчыны менам ен дорӧ.
А Лёнька омӧля и петавліс колхознӧй баракысь. Сійӧ ветлӧдліс курччалӧм вом доръяса, чер тышкӧн йи пыр кольмӧдӧм чери кодь. Узьла пӧ Ласей Зоякӧд. Дивитӧ на вӧлі менӧ: мыйла пӧ вежин Зоясӧ Наташа вылас, водзынсӧ пӧ тэкӧд кӧсйӧ вӧлі Зояыс да...
Ме чӧв олі. Мый со сійӧ гӧгӧрвоӧ-а!..
Ӧтчыд Лёнька матыстчис ме дінӧ зэв тӧждысяна чужӧма.
— Кывзы, Федя. А оз-ӧ вывтіджык исась Наташа дорад этійӧ кузь кондаыс? Македоныс?
— Мый тэ, йӧймин али мый! — мырдысьӧн серӧкті ме, а аслам сьӧлӧмӧй сідзи и ыркмунліс. — Македоныд тӧдӧ, кытчӧ нырсӧ сюйны — пӧтӧсаджыкин корсьӧма. Ме гоз-мӧдысь казявлі сійӧс лавӧшничакӧд. Сэні сылы мыйкӧ вермасджык чуктыны...
— Да? Гашкӧ и сідз... Но тэ эн жӧ мӧмъяв... Сійӧ кӧть и пельтӧм, но татшӧмтор вылад сюсь...
Январын, кор камӧбтісны веж кӧдзыдъяс, Наташа пондіс висьӧдчыны. Но пыр уджаліс, эз кӧсйы сетчыны висьӧмыслы.
Сэтшӧм жаль вӧлі меным сійӧ. Сэтшӧм сьӧкыд вӧлі аддзыны, кыдзи сійӧ лунысь-лун омӧльтчӧ, вочасӧн сылӧ. А сэсся весиг и думыштсис: мися, мед кӧть мамӧ моз оз жӧ ло сыкӧд!
И садьтӧг повзи ме татшӧмторсьыд...
Ми Лёнькакӧд воим ӧти кывйӧ, мый Наташаыс висьмис омӧлика сёйӧмысь. И пондім думайтны, кыдзи эськӧ бурмӧдыштны сылысь сёянсӧ. Лёнька лэччыліс сиктӧ, вайыштіс картупель да некымын кынтӧм йӧв кӧрыш.
А ме сувтӧді ас водзӧ мог: ёнджыка пӧрӧдчыны, пановтны став вӧр лэдзысьсӧ да босьтны стахановскӧй паёк — проса рок да некымын кампет.
Тайӧ содтӧд порциясӧ рыт и асыв сетлывлісны сылы, коді лунтырӧн пӧрӧдас медуна вӧр.
Ме шуи мырддьыны тайӧ порциясӧ, мед сэсся вайны сійӧс висьысь Наташалы...
Пӧрӧдчысьясыс участокын кызвыннас вӧліны кыськӧ вайӧм йӧз. Наысь ме ёнасӧ эг пов, сы вӧсна мый найӧ тшыгъялӧмысла вӧліны вуджӧр кодьӧсь, сідзсӧ довгигӧн шатлалӧны. Некод на пиысь эз и кӧсйы петны первой местаӧ.
Медся ёнасӧ меным, дерт, ковмас панласьны Македонкӧд. Сійӧ вӧлі вына морт, дай сёйис мукӧдысь бурджыка — картупель сылӧн эз и быравлы. Сэсся и вӧравны сійӧ кужӧ, чери кыйны да. А ӧні со, видзӧд, лавӧшнича дінын бергалӧ, няня морт дінын. И быд лунъя стахановскӧй паёкыс бара жӧ сылы, Македонлы, вичмылӧ.
И сідз кӧ нин шуны, Македоныс миян лои быттьӧ штатнӧй стахановецӧн. Быдсяма премияяс да грамотаяс векджык сылы сетӧны, торжественнӧй собраниеяс вылӧ сійӧс жӧ мӧдӧдӧны и, газетӧ гижӧны... Македон, дерт, велаліс нин татшӧмтор дінад. И, колӧ чайтны, сылы оз ёна окота ло ставсӧ тайӧс воштыны.
А ме со кӧсъя пановтны сійӧс. Дерт, ме тӧдтӧг ог ов, кутшӧм сьӧкыд меным лоӧ...
Лунся паёкысь ми Лёнькакӧд пондім лишӧдны шӧрӧм нянь меным ягын пажнайтӧм вылӧ. Сы вӧсна мый куш пажынтӧгыд пилаыд омӧля кутас дживкйӧдлыны, торйӧн нин рытъявылыс.
Ме понді быд лун йӧзыскӧд тшӧтш, быттьӧ вӧр лэдзысь и эм, ветлӧдлыны ягӧ. Петам вӧлі удж вылӧ водз, сьӧд пемыднас на. А тӧлыс зэв кӧдзыд пуксис. Петан шоныд баракысь — гӧгӧр школӧдчӧны кондаяс, гора йӧлӧгаыс вӧр пасьталаыс разалӧ. Дзуртӧны-мунӧны кер кыскыны вӧлаяс. Гыӧрзьӧмысла вӧвъяс быттьӧ еджыд пасяӧсь, рӧдтӧны тэрмасьтӧг. Быд доддьын, турунӧн вольсыштӧм колодаяс вылын, пукалӧны кыкӧн-кыкӧн... Со кутшӧмкӧ ямщичайтысь ныв, кӧдзыдыс вылӧ видзӧдтӧг, горӧдіс сьывны. Сійӧ шога сьылӧ аслас мусук йывсьыс, коді мунӧма война вылӧ, кольӧма нылӧс ӧтнассӧ да, кӧнкӧ, оз и тӧд, мый нывлӧн дзикӧдз нин бырӧма сыысь гажыс.
Ме лунтыръясӧн тільси пӧшти шойччывтӧг. Мися, огджык на сэтшӧма куж да, кӧть йӧз куритчигкостіыс содтӧд вӧча. И регыд понді вӧтӧдны Македонӧс. Ӧні, кор ме казялі, мый менам эм нин и вын и сям, менӧ дзикӧдз ӧзйӧдіс ордйысьӧмыс. Ӧні нин менӧ ышӧдіс не сӧмын стахановскӧй паёкыс, но и мыйкӧ ыджыдджыктор на — пӧсь кӧсйӧм лоны медводдзаӧн. Сӧмын та могысь колӧ вӧлі нӧшта на ёнджыка выныштчыны, пуктыны скон вылӧ ставсӧ, мый сӧмын менам эм.
Менам пасекаӧй вӧлі Македонлӧнсянь неылын, и ме зэв сюся кыйкъялі-видзӧді, кыдзиджык сійӧ уджалӧ. Сійӧ ставсӧ вӧчис тэрмасьтӧг, весиг быттьӧ ньӧжмыда. Но сійӧ быдтор керис вынаа да стӧча. Та кузя сыкӧд ме, дерт, некутшӧма на эг вермы ӧткодясьны. Но и ме ӧттор-мӧдторӧн вӧлі пановта жӧ сійӧс: ме тэрыбджык сыысь, сюсьджык, да и куритчӧм вылӧ ог вошты кадсӧ. Сэсся ме казялі ассьым ӧти зэв ыджыд тырмытӧмтор. Весиг повзи, кор казялі... Ме пӧшти ньӧти эг куж керасьны шуйга ки вывсянь! Увйыси ме сӧмын веськыдладорсянь. Сідзи жӧ перйылі пусьыс пӧрӧдӧм вылӧ тшупӧдсӧ, а пилитӧм могысь меным ковмыліс вешйыны пу мӧдарас. Македон жӧ ӧткодя кужис сапйысьны черӧн кыдзи колӧ, эз вешъясь ме моз ӧтарӧ-мӧдарӧ. Та вӧсна сылӧн вичмыліс не этша кад.
Ме тшӧтш понді велӧдчыны керасьны шуйга ки вывсянь. И регыд велалі, весиг ачым шензьышті, мый сэтшӧм ӧдйӧ велалі...
Ӧні миян ордйысьӧм бӧрся став участокыс нин видзӧдіс. Унаӧн кыдз вермисны ышӧдісны менӧ, а Македон чӧла бугжылясис.
Мукӧддырйиыс меным дзик нин кажитчыліс, мый талун, медбӧрын, пановті кузь кондаӧс. Но рытнас вӧлі арталам примитӧмасӧ Наташалӧн пӧв вылысь, и Македонлӧн бара на артмӧ унджык. Кӧть мыйтакӧ, но унджык. Сэтшӧм забеднӧ лолӧ меным, и лӧгӧй петӧ. И Наташа видзӧдӧ ме вылӧ кыдзкӧ зэв нин жальпырысь. Но нинӧм он вӧч!..
Вынысь вывті пессигад ме понді омӧльтчыны. Ӧд меным дас вит арӧсыс на эз вӧв тырӧма, кизьӧриникӧсь на сӧнъясӧй вӧліны лучковканад ӧткӧнтӧ пӧрӧдчыны. Синъясӧй менам вӧйисны, син гуранъясӧй лӧзӧдісны, кок йӧзвиясысь кутіс бырны выныс...
Весиг мастер казяліс, повзьыліс ме вӧсна. Шуӧ: тэныд пӧ ӧд, Федя, абу быть быд лунсӧ ветлыны вӧрас. Пӧрӧдчыштін неуна, и тырмас сэсся, шойччышт. Нинӧмла асьтӧ томысянь жугӧдны, удитан на олігчӧжнад...
Но ме эг кӧсйы куш киӧн бӧрыньтчыны.
А Наташа дзикӧдз висьмис. Ӧти асылӧ сійӧ эз нин вермы мунны удж вылӧ, кольччис куйлыны гортын. Сы пыдди пӧрӧдӧм вӧрсӧ примитіс ачыс Трисчетная.
И буретш сійӧ луннас ме, медбӧрын, пановті Македонӧс. А рытнас вайи Наташалы стахановскӧй паёк — проса рок да некымын кампет. Кӧть мый, а судзӧді. Судзӧді! Ме вӧлі зэв шуда таысь.
Рокыс вӧлі вижоват и сэтшӧм чӧскыд руӧн руасис... Шӧрас, муса син моз, югъяліс неыджыд вый гӧп. Ок и чӧскыд жӧ овлӧ тайӧ рокыс, кор пань мышнад шыльӧдан сійӧс да вылісяньыс пасьталаыс разӧдан выйсӧ. Вайигӧн ме некыдз ог вӧлі вермы вештыны тасьті вывсьыс синъясӧс. Мися, кымын порция татшӧм роксӧ ме эськӧ верми сёйны ӧтпырысьӧн? Буракӧ, кызьӧс кымын... А гашкӧ и комынӧс.
Наташа куйлӧ аслас пельӧсын, сьӧкыда лолалӧ. Рытъявылыс сійӧс ёна биалӧма, лӧз синъясыс гудырмӧмаӧсь, шабді чолкаыс пӧсялӧмысла ляскысьӧма кымӧсас. Асывсяньыс сэтшӧма вежсьӧма сійӧ!..
— Наташа, видзӧдлы жӧ, мый ме тэныд вайи, — шуа ме, а ачым быдсӧн тірала: сэтшӧм жаль меным сійӧ.
Наташа мырдысьӧн моз нюмдіс. И тайӧ коньӧр нюмыс нӧшта на ёна чунгис менсьым сьӧлӧмӧс. И меным зэв окота лои топӧдчыны Наташа бердас да аслам вир-яйӧ кыскыны сылысь висьӧмсӧ. Ок эськӧ, позис кӧ тадзисӧ!
— Тэ талун медуна пӧрӧдін, Федя? Да? — сьӧкыда лолалігтыр юаліс сійӧ.
— Да... Но абу сыын делӧыс, Наташ... абу сыын...
Сьӧкыд удж вылын ёна вийсьӧмысь быд сӧн менам мудзӧма, бонзьытӧдз мудзӧма. Но ме век жӧ пановті кузь Македонӧс да вайи аслам муса нывлы стахановскӧй паёк — проса рок да кампет. И ӧні быд лун кута вайны, мед роксӧ да кампетсӧ сёйигӧн Наташалӧн бӧр содас выныс, мед ӧдйӧджык бурдас сійӧ.
— Наташа, тэ сёйышт... Кӧдзалас рокыс... Тэ вай немтор эн сёрнит, а сёйышт.
Но Наташа эз тэрмась сёйны. Сійӧ кыдзкӧ зэв гӧгӧрвотӧма видзӧдліс ме вылӧ. Сэсся сылӧн синъясыс ойдісны синваӧн, пондіс тэрыба лапйӧдлыны синъяснас, а сэсся и вештіс найӧс куржӧвитӧм ӧдзӧс вылӧ.
— Наташа, тэ сёйышт... Кӧдзалӧ рокыс...
А сійӧ, сырмысь вом доръяссӧ курччалігтыр, век на видзӧдіс ӧдзӧс вылӧ. Нырнас пондіс кыскавны, а сэсся и дзикӧдз бӧрддзис. Кутіс шуавны бӧрдӧм сорӧныс:
— Тайӧ тэ, Федя, ме вӧсна? Ме вӧсна тадзисӧ вийсян? Да? Мед роксӧ меным вайны? — Наташа нораа лӧвтыштіс, ӧдӧба кымыньтчис, омӧльтчӧм сойяснас сывъяліс юрлӧссӧ да кутіс сырмыны-тіравны став вир-яйнас.
А ме дзикӧдз шӧйӧвоши. Мый нӧ сыкӧд лоӧма? Сьӧлӧмӧй пессьӧ, ог тӧд, мый вӧчны. Сэсся смелмӧдчи да пукси Наташалӧн койка вылӧ. Муртса инмӧдчылӧмӧн шылькниті нывлысь пӧсь голясӧ. Аслам олӧмын ме первойысь на тадзисӧ инмӧдчи нывлӧн вир-яй дінӧ, и сэтшӧм лӧсьыд меным лоис, сэтшӧм шудаа нӧйтчис сьӧлӧмӧй морӧсын, и Наташаыс пондіс кажитчыны меным нӧшта на донаӧн да мусаӧн.
— Ой, Федя!.. — Наташа выныштчӧмӧн, сьӧкыда лолалігтыр, бӧр бергӧдчис мелань, босьтіс менсьым киӧс аслас ӧгыр кодь пӧсь киясӧ. — Ой, Федя, мыйла нӧ тэ кӧть неуна водзджык эн чужлы вӧльнӧй свет вылас? Кӧть, шуам, во-мӧдӧн водзджык?.. Мыйла тэ... зонка на?..
Сэтшӧм виччысьтӧг шуис сійӧ тадзисӧ. И сэтшӧма дойдісны менӧ сылӧн татшӧм кывъясыс. Ӧд и медся ичӧтик зонкаыс лӧгасяс, син водзас кӧ нимтасны сійӧс зырымбеддьӧн.
Яндзимсьыс да забеднӧсьыс менам юрӧй ачыс копыртчис увлань.
— Эн скӧрав, Федя, эн скӧрав, дона мортӧй. Уна ныв на кутас радейтны тэнӧ, меысь бурджык нывъяс... И ме тэнӧ радейта... Гашкӧ, сӧмын мам мозджык...
Мыйта ме помнита, сьӧлӧмӧй менам ичӧт дырсянь медся ёна век доймывліс ӧбидитӧмысь. Нинӧм абусьыс, дзик ковтӧг кодкӧ ӧбидитас, и доршасьӧ синваӧй, кутны ог вермы. Ӧні со сідзи жӧ и. Ме муртса эг горӧд: «Да кутшӧм нӧ тэ меным мам?! Сэсся вай корсьлыв, кутшӧм «зонка» вермас пӧрӧдны ме мында вӧрсӧ!»
Но ме полі шыасьнысӧ, полі восьтыны вомӧс. Сы вӧсна мый кылі, кыдзи зэв нин матын доршасьӧ синваӧй, шыася кӧ — бӧрддзысяс.
И мунны ме эг вермы. Меным лӧсьыд вӧлі пукавны Наташа дінас, и век на кажитчис, мый нылыс сідз шуис тайӧ кывъяссӧ, шмонитӧмӧн, мед прӧверитны менӧ. Ӧд сійӧ оз вермы не казявны, оз вермы не гӧгӧрвоны, кутшӧм лӧсьыд меным сыкӧд орччӧн...
И ме чӧла пукалі юрӧс улӧдз копыртӧмӧн.
— Федя, — кыла, водзӧ сёрнитіс Наташа, — ме, буракӧ, ёна висьми, сьӧкыд меным, ог тӧд, мый лоӧ... Гашкӧ и кула. Ме кӧсъя висьтавны тэныд... Ме, Федя, ӧтиторйын зэв мыжа... Тэ водзын... И ас водзын... Став йӧз водзас... Ме Македоныслы бӧръя каднас содтышталі кубатурасӧ...
— Дугды, мый тэ, Наташ... — падмӧмӧн шуи ме.
— Збыль, Федя... Кор кубометр джын, а кор и унджык... Мед тэ эн пановт сійӧс... Мед сійӧ век первойӧн вӧліс... Мед тшӧтш и паёкыс век сылӧн вӧлі... Ӧд сы ыджда сійӧ, сёйныд уна колӧ... Ой, Федя, мый нӧ ме вӧчи... — Наташа бӧрдіс.
— И Македоныс тӧдіс та йылысь? — чӧла юалі ме, а ачым кылі, кыдзи став мудзӧмъясыс быттьӧ бырӧны-пакталӧны ме пытшкысь.
— Да... Шуис, мый яндзим сылы лоӧ, зонка кӧ ордйӧдас... Начальство водзын яндзим, йӧз водзас и... Ме сэсся и содтышталі... Вит-ӧ-квайтысь нин... Ме чайті: мися, тэныд регыд дышӧдас пӧрӧдчынысӧ. Сэки, мися, кор тэ дугдан, содталӧмсӧ ме бӧр чинта Македоныслысь... Ме, Федя... Ми сыкӧд, Федя, сентябрсянь нин бура тӧдсаӧсь... Сэки, вотчигӧн, ме вошлі вӧрӧ... А сійӧ аддзис менӧ да петкӧдіс. Гӧгӧрвоан?.. Сэсся вӧравны сыкӧд ӧтлаын ветлӧдлім...
— Мый? Мый тэ шуин? Бура тӧдсаӧсь? — сылӧн кывъясыс меным вӧліны тӧв шӧрын гымыштӧм кодьӧсь. Но сэсся менам син водзӧ мыччысьліс Лёнькалӧн чужӧмыс, кор тай сійӧ ӧлӧдліс менӧ Македон йывсьыс.
— Но ӧд Македоныс!.. — горӧді ме да кӧсйи водзӧ шуны: «лавӧшничакӧд ноксьӧ!» — но кывйӧй эз бергӧдчы тадзсӧ шуны.
— Чӧв ов, Федя, нинӧм эн шу сэсся... Ой, менам бара нин гудырмӧ юрӧй... Федя, дона мортӧй, ме тэнӧ кора: мун да ыстыв сійӧс татчӧ. Меным колӧ аддзӧдлыны сійӧс... Сӧмын, Федя, мый ме тэныд висьталі, ӧні сылы эн висьтав... А то мыйкӧкертас сійӧ тэнӧ...
Наташа мыйкӧ ещӧ на сёрнитіс, но ме эг нин кывзы, ме котӧрӧн петі баракысь. Морӧсын менам пуис яр лӧглун. Кодӧн сійӧ менӧ чайтӧ? Медым ӧні ме петі корны эсійӧ пельтӧм сволочсӧ?! Да ӧд татшӧмторсьыд сылысь колӧ сьылідзирсӧ песовтны!.. Стахановец петӧма! Водзмӧстчысь! Сылы, видзӧдтӧ, яндзим лоӧ, зонка кӧ пановтас сійӧс... Да ӧд сійӧ кӧ, уджалігас, эз пуксьыв куритчыны, ме, гашкӧ, и эг вермы пановтнысӧ сійӧс... Дзикӧдз вельмӧма паёк вылас, ён мужикъясыс немся абу да, кокниа шедӧ да... Пеж омӧлик... Видзӧдтӧ, яндзим сылы лоас... А мый мукӧдыс гӧг вӧрзьӧдтӧдзыс мырсьӧны, сылы веськодь, тшак ва сылы... Гашкӧ, сы вӧсна жӧ и Наташаыс висьмис!
Ме эг и казявлы, кыдзи мыськовтсьӧма вӧр кыскалан дзурыд туйӧд Сыктыв мӧдлапӧлӧдз. Палялышті сӧмын сэк, кор зэв ёна пондісны кынмыны пельясӧй: вӧлӧмкӧ, баракысь шапкатӧг и петсьӧма.
А Наташаыс кӧ збыльысь кулӧ? Македоныскӧд аддзысьлӧмыс кӧ сӧмын и вермас бурдӧдны сійӧс? Ӧд ачым ме лыддьывлі книгаясысь, мый радейтӧмыс весиг тшӧтш лечмӧдны отсалӧ...
Мый нӧ либӧ сэсся? Пыравны али мый? Яндысьтӧм син бугыляс сьӧлыштӧм пыдди шуны меліа: петав, тэнӧ Наташаыд корӧ...
А Наташаыс, дерт, ставсӧ гӧгӧрвоис... Мыйла маласьны пондылі... Тэ ӧд пӧ зонка на...
Ок, юръяндзим!.. Бур, мый юыс кыз йи улын, а то кӧть эськӧ ваас пыр...
А ӧні, чукӧста кузь кондасӧ да, гашкӧ и серавны пондасны ме вылын. Кавалер пӧ петӧма... А сэсся паськыд вомаыс посёлок пасьтала разӧдас...
Сьӧлӧмӧй менам дась вӧлі шӧри потны, и ме ымзігтыр чепсаси ӧтарӧ-мӧдарӧ петляӧ шедӧм ош моз.
Но мыйла сійӧ, пеж лолыс, сэтшӧма кажитчӧ Наташаыслы? Но, шуам, ён, ныр-вомыс шыльыд... Шуам, вӧрысь петкӧдіс, вошӧминысь... Но и мый!.. Кыдзи нӧ позьӧ радейтны этатшӧм сӧвестя мортӧс? Этатшӧм кырсасьысьсӧ?.. Сылӧн тшӧтшъяясыс война вылын вир кисьтӧны, мунӧны атакаӧ. А сійӧ мый вӧчӧ? Кырсалӧ да куралӧ, кысь мый шедӧ!.. Збыль али мый Наташаыс радейтӧ сійӧс?.. Кыдз нӧ сідз?.. Синтӧм али мый... Этатшӧм ныв и содтавны кубатура!.. Кӧлдуйтіс али мый сійӧс кузь кондаыс? Али смилитіс?
Ме гоз-мӧдысь кытшовті барак гӧгӧр: век на эг тӧд, пырны али не. Кӧть мый эз ло, ме некыдз эг вермы мыждыны Наташаӧс, и сы ради колӧ вӧлі чукӧстны пельтӧм мырсӧ. Но меным и юръяндзим вӧлі паныдасьны ӧні сыкӧд...
Век жӧ ме выныштӧді ачымӧс да пыри баракас. Пӧрӧдчысьяс буретш ужнайтісны кузь пызан сайын: быдӧн копыртчӧма аслас рач весьтын да горша панялӧ котлопунктысь вайӧм кизьӧриник шыд. Кодкӧ казяліс менӧ да шуис завидьпырысь:
— Вот Федялӧн талун, буракӧ, нимкодясьӧ кынӧмыс, стахановскӧй паёксьыд.
Сэки чеччис пызан сайысь Македон.
— Незаконнӧя жӧритіс! — лӧгпырысь шуис сійӧ. — Эн на тэ ёнасӧ радлы, писар. Ме тіянӧс другныдкӧд велӧда дорын узьны! Пилаӧс ньӧти абу кеслӧма беринӧсьыс. Абу кӧ ещӧ нарошнӧ ныждӧма! Заводиті пилитны — шаркъялӧ толькӧ, быттьӧ лы вывті. Тайӧ вредительство, татшӧм пилоставтӧ судитны колӧ!
Ме дзикӧдз весьӧпӧрлі татшӧм яндысьтӧм суклясьӧмсьыс. Да синъясӧс чашкӧдӧмӧн вель дыр видзӧді Македон вылӧ. Сэсся кватиті кодкӧ киысь пӧсь шыд тыра рачсӧ да сійӧн лӧсышті Македонлы ныр-вомас. Ме мыйкӧ горзі, нӧшта на кучкаси...
Македоныс вӧлі меысь кык пӧв ёнджык и, дерт, не войтырыс кӧ, топыда эськӧ вермис пӧвсавны менӧ. Но менӧ дорйисны.
Ас садьӧ ме вои конюшня дорын. Пыри сушилкаӧ. Пансопей пӧль, буракӧ, ставсӧ пырысь-пыр гӧгӧрвоис. Мыйкӧ бурӧданаӧс шуалігтыр, сійӧ судзӧдіс сийӧсъяс сайысь пу тувйӧн пробкаалӧм самӧкур доз, кисьтіс гудыр винасӧ кружкаӧ джынсьыс унджык. Ю пӧ.
Ме горша юи. Сэсся дыр бӧрді стариклӧн вӧв пӧсь дука да дьӧгӧдя сийӧс дука пидзӧс вылас ляскысьӧмӧн.
