КӦНІ ТЭ, КАР?
Дозмӧр шыдыд ёна и чӧскыд да пӧтӧс вӧлӧма. Ме паньӧда сійӧн Шурикӧс, а аслам юрӧй тшӧтш бергӧдчӧ — сэтшӧм чӧскыд кӧр паркйӧ шыдсьыс.
Регыдӧн висьысь воклы личӧдыштіс, синъясыс бӧр сӧдзсялісны.
Сымда вын вӧлӧма чукчиыслӧн: сӧмын на кулан выйын вӧлі Шурикным, а, видзӧд со, кок йылас нин сувтіс. Быттьӧкӧ дозмӧрыс вайис сьӧрсьыс да сетіс сылы вӧрыслысь ыджыд вынсӧ.
Сӧмын меным эзджык вӧв лӧсьыд сыысь, мыйла ачым эг слӧймӧдчы мунны вӧрас, мыйла виччыси, кор старик воас да кесйӧдлас менӧ та вылӧ.
Шурик висьмытӧдз вӧралан руыс, позьӧ шуны, эз на ыззьӧдлы менӧ. Но дозмӧртӧ кыйӧм бӧрын кыткӧ быттьӧ и вӧрзьыштіс. А мый, мися, гашкӧ, выльысь на ветлыны? Зарадъяс менам колины на, гашкӧ, и бара на кодӧскӧ лыя. Ӧні ӧд ме сюсьджык нин лои...
Думысь шуи нин вӧрӧ мунны, видзӧда, пырӧ миян ордӧ Мишӧ, кодӧс ичӧт туша вӧснаыс ми вӧлі нимтам Шырӧн. Посньыдик синъяс вӧснаыс да. И ӧд шыасьӧ вӧлі, велалӧма, буракӧ.
— Федя, — шуӧ Шырыд, — кӧсъян мешӧк тыр деньга нажӧвитны?
— Куш кӧсйӧмыд этша на, — серала ме. — Кӧсйӧмсьыд зептыд оз тыр, торйӧн нин мешӧкыд.
— Эн ӧмӧй тэ кывлы? — шензьӧ Шырыд: — Чукӧртӧны йӧзӧс пуръяс кылӧдны. Шунькнитам кар дорӧдз, и витсё-квайтсё чӧлкӧвӧй дась лоӧ.
— Шунькнитысь петӧма, дыш да горш! Аддзан, кыдзи ойдӧма Сыктылыс? Ыджыд ваыс зутшкас кутшӧмкӧ полойӧ, да сэні и ковмас гожйыны.
Шуавнысӧ ме шуалі тадзи, а аслым Шырлӧн кывъясыс желлясисны нин. Дерт, шуам, муна кӧ ме вӧрӧ, гашкӧ и вая на нӧшта ӧти дозмӧрӧс. А ог кӧ вай? Сійӧ ӧд менӧ сэні оз виччысь. Сэки мый пондам няклявны? А пуртӧ кылӧдӧмысь, волан кӧ быттьӧ карӧдзыс, не ӧти пажын да ужын ваян гортад. Сьӧм и... А мый, гашкӧ и збыльысь видлыны? Повны кӧ и не овны. Сэсся ӧд и карас немсяысь на ме эг вӧвлы. Сэтшӧм окота кӧть ӧти синмӧн видзӧдлыны сы вылӧ — кутшӧмджык эм сійӧ, карыс. Сэсся, уна кӧ сьӧмсӧ сетасны, позяс вокъяслы гӧснеч вайны. А медсясӧ — корсьны карас мамӧлысь гусӧ. Миянтӧг сійӧс дзебисны, а кытчӧ водтӧдісны — некод на эз висьтав. А кор он тӧд, кӧні мамыдлӧн гуыс, зэв абу лӧсьыд сьӧлӧм вылад...
Шыр аслас сюсь синъясӧн, дерт, казяліс нин, мый вугыраліс менӧ сёрнинас, да водзӧ на каймӧдлӧ:
— Мыйкӧ тай! Вокъясыд сэк кості тьӧтка ордад олыштасны. Да кӧть и ас кежаныс — со кутшӧм геройяс нин да!
— Збыльысь, гашкӧ, кывтлыны и эм меным? — шуа ме, быттьӧ юася вокъяслысь.
— Миян вӧсна тэ эн пов, — шуӧ Митя, сійӧ миян пӧвстын медъеджыд юрсиа.
— Сӧмын тэ миянлы карсьыс гӧснеч вай, — оз падъяв тшӧтш и Шурик.
— Вая, дерт! Медбурсӧ! — дзикӧдз долыдми ме.
Тадзи и ладмис ставыс.
Аскинас ми Шыркӧд лэччим пуръяс сулаланінӧ. Сыктывлӧн джуджыд кыр пӧлӧнын пуръясыс тыдалісны помтӧг. На весьтын, гатшыньтӧм агас пиньяс моз, бырсвидзисны крепыд ньӧр помъяс. Унджык пур вылас тшынасисны нин бипуръяс. И быдлаын жуисны миян кодь жӧ зонкаяс. Унаӧн тӧдсаӧсь вӧліны, но и тӧдтӧмыс вӧлі жӧ — буракӧ, орчча сиктъясысь.
Миянлы Шыркӧд сетісны жӧ морт ӧти пурйӧн. Меным веськаліс мича пожӧм вӧр, нёль плитка, ставыс «авио». Сідзкӧ, самолётъяс кутасны вӧчны татысь. Сӧмын мед ме лючки да бурӧн кылӧді-а... Эстшӧм шыльыд да ён керъяс! Мыйта самолёт артмас наысь... Бура бомбитасны фашистӧс... Сӧмын мед лючки да бурӧн вайӧдны тайӧ вӧрсӧ места вылӧдзыс, не воштыны кузь туй вылын.
Ветлӧдла аслам плиткаяс вылӧд, видлала, зэлыда-ӧ ньӧръялӧмаӧсь керъяссӧ ромщинаяс дінӧ. Запаснӧй ньӧръясӧн да сутуга помъясӧн содтӧд крепита дорса плиткаяслысь пельӧсъяссӧ — мед оз пазавны найӧ берегӧ зурасьӧмысь. Сэсся шӧр плиткалӧн накат вылӧ, вомӧн ногӧн лэптӧм керъяс вылӧ, тувъялі пӧвъясысь чом, вайи идзас, му новлі бипур улӧ, пес заптышті. Луныс и коли тадзисӧ ноксигӧн.
Миянлы, кывтысьяслы, сетісны кык ыджыд, гӧгрӧс чӧвпанӧн нянь, мыйтакӧ шыдӧс да квайт зумыдкодь сакар торйӧн. Ме котӧртлі гортӧ, юксьышті вокъяскӧд сёяннас. Нопйӧ босьтышті неуна картупель, тьӧтка вайӧма. Босьті тшӧтш рач, кружка да нӧшта ассьым медрадейтана книгаӧс — «Спартак». Ю вылад ӧд, кӧнкӧ, немтор лоӧ вӧчнысӧ, кывт да кывт сӧмын, и пӧттӧдз кӧть лыддьыся...
Колльӧдісны менӧ вокъяс, мынтӧдісны цинк помсӧ, кодӧн вӧлі пурйӧс домалӧма. Ыджыд визулыс ызгигтыр кватитіс менӧ, бергӧдіс да и пондіс гажаа нӧбӧдны увланьӧ. Вокъяс шӧйӧвошӧмӧн котӧртӧны берегӧд, видзӧдӧны ме вылӧ. Ме воча видзӧда на вылӧ, меным зэв жальӧсь найӧ, ӧд сэтшӧм на ичӧтикӧсь зонкаясыс. Шурик со муртса на бурдіс и. Гашкӧ, эз ков эновтны ӧтнаннысӧ?..
Но миянлысь шогнымӧс тӧдтӧм визулыс нӧбӧдіс нин менӧ ю шӧрӧ, а сэсся, чукыльтанінын, и дзикӧдз вештіс мӧдар береглань.
— Аддзысьлытӧдз! — горза ме вокъяслы да ӧвтча кузь багырӧн.
— ...дзысьлытӧдз... — воча кылӧ налӧн горзӧмыс.
Сэсся и эз кутны тыдавны найӧ чукыль сайсянь. Коли ме ӧтнам. Гӧгӧр сӧмын гудыр ва булькйигтыр исковтӧ быттьӧ чой горув, нӧбӧдӧ и нӧбӧдӧ менӧ кытчӧкӧ, дзик тӧдтӧминӧ. Вӧлі нин сёр рыт, шонді лэччандор. Козъяслӧн да ньыв пуяслӧн йыла вуджӧръясыс нюжалісны ю шӧрӧдз, улынджык берегын пуясыс сулалісны коскӧдзныс ваын.
Менӧ дыр шуньгис-нуис ю шӧрӧд, и вавывса ыркыдсьыс, а тшӧтш, кӧнкӧ, и гажа рытсьыс менам лов вылын вочасӧн лӧньыштіс.
Мися, тадзи кӧ и водзӧ пондас шульӧдны, ог и тӧдлы, кыдзи Сыктывкарӧдз воа.
Но збоялӧмӧй менам недыр кежлӧ тырмис, сӧмын пемдытӧдзыс. Казьтышті дозмӧр кыйигӧн вӧрын узьӧмӧс, и сэкся полӧмӧй ӧні меным пондіс кажитчыны дурӧм-йӧйталӧмӧн. Ӧд сэки кок улын вӧлі му, топыд му. А тані мый? Кытчӧ воштысян, мыйкӧ кӧ друг лоӧ? Войнас кӧ унмовсян да, пуртӧ чуш-чаш жугӧдас?
Тӧд вылӧ уси, кыдзи ми войнаӧдз колльӧдім батьӧӧс кывтнысӧ. Воӧм бӧрас сійӧ висьтасис, мый Грива улын, кутшӧмкӧ лёк Чушки-Вишкиын, сылӧн пурйыс чашмунӧма: быдса плитка разалӧма. А джынъя пурсьыд пӧ карад грӧш ни кӧпейка оз сетны. Батьӧлы лэччигчӧжыс ковмӧма кутавны торъя керъяс да плитка торпыригъяс — жугалысьясыд, буракӧ, абу жӧ этша вӧлӧмаӧсь, — кымынысь ковмылӧма сылы домасьлыны. Висьтавліс, мый карӧ вайӧдӧма вӧрсӧ унджык на накладнӧйын индӧм серти.
Но ӧд батьӧ вӧлі ён. Вӧлі сатшкас муӧ кыдз пуысь перйӧм крукыля прикол сэтчӧ пысалӧм снастьлӧн петляӧн, и пурйыс пырысь-пыр сувтӧ. А менам весиг и приколыс абу. А пеньковӧй снасть пыдди сетісны сӧмын дженьыдик сімӧм цинка прать. Сэсся пӧ и сувтӧд да кут сійӧн татшӧм тушасӧ, визув вылас ярмӧм лешаксӧ.
Виччысьтӧг рытъя лӧньсӧ резьгӧдіс кодлӧнкӧ пикӧ воӧмӧн горӧдӧм, и йӧлӧгаыс дыр печласис вӧр-ва весьтӧд. Видзӧда: водзын, ю шӧрас, веськыда кыпӧдчӧ еджыд тшын сюръя. Сибдӧма али мый кодкӧ? Но мыйла нӧ ю шӧрас?
— Мелань зібъя-ась! Кыскы-ы!! — горзіс сибдӧм морт, и ме тӧді сійӧс. Тайӧ вӧлі Онча Микол, мекӧд ӧти арлыда зонка. Сійӧ мӧдӧдчис кыдз пурйӧн да корис квайт плитка, а эз мукӧд моз нёльӧс. Ме весиг шензьышті сэки: мися, збой тай вӧлӧма Ӧнчаыс. Ӧд кыдзтӧ кылӧдны абу кокни, вӧйӧ да. Кӧть, шуам, и пуръялӧны сійӧс кос конда сор, но плиткаяс вылас век на кок шегйӧдзыд ва. Абу пожӧмыдлӧн моз, коді сӧмын джынвыйӧ пукалӧ ваын. Микол ошйысис: «Видла! Та мында кыдзсьыд кык пӧв унджык сетасны деньгасӧ. Сёянсӧ и...»
— Йӧтка-ась!..
Тіпкысь сьӧлӧмӧн ме кватиті кузь зіб да котӧрті пур помӧ. Ме некыдз эг чайт, мый зібйыс подъяс этатшӧм помтӧм мореас. Но судзис, ляпкыд вӧлӧма, гожӧмнас тані, буракӧ, ді. И кымын водзӧ менӧ нӧбӧдіс Миколлань, сымын водзӧ на кыпаліс пыдӧсыс.
И друг ме думышті: «Час, ӧні ме зурга сійӧс, ӧдӧб вылысь йӧткышта, сійӧ и мынас... А ме коля сы местаӧ... Да сэтчӧ и косьма...» Думышті ме тадзитӧ и пырысь-пыр жӧ син водзӧ сувтісны менӧ колльӧдысь вокъяслӧн шӧйӧвошӧм чужӧмъясыс. Гажтӧмпырысь думыштсис тшӧтш и ылыс кар йылысь, кодӧс немсяысь на эг аддзыв. И... мый вермӧмысь понді зібъясьны веськыдвыв, мед вешйыштны Микол дінысь. Но зібъяси ме эг пур боксянь, — сэки эськӧ Миколыс пырысь-пыр казяліс, мый ме ог кӧсйы матыстчыны сы дінӧ, — а чепсаси пур помсянь, и он вӧлі гӧгӧрво, кодарлань ме сина. Меным вӧлі зэв яндзим таысь, и ме сьӧлӧмсянь жалиті Миколсӧ. Но меным и ньӧти эз вӧв окота косны сы местаӧ, и сэтшӧм окота вӧлі лючки да ладнӧ воӧдчыны карӧдз.
Ме кывті Микол дінті воськов кызь кымын сайті. Вӧлі кӧ эськӧ бур снасть, позис шыбитны помсӧ, видлыны нетшыштны сибдӧмасӧ. Но менам, кыдзи и Миколлӧн, вӧлі сӧмын чорыд, сутшкасьысь цинк, кодӧс, кӧть эськӧ и судзис, регыднад ӧдвакӧ вермин кӧртавны.
Некор ог вунӧд, кутшӧм синъясӧн видзӧдіс Миколыс ме вылӧ. Эз, сійӧ эз кӧрит, мый ме эг сибав сы дінӧ: буракӧ, чайтіс, мый ме кӧсйи, но визулыс вермис менӧ. Сылӧн сьӧд синъясын вӧлі шог да завидьтӧм: йӧзыслӧн пӧ со ставыс артмӧ лючки-ладнӧ, а сылӧн, шудтӧмлӧн...
— Разь пуртӧ шӧри пельӧ! — тэрыба горза Миколлы сы дінті кывтігмоз. — Видлы куим плиткасӧ лэдзны трос вылад, гашкӧ и кыскасны...
Велӧднысӧ велӧда тадзи, а сьӧлӧм вылын сэтшӧм гудыр, сэтшӧм гудыр. Синъясӧй весиг курзисны и. Кывта боктіыс, и казявтӧг ог ов — немтор Миколыслӧн оз артмы, со кыдзи лыбӧмаӧсь керъясыс, зумыда пуксьӧма... А юыс водзӧ лӧсалӧ-нуӧ менсьым шудаджык пурйӧс. Со нин и Микол воши сукмӧм рӧмыдас. Не сійӧ кӧ, гашкӧ и, ме эськӧ пукалі ді вылас, бур, мый сёрӧнджык мӧдӧдчысьӧма... Но энлыв на вай радлы, водзын тырмымӧн на быдсяма налькйыс лоӧ. А на пиысь медся лёкыс — Чушки-Вишки. Йирмӧг весиг босьтлӧ куш ӧти думыштӧмсьыс... Батьӧ висьтавліс: сэні пӧ Сыктылыс вожалӧ, а визулыс швачкӧ пуртӧ буретш вожаланінас, чорыд плешас. Ни ӧтарӧ ни мӧдарӧ пӧ сэсся. Уна пуръя дядьӧ нин чушкысьлӧма да вишкысьлӧма сэні.
Кыдзи нӧ мынтӧдчыны тайӧ нальксьыс? Мый вӧчны? Буретш ӧд и вой кежлӧ веськалі сэтчӧ. А вай жӧ ме видла вермасьыштны визулыскӧд, мед веськавны шуйга вожас, буретш тай шуйга берегланьыс матіджыкті нӧбӧдӧ менӧ.
Ме кватиті кузь зіб, но сійӧ эз подйы. Сэки ме босьті паськыд пӧв, сувті пур помӧ и понді сынны-чепсасьны. Кыкнан киӧн, мый вынысь ӧдӧбтчӧмӧн, зурска-сюя пӧвсӧ ва пыдӧслань, а сэсся, дорса керйӧ сійӧс мыджӧмӧн, ыджыда сынышта. Береглань сина. Гашкӧ, менам татшӧм сыныштӧмыс эз и тӧдчыв визув вылын тӧвзьысь пурлы, но дзикӧдз эновтчыны, немтор не вӧчны ме эг кӧсйы.
А уджыс сьӧкыд вӧлі, зэв манлив. Кӧдзыд ва шорӧн визувтіс пӧв вывсьыс, тюргис менам сосъясӧд, морӧсӧд да и водзӧ на. Сэтшӧм зывӧк вӧлі кывны кӧтасьӧм, кӧдзыд, сибдысь паськӧмӧс. Сэтчӧ жӧ, паськыд да сьӧкыд пӧвйыс омӧля кывзысис менсьым: пробка моз сійӧ бӧр чепсасис ва пыдӧссянь, нетшкысис киысь, борсис. И весиг гоз-мӧдысь муртса эз летитӧд менӧ пур вылысь. Но ме век сыні, сыні и сыні, вермаси визулыскӧд и пӧвйыскӧд, и зіли не думайтны, мый ставыс тайӧ весьшӧрӧ, мый менам всё равно оз тырмы вынӧй синны пурсӧ шуйга берег дорӧдз...
Век жӧ менӧ зымкнитӧдіс Чушки-Вишки плешӧ. Чорыда швачкӧбтіс. Сы вӧсна мый паськыд плешыс вӧлі зумыда нин дорӧма быдсяма лӧпнас: кернас и вужлянас, увнас и кляпнас, — ставнас сійӧн, мый сӧмын шедӧ тулысын ыджыд валы. Медпервой менам пурйӧй дзоньнас сыркмунліс, сэсся пондіс быд ногыс дзуртны, ружтыны, омлявны. Няжмунісны ромщинаяс, ставыс вежыньтчис, киссьӧм гармуни моз, весиг чомйӧй пӧлыньтіс вомсӧ. Бипурувса керъяс чашкалісны, и ӧгыръяс да пӧсь пӧим дзожгӧмӧн пондісны киссьыны ваӧ, и ме весьтӧ кыпӧдчис еджыд ру кымӧр.
«Со и кывті карӧдз! — садь быртӧдз повзи ме. — Сідзи тэныд и колӧ! Тайӧ тэныд Микол вӧсна!..»
Визув ваыс лёк зверь моз мургис-эраліс, пондіс вынысь патурликӧдны бӧръя плиткаӧс, сюйны сійӧс мукӧдъяс улӧ. Ме шыбиті пӧвйӧс да кватиті нопйӧс, мед, кытчӧдз абу на сёр, чеччыштны пемыд ді вылӧ.
Но сэки ме казялі, мый пурйӧй швачкысьӧма абу дзик плеш шӧрас, а неуна шуйгавывджык, и шуйга визулыс мый вынсьыс кыскӧ да мырддьӧ миянӧс веськыдыслысь. Ме бара тшапниті пӧвйӧс да, сӧткиг-ружтігтыр, понді отсасьны. Но-но, давай! Но, ёнджыка! Но, сюра сӧтана! Но, едрӧ и ерӧ...
И ӧд ньӧжйӧникӧн, гыж кузя воськовъясӧн, пондіс ӧтуртчыны пурйӧй шуйгавыв. Сэсся век ӧдйӧджык, ӧдйӧджык, и со нин ме бара шыльыд ва вылын, бара менӧ шывгӧ-нӧбӧдӧ, быттьӧ немтор абу и вӧвлӧма.
Сӧмын тай ме кок йылысь усьтӧдз мудзи. Ёнтісны вирӧдз борсьӧм кияс. Кок пӧкъясӧс войтӧв кыскалӧ — ёна мудзӧмысла да кӧдзыд ваӧн кӧтасьӧмысла. И быдлаті мудзӧма, мудзӧма... Ляскысьны эськӧ чомса идзас вылӧ да кӧть неуна узьыштны.
Но кысь на и водан! Кор пурйӧй, Чушки-Вишкикӧд тышкасигӧн, калекасьыс-калекаӧн лои, став вурысъясӧдыс резьдасьӧма. Сылы колӧ вӧлі пырысь-пыр жӧ сетны отсӧг. А коді меысь кындзи отсалас?.. Дыр на ковмис меным зунясьны плиткаяс весьтын — ньӧръявны да зэлӧдавны быдлаті.
Сӧмын коркӧ вой шӧр бӧрын ме куткыртчи би дорӧ. Бурджыка песті сійӧс. Нянь судзӧді, гумовті юысь кружка тыр ва да горша сёйи. Сёян вытьыд тай некор оз мудзлы: ачыд кӧть кутшӧма абу унежитчӧмыд, кынӧмыд век сюмалӧ. Ёнджыка на сэки сюмалӧ. Менам тай сідзи-а, ог тӧд, мукӧдыслӧн кыдзи.
Би ыргыны пондіс. Кӧтасьӧм паськӧмӧй ме вылын руасьӧ-косьмӧ. Паськыд ваыс нуӧ и нуӧ менӧ кытчӧкӧ пемыдас. Лӧнь гӧгӧр, весиг чери оз чеччав, кӧнкӧ, став чериыс ойдӧм видзьяс вылӧ кульмыны разӧдчис. Татшӧм лӧнь дырйиыс кыдзкӧ оз и эскыссьы, мый свет вылас эмӧсь шума каръяс, да кӧнкӧ век на мунӧ ыджыд война: самолётъяс жвиньгӧны, пушкаяс лыйлӧны, танкъяс лязӧдӧны му и йӧзӧс... Кывта ме лӧньӧм вӧр-ваӧд, а ме улын донасьыс-дона пурйӧй, «авио», войналы выль «авио».
Узьны водны ме эг лысьт, пукалі, чом стенӧ мыджсьӧмӧн. Да мӧвпалі быдтор йывсьыс. Но — эг и тӧдлы — унмовсьысьӧма. Мудзыс личкис.
Ог тӧд, дыр-ӧ узи. Узьӧмсор мӧвпалі ли. Сӧмын тай кодкӧ быттьӧ зургис бокӧ: «Эй, чеччы, пурйыд разалӧ!»
Ме повзьӧм кӧч моз звиркниті чомйысь, сьӧлӧмӧй кӧнкӧ голя помын тривкйысьӧ. Гӧгӧр пемыд на, берегын муртса тӧдчӧны пуяслӧн рудӧбъясыс. Видзӧда — дорса плиткаыд менам, кодлы медъёна дӧнзис Чушки-Вишкиын, разьсьӧма, да керъясыс сяргӧдчӧмаӧсь паськӧдӧм чукчи бӧж моз. Ме кватиті багырӧс и давай топӧдны найӧс, — оз ковны меным тані мича бӧжъясыд! А визулыс бӧр чашкӧдӧ керъяссӧ, ме пӧ тадзи кӧсъя... Вермасям ми ӧта-мӧдкӧд, а пурйӧй сэк кості ӧтарӧ люкалӧ берегсӧ. А юыс таті, Палаззя вӧлӧкті, топалӧ, берегъясыс овтӧмӧсь, вӧраӧсь. Аддзысьӧма жӧ менам узьӧм вылӧ кад да места! Бур на, мый садьми... А сё збыль — быттьӧ кодкӧ горӧдіс пельӧ: «Чеччы, пурйыд разалӧ!»
Сэсся ме эг нин пуксьыв би дорӧ: мися ӧд шоныдінад бара на вермас личкыны унмыд. Сулала часӧвӧй моз, сӧмын винтовка пыдди багыра. Кутшӧм пельӧс зургысяс берегӧ, сэтчӧ и котӧрта — эз-ӧ бара резьды сэті. Орас кӧ кутшӧмкӧ ньӧр, пырысь-пыр жӧ вежа сійӧс выльӧн. Быттьӧ неуна и узьышті, а котравсьӧ тэрыбджыка и гажаджыка. Да и сьӧлӧм вылын долыдджык: Чушки-Вишкиӧ эг пазав, пурйӧй дзонь на, и ачым со ловъя...
Вокъяс дум вылӧ усины — Шурик да Митя. Кыдз-мый со найӧ оласны метӧг-а? Ӧні, дерт, узьӧны, топыда сывъясисны да... Ок-ок-ок жӧ эськӧ да, кыдз со бара водзӧ олӧмыс миян пуксяс...
А Микол, тӧдӧмысь, век на сэні дізьвидзӧ... Гашкӧ и тшӧтш на кодкӧ сы дінӧ сибдіс. А збыльысь, верми эг эськӧ ме чепӧстны сійӧс сэтысь, быттьӧ зургыны кӧ веськыда? Ог тӧд, топыда вӧлі вужъясьӧма...
Тайӧ думъяссьыс менӧ бара на шогӧдліс. Бара на ачым аслым ёна мустӧммылі. А мый эськӧ шуис батьӧ, вӧлі кӧ ловъя? Позьӧ ӧмӧй кольны ёрттӧ пикӧ воӧминӧ...
Но и Миколыс ачыс вывтіджык жӧ горшасис, уна сьӧм вылӧ ырыштчис...
А вӧр сайын петӧ нин вӧлі шонді. Меным сійӧ эз на тыдав, но берегдорса козъяслӧн да ньыв пуяслӧн йывъясыс алӧймисны, гӧрдӧдісны, быттьӧ найӧс пызйисны пув ваӧн. А сэсся и паськыд ваыс тшӧтш гӧрдӧдіс. Шондіыс ёна нимкодьмӧдіс менӧ да быттьӧ и выль вынъяс содтыштіс. Войбыднад ӧд мудзӧмыс и полӧмыс дӧнзис меным...
Со нин шуйга берегын тыдовтчис ыджыд сикт — Палаззя, мыльк йылын зымвидзысь ыджыд еджыд вичкоӧн. Кыпӧдчысь шондіыс яра ломзис юлань видзӧдысь став керка ӧшиньясын, и меным кажитчис, мый зарни югӧръяслӧн тадзисӧ ыпъялӧм-ворсӧмнас да сӧстӧмысь-сӧстӧм югыднас вӧльнӧй светыс чолӧмалӧ менӧ, менӧ, коді сӧмын на мынтӧдчис шуштӧм войлӧн чорыд кабырысь...
Дзикӧдз ме долыдми. Палаззялы, кӧні суӧдіс менӧ петысь шонді, ме радлі мамӧлы моз. Ӧд сэтшӧм сьӧкыд вӧлӧк лои лэччӧма! Тасянь сэсся, ме тӧда, тшӧкыдджыка нин пукалӧны сиктъяс. А йӧзаинад кыдзкӧ век нин гажаджык: мыйкӧ кӧ лоӧ, вермасны и отсыштны. Да и юыс тасянь паськыдджык, буракӧ, омӧльджыка чукльӧдлӧ.
Батьӧ висьтавліс: тасянь пӧ Сыктыв горувлань муясыс няняджыкӧсь миян серти, видзьясыс паськыдджыкӧсь и. Татчӧсъяслӧн пӧ ас няньыс важысянь во гӧгӧр чӧж тырмывлӧма, а миян, катыдсалӧн — уна пыдди тӧв шӧрӧдз, пӧшти некор абу вотӧ вуджлӧмаӧсь. Та понда ковмылӧма ёнджыка вӧравны, быдсяма купечьясыслы вӧр лэдзны да кылӧдны.
Сы пыдди миян, лыа муяс вылад, вӧр ягыс кутшӧм! Гулыдӧсь да югыдӧсь. Миян кодь ягъяссӧ, гашкӧ, и некысь сэсся он аддзы став Коми му пасьтасьыс! Со тай кутшӧм «авио» ме кылӧда: быд кер сись кодь, некӧн оз тӧдчы весиг ув пас.
Ог ӧмӧй нӧ ме вермы воӧдчыны карӧдзыс? Кыдзкӧ эськӧ коліс жӧ нин! Ӧд кузь туйыслысь нёльӧд пайсӧ нин вуджи.
Зэв окота тӧдны, кыдзи мукӧдыс кывтӧны. Шыр кыдзи... Эг тай ме суӧд сійӧс, кӧть эськӧ сӧмын неуна водзджык и мӧдӧдчис. Буракӧ, шуда мортыд, сибдывтӧг шульӧдӧ.
Но Сыктыв вылад эн на ёнасӧ тэрмась радлынытӧ: вӧлӧмкӧ, юыс тані, вӧрлӧн топыд сывйысь паськыдінӧ мынӧм бӧрын, дзикӧдз ойдӧдӧма видзьяс, и мукӧд дырйиыс он и казяв, кӧні шӧр визулыс. А мый кӧть и казялан, — пурйыд тай абу на пыж, он веськӧд сійӧс, кытчӧ тэныд колӧ...
Кымынысь на менам сьӧлӧмӧй пыста кольк ыдждаӧдз топавліс, кӧть и тані. Мися, пом, буракӧ, воис, дзикӧдз тай кежи ю вывсьыс, бокӧ со вештӧ. Уськӧдчыла джудждасӧ мерайтны — подъя пыдӧссӧ, ляпкалӧ и ляпкалӧ, кыдзи Микол дінын...
Но кутшӧмкӧ тыдавтӧм визувъяс, бур вӧжжияс моз, век жӧ кутісны на менсьым пурйӧс, медбӧръя здукас ӧтуртлісны сійӧс ю шӧрлань. Дерт, ме и ачым отсаси, мый верми — зібъяси да сыні.
Пажын гӧгӧрын зэв на ылісянь бара тыдовтчис вичко, Палаззяса дорысь на мичаджык. Сӧмын тай кӧлӧкӧльнясӧ кисьтӧмаӧсь жӧ... А збыль ӧд, мича и эм, синтӧ кӧть эн вештыв. Медджуджыдінас дізьвидзӧ, ставсяыс медвылын, быттьӧ чуксалӧ ас дінас. Важ йӧзыд тай мастерӧсь жӧ вӧлӧмаӧсь стрӧитчынытӧ, кужлӧмаӧсь, кытчӧ да кыдзи пуктыны... Вот эськӧ найӧ тшӧтш и клубъяс тадзи жӧ кыпӧдалісны! Ӧні эськӧ миянлы, том йӧзлы, добра вӧлі... А вичкосьыд мый миянлы — енлы ми ог эскӧй...
Матыстӧ менӧ тайӧ сиктланьыс, а нимыс сылӧн — Волся. Батьӧ сёрниясысь на ме кывлі, мый тані эм зэв ыджыд вабергач. Полой. Кыскас кӧ сэтчӧ, пондан дурпоп моз бергавны не ӧти сутки чӧж. А сэсся верман и дзикӧдз косьмыны, ваыс пондас чинны да.
Татшӧм шудыд меным, дерт, ньӧти оз вӧлі ков. Мый нӧ либӧ вӧчны? Бордъяс кӧ вӧліны, позис лэбовтны полой весьтӧдыс, а натӧг кыдзи лэбзян?.. И мыйла сӧмын олӧмас ставсӧ лӧсьӧдлӧма сэтшӧм нелючкиа? Сӧмын на нимкодясин кутшӧмкӧ артмӧм-вермӧмысь — со, шуам, Чушки-Вишкиысь мынін, видз вылӧ эн лэдз пырны, либӧ нӧшта на мыйкӧ, — а ныр улад бара нин выль нальк октӧмаӧсь. Быттьӧ натӧг, налькъястӧгыс, оз и позь сэсся овнысӧ.
Нӧбӧдӧ менӧ лыаа кыркӧтш увті, кодӧс ён визулыс быд ногыс кырлӧдлӧма. Видзӧда — кыркӧтш помас пароходстволӧн пӧлӧс визя сюръя сулалӧ. А вайлы жӧ, мися, домасьла сы дінӧ, петала берегӧ да ас синмӧн видзӧдла, кыдзи да мый. Кутшӧмджык сійӧ полойыс. Да оз-ӧ позь сійӧс кыдзкӧ-мыйкӧ кытшовтыштны, мед эз сюй вабергачас.
Йӧйыд, быттьӧ менам видзӧдлӧмысь мыйкӧ вермас вежсьыны! Но — кыв шуӧма, сідзкӧ, падъявны нинӧмла нин...
Мыйӧн сӧмын пур пельӧсӧй зургысис берегӧ, ме, киын цинк пома, ур моз чеччышті берегӧ да уськӧдчи пӧлӧс визя сюръя дінӧ. Зэв ӧдйӧ гаровті цинксӧ сы гӧгӧр, петляалі, помсӧ зэлӧдӧмӧн кута киын, мед нин оз чилӧд-кыссьы. Пурйыд сувтовкерліс, а сэсся и пондіс ӧтуртчыны. Цинк струна моз зэлаліс, мыйкӧ кротшмуніс. Ме немтор на эг удит мӧвпыштны, но чеччышті боквыв. И сэки менам ныр улын пӧлӧс визя сюръяыд жнёпкысис му бердӧ. Видзӧда, и аслам синъяслы ог эскы — менам пурйӧй, менам оланінӧй, кодкӧд ӧтвылысь ми сэтшӧма нин вермасим лёк вынъяскӧд, вешйӧма берег дорысь да тювӧдӧ-мунӧ ва шӧрлань. Сы вӧсна, мый тасянь юыс буретш чукыльтӧ...
Ме дзикӧдз шай-паймуні, ог тӧд, мый керны... Сэсся и бузгыси быгъя ваӧ. Повзьӧмӧйла эг весиг казяв, кыдзи йиа ваыс сотыштіс вир-яйӧс.
Ни таӧдз, ни та бӧрын — некор ме сэсся эг варччывлы сэтшӧм тэрыбасӧ.
Ӧдва-ӧдва ме вӧтӧді пышйысьӧс. Кавшаси керъяс вылӧ, кашка и тірзя, мудзӧма и кынмӧма, синваӧй доршасьӧ и...
Пӧрччи вылысь ва паськӧмӧс, куш вылас шоныд фуфайка пасьталі.
Мися, мӧдысь сэсся менӧ сира гезйӧн он кыскы пур вывсьыд! Мед кӧть мый оз ло...
Сюйис менӧ Волся полояд, вабергачад. Но ме сэтчӧ эг ӧтнамӧн веськав — нёль пуръя дядьӧ тшӧтш гӧгралісны, Шыр тшӧтш и. Со кӧні ме вӧтӧді сійӧс... А унаӧннад тай абу гажтӧм, кӧть кӧн. Ми пондім чуксасьны, серавны ӧта-мӧд вылын. Асьнымӧс сӧмын и гӧгрӧдлӧ, сӧмын и гӧгрӧдлӧ... Мися, куш ӧти сералӧмнад тай он мын татысь.
А кыдзи менӧ сюйиссӧ? Чукыль сайын ме друг понді казявны, мый кутшӧмкӧ гӧгӧрвотӧм вын вештӧ пурйӧс веськыдвыв. Кватиті зібйӧс — оз судз. Бара ковмис босьтчыны пӧв дінӧ да сынны. Сӧмын ӧні менам сынӧмысь пӧльзаыс, буракӧ, вӧлі пуркостса ва коялӧмысь не унджык — шулывлӧны тай сідзисӧ, меным буретш и лӧсяліс... Юыс меысь шуйгавыв пышйӧ, а менӧ веськыдвыв жуньгӧдӧ. Сэсся кытшов босьтӧдіс да пондіс катӧдны паныд, бӧр гортлань. Дерт, ставыс таті ойдӧм видзьяс... Сэсся коркӧ-некоркӧ бӧр бергӧдіс да пондіс нӧбӧдны зэв джуджыд кыркӧтш бердті юлань. Радлыны нин понді: мися, ӧти кытшовтӧ кӧть и вӧчи, ог на сыв таысь... Но менам пурлы, менам асныралы, буракӧ, кажитчӧма нин полойса ваыс. Воис пыранінӧдзыс, зэв лабутнӧя бергӧдчис да и босьтіс выль кытшов. И зібйӧй некытчӧ матӧ оз судз.
Рытывбыд и войбыд тадзи кытшлӧдліс менӧ. Мукӧдсӧ тшӧтш и. Первойсӧ ме ныр вылӧ усьтӧдз тільси-уджалі, сыні да мый да. Сэсся и сьӧлышті. Мися, узьышта кӧть чомйын, а то неморт кодьӧн нин куті лоны, он и тӧдлы, усян пур вывсьыд. Биӧс лӧсьӧдышті — мед эз кус ни эз сотчы вывтіасӧ, да и воді.
Садьми асъядорыс. Чорыда шкоргышті, немтор весиг эг вӧтась. Вынӧй тӧдчымӧн содӧма, быд сӧн ворсӧ. Мися, ӧні мыйкӧ думыштам! А тӧвзьысьӧма, и мый бурыс — юлань пӧльтӧ тӧлыс. Ок эськӧ, парус кӧ вӧлі! Тӧлыс эськӧ и чепӧстіс менӧ ю визув вылас... Чомйӧй, дерт, тшӧтш жӧ парус пыдди туйӧ, но ичӧт. А вай жӧ, мися, зэвтала зібъяс вылӧ, кутшӧм кӧлуй менам эм. Шуӧма — вӧчӧма. Зэвті фуфайкаӧс, пинжакӧс, мешӧкӧс, нямӧдъясӧс. Кӧсйи тшӧтш и гачӧс вылысь пӧрччыны, но яндысьышті... Мукӧд пуръяс вывсянь зонъяс сералӧны: «Федя, он-ӧ нин вузасьны кӧсйы?» Ог на, мися, — горӧді воча, а ачым бара на босьті мустӧммӧм пӧвйӧс да выль вынӧн понді сынны, отсасьны тӧлыслы. Комилесскӧй вӧв моз песси. Видзӧда — отсалыштӧ, тӧдчымӧн матысми ме водзын гӧгралысь Шырлань.
— Шыр! — горза. — Час ме тэныд шыбита цинк помӧс, тэ вай кут сійӧс!
— А мый тӧлкыс таысь! — жугыля сералӧ Шыр да ниртӧ узьӧмысла пыктӧм синъяссӧ.
— Тэ кут, сійӧс тӧд!
Ме кӧрталі цинк помӧс багыр крукыльӧ да, копьёӧс моз, тювги Шырлань. Неуна эзджык воышт, но сійӧ курыштіс-судзӧдіс аслас багырӧн.
— А сэсся мый? — юасьӧ.
— Кӧртав менсьым цинкӧс аслад дінӧ, — велӧда ёртӧс.
Шыр йитіс.
— А ӧні вай мый вермӧмсьыд сын юлань! А кор вайӧдас полой вом дорӧ, пондам йӧткасьны ӧтарӧ-мӧдарӧ: ме тэнӧ ю шӧрлань, а тэ менӧ — бӧр вабергачас. Гӧгӧрвоан? Тэнӧ йӧткыштам полойсьыс, а кор ю визулыс кватитас тэнӧ, тшӧтш и менӧ кыскан. Гӧгӧрвоин?
— Да, Федя, гӧгӧрвои! Ставсӧ гӧгӧрвои... — радлыны пондіс Шыр цинк помъяс кӧртавліг.
Кыдзи ме и чайтлі, полойӧ пыранінын менам ӧдӧбтыштӧм пурйӧй дзикӧдз вӧтӧдіс Шырӧс. Эз весьшӧрӧ отсась тӧлыс! Сатшким багыръясӧс дорса керъясаным да и пондім йӧткасьны ӧтарӧ-мӧдарӧ, весиг багыр воропъясным куснясьӧны. А кор костыс паськаліс, ми кватитім кузь зібъяс да найӧн кутім пыкны-йӧткыны ӧта-мӧднымӧс. Син пемдытӧдз йӧткыны.
Видзӧда — ог весьшӧрӧ ружтӧй: Шырлӧн пурйыс друг быттьӧ тювгысьыштіс водзӧ, ва сорсъяс чольгысисны кер помъясас. Сідзкӧ, шӧр визулыс пондіс нин босьтны сійӧс! Но сы пыдди менӧ важ дорысь збодерджыка пондіс чапӧдны-нуны бӧр полой пытшкӧслань. Коді нӧ коднысӧ вермас?!
— Сын! Ёнджыка сын! — горза ме Шырлы. Ачым ружта, сӧтка, сына. А юрын нӧйтчӧ куш ӧти мӧвп: «Оз ӧмӧй нӧ вермы кыскыны? Оз ӧмӧй нӧ вермы кыскыны?»
Миянӧс йитысь цинк зэлаліс, чолснитіс-петіс ваысь. Мед кӧть эз жӧ мын кӧрталӧминтіыс!.. Менам пурйӧй дрӧгмуніс, сувтіс, быттьӧ думайтӧ на, кодарӧ сетчыны. А ме сына, сына, сына... Кашка и сына. Пӧсь ме вылысь шорӧн киссьӧ... Шыр кашкӧ-сынӧ и... Сэсся казяла: менам пурйӧй, места вылас здук-мӧд легыштӧм бӧрын, ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчис водзӧ. А ме ог на эскы синъяслы — сына и сына. Думысь весиг и гырк пытшкӧсӧн отсася юыслы. А ёртӧй нин, кыла, горзӧ шырлӧн кодь вӧсни гӧлӧснас: «Ур-ра! Мыні-ім!!»
Сэки вӧлисти ме чапки пӧвйӧс да тшӧтш резьӧбті-горӧді: «Ур-ра!» — шудыс да радлуныс ме пытшкысь, буракӧ, петіс резсигтыр. Но сэсся ме казялі, кыдзи ме бӧрся гӧгралысь Лёкан Мартил выль кытшов вылӧ бергӧдчис, и эз ло лӧсьыд татшӧматӧ радлыны.
— Вӧчӧй миян моз жӧ! — горза ме сылы. — Кытчӧдз тӧлыс эз на вежсьы.
Ми Шыркӧд топӧдалім, орччӧдалім пуръяснымӧс да рад вывсьыным не этша песыштім ӧта-мӧднымӧс.
Шырлӧн гырысь черлыяса чужӧмыс, кӧні ёна тӧдчӧны сьӧд ныр розьясыс, топалӧма, кеньӧн моз вевттьысьӧма сирӧд пес тшынӧн.
— Тэ тай абу и мыссьылӧмыд? — юася.
— Эг, — воча чивзӧ, — ваыс эз тырмы...
Ачыс шудаа сералӧ.
— Ме эг на жӧ мыссьыв, — шуа, — некор вӧлі.
— Федя, верман сюркнявны пель саяд: месянь вина доз, — зэв збыльысь нин шуӧ Шыр. — Не кӧ тэ, ковмис эськӧ косьмыны пеж полояс.
— Тэ менӧ кыскин да, — ылӧсас вочавидза ме, а аслым любӧ, аслым окота, мед эськӧ Шырыс нӧшта на ошкыштіс менӧ. — А тӧлыс, буракӧ, и збыльысь отсаліс...
— Кыдз эз отсав! Пасибӧ, другӧ... И кыдз тэд вермис татшӧмыс воны юрад? Быттьӧ нэм чӧжыд пуръяс кылӧдан. Абу юр тэнад, а быдса сельсӧвет.
— Пондіс сэн кӧкны! Вай, бурджык, пусям да кӧть ӧтчыд морт ногӧн сёям.
— Эн жӧ пусьыв?
— Кутшӧм нин сэн пусьӧм! Шуи тай — мыссьынысӧ некор вӧлі.
— Федя, гашкӧ, тэ видан менӧ, кывтнысӧ нуӧді да?
— Отсаліс кӧ эськӧ видӧмыс лючки да бура кывтны, ме эськӧ тэнӧ медбӧръя кывъяснас лун и вой дӧжналі.
Лӧсьыд миянлы. Стрӧг кылӧдчысьясысь ми бӧр пӧрим кальӧг вома зонкаясӧ, и йӧйталам, радлам асланым лачаысь. И бур, мый ме ӧтлааси буретш Шыркӧд, а эг кодкӧдкӧ мӧдкӧд. Кажитчӧ меным мортыс. Ме эськӧ сійӧс любӧйтор вылӧ босьті ёрт пыдди. Сійӧ меысь кык арӧсӧн ыджыдджык, но тушанас ичӧтджык, быдмӧ, быдмӧ, а оз и сод. Сы пыдди сійӧ кык пӧв пелькджык ме дорысь. Вермасигъясад вӧлі личкан нин сійӧс улад, а сійӧ кыдзкӧ нигыльтчас, песовтчас да бара нин вылад лоӧма. Быд удж вылын сэтшӧм жӧ сюсь и. Ичӧтик, гӧгрӧсіник, дженьыдик киа-кока, но быдтор вӧчигӧн пуӧ-вӧрӧ.
Кӧрсьӧм картупельысь да ид шыдӧсысь пуим ми шыд, а гашкӧ, и рок — некор вӧлі бурджыкасӧ тӧдмавны. Сёйим. Пӧсь сёяныс быттьӧ коддзӧдыштіс менӧ, лолӧй кыдзкӧ лӧнис и, быттьӧ сэні бушкола зэр бӧрын шондіа лун пуксис. Но виччысьтӧг меным бара дум вылӧ усис Микол. И быттьӧ эз и вӧвлы шондіа луныс, ставыс бӧр эжсис кыз кымӧръясӧн.
— Шыр, кылан... Ме зэв ыджыд лёктор вӧчи, — шуи тадзи, а ачым син бӧжӧн кыйкнитлі ёртӧй вылӧ.
— Мый бара лӧсьӧдлан? — пӧтӧмысла дышпырысь юасьӧ сійӧ воча, сылӧн синъясыс куньсаӧсь, вевттьысьӧмаӧсь еджгов син лысъяснас.
— Кор ме кывті Микол дінті... Сибдӧма вӧлі сійӧ ю шӧрас... Эг зібъясь сылань... Сідзи и кывті дінтіыс... Гашкӧ, эськӧ позис кыскыны...
— Ху! Аддзӧма мыйысь шогавны! — ловзьӧ Шыр. — Кыдзи нӧ эськӧ тэ матыстчин сы дінӧ? Сэтшӧм визув вылас. Бур на — ачыд абу сатшкысьӧмыд сэтчӧ. А Миколыс мед оз горшась дай! Вайӧй пӧ меным квайт плитка... кыддзаясӧс. Дыш да горш!.. Тані со пожӧмнас матӧ воӧмыд, нёль плиткаӧн, а сылы век этша... Горшасигас и джагавлӧны татшӧмъясыс.
— Кӧть мый, а жаль...
— А меным бара ньӧти абу жальӧсь татшӧмъясыд! Ӧд ме шулі сылы: мися, Койгортсяньыд та ыджда пурнад сьӧкыд лоӧ, жайӧдас кытчӧкӧ... А сійӧ толькӧ и шпыннялӧ воча. Кӧнкӧ, йӧз вылӧ надейтчӧмӧн и босьтіс: отсаласны, мыйкӧ кӧ лоӧ... А бӧртинас унджык деньга курышта, да мукӧд вылас жӧ и серавны понда. Тӧдам ми татшӧмъяссӧ! Мед ӧні дізьвидзӧ сэні, мӧдысь кежлӧ тӧлкаджык лоӧ. А то вельмӧмаӧсь йӧз мыш вылын иславны...
Ставсӧ тайӧс Шыр висьталіс лӧгпырысь. Ме, думысь, быттьӧ и ӧти кывйӧ вои сыкӧд, но сьӧлӧмӧс век мыйкӧ гирсйӧдлӧ. Борышталӧ ли... И ньӧти эз личӧд менӧ аслам висьтасьӧмысь...
А ю вылын пемыд нин, кӧть и абу на ёнасӧ сёр. Енэжсӧ кыза тубралӧмаӧсь сьӧд кымӧръяс. Чом вевт вылын ӧтмоза сярӧдчӧ зэр. Кор миян двӧйни пурным бергӧдчӧ да чомлӧн вомыс лоӧ тӧв паныд, сэки зэрыс скӧрысь тратшкӧдчӧ бипурйын, быттьӧ плита вылын жаритчысь зӧр. Тшынкӧд сорласьӧм улис тӧлыс сёйӧ синъясӧс, курзьӧдӧ горшӧс, сэсся вочасӧн пондӧ мӧдарӧ тӧвзьӧдны би шоныдсӧ. Ми Шыркӧд ёнджыка топӧдчам ӧта-мӧдным дінӧ, ме весиг кылышта сылысь сьӧлӧм тіпкӧмсӧ. Тайӧ здукъясас ёртӧй кажитчӧ меным вӧвлытӧм донаӧн. Быттьӧ сылы ме кыйи вӧрын дозмӧрсӧ. Быттьӧ вок сійӧ меным.
Сэтшӧм абу окота лэдзны ас пытшкӧссьыд шоныдсӧ. Но ӧд колӧ и петавлыны чом пытшсьыд, видзӧдлыны, кытчӧ-мый миянӧс татшӧм ӧдйӧсӧ нуӧ.
Ми петам ывлаӧ. Пемыд, кодзувтӧм вой. Вына тӧв резсьӧ-койсьӧ кӧдзыд зэрӧн. Пур доръясын скӧрысь нӧйтчӧны гыяс. Пемыдӧн шымыртӧм юыс кажитчӧ помтӧмӧн и дортӧмӧн. И кыдзкӧ оз весиг эскыссьы, мый сійӧ вайӧдас миянӧс карӧдз...
Кӧнкӧ водзын, пемыдас, дзулкнитіс ӧтка би. Буракӧ, чери кыйысь узьмӧдчӧма. Гашкӧ, сійӧ миян моз жӧ оз узь, тшӧтш мӧвпалӧ олӧм йылысь. Быд морт тай мӧвпалӧ олӧм йывсьыд, оз кӧ узьсьы войнас. И батьӧ эськӧ, ловъя кӧ вӧлі, тшӧтш жӧ думайтіс олӧм йывсьыс, мамӧ йылысь и миян йылысь, а гашкӧ, и пипу пыж йывсьыс, кодӧс сідзи и эз удит паськӧдны...
Буриника видлалім пуръясӧс гӧгӧрбок, кӧтасим и кынмим. Кутшӧм тэрыба котӧртсьӧ та бӧрын би дорӧ, весиг он пов кӧтасьӧм керъяс вылын вильдӧмысь. Пӧжам би весьтын морӧсъясӧс, питшӧгӧ унджык босьтам шоныдсӧ. Мед олас му вылын БИ!
— А фашистыд, чайтан, оз горшлун вӧсна йӧйтав? — шоналыштӧм бӧрын Шыр водзӧ на нуӧдӧ ӧнтая сёрнисӧ. — Куш сы вӧсна! Первой ӧти странаӧс ньылыштіс, сэсся мӧдӧс. Кӧинъяс моз... Эк, Федя, тӧдін кӧ эськӧ тэ, кутшӧм окота меным лётчикӧн лоны!.. Сэки эськӧ ме кокалышті найӧс...
Ме эска Шырлы: сійӧ, сюсь мортыд, гашкӧ и збыльысь вермас лоны бур лётчикӧн.
Ми дыр чӧв олам, видзӧдам, кыдзи тӧлыс нетшкӧ ырзьӧм бинымӧс. Ме немтор ог висьтав Шырлы, но меным тшӧтш жӧ зэв окота мунны война вылас. Лыйсьыны ме кужа — со кутшӧм чукчиӧс кыйӧді да чергӧді. А сэні, война вылас, бур зарадъяс сетӧны, не менамлӧн кодь проволока сора дрӧб... А гашкӧ, и ме сэтшӧм план думышті! Тӧлкасьыс тӧлкаӧс... И тайӧ планнас эськӧ пырысь-пыр пасьвартім фашистӧс... И дерт нин бур зарадъяснад ме эськӧ и войын эг пов, абу ӧд ӧтнам. Бур, кор морт абу ӧтнас...
— Федя, кылан, Федя, тэ нӧ сэсся дзикӧдз дугдін велӧдчӧмсьыд?
— Дзикӧдз, Шыр. Ковмис тай...
— А окота?
— Зэв ёна... Велӧдчыны окота, и лыддьысьны. Весиг со сьӧрысь книга босьті, сӧмын тай эг на восьтыв-а...
— Но танітӧ, дерт, тані кутшӧм нин лыддьысьӧм. А ме вот и гортын ог вермы. Дыш меным книгаяс саяд зунясьны. Пукся, ӧти лист бок лыддя, и бара нин вугрӧдлӧ. Ачыд вед тӧдан — сизим во велӧдчи, а четвёртӧй муртса помалі. Некыдзи оз пыр ме пытшкӧ грамотаыс...
— А кыдзи нӧ, — серала ме, — кыдзи либӧ лётчикнас кӧсъян лоны?
— Тэ эн серав, Федя, машинаясыд меным кокньыда сетчӧны! Кор тай плугаритлі, трактор дӧбелькиӧдз велӧді, руль сайӧ нин пуксьылі. Ок, лӧсьыд! Ытшкан-вундан машинаясыдлысь гуг и бан тӧда. Самолёттӧ эськӧ пырысь-пыр жӧ велӧді. Машинаыд, Федя, — сійӧ дзик мӧдтор! Машина дінад, Федя, дзик мӧд кодь вежӧр колӧ, тайӧс ме зэв бура гӧгӧрвоа...
Кывза ме Шырӧс, а аслым дум вылӧ усьӧ сылӧн батьыс — сы кодь жӧ ичӧтик, гӧгрӧсіник морт. Война вылӧ найӧ мунісны миян батьӧкӧд ӧтлаын. Помнита, мунан асывнас сійӧ, гажа юра, котӧрӧн локтіс миян ордӧ да ярскӧба горӧдіс:
«Пышйи гортысь! Пышйи... А мый нӧ, ставыс лювзӧны да». Орӧдчывтӧг юис быдса кӧш коддзӧдан сур, нӧшта на гажмис. Вынысь кыпӧдіс кулакӧ гӧрддзалӧм дженьыдик сойсӧ: «Немечыдлы ми петкӧдлам пуж! Чуш-чашкерам и бӧр локтам гортӧ. Сідз вед, Ӧндрей?!»
Бӧрсӧ сійӧ воис дзикӧдз бонзьӧдӧмаӧн, немортӧн. Юр чашкаыс чуктӧма, ки-кокас мина торпыриг жвучкӧма. И ӧд ньӧти оз сувт кок йылас, быттьӧ ичӧт кагалӧн лоӧмаӧсь кокъясыс. Киясыс легзьӧны и. Татшӧмӧн пӧ и кольӧ сійӧ нэм кежлӧ, нэм чӧжыс пӧ сэсся ковмас кӧстыльяс вылын тюкитны коньӧрлы... Век жӧ бабаяс вӧлі шуӧны, мый бур на, татшӧмыс кӧ локтіс — век нин кӧть челядьсӧ уставитас.
И заводиті кӧ нин ме на йылысь сёрнитны, водзвыв висьтала: Шырӧс сійӧ во помнас босьтісны жӧ война вылӧ, ӧд сійӧ меысь кык арӧсӧн ыджыдджык вӧлі. Сӧмын сійӧ эз ло лётчикӧн, а сапёрӧн. 1945-ӧд вося майын, война помасян лунъясӧ, мортыд веськалас немецкӧй мина вылӧ и... дас сизим арӧса зон вӧліс да эз ло.
Но ӧні ме немтор на ог тӧд та йылысь. Ӧні Шыр, ловъя да вына, куйлӧ мекӧд орччӧн чомйын — ичӧтик, писькӧс морт, бур ёрт. Ми куйлам, чӧв олам и мӧвпалам сы йылысь, мый миянлы быть колӧ воӧдчыны карӧдз. Быть колӧ!
Унмӧй зэв ёна локны пондіс!
Но со водзвылын, кӧнкӧ ылын на, сяркнитісны югыд бияс. Югыдысь-югыдӧсь!
Пароход!
Ми Шыркӧд, быттьӧ тшӧктӧм серти, звирк сувтім кок йылӧ.
— Ме понда сулавны черӧн, а тэ босьт багыр! — горзӧ Шыр, би югӧрын бура тыдалысь чужӧмыс сылӧн тырӧма тӧждысьӧмӧн и збойлунӧн.
Ме гӧгӧрвоа сійӧс. Миянлы колӧ петкӧдлыны пароходса капитанлы, мый кӧсйӧ кӧ сійӧ ӧбидитны миянӧс, мед бур оз виччысь — кералам и розьӧдлам пароходсӧ гырк пытшкӧсӧдзыс...
Ми тӧдам, кывтысьяс неӧтчыд висьтавлісны, мый пароходъяссьыд колӧ повны, капитанъяс пӧвстас пӧ быдсяма тешитчысьыс эм. Серам вылӧ, либӧ сы вӧсна, мый дыш бокӧ кежыштны, татшӧмъясыс неӧтчыд нин пасьвартлӧмаӧсь кӧлесаяснас пур плиткаяс. Унаӧн веськавлӧмаӧсь и парохода-баржа костӧ. Лоӧ кӧ тадзи, буртӧ нинӧм нин виччысьны...
Ми Шыркӧд смела сувтім пур дорӧсӧ. Чер да багыр киясын кутам сідзи, мед пароход вывсаясыс ылісянь на казяласны найӧс. Мед сэсся думайтӧны, а ми асьнымӧс дойдны ог лэдзӧй.
Пурнымӧс миянлысь кылӧдӧ шӧр визулӧдыс, пароходыс сэті жӧ катӧ. Коднымлыкӧ ковмас сетны туйсӧ. Ми эськӧ и сетім, мед нин, абу ми ыкшаӧсь, но некыдз ог вермӧй.
Пароход веськӧдіс миян вылӧ яръюгыд ӧтка синсӧ, здук кежлӧ синтӧммӧдліс миянӧс. Сэсся скӧрысь букӧстіс сибдӧм кыз гӧлӧсӧн. Быттьӧ ӧш, люкасьӧм водзвылын. Сэсся и ньӧжйӧникӧн пондіс кежӧдны нырсӧ шуйгавывджык. Сэтшӧм-татшӧм, мися, гӧгӧрвоин, мый миянкӧд шутитны оз позь. А кор ми ӧтвесьтасим, капитан, помощникыс ли, мыччысьліс рулевӧй рубкасянь да, мыйкӧ зэв скӧрысь горзігтыр, петкӧдліс миянлы кулаксӧ. Чужӧмсӧ эг и удит казявны, но шапкаыс сылӧн — мича... Мый сійӧ горзіс, эг велалӧй ни. Сы вӧсна, мый ныр улын бузгис-шлопӧдчис пароходлӧн ыджыд кӧлесаыс. Пидзӧсӧдз ылькнитіс кӧдзыд топыд вал, муртса кок йылысь эз пӧрӧд. Ми чепӧсйим бӧрвыв.
— Багыртӧ босьт! — горӧді ме Шырлы. — Пондам йӧткасьны баржасяньыс!
Баржалӧн ыджыд сьӧд тушаыс, кодӧс вӧлі лэдзӧма пароходсянь кузь тросъяс вылӧ, чӧла вувзьӧдіс миян вылӧ. Ми пыксим сы нырӧ багыръясӧн да пондім мый вермӧмысь йӧткасьны-колльӧдны сійӧс. Но кӧть кутшӧма эгӧ ружтӧй, ӧти плитка пельӧс век жӧ веськаліс сьӧкыд утюг улас. Плиткаыс дзикӧдз вӧйліс ва пыдӧсас, кылӧ, ратшмуніс-чегис ромщинаыс. Мыйӧн сӧмын баржа бӧжыс бӧр шлывснитіс плитка вывсьыс, ми тэрыба тювӧдім сэтчӧ накат кер да ньӧръялім сы дінӧ разгысьӧм «авиояссӧ». Кардъялім, мӧд ногӧн кӧ шуны. Позьӧ шуны — воштӧмъястӧг ставыс помасис. Некымын накат кер эськӧ и мыськовтіс плитка вылысь, но ми найӧс пырысь-пыр жӧ куталім да бӧр лэптім пур вылӧ.
— Бур, мый паськыд чертӧ петкӧдлім да кежыштіс, — чиктылӧ-радлӧ Шыр. — А то эськӧ лӧсьыда гудраліс миянӧс.
— Код тӧдас... — Меным эз кӧсйыссьы казьтывны капитансӧ лёк ногӧн, кӧть эськӧ, шуам, и горзіс сійӧ топыда, да и кулакыс меж юр кодь кымын вӧлі. Мися, мыйла нӧ сылы вой шӧрын, ойдӧм ю вылын да куш нинӧм абусьыс ӧбидитны кык зонкасӧ. Кодъяслы сідз нин пӧттӧдзыс дӧнзис быдторйыс...
Татшӧм паныдасьлӧм бӧрад ми сэсся некоднанным войбыд эгӧ нин куньлӧй синнымӧс. Дерт, гашкӧ, сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн позис неунатӧ шойччыштны, но ми полім: а друг да дежуритысьсӧ тшӧтш личкас узян унмыс?
Ӧні, кор туй помным пыр матысмис и матысмис, миянлы дас пӧв — сё пӧв! — неокотаджык вӧлі жугавны либӧ дзумгысьны полойӧ.
Мися, бӧртинас став пыддиыс пыктытӧдз узям!.. И мед не унмовсьны, ми ӧтарӧ лӧдсалім-ломтім бинымӧс — бура и ыргис сійӧ. Бура и югдӧдіс сійӧ гӧгӧр. А ӧттшӧтш, дерт, и шонтіс миянӧс сэтшӧм муса жарнас. Войбыднад ми кералім да сотім зэв ыджыд конда, кодӧс луннас на лэптылім ваысь... Но ми не сӧмын керасим — ми ветлӧдлім плиткаяс вывті, корсялім слабитӧм ньӧръяс да зэлӧдалім... Быд ногыс кутчысим.
Мый йылысь сӧмын ми эгӧ сёрнитӧй Шыркӧд кузь войбыднад! Весиг сьывны босьтчылім. Но улис тӧлыс пырысь-пыр жӧ кватитліс миянлысь жебиник гӧлӧсъяснымӧс да нуліс кытчӧкӧ пемыдас, код тӧдас кытчӧ. Весиг ӧта-мӧднымӧс огӧ вӧлі кылӧй. Лоис дугдыны сьылӧмысь: абу жӧ тай ёна нимкодь сьӧдас косявны горштӧ...
Мӧд луннас миянӧс помтӧг дыр лэччӧдіс зэв кузь сикт пӧлӧнӧд. Сыктылыс таті сэтшӧма чукльӧдліс да кытшлаліс, мый миянлы ковмис кывтны пӧшти лунтыр. Ми то ылыстчылім, то зэв ыджыд кытш вӧчӧм бӧрын выльысь матыстчылім сиктланьыс. Ӧти важ часовня, коді дізьвидзис медся джуджыд мыльк йылас, петкӧдчыліс да бӧр саявліс дас куимысь! Ми Шыркӧд нарошнӧ лыддим. Шуӧны: тайӧ сиктыс пӧ медся кузь став Коми му пасьталаас. Сы пыдди нимыс сылӧн, буракӧ, медся дженьыд — Ыб.
Сикт шӧрланяс кымын, зэ-эв джуджыд кыркӧтш вывсянь, миянӧс пондісны дэльӧдны татчӧс зонкаяс. Мый вынсьыс горзӧны ӧтвылысь: «Пуръя дядьӧ, — полойӧ, полойӧ! Пуръя дядьӧ, — полойӧ, полойӧ!»
Кывза найӧс и думайта лӧгпырысь: мися, аслыныд эськӧ, йӧйяслы, кӧть ӧтчыд гӧгралыштны полояс! Мый эськӧ ті сэки пондінныд сьывны-а...
Но зонкаяслы дэльӧдчӧмыд, тыдалӧ, кажитчис этшаӧн на, и найӧ пондісны шыбласьны изъясӧн. Торйӧн нин зілис ар дас квайта кузь зон. Вӧлі жвучкӧбтас кузь сойнас, да изйыс пур сайӧдз на шутёвтӧ, инмас кӧ — юртӧ поткӧдас. Сылы эськӧ, та кузяыслы, яндысьны нин колӧ, со тай, петӧма да мый керӧ... Лоис дзебсьыны чомйӧ. Шыр заводитліс ӧктыны пур вылӧ сибдӧм изъяссӧ да воча шыбласьны, но ме дугӧді сійӧс: мися, урӧс понтӧ вӧрзьӧдан, да нӧшта на ёнджыка увтчыны пондас. Торйӧн нин, шыбласьнысӧ миянлы колӧ вӧлі улісянь выліӧ, и изйыд зэв матӧ лэбӧ...
А сэсся и меным мӧвпыштсис: гашкӧ, найӧ завидьысла тадзи лёкалӧны? Ӧд со на кодь жӧ зонкаяс сы ылнасянь эстшӧм пуръяс кылӧдӧны, мужичӧй удж муркӧдӧны. Видзӧд со налӧн дэльӧдчаныс важся и, кодӧн нэмъяс чӧж нин дӧзмӧдлісны пур кылӧдысь мужикъясӧс, миянлысь батьясӧс и пӧльясӧс. Кыдз он завидьты? Налы, гашкӧ, уна вылӧ, куш сӧмын куйӧд ковмывлӧ кыскавны, да ещӧ мерлина кодь вӧв вылын... Тадзинад он кӧсйы, да завидьыд босьтас... Да сэсся и, кывлі ме, тайӧ сиктас пӧ зэ-эв косясьысь йӧз олӧны.
А колӧ шуны, мый тӧлыс, коді сутки чӧж нин эз дугӧдчыв пӧльтӧмысь да вочасӧн быттьӧ век чӧжис и чӧжис вынсӧ, медбӧрын дзикӧдз ярмис. А песны йӧй вынсӧ местаыс тані сылы, майбыр, тырмӧ — Сыктылыслӧн ковтысыс паськыдысь-паськыд и шыльыд — тувсов ытваыс ставсӧ шылькнитӧма. И ӧні тайӧ мореыс, берегъястӧм мореыс, пасьталаыс валъясис, миян пурным пондіс дзӧрны-катласьны, дзуртны да лӧвтны сьӧкыда висьысь моз.
Тӧлыс сідзи и ляскӧ миянӧс веськыдвыв береглань, кӧні ваас келӧма вежӧдны заводитӧм бадь бурысь. Ёнакодь повзим ми таысь — ӧд бадьяс вылас кӧ пысалас, верман и не мынны бурӧн. Мед тӧлыс озджык крукась миянӧ, кисьтім кыкнан чомнымӧс. И пондім мый вынысь паныд зібъясьны. Но тӧлыс миянысь вынаджык вӧлӧма: пурным сідзи и талялӧ паныд пыкӧм зібъяснымӧс, ӧдва и удитан лэптыны да выльысь зутшкыны. Асьтӧ на чуть оз летитӧд и...
Пыр матынджык бадьясӧдзыс, и пыр ляпкалӧ ваыс. Сӧтана пызьыд, пысалас ӧд и эм. Сэсся и косьмам ми сэтчӧ, ытваыс ямны мӧдӧдчас да.
Вӧчны нинӧм: ми Шыркӧд босьтім ёнджык зібъяс да чеччыштім ваӧ. Меным морӧсӧдз лои, а Шырлы голяӧдзыс. Пондім ми бертны-зоръявны пельпомъясӧ пыкӧмӧн, и пурным пыр жӧ гӧгӧрвоис, мый тадзинад миян вынным уна пӧв содіс. Первойсӧ, дерт, миянлы вӧлі зэв кӧдзыд, йиа кодь на ваыс, но ми сэтшӧма мырсим, сэтшӧма йӧтким двӧйни пурнымӧс берег дорсянь зоръясӧн и пельпомъясӧн, и сідз киясӧн, мый кынмӧм йывсьыд дзикӧдз вунӧдім... Лыа кузялаыс ми колльӧдім тадзи пурнымӧс, выль кыркӧтш дорӧдз...
Кор сэсся петім ваысь, пиньясным таркакылӧны, тірзям. Ӧдйӧджык чай пузьӧдім, шонтысьыштім пӧсь ванас. Тӧлӧн топӧдӧм пурным ньӧжйӧникӧн кывтӧ кыркӧтш пӧлӧнӧдыс, нюшкӧ берегсӧ. Но ӧд кыркӧтшыс помасяс да, бара на баддьӧсь лыа заводитчас, век тай сідзи овлӧ. Бара али мый ковмас чеччыштны ваӧ? Дзикӧдз ӧд вермам изӧймитны ми, да и вынъясным нин оз тырмыны... Мӧвпалыштім ми Шыркӧд да и шуим: мися, нинӧмла сюйсьыны син ни пель, нинӧмла дзикӧдзсӧ дӧзмӧдны миянӧс видзысь енъяссӧ, васасӧ ли... И ми домасим, зэв кыз пожӧм дінӧ. Цинкным бура кутіс, сы вӧсна мый тӧлыс отсасис сылы, топӧдіс пурнымӧс берег дорас.
Ми бӧр сувтӧдім чомъяснымӧс, пес заптім. И зэв ас кадӧ лои вӧчӧма тайӧс — рытъявылыс чорыда зэрмис, а вевт увтӧгыд да жар битӧгыд эз эськӧ ёна долыд вӧв миянлы. Ӧні жӧ ми пукалім косінын, кӧть уліын вӧлі ва, и вылісянь шлявгис, ми вӧлім шоналӧмаӧсь, пӧтӧсь. Ми радлім, мый ӧтлаынӧсь, мый миян ставыс на лючки да бура артмӧ, да и карӧдз со колис зэв нин матын.
И зэрыслы ми тшӧтш радлім. Сы вӧсна мый сійӧ лямӧдіс миянлысь медлёк врагнымӧс — тӧвсӧ. Ӧні сэсся миянлы нинӧм повны лыа вылӧ ляскӧмысь. Ӧні визулыс, некодӧн торкавтӧг, бара кутас вӧчны ассьыс уджсӧ. Ми мынтӧдчим да, матысмысь вой вылӧ видзӧдтӧг, бара петім туйӧ.
Войнас ми узим. Эськӧ и кӧсйылім сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн дежуритны, но кыкнаннымлӧн унмовсьысьӧма сёрнитігкостіным. Сэтшӧма мудзим.
Кар дорӧ ми пондім матыстчыны водз асывнас. Вӧр сайысь буретш вӧлі петӧ нюмъялысь-вашъялысь шонді, сійӧ бура мыссьӧма тӧрытъя зэрнас. Водзын дӧввидзисны шондіӧн югдӧдӧм ыджыд еджыд керкаяс. Некор на ме эг аддзыв татшӧмъяссӧ... Менам сьӧлӧмӧй вынысь нӧйтчӧ морӧсын... Ме шензьӧмӧн видзӧда, видзӧда тайӧ керкаяс вылас да, буракӧ, бӧрда. Збыль ӧмӧй нӧ ми карӧдз воим? Куимсё сайӧ километр кывтім ойдӧм Сыктывті? Збыльысь ӧмӧй нӧ миянлы сэтшӧма мойвиис, мый и кар аддзылам, и пуръяснымӧс лючки-дзоньӧн сдайтам, и расчёт босьтам? Прамӧй кылӧдчысьяс моз?..
Ми шонтім рачын сӧстӧм ва да майтӧг торйӧн дыр нильзьӧдім-мыськалім сьӧд тшынӧн смолитчӧм чужӧмъяснымӧс, сирӧн кормӧм, варччӧм кияснымӧс. Бритчӧм вӧсна миянлы эз на ков тӧждысьны — кузь туй чӧжыс ни менам тошкӧй эз быдмы, ни Шырлӧн усъяс эз чургысьны.
Сӧмын ми Шыркӧд полыштім ӧтиторйысь: а оз кӧ, мися, кутны миянӧс кар дорас, буретш кӧ унмовсясны куталысьясыс? Сэки ӧд Белӧй мореӧдз ковмас кывтны... Но миянӧс кутісны. Матыстчис пыжа, кыкӧн пукалӧны, пыж шӧрас гӧгыльясӧн тэчӧма выль пеньковӧй трос. Миянлы эськӧ татшӧмсӧ! Домалісны миянӧс мукӧд пуръяскӧд ӧтлаын. Воим! Воим карӧ!!.
Ми Шыркӧд нопъялім мыш сайӧ дӧра мешӧкъяснымӧс, да и чеччыштім пур вывсянь му вылӧ. Сэсся ми видзӧдлім на, бура-ӧ домалісны миянлысь пурнымӧс, оз-ӧ мын сійӧ. Бура домалӧмаӧсь, оз мын... Миянлы кыдзкӧ быттьӧ и жаль вӧлі янсӧдчыны асланым чомкӧд. Ваӧн киськалӧм биным со руасьӧ на и...
Ва туйӧд кывтігчӧж ми Шыркӧд эгӧ воштӧй ни ӧти кер, став «авиосӧ» вайӧдім места вылӧдз. Ошкисны миянӧс. Сетісны морт вылӧ кык чӧвпанӧн нянь, килоӧн шыдӧс да консерв банкаӧн. Сетісны тшӧтш квайтсё шайтӧн сьӧм. Ставсӧ гӧрд комынаясӧн. Та мында сьӧмсӧ ме некор на эг кутлы киын. Ме дзеби комынаяссӧ пытшкӧс зептӧ да карлань восьлалігӧн неӧтчыд малыштлывлі найӧс. И сэтшӧм любӧ вӧлі кывны налысь кропӧдчӧмсӧ.
Ми Шыркӧд вель дыр кӧйялім-шӧйтім базар вылын. Шензим тані жӧдзысь уна йӧзыс вылӧ. Мыйсӧ сӧмын эз вузавны да ньӧбны тані. Медся донаӧсь вӧліны нянь, водка да табак.
Ме ньӧби вокъяслы дӧрӧмъяс вылӧ чим гӧрд сатин, гач дӧра да кутшӧмсюрӧ кампетъяс. Сэсся ми Шыркӧд ӧти нянь чӧвпан вылӧ судзӧдім водка чекушка, кежыштім неуна, пуксим вежӧдны заводитӧм ласта вылӧ да мужичӧйяс моз пасйим карӧ лючки да бура воӧмӧс.
Водкаыс шонтіс миянлысь кыдзсюрӧ да мыйсюрӧ сёйӧмла бонзьӧм гыркъяснымӧс, выль ногӧн ыззьӧдіс да нимкодьмӧдіс. Шырлӧн гырысь черлыяса чужӧмыс ойдіс шуда нюмӧн, шыр синъясыс пондісны югыда дзувъявны. Сійӧ сывйыштчис окасьны, бара пондіс ошкыны менӧ.
— Вот батьӧлӧн радыс лоӧ! — кутіс сэсся шуавны синва сорӧн. — Сійӧ вед оз эскы вӧлі, мый ми воӧдчам карӧдз.
Менам батьӧ эськӧ, буракӧ, нимкодясис жӧ. Но кысь, абу сідзи шуӧма да. Гортын олігӧн меным век на думайтсис — мися, гашкӧ, и бӧр локтас батьӧ. Мися, эз вош сійӧ дзикӧдз вылӧ, эз вермы вошны, эз вины сійӧс ни, — воас на бӧр, войнаыс помасяс да. Ловъя да, дерт, воас. Но ӧні, карын, кузятӧ кывтӧм бӧрын, да нӧшта нин винасӧ юыштӧм бӧрын, — ӧні друг меным шога думыштсис: а, гашкӧ, и збыльысь батьӧ некор нин сэсся оз во... Ми со ю кузя лэччим, и то мыйта мытшӧд вӧлі — кымынысь вӧйны позис. А войнатӧ ӧмӧй ӧткодялан юыдкӧд? Война вылад и збыльысь виалӧны, и фашистыдлӧн зарадъясыс ок ёнӧсь! Абу, небось, сутуга сора тӧрича кодь дрӧб...
Тадзисӧ ме думышті сы вӧсна, мый тӧд вылӧ тшӧтш усис Шырлӧн батьыс — быд ногыс песӧм да бонзьӧдӧм инвалид. И тані со, базар вылас, уна жӧ салдатыс — коді ки пӧла, коді коктӧм, а кодлысь и чужӧмсӧ косялӧма-сотӧма.
А ӧти калека-салдат со вузалӧ югъялысь кӧзырёка военнӧй картуз. Да, гашкӧ, ёнджыка на югъялысь атласнӧй карті. Шыр ньӧбис сылысь картузсӧ, а ме, ньӧти донъясьтӧг, сеті кыксё шайт карті вылас. И войт эз вӧв жаль та мында сьӧмыс, сы вӧсна мый татшӧм мича картісӧ ме некор на эг аддзыв. А колӧ шуны, мый ми сэки зэв ёна картіасьлім, сы вӧсна мый мукӧдторнас ворсны эгӧ кужӧй. Бур картіыс жӧ некодлӧн эз вӧв, асьным вӧлі вӧчалам да рисуйталам омӧлик кабалаысь. Ме нин думайта вӧлі, кыдзи воа гортӧ тайӧ королевскӧй картінас да кок йывсьыныс чергысьмӧн шензьӧда сиктса ёртъясӧс, но сэки салдатыд друг горӧдіс мышсянь:
— Эй, зонка! Кылан? Зонка, сулавлы!
Ме сувті. Мися, салдатыд вӧлись кватитчис, донтӧм донысь вузаліс картісӧ да. Салдатлӧн шуйга кок пыддиыс вӧлі резина пома кӧрт мутӧй. Велавтӧг на сійӧн зымӧдчигтыр салдат бӧр матыстчис ме дінӧ да юаліс:
— Кылан, зонманӧй, а батьыд оз нетшкы пельястӧ, картісьыс?
Ме шуи сылы: мися, батьӧй абу, Ленинград дорын усис.
Салдатыд дзугыльмис. Кузя видзӧдліс ме вылӧ юр вывсянь да кок улӧдз.
— Со кыдз вӧлӧма... Да-а... уна коми мужик пуктіс сэні юрсӧ... А тэ, пиӧ, тӧдан мый?.. Тэ, пиӧ, бӧр вай меным картісӧ...
Сэки ме понді горзыны: мися, деньгаыс аслам, некысь эг гусяв, ачым нажӧвиті — сы ыджда пур кылӧді!.. Мися, мый кужа, сійӧс и вӧча, кыдзи кӧсъя, сідзи и видза... И кӧсйи пышйыны — сійӧ ӧд коктӧм, оз вӧтӧд. Но кыдзкӧ быттьӧ и яндзим вӧлі коктӧмсьыд пышйыны.
— А тэ, пиӧ, эн горзы, абу на пельтӧм ме, — нӧшта на меліджыка шуӧ салдатыд. — Ме и сідз эска тэныд... А картісӧ бӧр вай... Зэв ӧд абу мича, кор аслад пӧсьӧн да киад вир гадьясӧн нажӧвитӧм сьӧмтӧ карті вылӧ лотан...
А меным нин и аслым яндзим, мый горзі сы вылӧ. Ёнджыкасӧ, буракӧ, винаыс горзіс ме пытшкын... Ме бӧр сеті сылы картісӧ.
Салдат сэк кості разис ассьыс брезент нопсӧ, судзӧдіс сэтысь топыда гартӧм матерйӧ тубрас. Мыччис меным.
— На со, бурджык, тайӧ костюмсӧ. Тэныд буретш лоӧ. Пилы нуа вӧлі да талун тӧдмалі — кувсьӧма, абу вермӧма виччысьны менӧ... Сідзи эг и аддзысьлӧй... Босьт, тэд шуӧны... А картіасьӧмтӧ, пиӧ, шыбит, сійӧ, пиӧ, бурӧдз оз вайӧд...
Педзам-сулалам ми ӧта-мӧд водзын.
— Пинжакыд тай ыджыд вылад, дерт, кӧнкӧ, батьыдлӧн? — юасьӧ салдатыс.
— Сылӧн, дерт, кодлӧн нӧ сэсся, — шуа, а ачым бӧрда.
А гашкӧ, и бара жӧ водкаыс бӧрдӧ ме пытшкын.
Шыр орччӧн сулалӧ, сапӧг нырнас мусӧ гудйӧ.
— Федя, — шуӧ сэсся сійӧ, — сьӧлышт тэ картіяс вылад, эн жалит! Мунам, шуӧ, нӧшта ӧти чекушка водка ньӧбам да лӧсыштам гортӧ петӧм водзвылын.
— Тырмас, — воча шуа сылы, — меным ӧд колӧ на мамӧлысь гусӧ корсьлыны...
Тӧдмалім ми, кӧнджык тані, карас, кладбищеыс, да и мӧдӧдчим сэтчӧ Шыркӧд ӧтлаын.
