ШУРИКЛЫ ШЫД

1944 вося тулысӧ кувсис мамӧным, и миянлы зэв сьӧкыд лои овны. Колимӧй ми ас кежаным нёльӧн — куим вок да ичӧтик чой. Меным, медыджыд воклы, вӧлі дас витӧд арӧс, а ичӧтик чоюклы сӧмын на нёль тырис. Батьӧс босьтісны война вылӧ заводитчӧмсяньыс, и регыд вошис сійӧ Ленинград дорын.

Ставнымӧс миянӧс кӧсйисны сетны детдомӧ. Но ми, куим вок, пыксьыны пондім: ог мунӧй. Мый миянлы сэтчӧ муннысӧ, кор асланым керка эм. Чоюкнымӧс, дерт, ковмас сетны — мый сэсся вӧчан, вывті на ичӧт сійӧ, а ми, куим вок, гортын кутам овны. Олам кыдзкӧ да мыйкӧ, абу нин сэтшӧм ичӧтӧсь.

Сиктын миян вӧлі ыджыд керка, тӧвся да гожся джынъяса, мышсяньыс сарай, зэв жӧ ыджыд. Мамӧ кулӧм бӧрын миянлы аслыным лои кутны став овмӧссӧ — пес керавны, ва ваявны, пач ломтыны. Весиг джоджъяс мыськавны. Быд субӧтаӧ вӧлі идрасям, ыджыд пуртъясӧн валскам-вуштам паськыд плакаа джоджъясӧс. Татшӧмасӧ ми зілим сы вӧсна, мый ас кежаным век на виччысим батьӧӧс. Друг да сійӧ ловъя на? Бӧр на воас гортӧ? Пырас керкаӧ да шуас: дзикӧдз тай ті тырӧмныд няйтнас...

Регыд велалім ми и дӧрӧм-гачнымӧс пеславны, кӧть эськӧ тайӧ мустӧм уджыс некутшӧма нин оз лӧсяв мужикуловыдлы. Водзынсӧ, велавтӧгыд, чунь рӧчьясным миян дзикӧдз воссьылісны, но сэсся велалісны.

Гортгӧгӧрса мукӧд пӧлӧс уджыс пӧттӧдз тырмыліс миянлы и: йӧрын гудйысьны, потшӧс дзоньтавны, пывсян ломтыны... Сэки вӧлись гӧгӧрвоим, мыйта дӧнзьылӧма коньӧр мамӧлы.

Сы пыдди кутшӧм любӧ лоліс миянлы, кор кывлім сиктса бабаяслысь ошкӧмсӧ: со пӧ молодечьясыд, ставсӧ асьныс вӧчӧны, ставсӧ асьныс!

Да тайӧтӧ мый!.. Быд удж дінӧ позьӧ велавны, весиг песласьӧм дінӧ. А кынӧм сюмалӧм дінад — некыдзи он вермы велавнытӧ.

Мамӧным мыйкӧ да мыйкӧ век нин вӧлі лӧсьӧдыштас — ныас кодь кутшӧмкӧ шыд да турун сора сӧчӧнъяс, либӧ нӧшта мыйкӧ — кынӧмтӧ пӧръявны. А ми некыдз огӧ кужӧй тадзисӧ: мый вӧлі сёяныд шедыштас, ёнджыкасӧ коснас и няжъям. Дерт, веськыда кӧ шуны, сёяныд миянлы ёнасӧ эз и шедлы. Мам кулӧм бӧрын меным ковмис дугдыны велӧдчӧмысь да ме пыри уджавны колхозӧ. А кутшӧм вӧлі колхозным война дырйиыд? Гӧльсьыс-гӧль, няньӧн ни сьӧмӧн эз лышкыдась... Батьӧ вӧсна сетыштісны миянлы пенсиятор, сизимдас вит шайт, та мында и озырлуныс миян вӧлі. Дерт, бур ногӧн кӧ, тайӧ, шуам, деньга нин, но талонтӧгыд на вылӧ немысь-немтор оз шед...

Асланым картупельным тулысӧдзыс миян эз тырмы. И мыйӧн лымйыс сыліс, кутім пӧткӧдчыны колхоз муяс вылӧ кольыштӧмаӧн, тӧвйӧмаӧн, кодӧс и картупельнас шуны оз нин позь. Чукрасьӧм сьӧд кыш пытшкын рудов ёкмыль... Кок шегйӧдзыд вӧйталысь тувсов му кузя собалігӧн аддзан татшӧм ёкмыльсӧ, и сьӧлӧмыд ёвкнитчӧ долыдысла, быттьӧ зарни тор аддзин. Ёнасӧ оз на вӧлі и сюрав: ӧд арсяньыс на эз этша гудйысьны-ӧктысьны.

Чукӧртам ми тайӧ руд ёкмыльяссӧ, мыйта сюрас, кулям, кизьӧртам ваӧн, солыштам да пондам пӧжасьны. Шлапъяссӧ тэчалам веськыда плита вылӧ, и муртса-муртса вермам виччысьны, кор найӧ банйыштасны. Ок и чӧскыдӧсь жӧ, екуняваняясыд! Кӧть эськӧ и пӧдӧм кӧраӧсь, но пинь улад сідзи и вазмунӧны, быттьӧ медбур пызьысь пӧжалӧма... Мутшкам-сёям мыйта эм, кынӧмъяс дундытӧдз, и лӧсьыдджык лоӧ овны. Долыдджык...

Но ӧтчыд, тадзисӧ сёйӧм бӧрын, мыйкӧ друг лоис миян ичӧт воккӧд, Шуриккӧд. Зэв лёк лоис сылы... А Шуриклы дас ӧти арӧс на сӧмын тырис. Сійӧ миян пӧвстын медмича вӧлі: синъясыс гырысьӧсь-гырысьӧсь, лӧзӧсь, век быттьӧ мыйкӧ мӧвпалӧны, чужӧмыс еджыд, юрсиыс пыш кодь сук и читкылясьӧ. Сиктса гырысьджык нывъяс нимтӧны вӧлі сійӧс анделӧн. И збыльысь, сэтшӧмкодь кымын и эм.

И со, ангелтӧ миянлысь пондіс восӧдны. Рытъявылыс содтӧд биаліс, сьӧкыда лолалӧ. Юрӧс пӧ косялӧ и. Коньӧр, видзӧдӧ миян вылӧ руасьӧм синъясӧн. А ми, мукӧд кык вокыс, пукалам сы дорын, ог тӧдӧй, мый вӧчны. Кымӧссӧ сӧмын ва рузумӧн кӧтӧдышталам, сійӧ пырысь-пыр и косьмӧ.

Котӧртлі ме тьӧтка ордӧ йӧв корыштны. Найӧ суседыскӧд шӧриӧн видзисны на мӧс. Сетісны меным. Сэсся ме котӧрті леспромхозса пекарняӧ, еджыд нянь корыштны. Сетісны жӧ... Котӧрта бӧрсӧ гортлань, ачым сэтшӧм рад, мый быдтор судзӧді, сэтшӧм чӧскыдторъяс судзӧді... А Шурикным оз и кӧсйы сёйны, оз нин пыр сылы. Юрнас довкнитыштіс сӧмын — оз пӧ ков... Менам весиг синваӧй чепӧсйис — ӧд кыдзи котралі, кутшӧма кори! Ӧти войт эг почовт... Ӧти крӧшки эг чепӧльт... А сійӧ оз сёй. Да ӧд небыд нянь сора йӧвсьыд чӧскыдджыкыс немысь-немтор абу!.. Сідзкӧ, ёна нин тай лёк лоӧма миян Шуриклы... Сэки ме котӧрті фельдшер дінӧ. Воис сійӧ, кутшӧмкӧ таблеткаяс вайис. Юктӧдім лекарствоясӧн, но и найӧ нин оз отсавны. Ичӧт вокным миян сотчӧ и сотчӧ. Мый кӧть сэсся вӧч!..

Суседка бабаяс пинявны пондісны менӧ: тэ пӧ мыжаыс, тэ понда зонкаясыс эз мунны детдомӧ. Ӧні пӧ сэсся кулас зонкаыс, сэтшӧм жаль коньӧрӧс...

Сьӧкыд тай вӧлӧма ыджыд вокнад лоны. Ыджыд вокыдлы тай бать пыдди колӧ лоны. Да кор нӧшта мамыд абу... Сьӧлӧмӧй менам Шурик вӧсна висьӧ, а мый водзӧ вӧчны, ог тӧд. И некод оз велӧд, кӧть сэсся ыджыд гӧлӧсӧн бӧрд. Да и бӧрднысӧ оз позь, ыджыд вокыдлы...

Видзӧда — воӧ миян ордӧ Пока Митит — ар сизимдаса, додь ныр моз кусыньтчӧм пӧль. Пуксис лабич вылӧ, вель дыр курксіс-кызіс. Сэсся пуктіс пызан вылӧ кутшӧмкӧ тубрастор.

— Кхе, кх, сылы эськӧ мыйкӧ чӧскыдджыкӧс ӧні... Кхе, кх, быд пельӧсысь корси, но мыйкӧ ӧмӧй аддзан ӧні... Вот олӧм лоис... То, кос чери кольыштӧма, сійӧс кӧть пуыштӧй...

Ловсӧ вуджӧдіс дед, сэсся пондіс Шурикӧс видлавны. Кынӧмсӧ малаліс, ордлыяссӧ, кыв вылас видзӧдліс и. Быттьӧ фельдшер, быттьӧ мыйкӧ гӧгӧрвоӧ. Киясыс дедлӧн лӧзӧсь, вижӧсь ли... Абу кияс, а лы чукӧръяс... Оз малавны, а гудйӧны Шурикӧс.

Свежӧй шыдӧн пӧ эськӧ колӧ паньӧдны сійӧс, пӧтка шыдӧн. Менам Гришаӧй пӧ коркӧ тадзи жӧ висьмыліс, тшак ёна сёйӧма да. Дозмӧр шыдӧн да турипув ваӧн пӧ бурдӧді. Эг пӧ лэдз кувны сэки ичӧтик Гришалы, а ӧні пӧ со ыджыднас Гитлер сёйис морттӧ. Вай жӧ пӧ тэ, Педӧр, пищальтӧ босьт да котӧртлы вӧрӧ, гашкӧ, и лыян кодӧскӧ. Сергей чом дорад кӧ каян, гашкӧ, и дозмӧр на вермас веськавны. Коркӧ пӧ ӧд сэні тіян Сергей рӧдыдлӧн бур чӧс туй вӧвлі. Да и керкаыс, кӧнкӧ, ловъя на. Сэсся со и туруныс нин вежӧдыштны пондіс, гашкӧ, кӧчьяс петавлӧны видзьяс вылас йирсьыны... Ветлы, шуас, гашкӧ и лыян кодӧскӧ, ваян зонкаыслы.

Жаль меным Шурикӧс, но пӧльлӧн кывъясысь ыркмунліс сьӧлӧмӧй: ӧд Сергей чом дінӧдз кӧ мунны, быть ковмас узьмӧдчыны вӧрын. Сы ылнаын гортсянь — чом дорӧдзыс дас верст лоӧ, оз кӧ унджык... Дерт, ме сэні вӧвлі нин, местаяссӧ тӧдышта. Коркӧ, война заводитчытӧдз на, батьӧкӧд сэтчӧ ветлім, батьӧ пыж сизьдіс-вӧчис сэні... Сы бӧрын на волывлі вотчыны и... Но ӧд эг ӧтнам! Ӧтнамӧн ме некор на эг узьлы вӧрын... Менӧ весиг йирмӧг босьтлӧ, кор мӧвпышта ӧткӧн вӧрын узьӧм йылысь...

— Ме котӧртла! — шуи ме кыдз верми збодерджыка, мед старикыс нинӧм сэтшӧм-татшӧмсӧ эз казяв. — Котӧртла ме... Сӧмын ті тані Шурик бӧрся видзӧдыштӧй, эн эновтӧй.

Миян вӧлі важиник пищаль. Зарадиті ме дас патрон, кыкӧс на пиысь пуляясӧн, стӧчджыка кӧ — шарикоподшипникъясӧн. Код тӧдас, гашкӧ, мися и ош на паныдасяс. Дерт, первойӧн вӧрса кӧзяин вылад ме ог лысьт уськӧдчыны, но ӧд ачыс кӧ сійӧ вувзьысяс, быть ковмас кыдзкӧ дорйысьны. Пуляыд и ковмас сэки...

Зептӧ сюйышті нянь тор, куим картупель. Пуртӧсӧ пысалі ёна нин векняммӧм важ вӧралан пурт. И мӧдӧдчи.

Вӧрсьыс лымйыс вӧлі сылӧма нин, сӧмын козъя вӧра сёнъясын мыйтакӧ кольыштӧма. Шондіа! Вӧрыс сулаліс сӧстӧм, лӧнь. Сӧмын тувсов шоръяс варовитӧны. Да ачым ва гуранъясын бузӧдчышта. Да корсюрӧ кок улын тричнитас косьмыны заводитӧм ув.

Шалксьӧда-муна, а синъясӧй аслам сідзи и дзоръялӧны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Да тшӧтш быттьӧ кодкӧ ӧтарӧ тшӧктӧ бергӧдчывны, видзӧдлыны мышлань. Ёнджыкасӧ ме полі ошкысь. Сійӧ неважӧн на петіс гуысь, кузь тӧвбыднад певсӧ нёнялігӧн ёна тшыгъяліс, скӧр... Ок эськӧ, вӧлі кӧ менам двустволка! Ӧти стволас эськӧ дзумги пуляа патрон и лӧсалі-муні некодысь повтӧг... А ӧні менам ӧти ствол, и быть лоӧ зарадитны сійӧс дрӧбйӧн: друг да сьӧла жбыркнитас ныр улысь, пулянад сійӧс он босьт...

Но век жӧ луннад абу нин сэтшӧм шуштӧм вӧрад. Да нӧшта нин шондіа дырйиыд. Шондіа дырйиыд вӧрыс меліджык, ёна кыпыдджык и тшӧтш быттьӧ бурджык. Мунан, тӧдса ягъяс да шоръяс аддзан и быдторсӧ казьтылан. Со тайӧ важ пӧрӧдчӧминас ми коркӧ пув вотлім. Наберушкаыд ыджыдӧн кажитчӧ, пыдӧстӧмӧн, некыдз оз кӧсйы тырны. Копыртчӧмӧн зунясян да зунясян, коскыд ёнтыны-юкавны заводитӧ. Мамӧ казялас и пондас меліа бурӧдны: вод пӧ да куйлышт, пиукӧй, небыд нитш вылас. Коскыд ӧд тэнад зэ-эв на небыдик, куйлыштан да и бӧр веськалас, дойыс вешъяс...

Ӧні сэсся некод нин оз шу тадзисӧ. Кувсис мамӧӧй, комын квайт арӧсӧн бырис... Кыдзи войнаыс заводитчис, сійӧ, буракӧ, лючкисӧ эз и сёйлы: мыйкӧ кӧть и сюрыштас сёяныс, век нин зілис миянлы мыччыны чӧскыдджыксӧ да пӧтӧсджыксӧ. А миянлы мый — сёям, быттьӧ ог и казялӧй немтор, тшыгъялігад тай мортыд унатор оз казяв... А сэсся кыськӧ и лёк висьӧм кӧвъясис мамӧлы: голяыс пондіс пыктыны. Медводз дзоляник мыль чеччыштіс, сэсся пондіс быдмыны, быдмыны, некутшӧм личӧд абу, дзикӧдз пондіс пӧдтыны коньӧрӧс... А мамӧ век уджалӧ, оз нин вермы, а бара на петӧ удж вылӧ... Сьӧкыд удж вылӧ, кодӧс водзті, войнаӧдз, кызвыннас бертлісны мужичӧйяс...

Эськӧ лечитны коліс сэки мамӧӧс, кыдзкӧ-мыйкӧ кокньӧдыштны уджнас. Но ми, чоя-вока, эгӧ тӧдӧй, кыдзи-мый колӧ тайӧс вӧчны, а колхозса председательным миян, Ош Анна, йӧзтӧ лечитӧм йылысь омӧльджыка думайтлывліс. Сылӧн могыс вӧлі мӧдджык — петкӧдны удж вылӧ кыдз позьӧ унджык мортӧс. Сылы вӧлі некор тӧдмавны, коді вермӧ да коді оз. Не кивыв и. Сылӧн зільлун вӧсна миян зэв гӧлиник колхозным, кодӧс кыдзсюрӧ вурлісны-йитлісны некымын посньыдик овмӧсысь, век тыртлывліс нянь сдайтӧм кузя планъяс, но... но уна бабаяс войналӧн бӧръя воясӧ муналісны усьӧм верӧсъясныс бӧрся мӧдар югыдӧ.

Мамӧ кувтӧдз вежон-мӧд войдӧр на Аннаыс пыраліс миян ордӧ. Аслас завобозакӧд, коді сы бӧрысь вуджӧр моз век ветлӧдліс. Нювсис сы дорын ли... Пырис Аннаыс: тэ, шуас, мыйла абу му вылын, Марья? «Мед ӧні жӧ вӧлі доддясьӧма! Кылан? Ӧні жӧ!» — оз нин лючки сёрнит, а горзӧ. Гӧлӧсыс сылӧн ён, юргӧ... Руд синъясыс ёкыштчӧмаӧсь, бытшласьӧны... И голяыс сылӧн ён — кыз, гӧгрӧс, шыльыд...

— Да ӧд вися, Анна, — рама дорйысьыштӧ мамӧ. — Ог вермы нин талун... Кула да, челядь сирӧтаясӧн кольӧны...

А мӧдыс оз и личӧдлы гӧлӧссӧ:

— Няргы ёнджыка! Кывзыны кӧ тіянлысь, важӧн эськӧ киссис колхозным!

Ме вӧлі буретш пукала жара ломтысьысь кӧрт пач водзын, стеклӧ торйӧн шыльӧда выль чер пу. Ме видзӧда Ош Анна вылӧ и кыла, кыдзи вочасӧн пузьӧ вирӧй. Сылӧн горзӧмысь... Сылӧн шыльыд яя пӧтӧс тушаысь... Сыысь, мый ёна омӧльтчӧм, висьысь мамӧ сэтшӧм коньӧр кодьӧн сы дінын кажитчӧ. И кыдз тай горӧда ме:

— Весасьӧй керкасьыс! — горза и шенася лы кодь кос чер пуӧн. — Ӧні жӧ весасьӧй!

Ош Анна виччысьтӧмысла чур-чермунліс. Шуӧ аслас завобозалы:

— Видзӧд, видзӧд, Микайлӧ, шпана пиянсӧ тшӧтш велӧдӧма... Да код вылӧ тэ шенасян, зырымбедь? Да таысь ме тэнӧ ловъя вывсьыд сісьта!

— Эн вӧрӧд зонкасӧ, Анна! — И мамӧ тшӧтш горӧдіс.

Пызан сайын ичӧтик чойӧй бӧрддзис, семдытӧдзыс повзис.

— Анна, оз ӧмӧй позь лӧньджыка? — дивитӧ мамӧ. — Челядьсӧ весьӧпӧртін.

Микайлӧ — ыджыд тушаа том мужик, фронт вылысь воліс веськыд киас ранитчӧмӧн — пондіс кевмысьны:

— Мунам ӧдйӧджык татысь, Анна Моисеевна... Грекӧ воан тайӧяскӧд...

Мӧдыс и сійӧс сотыштіс синъяснас, быттьӧ пӧсь ваӧн. Горӧдіс медбӧръяысь: «Кылан, Марья, мӧдысь тшӧктӧм мед эз вӧв виччысьӧма!»

Сэсся и петісны найӧ. Ме видзӧда ӧшиньӧд: ывла вылын Красивӧй сулалӧ, шыльыд гӧна пӧрысь уж. Ош Анна сюйӧ шуйга коксӧ стременаӧ, кыкнан кинас кутчысьӧ седлӧ бердӧ, кӧсйӧ кыпӧдчыны, но оз вермы — вывті сьӧкыдӧсь бекъясыс, да и вӧлыс ыджыд. Сэки Микайлӧ мый вынсьыс заводитӧ чепӧстны сійӧс мышсяньыс. Ме видзӧда, и меным зывӧк лоӧ. Ме весиг лёкысь сьӧлася.

— Мый нӧ тэкӧд талун лои, пиукӧй? — тӧждысьӧ мамӧ. Но аслыс, буракӧ, неуна тшӧтш и долыд, мый со быдмыштісны нин дорйысьяс. — Аннаыслы ӧд абу жӧ кокни, пиукӧй. Сійӧ ыджыд овмӧсӧн веськӧдлӧ, быть тшӧкты сылы, быть ысты... Ачыд ӧд аддзан, кутшӧмӧсь миян уджалысьясыд. Мерлина кодь омӧлик бабаяс сӧмын... Гашкӧ и, петіс миянысь да, сьӧлӧмыс эз жӧ ло асінас...

— С... буди эз ло асінас-а! — скӧрала ме.

— Мыйла нӧ тэ сідзи, дона морт...

— Мӧдысь кӧ тадзи пондасны ыршасьны, лӧсышта мыйӧнкӧ.

— Федя, дона пи, тэ вай лӧньджыка, лӧньджыка ов, — кевмысьӧмоз мамӧ. — Тадзинад ӧд сиралан кытчӧкӧ юртӧ, юртӧм сэсся колян... А уджавнытӧ ме и Анна тшӧктытӧгыд муна. Война ӧд. Ме кӧ ог кут уджавны, да мӧд оз кут, войнаыд ещӧ на нюжалас...

А аслас синъясыс сэтшӧм шогӧсь. Ачыс сійӧ некор эз шулы йӧзыдлы лёк кывсӧ...

Виччысьтӧг менам кок улысь ырскӧбтісны сьӧла гоз. Ме весиг чеччыштлі, сэтшӧма повзьӧдісны найӧ менӧ. Сэсся мӧвпышті: а, гашкӧ, ме найӧс лыйны сямма? Сэки эськӧ ме пырысь-пыр жӧ бӧр гортлань веськӧді додь вожъясӧс. Пуи эськӧ Шуриклы шыд, сійӧ бурдіс, и ми эськӧ, куим вок, дзоньвидзаӧсь да ёнӧсь, водзӧ пондім овны... И вӧрын эськӧ эз ковмы меным ӧтнамлы узьны.

Дыр ме вӧтлыси сьӧлаяс бӧрсяыд. Кытчӧдз найӧ дзикӧдз вылӧ эз дзебсьыны кузь козъя вӧрӧ, мун пӧ да и корсь найӧс сэтысь.

Ме сэсся пондылі на и чипсасьны накӧд, но кужтӧгыд, буракӧ, не на ног менам артмӧ, — он пӧръяв найӧс, эз и шыасьлыны вочасӧ. Налы веськодь, висьӧ кӧть оз вокыд. Налы, буракӧ, аслыныс на сера ловныс дона.

Со тані вӧла туйсьыс кежӧ векньыдик ордым. Тайӧ ордымыс, а сійӧ кыза вевттьысьӧма косьмӧм гӧрд лыскӧн, буретш и нуӧдӧ Сергей чом дорӧ. Нюйтмӧм вильыд потшъяс кузя вуджи пемыд ваа шор, сэтӧр кӧрӧн сы дінысь ӧвтыштӧ, кӧть эськӧ и сука чурвидзысь кустъясыс ӧнітӧ и кушӧсь на. Сэсся вомӧналі гырысь пожӧмъяса кос яг. Сы бӧрын заводитчисны тувсовъя лов шыысь вежӧдыштӧм нин пипуаинъяс.

Муыс тані сьӧд, небыд, вый кодь: бедь кӧ сутшкан — багатыр кодь пу быдмас. Абу йӧй вӧлӧма миян пӧльным, Сергей Кирӧ, кужлӧма бӧрйыны аслыс вӧралан ордымсӧ, видз местаяс кужлӧма бӧрйыны. Тані — и яй, и вотӧс, и турун. Тані жӧ и мыйта колӧ кер, кодысь мичаджыкыс оз овлы.

Водзын сулалысь кузь вӧра пипуникыс югдыштіс, сэсся и видз тыдовтчис — ыджыд, гӧгрӧс, кольӧм вося быгалӧм турунӧн эжсьӧма. Ордымыс сьӧд вурыс моз вомӧналӧ шӧрӧдыс...

Ме восьлала тэрмасьтӧг, видзӧда гӧгӧр, а сьӧлӧмӧй ёнтӧ морӧсын, сідзи и ёнтӧ. Ме быттьӧ кыла, быттьӧ аддза, кыдзи менам дедӧ да бабӧ, менам батьӧй аслас чоя-вокакӧд мырсьӧны-пессьӧны тані, мырддьӧны вӧрыслысь тайӧ ыджыд кушинсӧ. Мыйта пӧсь кисьтӧма налӧн тані... Дедӧй татысь лэччӧдлывлӧма дас доддьӧдз посни чӧскыд турун. Ӧні ӧдвакӧ куим доддьыс чукӧрмывлӧ. Ӧні вӧрыс бӧр мырддьӧ видзсӧ, йӧзлӧн киясыс оз судзсьыны дорйыны сійӧс — некодлы ытшкынысӧ. Бур ытшкысьясыс, косаӧн пыдди, автоматӧн шырзьӧны...

Мӧвпала ме быдторсӧ, а ачым век водзӧ восьлала. Регыд нин и туй помӧй воас. Со эстӧні, тшӧкыд козъяинас, крут кыркӧтш, сэні визувтӧ Сергей шор. Сійӧ ыджыдкодь ковтыса, эмӧсь жӧ эжӧра видзторъяс, Сыктыв йывсаяс ногӧн кӧ — порӧньяс. А мӧдлапӧлас — ягъяс, ягъяс... Лӧзоват тшынӧн быттьӧ найӧс пызйӧмаӧсь. А вӧрыс быттьӧ тшупӧдъясӧн водзӧсӧ кыпӧдчӧ, пыр тшупӧдъясӧн, кытчӧдз дзикӧдз вылӧ оз ӧтлаась увланьыс быгалыштӧм енэжтасыскӧд.

А со веськыдвылын, ыджыд пашкыр пожӧм улын, и сулалӧ миян вӧр керканым. Пӧльным тшуплӧма сійӧс гырысь сирӧд керъясысь. Нелямын во нин пӧ сулалӧ, а век на ён, мусюр кодь, сӧмын тай вевтыс сісьмӧма, нитшсялӧма — колӧ эськӧ дзоньтавны, — да сэсся со лёк йӧз пельӧсъяссӧ поткӧдлӧмаӧсь, дерт, кӧнкӧ, би ӧддзӧдӧм могысь.

Кор батьӧкӧд да Митя воккӧд медводдзаысь волім татчӧ, батьӧ пасъяліс миянӧс, ыджыдӧсь-ӧ ми. Со тай пас тшупӧдъясыс, бура на тӧдчӧны... Ме сувті стен бердӧ, топӧдчи, киӧс пукті юр вылӧ. Нёль воӧн быдмыссьӧма ки вомлӧс судта. Этша... Батьӧ тай нӧ зэв ыджыд вӧлі, а ме мыйкӧ зэв ньӧжйӧ нюжала. Гашкӧ, сёяныс этша, да сы вӧсна? Тшыгъялӧмыс падмӧдӧ?

Ме пукси чуркаяс вылӧ лӧсьӧдӧм кыз лабичӧ. Пищальӧс орччӧн пукті, и думъясӧй вочасӧн личкисны менӧ. Менам син водзӧ ясыда сувтіс, кыдзи ми тані вӧлім нёль во сайын.

Сэки гожӧмыс вӧлі нин катовтчӧма аръявыв, ставыс кисьмис-сӧвмис, кыпыда сьыліс-ворсіс. Ми воим татчӧ вӧчны пыж. Первой лунас батьӧ муніс корсьны бурджык пипу, а ми воккӧд кольччим горт овны. Ме мунышті керка мышкӧ, видзӧдлі и шемӧсми: муыс гӧгӧр вӧлі еджыд.

— Митя, — горӧді, — ельдӧгыс!

Лым еджыд тшакъяс чурвидзисны важ пипу коръяс увсянь, турун бурысьяс пытшсянь сы мында, мый некытчӧ вӧлі тувччыны. И гырысьӧсь вӧліны тані, но жыннян кодь на ёнӧсь, и посниӧсь — эзысь чунькытш кодьӧсь, гӧна дораӧсь, вильыдӧсь, мыш выв гурананыс йӧршитчӧма войся лысва ли зэр.

Уна и лэччӧдім ми сэки ельдӧгсӧ...

А сэсся батьӧ нуӧдіс миянӧс бӧрйӧм пипу дінас, кодӧс удитӧма нин пӧрӧдны. Восьлалігас видзӧдлас миян вылӧ да пыр мыйкӧ нюмъёвтыштӧ. Мый, мися, тайӧ тадзсӧ нюмъялӧ? А, вӧлӧмкӧ, пипутӧ сійӧ корсьӧма важ пӧрӧдӧмин дорысь, кӧні сука быдмӧ ӧмидз. Сымда ӧмидз! Тусьясыс пев пом гырсяӧсь, гӧнакодьӧсь... Водан му вылӧ, видзӧдлан вывлань — аминь-аминь мыйта сярвидзӧ!.. Бура кисьмӧма-воӧма, быд тусь лӧсьӧдчӧ нин усьны еджыд за вывсьыс, сӧмын инмӧдчыштлы чуньнад... А сюян вомад — сідзи и сылӧ, сідзи и сылӧ... Ми воккӧд, наперво, ведраӧн кымынӧн морт вылӧ сёйим ӧмидзсӧ. А сэсся вӧлись пондім вотны. Батьӧлӧн ыджыд важ шляпа вӧліс, и ми витысь чукйӧн тыртлім сійӧс ӧмидзнад...

Ёна и озыр ар сэки вӧлі. Уна и вотӧс сэки артмылӧма вӧрын. Кузь война чӧжыс ньӧтчыд сэсся сэтшӧмыс эз вӧвлы...

Ок, эськӧ, ӧні кӧ ар жӧ вӧлі! Мыйта сёян тані сідз вошлӧ!..

Ме лэччи шор дорӧ, веськӧді горшӧс. Кӧдзыд ваысь кылыштіс нюр кӧр, а тшӧтш и лым кӧр на.

Ме петі видз шӧрӧ, эжыс сылӧн заводитӧма нин ловзьыштны: кольӧм вося быгалӧм турун пырыс азыма чепӧсйӧмны небыдик веж сіяс. «Кӧчьясыд, буракӧ, и збыльысь петавлӧны татчӧ», — долыдмис сьӧлӧмӧй.

Ме корси косджыкин да воді, рытӧдзыс ӧд всё равно кӧч ни дозмӧр оз петкӧдчы.

Муртса кывмӧн пӧлясис тӧв. Ӧтмоза кыліс шорлӧн варовитӧмыс. Мый вермӧмсьыс сьылісны кайяс... Ме эг и тӧдлы, кыдзи унмовси. Ог тӧд, дыр-ӧ узи — часіясыд сэки миян эз вӧвны. Восьті синмӧс — шондіыс шордорса козъяс весьтӧ нин ӧшйӧма. Уль муыс кыскӧма вынӧс, и чеччыны дыш. Чӧвтлі синмӧс боквыв, и пырысь-пыр жӧ сьӧлӧмӧй вынысь песовтчис морӧсын, ыткӧбтіс вирӧй...

Месянь воськов дас сайын... ньӧжйӧникӧн... гонняліс-ветлӧдліс сьӧд дозмӧр... Меж ыджда ловъя сьӧд дозмӧр!.. Чатӧртӧма юрсӧ сой кызта кузь голя вылас, гӧрд синкымъяса, пашкыр бӧжа... И тшӧг, Ош Анна кодь тшӧг... Ме ӧдва эг серӧкты тадзисӧ ӧткодялӧмысь... Ӧдва кутчыси... Но, буракӧ, ме вӧтася ставсӧ тайӧс? Татшӧм дозмӧрсӧ? Буракӧ, ме эг на садьмы... Шурик висьмис, и патронъяс зарадитігӧн на думайті дозмӧр йывсьыс. Сэсся со татчӧ мый дыра локті — быд ногыс жӧ лӧсьӧдлі-думайті, медся ыджыд дозмӧръяс йывсьыс, кыдзи ме найӧс пезьдала... Дерт жӧ, вӧтася ме. Но век жӧ вӧрзьӧдчывтӧг куйла — код тӧдас, гашкӧ, и ог вӧтась...

Пищальӧй менам, дерт, зарадитӧма, орччӧн куйлӧ. Но кыдзи на босьтан сійӧс? Ӧд казялас кӧ чукчиыс вӧрзьӧмӧс, пырысь-пыр жӧ шутёвтас, мун пӧ сэсся корсь сійӧс вӧр пасьталасьыс. Ӧні сійӧ, буракӧ, менӧ чайтіс кер помӧн, а эз ловъя мортӧн. Пуксис татчӧ «гижтысьны», петкӧдлыны асьсӧ... Но энлыв на — петкӧдла на ме тэныд кер пом!

Пищальӧс бокӧ топӧдӧмӧн ме заводиті ньӧжйӧникӧн бергӧдчыны, мед водзлань юрӧн сы дінӧ лоны. Ньӧжйӧ-ньӧжйӧ бергӧдча, шыр кыйысь кань моз. Ме весиг синъясӧс джынвыйӧ куни, мед нин сійӧ эз казяв найӧс, син лапнитӧмысь эз повзьы ли. Лолавны дзикӧдз дугді и... Сьӧлӧмӧй сӧмын морӧсын быттьӧ ыдждӧ, да дзикӧдз пӧсялі... Окота меным ӧдйӧджык кыпӧдны ружьеӧс да шковгыны, кытчӧдз сійӧ эз на лэбзьы. Но ме кыдзкӧ-мыйкӧ кута ачымӧс, век ӧтарӧ бергӧдча, бергӧдча... Ӧні сэсся тырмас!.. Чургӧді пищальӧс. А сэк кості чукчиыс пондіс нин ылыстчыны месянь, топ-топ... Ылыстчӧ! Гӧгӧрвоис али мый?

Зарадъясӧй менам вӧліны лёксьыс-лёкӧсь — тӧрича кодь посньыдик ур кыян дрӧб сорлалӧма кералӧм сутугаӧн. Мышсяньыс чукчиыдлы вермас не мӧрччыны татшӧм шылльӧ-мылльӧыд. Но ӧд мунӧ сійӧ, ылыстчӧ...

Косьышті-лыйи ме, быдсӧн пельпомӧ сетыштіс. Чукчи шлоп-шлопкерис ыджыд бордъяснас, кыпӧдчис да сьӧкыда лэбзис шордорса козъяслань. А ме чеччышті да бӧбмӧмӧн видзӧда, кыдзи сійӧ лэбзьӧ. И лов тырӧн надейтча: час усяс... Час ӧні жӧ усяс... Вай усь нин! А сійӧ сідзи и эз усь. Кытчӧдз тыдаліс — эз усь. Ме котӧрті, кӧні сійӧ пукаліс. Гӧныс сэтчӧ, гашкӧ, юрлӧс тыр пуркмунӧма. Гӧныс колис, а яйыс лэбис... Но ӧд, думайта, эта мында гӧн кӧ ме сылысь варсниті, вермас на и усьны? Гӧнтӧгыд дыр оз лэбав...

Котӧрӧн вуджи шор вомӧн, пыри вутшкӧсь нюрӧ, сылӧн подулыс дзикӧдзсӧ вӧлі сывтӧм на, ойдӧма кӧдзыд ваӧн. Сэні болски-кытшлалі жаявтӧдз. Важиник сапӧга кокъясӧй дзикӧдз кӧтасисны, пондісны кынмыны. А век на оз петсьы нюрсьыс, век думайтсьӧ: гашкӧ, эсійӧ вутш саяс куйлӧ да? Эсійӧ сьӧд вужля саяс? Но сідзи дозмӧртӧг и лоис петны. Колӧ вӧлі лӧсьӧдчыны матысмысь вой кежлӧ: шондіыс лэччис нин вӧр сайӧ.

Чукӧрті керка дорӧ пес, чуманӧн катӧді шорысь ва. Сэсся гусьӧникӧн мӧдӧдчи орчча видз вылӧ, коді шор катыдланьынджык. Кыньксьӧда кок чунь йылын, видзӧда, — кушин шӧрас кӧч йирсьӧ. Сійӧ абу на дзикӧдз вежӧма тӧвся пасьсӧ и зэв бура тыдалӧ сукмыштӧм рӧмыдас.

Но кыдзи бурджыка сибӧдчыны сы дорӧ? Кӧчыд ӧд, буракӧ, чукчисяыд ёна на сюсьджык да и вӧйджык. Видзӧд со кыдзи сувтса пельяссӧ чошкӧдӧма. Тэрыба варснитас гоз-мӧдысь вежӧдсӧ, сэсся бара и кыпӧдӧ юрсӧ, кывзысьӧ, ог тӧд сӧмын, пӧтлӧ ли оз ли сійӧ тадзинад-а...

Дерт, вӧлі кӧ менам бур зарад, косьышті эськӧ ылісяньджык. Но ӧнтая чукчиыс менӧ велӧдіс нин. Кань-каньӧн, кок чунь йылын сибӧдча. Ни ӧти ув оз тричнит кок улын, ньӧтчыд ва оз бузнитлы. Мися, кӧчильӧй, тэ кӧть и мудер, но ме абу жӧ йӧй. Сибӧдча и сибӧдча. Кор сӧмын и велавсьӧма тадзисӧ...

Лыйи. Кӧчыд равӧстіс сэтшӧм мисьтӧма да сэтшӧм гораа, мый ме садьтӧг повзи да весиг думышті: эг-ӧ ме ошлы веськав?.. Но век жӧ казялі: кӧчыд кык пӧв патурликасис места вылас. Ме уськӧдчи сылань, а сійӧ тай кыдз чепӧсъяс тшем козъя тільлань. Меным эськӧ коліс вежны пищальысь патронсӧ да выльысь лыйны, но ме вувзьыси вӧтӧдны сійӧс... А кысь пӧ и вӧтӧдан нёль кокатӧ? Вӧлі и абу...

Рӧмыдыс пыр сукмис. Неважӧн на быттьӧ ӧзйис рытъя кыа, а ӧні со енэжсӧ кыза вевттьӧмаӧсь нин кымӧръяс. Пондіс тӧлавны. Рӧмыдыскӧд тшӧтш менам морӧсӧ кутіс чукӧрмыны полӧм. Ачым аслым быттьӧ понді кажитчыны ёна ичӧтджыкӧн, жебджыкӧн, а шувгысь вӧрыс — ыджыдджыкӧн, зумышджыкӧн. Окота лои котӧртны чом дорӧ да биасьны. Пола и кынма ме, ӧд кокъясӧй дзикӧдз кӧтасисны ӧнтай порӧняс, йиа ваас... Но ӧд ме эг на ветлы коймӧд видз вылас, кодӧс вомӧналі гортысь локтігӧн. Гашкӧ, сэтысь и шуӧма мыйкӧ кыйны? Кыдзкӧ-мыйкӧ збоймӧді ачымӧс, пищальӧс босьті киӧ да мӧдӧдчи... Син и пель ёсьмӧдӧма, быдтор кыла и аддза. Быттьӧ прамӧй вӧралысь. А мый нӧ?.. Дозмӧрлы нин со лыйи, кӧчлы... Бур дрӧбӧн кӧ, ме эськӧ озыр прӧмыса нин вӧлі... Ой, мый нӧ эстчаньын сьӧдӧдӧ, ордым пӧлӧнас? Ме кынмылі места вылӧ, сулала и казьтыла, вӧліс-ӧ сійӧ, кор татчань локті. Вӧліс али эз? Ог помнит. И кыла ме, кыдзи юрсиӧй заводитӧ вӧрны да лэптӧ шапкаӧс. Окті курокӧс, и — мый лоанаыс ло! — мӧдӧдчи сьӧдыслань. Ме, гашкӧ, эськӧ и пышйи, но ӧд бергӧдчан кӧ мышнад, нӧшта на ёнджыка повзян. Ой, вӧрзис али мый?.. Нӧшта гоз-мӧд воськов... Быд сӧн менам зэлалӧма, дась орны... Тьпу, вот пежыд! Мыр вӧлӧма! Джуджыд смолльӧ мыр. А дзик быттьӧ ош сувтӧма бӧр кокъяс йылас. И серамӧй менам петӧ, но и серавнысӧ ог вермы, став вир-яйӧй лигышмунӧма, дзикӧдз унежитчӧма...

Керка дорӧ пемыдас вои кималасӧн моз нин. Песті би. Пӧрччи сапӧгъясӧс, понді косьтысьны. Куйла би дорын, быдлаті мудзӧма, сёйны весиг оз на ков. Сьӧлӧм вылын абу долыд и. Видзӧда би вылӧ, кыдзи сійӧ няжйӧ-сёйӧ кос увъяс, видзӧда, а быттьӧ аддза Шурикӧс. Синъясыс висьӧмысла пӧся югъялӧны, кымӧсыс ньылӧдӧма... Кӧнкӧ сійӧ чайтӧ: Федя мыйкӧ кыйис нин, Федя оз кут сідзтӧ шландайтны... И, дерт, сэтшӧма виччысьӧ сійӧ менӧ... А со тай кыдзи кыйис Федяыд, ӧтиӧс лэдзис дай мӧдӧс...

Кынӧмӧй пондіс жӧ сэсся сюмавны. Пӧжалі картупель. Ужнайті шорысь катӧдӧм ва сорӧн.

Водзӧ на пемдіс. Енэжын эз кут тыдавны ни ӧти кодзув, буракӧ, дзикӧдз кымӧртчис. Пыдісянь упкис-лолаліс вӧр. Пемыдыс вочасӧн быттьӧ сьӧктаммис да кутіс личкыны менӧ, весиг пукавны эг кут вермыны. Чеччи ме, понді дзоръявны ӧтарӧ-мӧдарӧ. Эстшӧма пемдӧма, немтор оз тыдав, кӧть синтӧ сутшкы... Биӧй тай сӧмын мырддьӧма пемыдыслысь мый ыдждакӧ кытш. Видз со тыдыштӧ да матысса пипуяс. А сэсся немысь-немтор. Коліс, гашкӧ, чом пытшкас узьмӧдчыны, мед кӧть ӧшиньтӧм и гортӧм. Быдсяма пежъясыс на тай олӧны му вылад — дзоньталӧм-дӧзьӧритӧм пыдди сӧмын и видзӧдӧны кисьтны да пазӧдны, йӧзыслысь вӧчӧмасӧ. Зарадиті пищальӧс пуляӧн, пукті дзик ас дінӧ. Узьӧм йылысь и дум абу — пукала, кывзыся.

— Боб-боб-боб!..

Тайӧ кӧч. Гашкӧ, буретш ӧнтаяыс, коді, позьӧ шуны, менам киысь нин утьыштіс. Ловйӧннад колис да ӧні сералӧ ме вылын... Сідзи ӧмӧй ме немтор ог и кый висьысь Шуриклы?.. Омӧлик вӧралысьыд?..

Друг неылын, нюр весьтын, кодкӧ тай кыдз лӧвтыштас: «Э-э-э!»

Менам мышку вылӧ быттьӧ ызӧбтісны кӧдзыд ва ведра, сэтшӧма повзи. А сійӧ, мисьтӧм гӧлӧсаыс, горӧдіс нӧшта на матынджык, нӧшта на гораджыка: «Э-э-э!»

Кватиті ме пищальӧс, звирк сувті да чеччышті чомлань.

Сулала, ог и лолав. Сӧмын видзӧда, сӧмын кывзыся, но ог лолав. Коді нӧ эськӧ тайӧ? Звер али лэбач? Али ачыс Вӧрсаыс повзьӧдлӧ менӧ? Шуӧны, некутшӧм Вӧрса пӧ абу. А гашкӧ и эм! Гашкӧ, и менам дедӧй, либӧ сылӧн на дедыс, либӧ нӧшта на важсяджык рӧдвуж вӧчлісны тані кутшӧмкӧ мыж, да на вӧсна меным лоӧ мынтысьны?

— Э-э-э! — бара на шуштӧма лӧвтыштіс, ӧні шор катыдын нин. Ме чургӧді пищальӧс сыланьӧ да и гымышті-лыйи пемыдас, дыр-ӧ позьӧ терпитны... Весиг вунӧді, мый пуляӧн вӧлі зарадитӧма, и ӧні дона пуляыс весьшӧрӧ вошис. Сулала, кывзыся. Немтор эз кут кывны. Сӧмын вӧрыс пыдісянь упкӧ-лолалӧ. Гашкӧ, нинӧм сэтшӧм-татшӧмыс эз и вӧв да? Либӧ, гашкӧ, кутшӧмкӧ войся лэбач ас ногӧныс шыаліс?

Ёна жӧ шуштӧм вӧлӧма войся вӧрыд! Ӧткӧн узьмӧдчӧм зонкаыдлы. А мыйла ме поласӧ? Сы вӧсна, мый ог на тӧд вӧрыслысь шыяссӧ. Коді горзӧ, мыйла горзӧ, кодлы горзӧ. Батьӧ кӧ эськӧ вӧлі! Сійӧ эськӧ вочасӧн велӧдіс, кыдзи да мый... А ӧні кысь нин велӧдас... Пеж война ставсӧ дзугис!

Янӧда ме ачымӧс быд ногыс. Мися, батьӧ, дерт, кӧнкӧ, со кутшӧм война вылын эз пов. А ме вӧрын узьны ог лысьт. Янӧда ачымӧс, а всё равно — шуштӧм...

Гартышті пищаль кӧвйӧс сой гӧгӧр, кычипи моз нигыльтчи да воді. Ки пыдӧсъясӧс ӧтлаӧді да пидзӧс костӧ топӧді — тадзнас тай быттьӧ шоныдджык. Би жарыс меліа жайгӧ чужӧмӧ, морӧсӧс шонтӧ. Ме кывзысьышті на пемыд вӧрлӧн шувгӧмӧ, сэсся эг и тӧдлы, кыдзи унмовси.

Веськалі вӧтӧн гортӧ. Быттьӧ тӧвся рыт. А ми, куим вок, куйлам шоныд паччӧрын. Труба тшупӧдын дзузгӧ стеклӧтӧм лампа, би кывйыс сылӧн зэв векньыдик да дженьыдик, и кысянькӧ кӧ пӧльыштас, сідзи и пессьӧ, сідзи и дзӧрӧ, дась кусны. Труба пытшкын омлялӧ да шутьлялӧ турӧб. Мамӧ быттьӧ ловъя на. Пукалӧ паччӧр дорын да йӧктӧдӧ-чеччӧдлӧ киас ичӧтик чойнымӧс. А мӧдыс чиктылӧ-сералӧ, вомсьыс дуль гадьяс лэдзалӧ. А мамӧлы, буракӧ, не серамӧдз, чоюкӧс чеччӧдлігмоз сійӧ нориника сьылышталӧ:

Верочка Андреевна да,

Дона нывкаыс миян.

Дона нывкаыс миян да,

Кор нӧ батьӧыд воас?

Кор нӧ батьӧыд воас да

Чӧскыд кампетсӧ ваяс?

Чӧскыд кампет тэд ваяс да

Вокъясыслы сьӧла-дозмӧр.

Вокъясыслы сьӧла-дозмӧр да

Мамыдлы мича чышъян...

Мамӧ сьылӧ тадзи, а ачыс быттьӧ видзӧдӧ керка стен пыр, нинӧм аддзытӧм синъясӧн видзӧдӧ. Ме кывза мамӧлысь шога лывкйӧдлӧмсӧ, и менам тшӧтш заводитӧ гудрасьны лов вылын, и ме быттьӧ аддза став олӧмӧс ассьым — кольӧмасӧ и водзӧ лоанасӧ. И водзӧ лоанаыс меным мыйлакӧ кажитчӧ зэв паськыд да лымъя эрд кодьӧн, пемыд эрд кодьӧн, кӧні жвучкӧ чизыр вой тӧв, а меным колӧ мунны да мунны сэті, мунны да мунны...

Сэсся мамӧ друг вошӧ син водзысь. Сы пыдди кыськӧ мыччысьӧ батьӧ. Сійӧ омӧльтчӧма, тошсялӧм чужӧмыс мыйлакӧ зэв бусӧсь. Батьӧ чорыда видзӧдӧ ме вылӧ, сэсся дивитӧмӧн шуӧ:

«Федя, ме тай нӧ коли тэнӧ кӧзяин пыдди, а тэ весиг мамтӧ абу вермӧмыд видзны».

А меным сэтшӧм сьӧкыд кывзыны татшӧм кывъястӧ, сэтшӧма доймалӧ наысь менам сьӧлӧмӧй...

И горза ме сылы воча: мися, мый нӧ ме верми вӧчны, мый нӧ верми!

Буракӧ, менам збыльысь горӧдсьӧма. Садьми. Казьтышті муртса на аддзылӧм вӧтӧс, и ньӧти эз ло окота водзӧ узьны. Друг да орӧминсяньыс вӧтыс выльысь заводитчас? Унмовсян кӧ?.. Куті чукӧртны джынвыйӧ кусӧм бипурӧс, водзвыв дасьтӧм кос пожӧм увъяс шыбиті. Сэсся сувті да понді шонтыны мышкӧс — ёнакодь изӧймӧма сійӧ шоныд паччӧртӧ вӧтасигӧн. Ывлаыс заводитӧма нин лӧзавны, регыд дзикӧдз югдас, выль лун пуксяс. Кӧнкӧ нюр сайын унзільпырысь кургисны таръяс.

Жар би водзын бергалігӧн ме шоналі, дзикӧдз шоналі.

И меным лои зэв долыд. Сэтшӧм лӧсьыд лои! Лӧсьыд сыысь, мый ме ловъя, мый лысьті ӧтнам узьны вӧрын, и немтор со мекӧд эз ло. Сійӧ кыпыд здукас дзик ставыс ме гӧгӧрын — и лӧня шувгысь вӧрыс, и дедӧлӧн нитшсялӧм чомйыс, и еджыд руӧн мавтыштӧм виддзыс, и мудзлытӧг варовитысь шорыс, — ставыс тайӧ кутіс кажитчыны меным вӧвлытӧм мусаӧн, донасьыс-донаӧн, нэм кежлӧ лышкыда козьналӧмаӧн. Мися, ёна жӧ бур, мый менам чужлысьӧма тайӧ му вылас... Ӧні сӧмын кыдзкӧ колӧ бурдӧдны Шурикӧс, не лэдзны кувны, и ми водзӧ на кутам овны. Куим вок, кыдзкӧ да мыйкӧ олам. А сэсся и чоюкӧй быдмыштас, бӧр босьтам сійӧс детдомсьыс. Олам!..

Вӧлі ыркыд. Видз вылӧ кыза усьӧма лысва, сылӧн югыд войтъясыс сярвидзисны быд турун сі вылын. Меным окота на вӧлі пукалыштны шоныд би дорын. Но шонтысьны ӧмӧй ме вои татчӧ? Ме зарадиті пищальӧс да, сьӧлӧмӧс выль лачаӧн ышӧдіг, бара мӧдӧдчи кыйсьыны.

Гусьӧникӧн восьлала видзьяскостса ордымӧд. И кыла: быттьӧ мыйкӧ дзуртыштіс. А лӧнь. Мися, мыйла нӧ тайӧ пуыс дзуртӧ, кор тӧлыс эз на садьмы? Кор некодлы на сійӧс качлӧдлыны? Сувті да кывзысьышті. Недыр мысти бара дженьыдика дзуртыштіс. И сэки меным быттьӧ чунгисны юрӧ: оз-ӧ тайӧ дозмӧр сьыв?! Батьӧ на висьтавліс, мый сьӧд дозмӧрыд койтігас дзуртӧм моз и сьылышталӧ.

Чатрасигтырйи ньӧжйӧникӧн мӧдӧдчи шы вылас. Кымыныськӧ воськовта, сувта пожӧм сайӧ да видзӧда-корся — мед нин сӧмын водзджык меным казявны сійӧс. И друг сьӧлӧмӧй дітшвартіс морӧсын — сійӧ пукалӧ! Со тай нӧ сьӧдыс. Пожӧм йывланьыс моз. Сулала, лов шыӧс кутӧмӧн син доймытӧдз видзӧда. Збыль ӧмӧй нӧ чукчи? Да збыль, збыль, со тай и вылын юрыс быттьӧ тӧдчыштӧ. Ачыс, буракӧ, и ветлӧдлӧ ув кузялаыс, сідз дзӧрӧ ли.

Менам вирӧй ыпъялӧ быд сӧнын, кыйсян пӧсьлунысь ыпъялӧ. Со ӧд кутшӧм бур вӧлӧма ме дінӧ вӧрыс — сымда пӧткаӧс и зверӧс мыччалӧ: и сьӧлаястӧ, и кӧчтӧ, и дозмӧръястӧ. Мед нин сӧмын ме эг лок висьысь Шурик дінӧ тыртӧм киясӧн.

Ӧні нин меным быть колӧ уськӧдны сійӧс, дозмӧрсӧ. Быть! Мӧд ногӧныс — нинӧмла меным и пищальсӧ кутны киын, нинӧмла и гач новлыны.

Меладорсянь чукчиыс эз зэв бура тыдав сук увъяс пырыс. Мися, омӧлик дрӧбйыд, лыян да, увъясас и джӧмдас, и бара меным куш сӧмын гӧныс кольӧ, немтор оз коль ли. А гашкӧ, пуляӧн косьыштны? Колис на тай ӧти... Но ӧдвакӧ веськалан пулянад!

Ме пӧрччыси кӧмтӧг да ыджыдкодь кытшов босьті — мед нин сӧмын не повзьӧдны. Вӧрас муыс зэв на кӧдзыд, кӧнсюрӧ рудӧдісны лым діяс. Но таӧдз ӧмӧй меным вӧлі?

Чукчиыс сьылӧ-дзуртӧ дженьыдик куплетъясӧн: третшкыштас — ланьтас, третшкыштас — и бара чӧв олӧ. Дерт, кӧнкӧ, кывзысьӧ чӧв олігас. Ме гӧгӧрвои сьылан ладсӧ да сы серти и понді сибӧдчыны. Мыйӧн сійӧ заводитас, ме чепӧсйышта водзӧ. Сэсся и мыр моз сувта. Водзвыв бӧръя кутшӧмкӧ пу, котӧрта сы дінӧдз и дзебся. Воа и дзебся. И дзик дінӧдзыс сибӧдчи. Ме сійӧс аддза, а сійӧ менӧ — оз.

Лыйи ме сылы бокас. Чукчи вомӧн ногӧн тювкнитіс пожӧм йывсянь, гыпкысис му бердӧ, ёкмыльтчис, пондіс сьӧкыда шлопӧдчыны сьӧд бордъяснас. Ме уськӧдчи сы дінӧ, кыкнан киӧн кватиті майӧг кодь кыз голяӧдыс, лэпті вывлань. Тірзис сэки менам ки и кок, сотчис чужӧмӧй, нӧйтчис кӧсичаясын вирӧй. Ме весиг эг помнит, кытчӧджык шыбитсис киысь пищальӧс.

Лӧнис нин чукчиыс, а ме век на кута сійӧс, век на ог лысьт лэдзны, кута и кута, мед нин сӧмын оз пышйы.

Сы ыджда лэбач, сы сьӧкта... Сӧмын на сьыліс пожӧм йылын... А ӧні сійӧ абу нин лэбач. Ӧні нин сійӧ — сёян. Шуриклы шыд. Свет вылас, гашкӧ, медся чӧскыд шыдыс...

А киясӧй менам век на тіралӧны. И кокъясӧй тіралӧны. Кокъясӧй ӧдйӧджык кӧсйӧны котӧртны гортлань. Сэні ӧд Шурик виччысьӧ, висьмӧм вокӧй. Митя, кӧнкӧ, оз жӧ нин тӧд, мый вӧчны. А та ыджда дозмӧрыд быдӧнлы тырмас.

Ме дозмӧрсӧ нопъялі мышкӧ, корси пищальӧс. И мӧдӧдчи.

Восьлала — и сьӧлӧм бурмымӧн кыла ачымӧс ыджыд вокӧн. Дзик нин верстьӧ мортӧн.