КЫТШЪЯС
«Мӧдӧдча, пӧжалуй. Войыс тӧлыся, туйыс бур, поводдяыс шоныд», — тадзи мӧвпалігтыр Митрей дядь петкӧдіс Браслет нима вӧлӧс картаысь, доддяліс. Мешӧксӧ, кӧні вӧліны сёян да юан, куритчан да некымын истӧг кӧрӧб, пуктіс доддяс турун улӧ. Пищальсӧ да транзисторнӧй приёмник колис веркӧсӧ.
— Приёмникыс кутас менӧ войнас гажӧдны, а пищальыс... малӧ ли штӧ, — висьталіс гӧтырыслы, коді петӧма колльӧдны верӧссӧ. — Но, кольччы видзаӧн.
Сэсся Митрей дядь шыбитчис турун пӧвстас, вӧжжинас инмӧдчис вӧвлы бокъясас, и Браслет ӧдйӧн лэччис тӧвся ю вылӧ, кыті и муніс туйыс зорӧдъяс дорӧ, Гӧгрӧс Мегӧ. А мунӧ сэтчӧ Митрей дядь, медым ылыс видзьяс вылысь турунсӧ чукӧртны трактор туй дорӧ.
Сёрӧнджык, турун чукӧртны жӧ, мӧдӧдчис Митрей дядьлӧн ёртыс, Пиля Ӧнь.
А туйыс ю вывтіыс збыльысь вӧлі бур. Водзнас бырӧдавлӧма, сэсся бырӧдыс кынмӧма, сы вылӧ палькнитӧма лым, да сэтшӧм долыд и вӧвлы, и седоклы. Кымӧръяс сайысь коркӧ мыччысьлас тӧлысь да югзьӧдлас неылын сулалысь вӧрсӧ. Кузь кокъясӧн вуджӧръясыс сэки нюжӧдчыласны ю вомӧн, и видзӧдӧ Митрей дядь да мунӧ быттьӧ ас кыӧм кок ув дӧра вывті — сэтшӧм сера ю вылас. Кор тӧлысьыс вошлас, лоӧ шуштӧм, и вӧрас сэки быттьӧ эм кутшӧмкӧ гусятор. Коркӧ пӧльыштлас тӧв, балуйтыштас коз йывъяснас. Пуяс копыртчыласны да быттьӧ чолӧмалӧны войся туйвывса мортӧс.
Митрей дядь восьтыліс приёмниксӧ, эз кажитчы музыкаыс, да бӧр тупкис. Войся вӧр шувгӧмлӧн да додь улас лым дзуртӧмлӧн шыыс сылы вӧлі сьӧлӧм выласджык. Сэки бура мӧвпавсьӧ, да и татшӧм сьыланкыв улас вугыртан — он и тӧдлы. Регыд и збыльысь унмовсис Митрей дядь.
Но вӧв корснитӧмысь садьмис мӧд узьысь. Вӧлӧмкӧ, неылын, вӧрас, аслас шоныд репасын, коллялӧма войсӧ пӧрысь чукчи. Пӧрысьлун кузяыс, тыдалӧ, абу нин крепыда узьӧма — садьмас да чужйысяс репассьыс. Дозмӧр бордлӧн швича-швача шыысь Браслет чеччыштіс кӧч моз туй вылысь бокӧ — эз тӧд, мый и лоис, а кор бара тальыштіс туй юж вылӧ, мунӧмыс артмис мӧдарӧ, сиктлань. Повзьӧмысла вӧвлӧн бурсиыс сувтса, а ачыс ӧтар-мӧдарӧ чатрасиг ӧдӧбӧн сӧтіс-муніс гортланьыс. Весиг ӧдсӧ чинтывтӧг вӧчис ыджыд могсӧ.
Митрей дядь чорыда унмовсьӧма да эз и казяв вежсьӧмсӧ...
Татшӧм ӧдйӧ мунігад регыд и паныдасисны Пиля Ӧнькӧд. Вӧвъяс сувтісны ныр-нырӧ, тӧдісны ӧта-мӧднысӧ да гажаа гӧрдлӧмӧн пальӧдісны Митрейлысь унсӧ. Доддьын мунысьяс тӧдісны жӧ ёрта-ёртсӧ.
— Митрей! Тайӧ тэ али? Мыйла нӧ бӧр бергӧдчин?
— Ме бергӧдчыны эг и мӧвпавлы. Тэ нӧ кытчӧ мунан?
— Гӧгрӧс Мегӧ. Ме думысь, тэ рытнас сэтчӧ жӧ мӧдӧдчылін?!
— Само собой, — вочавидзис Митрей дядь да вӧтліс вӧвсӧ, эз мӧд нюжмасьны, эз мӧд юасьны, кодакості Пиля Ӧньыс Гӧгрӧс Мегас войӧдлӧма да ӧні сылы паныд веськаліс!..
«Мый нӧ тайӧ Митрейыс, лад вылас-ӧ? — кутіс мӧвпавны Ӧндрей. — Мыйлакӧ бергӧдчӧма, нинӧм оз висьтав. Гашкӧ и, куритчансӧ вунӧдіс босьтны?..»
Шоныд сӧвик пытшкын, ыж ку кепыся, кокъяссӧ сюйӧма турунӧ, Пиля Ӧнь кынмӧмысь эз пов да асывводзса кӧдзыдыскӧд вӧлі лӧсялӧ. Регыд и сы дорӧ кутісны локны «рам ручьяс». Дыр на эськӧ кутчысис вугыртӧмысь, да «рам ручьясыс» вермисны — вугыртіс, ланьтіс зэв лӧнь сьӧлӧмӧн.
Кор орсыс эз кут малыштавны Карколысь боксӧ, сійӧ дзикӧдз ньӧжмис да Браслетлӧн бергӧдчанінӧдз воис сэки нин, кор енэжыс кутіс лӧзӧдны.
Доддьын пукалысь морт кӧ оз мӧвпав, а вӧтасьӧ, сы пыдди мӧвпалӧ вӧлыс. Карколӧн та вылӧ позянлунъясыс, дерт, Пиля Ӧньлӧн серти этша вӧлі, да буретш сэтчӧ сувтіс, кыті Браслет другыс гортланьыс бергӧдчис. Сувтовкеригас Карко вӧрӧдыштіс пельяснас, думайтіс, мыйта вермис и... бергӧдчис Браслетлӧн туйӧд.
Митрей дядь тайӧ каднас матыстчис нин сикт дорӧ да лӧзалысь енэж водзвылысь аддзис чужан сиктыслысь серпассӧ. Быттьӧ повзискодь да кӧсйис нин пернапас чӧвтны, но веськыд киас вӧлі плетьыс да эз пернапасась. Юрас мыйкӧ тонькнитіс, да эз кут сиктас кайны, дерт, лишнӧй сёрни лоӧмысь поліс — ӧдйӧ бергӧдіс вӧвсӧ. Мый вынсьыс кыскаліс вӧжжисӧ, плетьыс киас ворсіс. «Швуч, швуч», — кыліс асъя сынӧдас.
— Кутӧ поткӧдла, еджыд синма! — Митрей дядь скӧралӧмсьыс ачыс эз тӧр ку пытшкас да дась вӧлі потны.
Эз на уна и коль кадыс, кыдзи бара паныдасисны-сувтісны нырысь-ныр Браслет да Карко. Ӧні нин Пиля Ӧнь шензьӧмысла вомсӧ паськӧдӧма, синъясыс кольча кодьӧсь. Митрей дядь кыдзи видзӧдліс сы вылӧ, эз вермы кутны серамсӧ.
— Мый гӧрдлан Браслетыд моз, эн-ӧ нин этшандзи тяпнит?.. Тэ жӧ гортад кослін, господи помилуй!..
— Вай, Ӧндрей, ог кутӧ уна сёрнитны, бергӧдчы... Йӧз серам ӧд.
Бергӧдчис Пиля Ӧнь да мӧдісны орччӧн. Митрей дядьлӧн вом дорас ӧшйӧма нюмыс, а мӧд седокыс плеть воропнас балябӧжсӧ гыжъялӧ... Сэсся доровтчылӧмӧн гораа сьӧвзис кынмӧм бырӧд вылас: «Сідз и колӧ миян, вугрӧсь синъяслы».
