КЫМӦРЪЯС

Сулаліс жан морӧса июль тӧлысь. Каръясын да сиктъясын быттьӧ лун и вой ломтісны пачьяс, котельнӧйяс, сэтшӧм вӧлі шоныд поводдяыс. Жарысла косьмисны муяс. Кольӧ неуна кад, и юрнысӧ ӧшӧдасны помидоръяс, капустаяс да мукӧд пӧлӧс град выв пуктасъяс.

Кык вежон чӧж нин енэжыс югыд да сӧстӧм. Жар шонді кытшлалӧ аслас уна вося туйӧд да долыда нюмъялӧ. Сійӧ мӧдӧдӧ небесасянь му вылӧ пыр унджык жар. Тӧдӧ, сы вылӧ таысь некод оз мӧд шуасьны-вӧйпны. Шондітӧ тай быдӧн пыдди пуктӧны, радейтӧны, торъя нин кӧдзыд муын олысьяс, кӧнъясын гожӧмыс овлӧ пев чунь кодь дженьыд.

Дыр на эськӧ сӧдз енэжӧд гуляйтіс шонді, но рытъявылыс, кор доналӧм гӧрд шар эз на удит саймовтчыны шойччыны стенӧн сулалысь вӧр сайӧ, кыськӧ виччысьтӧг кутісны сы вылӧ зырӧдны кык ыджыд кымӧр. Шонді пыр и тӧдіс найӧс: тайӧ Шум вӧчысь да Бӧрдысь кымӧръяс, чоя-вока.

Чоя-вока мӧдісны варгыльтны шонділань, тыдалӧ, кӧсйисны дзебны сійӧс асланыс эшкын улӧ. Шонді и ачыс мудер: быйкнитіс-дзебсис вӧр діяс сайӧ. Асылӧдзыс ӧні сійӧ некодлы оз петкӧдчы.

Шум вӧчысь да Бӧрдысь кымӧръяс пондісны кытшлавны каръяс, сиктъяс да паськыд пармаяс весьтӧд. Эжва ю пӧлӧн гуляйтыштасны, ягъясӧ кежавласны. Кымӧръяслы шог ни гӧре, шлывгӧны и шлывгӧны. Кытчӧ тӧв, сэтчӧ и найӧ. Оз мудзны и оз пӧсявны. Узьны ни сёйны оз ков.

Да и мунӧм-ветлӧмсьыс, майбыр, сьӧм оз ков мынтыны. Вӧльнӧй лэбачьяс, мый кӧсъясны, сійӧс и вӧчасны.

Тадзи кытшлалісны Шум вӧчысь да Бӧрдысь кымӧръяс асылӧдзыс. Гашкӧ, кӧсйисны дӧзмӧдчыштны югыд шонділы, медым сійӧ оз ёна ышнясь. Сытӧг на ӧд енэжас эмӧсь йӧзыслы бур вӧчысьяс.

Сэсся дӧзмисны шонділысь петӧмсӧ виччысьны, мӧдӧдчисны бергавны совхознӧй видзьяс весьтӧд. Ӧтчыд кытшовтісны, мӧдысь. Некымын кытш на вӧчисны.

— Вай гымышт гоз-мӧдысь, воканӧй, — велӧдіс Шум вӧчысь кымӧрӧс Бӧрдысь чойыс. — Ме найӧс аслам синваӧн киськалышта. Жар, кӧнкӧ, уджавнысӧ, со кыдзи пӧсялӧмаӧсь йӧзыс.

Сьӧд кымӧр кӧсйис нин гымыштны, а Бӧрдысь чойыс пӧттӧдзыс зэрыштны, но видзьяс вылын уджалысьяс мӧдісны янӧдны найӧс:

— Эн жӧ бара зэрӧй, яндзимныд кӧ эм на! Миян со кызь гектар сайӧ видзьяс ытшкӧма. Кос турунсӧ колӧ зорӧдъясӧ меститны. Луныс кутшӧм шоныд да мича!

Жальӧсь лоины кымӧръяслы кӧрым заптысь войтыр. Эз гымавны-чардавны, эз зэрны, водзӧ надзӧникӧн шлывгисны. Регыд мысти казялісны зэв ыджыд капуста му, орччӧн тайӧ муыскӧд морковъяс да помидоръяс быдмисны. Омӧльтчӧмаӧсь, косьмыны заводитӧмаӧсь. Нывбабаяс, велӧдчысьяс казялісны матыстчысь кымӧръясӧс, мӧдісны шенасьны кияснас, чышъянъяснас. Асьныс радӧсь, горзӧны, синъяссӧ оз вештывны енэжысь.

— Ай да, дитяяс... Ай да, кымӧръяс... Зэрыштӧй вай, зэрыштӧй... Муясным дзикӧдз косьмисны. Кӧсйысим озыр урожай быдтыны, а кыдзи быдтан зэртӧгыд? Ас киськасянсӧ вот-вот жӧ эськӧ лӧсьӧдасны да.

Кылісны кымӧр чоя-вока бабуньяслысь корӧмсӧ, паськӧдісны сывъяссӧ, лэччисны улӧджык, муяслань, да бура и зэрисны.

Капуста му вылын уджалысь нывкаяс радысла мӧдісны чеччавны, кутлыны ӧта-мӧдсӧ. Кӧть и ставӧн кӧтасисны, эз весиг дзебсьыны шоныд зэрсьыс. Радлӧны и олӧма нывбабаяс, думнаныс аттьӧалӧны кымӧръясӧс татшӧм ыджыд бур вӧчӧмысь.

Кымӧръяс вӧчисны ассьыныс уджнысӧ. Вель ёна гымыштіс Шум вӧчысь кымӧр, сэсся мӧдӧдчисны водзӧ. Муяс вылад уджалысьяслӧн ошкӧмсьыд кыкнанныслы лои любӧ. Нимкодясьӧны, ниртчӧны ӧта-мӧд бердас.

Дыр кытшлалісны кымӧр чоя-вока, уналаӧ волісны, унатор аддзылісны. Буретш сэк, кор вӧлі лэбзьӧны паськыд парма весьтӧд, казялісны сьӧд тшын, коді пуркйис-кайис веськыда парма шӧрсянь. Веськӧдчисны тшынлань, кӧсйисны видзӧдлыны, мый сэні вӧчсьӧ. Воисны матӧджык да чуймисны: няръялӧмӧн сотчӧ вӧр. Билӧн кузь кывъясыс нюлӧны коз пуяс, дзижгӧны-сотӧны пожӧмъясӧс и кыдзьясӧс. Бисӧ старайтчӧны кусӧдны уна дас морт. Тракторъяс кусӧдчысьяслы отсасьӧны, но ярмӧм биӧс кокниа он сувтӧд.

— Гашкӧ, отсыштам войтырыслы? — шыасис Бӧрдысь кымӧр вокыс дінӧ.

— Позьӧ. Ва миян тырмас, и йӧзсӧ колӧ жалитыштны.

— Тэ ӧтар боксяньыс кутан зэрны, ме — мӧдарсяньыс.

И со кымӧръяс уськӧдчисны ӧдйӧ паськалысь би вылӧ. Лэдзисны ассьыныс став вынсӧ, медым сулик ваӧдз кӧтӧдны мусӧ, сэні быдмысь став пуяссӧ.

Гашкӧ, быдса час уджалісны. Кӧртвомалісны ӧд битӧ. Ӧні сійӧ эз нин вермы воддза моз бушуйтчыны.

— Вай ещӧ босьтчылам, чойӧ, мед тайӧ пакӧсьт вӧчысьыс пӧкӧритчас миянлы.

И чоя-вока бара мӧдісны киськавны би вылӧ. Мурзӧны да уджалӧны. И йӧзыс отсасьӧны кымӧръяслы, сотчысь пуяссӧ муӧн коялӧны, потшӧны биыслы водзӧ мунан туйсӧ канаваясӧн, ордымъясӧн. Дыр на ковмис водзсасьны биыскӧд.

— Вермим ӧд Антус пызьӧс. Вынным тай бисьыд унджык на вӧлӧма, — радліс Шум вӧчысь кымӧр, коді оз сӧмын чардав да гымав, но вермӧ и чойыс моз зэрны.

Радлӧны и пӧжар кусӧдысьяс, аттьӧалӧны кымӧръясӧс отсӧг сетӧмысь. Вермисны кӧ эськӧ, кутлісны зіль чоя-вокаӧс.

Кымӧръяс вӧчисны ассьыныс уджсӧ, сэсся водзӧ мӧдӧдчисны. Дыр-ӧ, регыд-ӧ, воисны Лышкыд яг весьтӧ. Гажа тані местаыс. Шойччан лунъясӧ карса олысьяс быдӧн старайтчӧны волыны татчӧ. Ӧтикъяс дона гобъяс корсялӧны, мӧдъяс чукӧртӧны вотӧс, коймӧдъяс шойччӧны да гожъялӧны. И Эжва юыс дзик матын. Позьӧ купайтчыны, куйлыштны пӧсь лыа вылын.

Важӧн нин, тыдалӧ, абу волӧмаӧсь тай таланьӧ кымӧръяс. Еджыд ялаыс, коді вевттьӧ гажа ягсӧ, чажакылӧ, тшакъяс косьмӧмаӧсь, пуяс сулалӧны гажтӧма.

— Муса кымӧръяс, мездӧй миянӧс. Дзикӧдз косьмыны кутім, — пондісны кевмысьны пуяс, тшакъяс да вотӧсъяс.

И кымӧръяс кывзысисны. Восьтісны вомъяссӧ да уна и ва лэдзисны Лышкыд яг вылӧ. Кӧтӧдтӧм места эз коль.

Со кутшӧм уна буртор вермисны вӧчны кымӧръяс йӧзлы, быдмӧгъяслы, пуяслы, тшакъяслы и вотӧсъяслы.