ИЧӦТИК ПАСТУК

Ичӧтик Ӧнтонӧс пельӧдыс он кыскы орччӧн олысь Парась пӧч ордысь. Мамыслы оз нин ков дыр мӧвпавны, кытысь корсьны век ӧтарӧ вошӧм писӧ. Пыр и сюрӧ орчча керкаысь. А ставыс сыын, мый вывті мелі, бур сьӧлӧма Парась пӧчыс. То чӧскыд кампетӧн гӧститӧдас, то чӧдлачысь пуӧм варенньӧӧн номсӧдыштас, то висьталас некор на вӧвлытӧм мойд, кодӧс Ӧнтон вом паськӧдӧмӧн кывзӧ Парась пӧчлӧн посньыдик чукыръяса, мелі чужӧм вылӧ видзӧдігӧн.

А талун рыт Парась пӧч ачыс пырис Ӧнтонъяс ордӧ да ичӧтик детинка вылӧ сюся видзӧдӧмӧн шыӧдчис Ӧнтон мам дорӧ:

— Кывзы, ичмоньӧй... Он-ӧ лэдзлы аски Ӧнтонтӧ мӧс видзны. Ме мыйкӧ нёрпавны куті.

— Мед, колӧкӧ, ветлӧ, вермас кӧ, да оз кӧ люкавны сійӧс мӧсъясыс, — недыр чӧв олыштӧм бӧрын вочавидзис мамыс.

— Мыйла нӧ оз вермы. Эта ыджда детина. Мӧсъяссьыд сылы яндысьны нин колӧ повнысӧ, — пыр жӧ вочавидзис Парась пӧч.

— Ог, ог нин ме пов наысь, — пыр жӧ суитчис верстьӧяслӧн сёрниӧ ичӧтик Ӧнтон. А аслыс нимкодьыс! Сідзкӧ, сійӧс ыджыд туйӧ нин пуктӧны. Сідзкӧ, абу нин сійӧ сэтшӧм ичӧт.

Мӧд луннас, шондіыс муртса на вӧлі мыччысьӧма ылі вӧр сайсянь, мамыс садьмӧдіс нин ичӧтик Ӧнтонӧс:

— Чеччы, пастук. Пальӧдчы. Кӧзяйкаяс важӧн нин сюрукъяссӧ лэдзалісны.

Кутшӧм кӧть чорыда эз узь ичӧтик Ӧнтон, пыр жӧ звирк чеччыштіс, казьтыштіс тӧрытъя кӧсйысьӧмсӧ да. Тӧкӧтьӧӧн пасьтасис-кӧмасис, а сэсся, йӧв стӧкан юӧм бӧрын, ичӧтик мыш нопйӧн да тӧрытсянь перйӧм кузь ньӧрйӧн тэрыба петіс ывлаӧ. Сӧмын и удитіс горӧдны мамыс:

— Эн кӧть вошты мӧсъястӧ!

— Абу ӧд ме ичӧт, — дӧзмӧмпырысь вочавидзис Ӧнтон керка ӧдзӧссӧ пӧдлалігмоз.

А мӧсъясыдлы оз ков, небось, тшӧктыны, асьныс тӧдӧны навӧлӧкӧ туйсӧ. Корсюрӧ нораа бакӧстлывліг восьлалӧны сикт горувлань ӧта-мӧд бӧрсяыс да быттьӧ оз и кӧсйыны аддзыны ассьыныс пастукнысӧ. А ичӧтик Ӧнтон бӧрсяньыс восьлалӧ. Мед инӧ пока лэччӧны увлань. А бӧрынджык ичӧтик Ӧнтон, кыдзи велӧдіс тӧрыт Парась пӧч, веськӧдас мӧсъясӧс Кузь вад бокӧ, кӧні найӧ, пока абу жар, пӧттӧдзыс йирсясны.

Сэсся лун шӧр гӧгӧрыс позьӧ и Эжва дорӧ вӧтлывны пемӧсъясӧс. Да и оз ков найӧс сэтчӧ вӧтлынысӧ. Пӧттӧдзныс йирсьӧм бӧрын асьныс котӧрӧн локтӧны вадорас да лӧдзьясысь дзебсьӧм могысь голяӧдзныс ваӧ пырӧны. Сэки и ичӧтик Ӧнтонлы позяс купайтчыштны.

Ӧнтонлӧн сиктын ас мӧсъяссӧ ӧчередьӧн видзӧны. Талун— ӧти, аски— мӧд, аскомысь— коймӧд. Парась пӧч сідзжӧ мукӧд моз пастукавлӧ. Арлыда эськӧ да, оз на тай убӧлит эновтчыны мӧссьыд, кӧть йӧвсӧ ачыс оз нин ёна сёй. Гажаджык пӧ овнысӧ, кор карта вылад кодкӧ гымӧдчӧ, нюмъялӧмпырысь шулывлӧ Парась пӧч. А ӧні со нёрпалыштӧ. Сійӧн и шыӧдчис Ӧнтон дорас. И окота ичӧтик Ӧнтонлы кӧть нин тадзи бур вӧчны Парась пӧчыслы, коді ӧтарӧсӧ уна буртор жӧ нин сылы вӧчліс.

Но талун эз ставыс артмыв сідзи, кыдзи мӧвпаліс ичӧтик Ӧнтон. Муртса на удитіс кежӧдны мӧсъясӧс Кузь вад бокӧ, кыдзи рытыввывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Тӧкӧтьӧӧн воис юр весьтӧдз, ыджыдсьыс-ыджыд, сьӧдсьыс-сьӧд, да кӧсйӧ нин вӧлі ньылыштны шондісӧ. Гӧгӧр лои чӧв-лӧнь, кодӧс торкаліс сӧмын гымалӧм-чардалӧмыс. Раммисны и мӧсъяс да чӧла сулалісны вад бокын. Ичӧтик Ӧнтонлы весиг шуштӧм лои ыджыд да сьӧд кымӧр вылӧ видзӧдігӧн. Бур, мый мамыс бӧръя здукас удитіс мырдӧн сюйны мыш нопъяс батьыслысь важ плащсӧ. Гашкӧ пӧ, шогмас. И ӧні ичӧтик Ӧнтон ас кежсьыс аттьӧаліс мамсӧ да павкнитіс плащсӧ пельпомъяс вылас. Сэсся Кузь вад бокын чери кыйысьяслӧн важ бипур местаӧ ӧзтіс выль бипур. Сыкӧд орччӧн гажаджык гымаліг-зэригад. А зэртӧ оз тай, вӧлӧмкӧ, ков корны. Мыйӧн кымӧрыс воис юр весьтас, пыр и кутіс кисьтны ведраысь моз.

Мӧсъяс юръяснысӧ лэдзӧмӧн рӧмидзтісны бипурсянь неылын.

А ичӧтик Ӧнтон плащнас юр вылӧдзыс вевттьысьӧмӧн сулаліс дзик бипур весьтас да видзис сійӧс ведраысь моз кисьтысь зэрысь. Кӧсйӧ нин вӧлі берегас путкыльтӧм ветки улӧ пырны. Но бура помнитіс батьыслысь кывъяссӧ, мый гымалігад оз позь ни пу улӧ дзебсьыны, ни пыж улӧ пырны. Вермас лыйны чардбиыс.

Но гожся зэрыд гожся зэр и эм. Ассьыс скӧрлунсӧ лэдзӧм бӧрын кытчӧкӧ пышйис ыджыд сьӧд кымӧрыс. И бара важ моз енэжас кутіс дзирдавны шонді. Гӧгӧр мыссьӧм вӧр-ваыс нӧшта на мичаджык лои. Мӧсъяс разӧдчисны видз пасьтала. Юрсӧ эз и кыпӧдлыны, сэтшӧм зіля йирсисны. А ичӧтик Ӧнтон нимкодясис вадйын ворсӧдчысь чериӧн. Друг аддзис: дзик берег пӧлӧн быдмысь эжӧр бокас ыджыд сьӧд пес плака кодь сир ланьтӧдчӧма. Тыдалӧ, шонтысьны кыпӧдчӧма. Первойсӧ ичӧтик Ӧнтон и збыльысь сійӧс пес плакаӧн чайтіс. А бурджыка видзӧдлӧм бӧрын весиг сьӧлӧмыс дрӧгнитіс. Мый пасьта вомыс. Кутшӧм скӧрӧсь синъясыс. Дзик крокодил кодь, кодӧс тай телевизор пырыд петкӧдлывлӧны. Сійӧ и видзӧд, ньылыштны кодӧскӧ кӧсйӧ. Ас кежсьыс ичӧт Ӧнтон ӧні пиняліс асьсӧ. Мыйла нӧ батьыслысь кыснансӧ эз босьт? Кутшӧм чӧскыд черинянь эськӧ артмис тайӧ сирсьыс. А ӧні сӧмын кольӧ повзьӧдны сійӧс. Но сирыд быттьӧ сійӧс и виччысис, вачкис бӧжнас да пыр жӧ воши ва пытшкас.

Сэк кості ичӧтик Ӧнтон кыпӧдіс юрсӧ да аслас синмыслы эз эскы. Дзик неылын, турун пӧвстас бӧр кокъяс вылас сувтӧма руд кӧч да сюся видзӧдӧ ичӧтик Ӧнтон вылӧ. Ак, тайӧ мича кӧчсӧ быть нин колӧ кыйны, мед бать-мамыс ошкыштасны. Со ӧд дзик орччӧн сулалӧ. Но муртса на воськовтіс сылань ичӧтик Ӧнтон, руд кӧчыд быттьӧ зэ и вӧвлы. Кузь турун пӧвстсьыс сӧмын ылыстчысь пельясыс тыдалӧны. Кутіс эськӧ ичӧтик Ӧнтон вӧччыны, но кыдз нӧ удитан тайӧ тэрыб пемӧс бӧрсяыс. Бура дыркодь котӧртіс да сэсся ышкиг-пушкигмоз бергӧдчис бӧр.

Видзӧдӧ да, мӧсъясыд вад бокад оз нин тыдавны. Сӧмын бӧръяыс бӧжнас ӧвтчигмоз тэрмасьӧмӧн восьлалӧ веретялань да регыд и сійӧ дзебсяс пуяс саяс. Тыдалӧ, дӧзмӧдӧмаӧсь найӧс лӧдзьясыд да тэрмасьӧны Эжва дорӧ пальӧдчыштны. Сэтшӧм ёна повзис ичӧтик Ӧнтон тайӧс аддзӧм бӧрын. А вошасны кӧ мӧсъясыс? Сэки сылы ок и сюрлӧ гортас. Аскоддьӧмъясыд, дерт жӧ, кутасны дэльӧдны: но и пастук, мӧсъястӧ пӧ воштӧмыд.

Та бӧрын ичӧтик Ӧнтон тӧвныр моз кутіс котӧртны видзсӧ вомӧналысь ордым кузя. А сьӧлӧмыс сідзи и чеччӧ морӧссьыс. Сайкаліс сӧмын, кор аддзис, мый мӧсъяс пырӧмаӧсь голяӧдзыс Эжваӧ да дышиника ӧвтчӧны бӧжъяснаныс. Кӧсйис эськӧ ичӧтик Ӧнтон скӧр йывсьыс видыштны кывтӧм пемӧсъясӧс. Кутшӧмӧсь найӧ! Пастукысь лысьтӧмаӧсь пышйыны! Но ӧд ачыс мыжа. Кодӧс нӧ сэсся винтуйтнысӧ, кор ачыс жӧ лытайтіс пастукалӧм пыдди. Ӧні асьсӧ и ковмис мыжавны ичӧтик Ӧнтонлы. Мый сэсся вӧчан.

Пӧрччысис ичӧтик Ӧнтон да котӧрӧн пырис ваӧ, мед ыркӧдчыштны. Ризъялӧ, сунласьӧ, арпиян бӧрся вӧтлысьӧ. А сюрукъяс видзӧдӧны сы вылӧ: но пӧ и пастук, мый дыра пӧ олам да миян бӧрся татшӧм видзӧдысьӧс эгӧ на аддзылӧй. Медбӧрын ичӧтик Ӧнтон мудзис жӧ ризъявнысӧ да водіс пӧсь лыа вылӧ. Да и кад нин вӧлі гортлань бергӧдчыны.

Друг ичӧтик Ӧнтонлӧн вирдыштіс юрас: а ставыс-ӧ нӧ мӧсъясыс, гашкӧ, кодкӧ збыльысь воши. И тайӧ мӧвпсьыс весиг повзис. Йирмӧг босьтіс. Тэрмасьӧмӧн кутіс лыддьыны мӧсъясӧс. Ӧтчыдысь дай мӧдысь лыддис. И эз эскы аслыс. Ӧти сюрук, буретш Парась пӧчыслӧн, эз тырмы. Весиг синваыс кутіс петны ичӧтик Ӧнтонлӧн. Мый нӧ вӧчны? Кытысь корсьны Парась пӧчлысь сюруксӧ? Гашкӧ, ваӧ вӧйи? Гашкӧ, доймис да куйлӧ кӧнкӧ нора баксіг? Гашкӧ, ош чергӧдіс? Со тай быд гожӧм волывлӧ анькытш сора зӧрйӧн чӧсмасьны. А гашкӧ, гортас нин котӧртіс, мед Парась пӧчлӧн мелі киясыс сійӧс малалыштасны? Но тадзи кӧ, сэки и збыльысь он кут тӧдны, кытчӧ яндзимысла воштысьны.

Мӧвпалӧ та йылысь ичӧтик Ӧнтон да сэк кості то ӧтилаӧ котӧртлас, то мӧдлаӧ. Абу некӧн Парась пӧчлӧн сюрукыс. Мый нӧ вӧчны? Ковмас кайны гортӧ да веськыда висьтасьны, мый сійӧ некытчӧ шогмытӧм морт, мый пастук вылӧ весиг оз туй. И бара синва мольяс кутісны гӧгыльтчыны Ӧнтонлӧн банбокъяс кузя. Повзьӧм гӧлӧсӧн нин сійӧ кутіс чуксавны Парась пӧчлысь гӧрд-сера сюруксӧ.

Медбӧрын ичӧтик Ӧнтон мӧвпыштіс, а гашкӧ, Эжва бокса ляпкыдик бадь кустъяс пӧвстӧ пырис мӧскыд, мед ӧвадсьыс дзебсьыны. Да сэні и ыркыдджык. Котӧртіс сэтчань ичӧтик Ӧнтон да ылісянь на аддзис Парась пӧчлысь гӧрд-сера сюруксӧ. Сулалӧ бадь пӧвстас. Рӧмидзтӧ. Дышиника ӧвтыштлӧ бӧж помнас. Эз, эз дӧзмы ичӧтик Ӧнтон гӧрд-сера сюрук вылӧ. Мӧдарӧ, дась вӧлі сійӧс окавны, мый эз пышйы кытчӧкӧ, мый виччысис сійӧс. Ичӧтик Ӧнтонӧс аддзӧм бӧрын Парась пӧчлӧн сюрукыс нора бакӧстіс. Быттьӧ кӧсйис шуны, кад пӧ нин гортлань мӧдӧдчыны. Ичӧтик Ӧнтон ӧні кокньыдпырысь нин бергӧдіс мӧсъясӧс гортлань. Оз тай ков, небось, найӧс вӧлі ньӧръявны. Тэрмасьӧмӧн восьлалісны кыр йылын тыдалысь сиктлань. Тӧдісны, мый кӧзяйкаясыс дасьтісны налы яслиясас чӧскыд бор турун да воръясас кисьталісны пӧтӧса помӧй.

А гортас мыйта юасьӧмыс вӧлі! И батьыс, и мамыс, и ыджыдджык чойыс кӧсйисны тӧдны, кыдзи ичӧтик Ӧнтон пастукаліс. А Парась пӧчыс пӧжалӧма Ӧнтон воигкежлӧ чӧскыд кӧвдумъяс да сыысь на чӧскыд выйсука рач. Ичӧтик Ӧнтон, дерт, эз ставсӧ висьтав, мый сыкӧд вӧлі тайӧ луннас, мед эськӧ не янӧдны асьсӧ. Сӧмын гӧрдӧдыштіс юалӧмъяс вылӧ вочавидзигӧн. Мӧдысь пастукалігӧн сійӧ оз нин эновт мӧсъястӧ.

Медбӧрын батьыс нюмъялігмоз шуис:

— Но ӧні сэсся ачыд нин кутін нянь вылад нажӧвитны. Бара ӧти уджалысь миян соді.