ВЕТЛІГ-МУНІГӦН

Ме аслам кузь нэмӧн уналаті ветлі-муні: Коми АССР-ын, Коми-Пермяцкӧй округын, Удмуртскӧй АССР-ын, Пермскӧй да Свердловскӧй областьясын, а сідз жӧ рубежсайса странаясын. Кыв да диалектъяс тӧдмалігӧн уна пӧлӧс кар да сикт аддзылі, уна сикас йӧзкӧд паныдасьлі, менам син водзті муніс бурторыс и лёкторыс, синва петантор и сералантор — быдсямаыс вӧвлі.

Ме кӧсъя аслам гижӧдын мыйяскӧ йылысь висьталыштны тані. Чайта, мый пасйӧдъясӧй воасны сьӧлӧм вылас ӧнія лыддьысьысьлы.

Кӧбыла Шор

Вӧлі гажа гожся рыт. Ми Сергей Александрович Поповкӧд подӧн мунім Красновишерсксянь Полюд гӧра, Язьва (комиӧн кӧ Лёдз) ю пӧлӧн лунвывлань, сэтчӧс коми диалект тӧдмалӧм могысь. Шуйгавылас вылын-ылын тыдаліс Седлӧа Из — шӧр Ураллӧн зэв джуджыд гӧра. Сідзи шуӧны сійӧн, мый быттьӧ вӧв вылын верзьӧма морт пукалӧ да кырссьӧ кыккокйыв кымӧръяскӧд ӧтвесьтын. Вылас быттьӧ рытъя шондіыс шавкнитӧма вижгов дукӧс. Мунам да любуйтчам синва кодь Лёдз ю ванас, нимкодясям Урал гӧраӧн, тыр морӧсӧн лолалам да шензям Седлӧа Изйӧн.

Воим Ваньков сиктбердса шор нюкӧс дорӧ. Мель Пармасянь, коді мойданкывса багатыр кодь вӧлі сулалӧ Лёдз мӧдлапӧлас, шонділӧн медбӧръя виж нисьӧ гӧрд югӧръяс писькӧдчисны да шор гурансӧ нюмъялана шӧвкӧн вевттисны. Сэтшӧм мича, сэтшӧм гажа вӧлі шор нюкӧсыс! Ми шензигтыр нимкодясим серпас мичлуннас. Таысь мичасӧ, мися, Швейцарияысь он аддзы! Ми некоднанным Сергей Александровичкӧд эгӧ вӧлӧй Швейцарияас, но чайтім татшӧм жӧ, кӧнкӧ, гажа сэні!

Думайтам, тайӧ шорыслӧн да сёртасыслӧн нимыс, дерт нин, мича жӧ, шемӧстана — мыйкӧ «Зарни Шор», «Сё Зӧлӧта Сёртас», «Енэж Ангеллӧн Нюкӧс» — дерт, та нога ним тайӧ сё мича шорыслӧн!

Юалім паныд лоысь дядьӧлысь: «Тайӧ шорыслӧн мый нимыс?»

Сійӧ зэв лабутнӧя шуис миянлы: «Тайӧ? Кӧбыла Шор!»

Ми чуймим, шӧйӧвошим. Ме скӧрми дядьӧ вылӧ, сэтшӧма кутіс лӧгӧй петны Ваньков сиктса йӧз вылас тайӧ шензяна мича шорыслы сэтшӧм ним сетӧмысь.

А миян дорын сулаліс багатыр Полюд гӧра, шуйгавылын верзьӧма морт (Седлӧа Из) кыккокйыв скачитіс-лэбзис; веськыдвыланым Лёдз ю шуньгис аслас сӧдз ванас, а мӧдлапӧвсяньыс меліа видзӧдіс миян вылӧ ыджыд да джуджыд Мель Парма.

Уліын меліа дзольгис Кӧбыла Шор.

Шышыбар

Коми-пермякъяслӧн Коса нима сиктын вӧлім шондіа гожся лунӧ. Петім сикт саяс, медым турунлысь нимъяс тӧдмавны. Ветлім эжа вылӧ, нетшким вель уна турун да дзоридз. Ветлысь-мунысьяслысь юалім тайӧ быдмӧгъяслысь нимъяссӧ. Мунны кутісны миян дінті челядь чукӧр, ар дасаӧсь, купайтчыны ветлӧмаӧсь. Ми сувтӧдны кӧсйим найӧс да юасьны быдмӧгъяслысь нимъяссӧ.

Петкӧдлам репей. Кыдз тіян тайӧс шуӧны? Челядь котыр повзис миянысь, буракӧ, шышъясӧн чайтіс, бӧрдігтырйи пышйис. А ӧти кодкӧ на пиысь ылісянь нин горӧдіс: шышыбар! (Тадз, вӧлӧм, репейсӧ шуӧны, а ми чайтім: миянӧс нимтісны шышыбарнас!). Ми гожӧмбыднад гожъялім зэв ёна, чиган кодьӧсь вӧлім да паськӧмным сьӧдасис-няйтчис.

Сэсся, кор тӧдмалім, мый шышыбарнас нимтӧны репей нима турун, ёна и Сергей Александровичкӧд сералім.

Белочветка

Турунъясыдлысь нимъяссӧ ми чукӧртім и роч сиктъясын. Воим Красновишерск дорса сиктӧ. Миянӧс туй шӧрас сувтӧдіс колхозса бригадир: петкӧдлӧй документъяс! Ми петкӧдлім Академия наукасянь командировочнӧй удостоверенньӧ. Бригадирыслӧн синмыс, тыдалӧ, тамышкодь, да зэв дыр лыддис миянлысь документтӧ. Ог тӧд, мыйкӧ гӧгӧрвоис эз.

Ми кутім юасьны сылысь турун нимъяс. Юалам катшасинлысь ним. Сійӧ ылӧ чургӧдӧмӧн зэв дыр видзӧдіс, кутшӧм тайӧ турун, сэсся коркӧ-некоркӧ шуис: тайӧ пӧ — белочветка. Сэсся ми сылы сетім тӧзь турун, юалам, тайӧ кутшӧм турун тіян ног. Сійӧ бара зэв дыр видзӧдіс, весиг исаліс да и вочавидзис: тайӧ — белочветка.

Петкӧдлім сылы пӧлӧзьнича (василёк). Бригадир бара зэв дыр видзӧдіс тайӧ дзоридз вылас да зэв сюся вочавидзис: тайӧ? Тайӧ — белочветка. Сэсся петкӧдлім сылы шыранькытш, юалам бригадирлысь, кутшӧм тайӧ турун? Тайӧ... белочветка! Петкӧдлім сылы понжыннян турун. Бригадир дыр зэв тӧдмаліс турунсӧ да и авторитетнӧя шуис: тайӧ? Тайӧ — белочветка.

Ми нӧшта на вит-ӧ-квайт дзоридз петкӧдлім тайӧ «знатокыслы». Воча кыв вӧлі ӧти пӧлӧс: белочветка. Но сійӧс шутӧдз мортыс бура дыр турунсӧ быд боксянь видлаліс, исаліс и малаліс. Сэсся и вӧлись шуліс: белочветка.

Ми Сергей Александровичкӧд асьсӧ бригадирсӧ нимтім Белочветка грездса «тӧдысьӧн».

Ӧльӧксан Сун-сан

Меным мойвиис кык во (1926–28) овны заграничнӧй командировкаын Финляндияын да Венгрияын. Ме сэки бура тӧдмаси сэтчӧс учёнӧйяскӧд, кодъяс волӧмаӧсь важӧн нин, революцияӧдз на, Коми муӧ, тӧдмалӧмаӧсь коми кыв да коми йӧзлысь олӧмсӧ да культурасӧ. Ме на ордын не ӧтчыд ӧбедайтлі. Уна найӧ меным висьтавлісны ассьыныс впечатленньӧяссӧ, тешкодьторъяссӧ и гажаторъяссӧ, мый на син пыр мунӧма налӧн Коми муӧд ветлӧдлігӧн. Ме ставсӧ ог вермы тӧд вылам уськӧдны. Мыйсюрӧ сӧмын гижа, мый эг на вунӧд, мый меным висьтавлісны финскӧй языковед Вихман, этнограф Сирелиус да венгерскӧй языковед Фокош-Фукс.

Вихман вӧлӧма Комиын 1901–1903-ӧд воясын. Мунӧ, вӧлӧм, гортас нин Сыктыв вож пыр. Сувтас Визин дорса ичӧтик сиктӧ. Вӧлӧма буретш ытшкан дыр, йӧзыд ставыс удж вылынӧсь: кильчӧыс быдӧнлӧн таса, некытчӧ пырны, а кӧсйӧ, вӧлӧм, чай юыштны.

Видзӧда да, шуӧ Вихман, ӧти кильчӧ — тастӧм. Пыри, да сэні эм ар даса детина. Ме сылы шуи комиӧн: «Ичӧт пи, самӧвартӧ пукты!» Вихманыд воысь дыр нин ветлӧдлӧма комиад да велалӧма комиӧн сёрнитны. Детина пӧ синсӧ дузгӧдіс ме вылӧ да мыкталігтырйи юаліс: «Тэ... нӧ... ко... ми?»

Вихман вӧлі зэв ыджыд ныра, латшкӧсіник морт, зэв мича паськӧма, шляпаа, зарни пиньяса да ыджыд ӧчкиа.

— Детина тшӧк ланьтіс, — висьтасьліс учёнӧй. — Самӧвар кутіс пуктыны да син вывсьыс эз лэдзлы менӧ, пыр чуймӧмӧн видзӧдіс ме вылӧ. Кор самӧвар пузис, шуис яндысигтырйи: ме пӧ ог вермы самӧварсӧ пызан вылас лэптыныс, кокӧй висьӧ да. Вихман ачыс лэптас пызан вылас самӧварсӧ.

Детина вайис пызан вылӧ ид нянь тупӧсёк да шӧри чегис: чегӧминас чургӧдчис чунь вомлӧс кузя кыд. Сэсся полігтырйи бара шуис: миян пӧ чай ни сакар абу, деньгасӧ пӧ вот вылӧ чӧжам, нинӧм лавкаысь ог ньӧблӧй. Ме шуи, — висьталӧ Вихман, — эм менам аслам чай и сакар, да тшӧкті детинкаӧс тшӧтш пуксьыны чай юны пызан сайӧ. Зонка родігтырйи пуксис. Ме сылы сеті куим кӧлач да шег ыджда сакартор (менам сьӧрысь унджыкыссӧ эз вӧв).

Детина пызан саяд пукалігад варовмис. Ме сылысь юалі, мыйла нӧ кокыд висьмис? Сійӧ шуӧ: ачым пӧ мыжа. Учитель сетіс наизусьт велӧдны Кольцовлысь стихотворенньӧ «Красным полымем заря вспыхнула». Ме велӧді сӧмын медводдза грапасӧ и менам кыдзкӧ-мыйкӧ роч гижӧдсӧ комиӧн гӧгӧрвосьӧма: «Краснов пӧлыньӧн зорӧд пыклӧма».

— Ме, — шуӧ Вихман, — юалі: код нӧ сійӧ Красновыс?

— Сійӧ миян урадник, Визинын олӧ, — висьталіс зонка. — Сійӧ збыль лёк ногӧн пыклӧма зорӧдсӧ, и тӧлӧн пӧрӧма зорӧдыс. Зэр улӧ веськалӧма да сісьмӧма став туруныс. Сійӧ элясьӧ батьӧ вылӧ: менам батьӧ пӧ наросьнӧ пӧрӧдӧма сылысь зорӧдсӧ. Но менам батьӧ эз вермы пӧрӧдны: кытчӧкӧ ылі заводӧ ветлігӧн коссӧ дойдӧма да весиг виласӧ оз вермы кутны. Кысь нин сылы зорӧд пӧрӧдны. Видз вылын мамӧ зорӧдсӧ чӧвтӧ, а батьӧ мыйкӧ куртӧ-керӧ. Менам ичӧт вок, меысь кык арӧсӧн ичӧт, юр кыскалӧ, Ёгор нима. Сэсянь вот, зорӧд пӧрӧмсяньыс, урадник Красновыс батьӧ вылӧ лӧг кутӧ.

Кор ме лыдди, висьталӧ детина, «Краснов пӧлыньӧн зорӧд пыклӧма», учитель зэв ёна скӧрмис да горӧдіс ме вылӧ: «Кыдз тэ лысьтан роч гижӧд комиӧн лыддьыны да ещӧ мекӧд сёрнитны комиӧн!» Сэсся менӧ пидзӧсчань вылӧ кык час кежлӧ сувтӧдіс — дзимбыр вылӧ. Джоджыс вӧлі кӧдзыд (сійӧ вӧлі тувсов Микӧла дырйи), ме зэв ёна кынми, сэсся пыктіс кыкнан кокӧй. Ӧнӧдз на пыкӧса, муртса верма ветлӧдлыны.

— Дядюшка, тэ волы миянӧ тӧлысь мысти, кор мӧсным куканясяс, йӧлӧн гӧститӧдам, да и сэки выль нянь воас, ог кутӧй татшӧм кыдъя няньӧн вердны. Сэсся, гашкӧ, и кокӧй менам сэк кежлӧ бурдас.

Ме аттьӧ висьталі Ӧльӧксанлы, шуи: ме сэки гортын нин лоа.

— Тэ нӧ кутшӧм грездысь? — юаліс детинка.

— Ме Финляндияысь. Кывлін татшӧм оланінсӧ?

— Ми кодкӧ воӧ вӧлім батьӧкӧд Пальлан дінын. Сэні комияс жӧ олӧны. Толькӧ тэ кодь мича паськӧмаяссӧ эгӧ аддзылӧй. Сёрнитӧны сэні зэв тешкодя: «ичӧт» пыдди «дзӧля» шуӧны, «ещӧ» пыдди — «нӧшта», куран пыдди — «нарман». Сэсся ме ичӧт воклы шуи: меся, дзӧля вокӧй турун куртӧ нарманӧн. Сійӧ ёна и сераліс, семдытӧдзыс.

— Батьтӧ нӧ тэнсьыд кыдзи шуӧны, — юалі ме (шуӧ Вихман).

— Черӧд Сергей Мишӧн, но сиктсаяс вильшалӧны мӧд ногӧн: «серӧдӧм мышка Мишка», — детинка кыв видзис.

— Мыйла нӧ тадзисӧ нимтӧны?

— Кыкысь нин сылысь мышсӧ серӧдісны, ньӧрйӧн нӧйтісны — вот перйигӧн. Войдӧр батьӧ вӧлі ветлывлӧ тӧвбыд кежлӧ пес пилитны ылӧ Уральскӧй заводӧ. Вот мынтымӧн деньга вӧлі нажӧвитлӧ. Мукӧддырйиыс перкаль дӧрӧм вылӧ на миянлы, кык воклы, вичмӧдлывлӧ. Сэсся колян во коскас ётшкӧма сьӧкыд кражъястӧ новлӧдлігад да оз нин вермы уджавны заводад. И со мӧд во нин вотным мынтытӧм.

— Тэнӧ нӧ, Ӧльӧксан, кыдзкӧ эльтӧны жӧ? — юалі ме (шуӧ Вихман).

— Ме Ӧльӧксан Сун-сан. Но ме ог лӧгась — мед «сун-сан» кӧ! Вот ичӧтджык вокӧс, Ёгорӧс, тадзи эльтӧны, вильшалӧны челядь котыр: «Ёгор ю, Ёгор сёй, Ёгор гачтӧ лэпты». Сійӧ лӧгасьӧ да бӧрдӧ.

— Но ещӧ нӧ кодӧс кыдзи вильшалӧны тіян грездса челядьтӧ? — Вихман юалӧма.

— Миян грездсаястӧ? Иванӧс — Иван-дзиван кань кодзысь. Степанӧс — Степан-лопан, чур лопан, менӧ сёйысь тӧрӧкан. Таттянӧс — кикуран-какуран, чукля кока Таттян.

Миян сёрнитігкості урадник мӧдысь нин воліс, шуӧ: «Ваше благороддьӧ, лошади поданы. Надо екать!»

Ме Ӧльӧксанлысь юалі: мыйла нӧ урадникыс менӧ «благородьӧӧн» ыдждӧдлӧ. Ме ӧд абу военнӧй. Детинка и шуӧ: быд мича паськӧмаӧс сійӧ ыдждӧдлӧ «Ваше благороддьӧӧн». Колян во на муніс велӧдчыны карӧ прӧскурнялӧн пиыс. Локтіс сэтысь югыд кизьяса. Сійӧс, зырымбеддьӧс, урадникыд «Ваше благородьӧӧн» жӧ ыдждӧдлӧ. А ми, челядь, тайӧ югыд кизя «студентсӧ» ыдждӧдлам тадзи: «Ваше благороддьӧ — свинья в огороде!» А сійӧ зэв тшап! Миянкӧд оз и сёрнит... Ӧти воӧн вунӧдӧма коми кывтӧ. Школаас пӧ найӧс быд лун студенӧн вердӧны, сійӧн и шуӧны найӧс «студентъясӧн». Ме кӧсйи гӧгӧрвоӧдны: мися, студен да студент разнӧй кыв. Но друг пырис урадник.

Кор петас урадникыд, детинкаыд шуас чай юысь мортлы: кывзысь пӧ урадникыдлысь, зэв ӧд сійӧ скӧр, вермас серӧдны тэнсьыд мышкутӧ!.. Гачтӧ лэдзас да...

— Ме жӧ профессор. Кыдз нӧ лысьтас менӧ ньӧръявны!

Детина и шуӧ: сійӧ пӧ бара ньӧръялас пропессорӧс кӧть губернаторӧс! А сэсся юалас: «Тіян нӧ кодныдлӧн ыджыдджык чинныд: урадникыслӧн али пропессорыслӧн? Ме ӧд ог тӧд: гашкӧ, тэ на верман сылысь мышкусӧ серӧдны».

— Ме сэсся пасьтаси, чемоданӧс босьті да петі, — Вихман водзӧ висьталӧ. — Ӧльӧксан чотігтырйи менӧ колльӧдіс телега дорӧдз. Колльӧдігас и шуӧ меным: «Ме куим кӧлачсьыд кыксӧ ачым сёя, а ӧтикӧс коля Ёгорлы, сакартортӧ коса пуртӧн шӧри поткӧда да джынсӧ сета ичӧт вокӧйлы». Сэсся кор ме пукси телега доддьӧ да вӧлыс вӧрзьӧдчис, Ӧльӧксан менам ырс бӧрддзис! Ӧнӧдз на ог тӧд, мыйла бӧрддзис: сы понда, гашкӧ, мый сійӧ медводдзаысь паныдасьліс комиӧн сёрнитысь мича паськӧма морткӧд; али сы понда, мый урадникыс шуйга кокнас сылы чужйис мышкас да пиняліс: тэ пӧ часысь дыр больгин сыкӧд, манитін «Ваше благороддьӧсӧ».

Антикрист

Став му выв пасьта тӧдса финскӧй этнограф Сирелиус волӧма Комиӧ 1906–1907 воясӧ. Чукӧртӧма материальнӧй культура кузя кӧлуй Гельсингфорсса этнографическӧй музейӧ (паськӧм, чера-пурта кӧлуй, вӧралан кӧлуй, му-видз уджалан кӧлуй да с. в. — музейлы коми экспонатъяс) да гортас мунігӧн нин сувтлӧма Летка сиктӧ. Сьӧрсьыс сылӧн вӧлӧма пуд-мӧд экспонат, кодӧс во джын чӧж чукӧртӧма Коми му вылысь. Сійӧ и овмӧдчӧма торъя керкаӧ ӧти дядьӧ ордӧ. Кильчӧсӧ мортыд игналӧма пытшкӧссяньыс.

Ӧти асылӧ (Илля лунӧ) чеччас Сирелиус да видзӧдлас ӧшиньӧдыс. И аддзӧ: керкасӧ кытшовтӧмаӧсь зэв уна йӧз — пӧрысь нывбабаяс да горзӧны ӧшинь пырыс. Петкӧдлы пӧ, петкӧдлы пернатӧ, эм-ӧ тэнад сійӧ сьывъяд?

Ме пӧ налы шуа: миянын перна сьыліын оз новлыны, мися, сӧмын вичко вевт вылын перна-крестыд.

Ӧти сибдӧм гӧлӧса старука горзӧ: мыйла пӧ тэ миянлысь дӧрӧм-гач чукӧртан — медым вордкыв лыддьыны да висьмӧдны миянӧс? Бӧр колӧ мырддявны став чукӧртӧм дӧрӧм-гачсӧ!

Мӧд пӧрысь пӧчӧ, зэв кузь беддя, вӧлӧсьт пасьтаыс горзӧ: «Тайӧ антикрист! Меным пӧчӧ шуліс: антикристыд пӧ чотӧ, а тайӧ со чотӧ (Сирелиус збыль ёна чотіс), перна пӧ сьывъяс абу, быд мортлысь пӧ мыйкӧ пайкӧ: кодлысь чӧрӧс, кодлысь гач, кодлысь юбка, кодлысь кепысь — медым висьӧм да кулӧм налы вайны».

Сэсся антикристыд пӧ абу ныв ни зон, абу нывбаба ни мужичӧй, мыйкӧ шӧрӧвыйӧ вошӧм. Колӧ тӧдмавны! Кильчӧ ӧдзӧссӧ жугӧдам да тӧдмалам, став чукӧртӧм дӧрӧм-гачсӧ мырддялам да бӧр сеталам, кодлысь тайӧ антикристыс босьтӧма — пайкӧма али ньӧбӧма.

Лёкысь горзӧны, гашкӧ, сё нывбаба: «Пернатӧ петкӧдлы! Кильчӧтӧ восьты! А то жугӧдам!»

Ме налы висьтала комиӧн и рочӧн: мися, ме став дӧрӧм-гачтӧ нуа Гельсингфорсса музейӧ. А найӧ горзӧны: «Тіян кульсин порсьса музеяд кульыс олӧ, сылы и кӧсъян дӧрӧм-гачнымӧс нуны. Огӧ сетӧй. Пернатӧ петкӧдлы, антикрист!»

Ӧти старука и висьталӧ: «Колян вой ме вӧтӧн аддзылі куль синма порсьсӧ: нырыс порсьлӧн, синмыс кольча кодь, плешас межлӧн кодь сюр. Руксӧ и ӧш моз опсӧ. Вот сылы нуӧ миянлысь дӧрӧм-гачсӧ. Коді дӧрӧм вылӧ рукӧстас, сійӧ мортыс и висьмас, а коді гач вылӧ опӧстас, сійӧ мортыс кулӧ. А кодлысь юбкасӧ люкыштас, мед сійӧ йӧймас, Пальса йӧй Педӧр кодь лоӧ, нинӧм оз кут гӧгӧрвоны».

«Вай жугӧдам ӧдзӧссӧ да мырддялам бӧр став дӧрӧм-гачсӧ. Гачсӧ лэдзам да тӧдмалам, антикрист али абу».

«Музейыс, буракӧ, керка, кӧні олӧ куль синма порсьыс, — шуис мӧд старука, — сэні пӧжасьӧ да пусьӧ, шкоргӧ-узьӧ».

Ме думайта, шуӧ Сирелиус, бурӧн ог сет экспонатъяс, кодӧс чукӧрті во джын чӧж! Менам вӧлі зептын квайт патрона револьвер: квайт йӧй нывбабалысь ловсӧ босьта.

Кор ӧдзӧс вӧлі кражйӧн нин босьтчӧмаӧсь жугӧдны, менӧ пикысь мездіс ӧти кок пӧла салдат. Локтіс и шуӧ: «Бабаяс, мыйся зык да шум тані?» Бабаяс горзӧны: «Тайӧ керкаас антикрист йӧршитчӧма. Чотӧ, сьывъяс перна абу, чукӧртӧ дӧрӧм-гач. Мыйла сылы дӧрӧм-гачыс? Мед вордкыв шуны да висьӧм миянлы мӧдӧдны!»

Салдат и шуӧ: «Мый нӧ чотӧ кӧ, ме тай со кок пӧла, тіян ног антикрист жӧ? Ме вӧлі японскӧй война вылын. Японскӧй пленнӧйлӧн некодлӧн абу перна. Найӧ ті ногӧн ставныс антикристъяс? Ті тӧданныд, мыйла тайӧ мортыс чукӧртӧ тіянлысь дӧрӧм-гачтӧ да юбкаястӧ? Сійӧ нуас гортас да сэсся пасьталасны тіянлысь риті-роті гачьястӧ да юбкаястӧ. Сэні аслыспӧлӧс керка эм, театрӧн шусьӧ, кутасны йӧктыны да сьывны. Ме вӧлі Питирын сэтшӧм театрас, пукалі медбӧръя радас, мынті пять кӧпеек. Лӧсьыда зэв йӧктӧны! А йӧктысьяслы дон мынтӧны. Тайӧ, дерт, ачыс кутас йӧктыны куим шайт дон. Дерт, йӧктас!»

Нывбабаяс ньӧжйӧникӧн разӧдчисны, салдатлы и шуӧны: тэныд пӧ ми веритам, тэ ӧд ветлӧм-мунӧм морт, быдтор тӧдан. Мед йӧктас миян паськӧмӧн! Мед кӧть вит шайт дон йӧктас! Абу жаль...

Сирелиус тайӧс висьталіс мем, кор ме сы ордын ӧбедайті. Пызан сайын пукалім сылӧн семьяыс да гӧсьтъяс. Кор висьтыс помасис, ме и шуи сылы, мися, колӧ вӧлі вичко вывсьыд сьыліад крестсӧ ӧшӧдны. Шуи ме комиӧн, финскӧйнас ог на вӧлі куж. Сирелиус вуджӧдіс финн кыв вылӧ, а гӧсьтъяс вак-вакӧн серӧктісны.

Сэсся ме шмонитігтыр юалі сылысь: мися, кымын шайт дон тэ йӧктін коми дӧрӧм-гачнад. Сійӧ вуджӧдіс менсьым кывъяссӧ финн кыв вылӧ да пызан гӧгӧр пукалысь гӧсьтъяс бара гир-гир серӧктісны. А ачыс Сирелиусыс нюмъяліс.

Кор эштіс сёрни Леткаса эпизод йылысь, ме висьталі, мый ӧні некод сэні оз корсь антикристӧс. Сӧветскӧй власьт дырйи ставыс вежсис. Пызангӧгӧрса гӧсьтъяс чӧв олісны, нюмъялісны, ме вылӧ видзӧдісны: кысь ме веськалі татчӧ?

Сильнӧй да сыльнӧй

1910-ӧд воясӧ комияс пӧвстын вӧлі зэв уна ссыльнӧй: пӧшти быд керкаын оліс политическӧй ссыльнӧй морт. А коді роч словарь серти велӧдӧма роч кывсӧ, сэні ссыльнӧй кывйыс абу на вӧлӧма.

Вот комиӧ воас венгерскӧй учёнӧй Фокош-Фукс. Ичӧтика вӧлӧм тӧдӧ нин роч кыв. Комиӧ сійӧ медвойдӧр волӧма 1911 воын, коми сёрнисикас велӧдны.

Кутас сёрнитны ӧти коми морткӧд, а коми морт мышкӧн бергӧдчас да скӧра горӧдас: «Миянлы сыльнӧйяскӧд оз позь сёрнитны!» Ме пӧ нинӧм ог вермы гӧгӧрвоны — мыйла оз позь сёрнитны «сильнӧйяскӧд» (ёнъяскӧд) — венгерскӧй кывйын «ы» шыыс абу, и найӧ «сильнӧй» да «сыльнӧй» ӧти ног шуӧны.

«Вот менам, — висьталӧ Фукс, — юр вежӧрӧй воши: ме том вӧлі сэки, ён, но мыйла мекӧд оз позь сёрнитны, эг гӧгӧрво».

А. Г. Фролов сетӧма Фукслы ассьыс картузсӧ: на пӧ, новлы, а кепкатӧ шыбит из юкмӧсӧ.

Сы бӧрын Фукскӧд комиясыд кутасны сёрнитны, варовитны.

Фуксыслӧн тувъяс век ӧшаліс сійӧ картузыс, улас гижӧма — «Тайӧ А. Г. Фроловлӧн козин».

Ссыльнӧйяс кындзи сэки кепкатӧ некод оз вӧлі новлы, картуз новлӧны вӧлі, сійӧн венгерскӧй учёнӧйтӧ ссыльнӧйӧн чайтӧмаӧсь.