ТШАК ВОТІГӦН

Аслас мичлунӧн, быд сикас выль серпасъясӧн да краскаясӧн гажӧдіс арыс миянлысь войвывса стрӧг да зумыд парманымӧс.

Водз асывсянь сёр рытӧдз вӧрын кылӧ вотчысьяслӧн чуксасьӧмыс. Быд лун найӧ шӧйтӧны ягъясын, а рытъявылыс сьӧкыд кӧрзинаясӧн, пестеръясӧн лэччӧны гортаныс. Мудзӧмаӧсь, корсюрӧ и кӧтасьӧмаӧсь, но быдӧн шудаӧсь, долыдӧсь.

Ӧти татшӧм асылӧ мӧдӧдчисны тшакла и вӧвлӧм лесник Силантий да сылӧн внукыс Гриша. Тайӧ пӧрйӧ найӧ эз нин Нидзӧс ді вылӧ мӧдӧдчыны, а Вылыс Човсянь неылӧ. И эз теплоходӧн мунны, а автобусӧн.

Кӧть вӧлі водз асыв на, а автобусын тырыс йӧз. Кодъяслы абу вичмӧма небыд пуклӧсъяс, сулалӧны. Тэрыб автобус ӧдйӧ и шелӧдіс Вылыс Човйӧдз. Кор автобусысь петісны став йӧзыс, Гриша весиг чуймис: татшӧм уна йӧз тӧрӧ ӧти машинаӧ!

Вочасӧн вотчысьяс кутісны туй вылын тыдавны пыр этшаджыкӧн и этшаджыкӧн. Ӧтияс шуйгавылӧ вӧрас пырисны, мӧдъяс Чов ю сайӧ мӧдӧдчисны. Гришалӧн пӧльыс резинӧвӧй сапӧга, юрас сьӧд шляпа, шавксьӧдӧ юрсӧ вылӧ лэптӧмӧн. Гриша ӧдва вермӧ вӧтчыны сы бӧрся, кӧть и пӧль дорсьыс пасьтасьӧма кокньыдджыка.

Зӧр муяс бӧрын пыр жӧ заводитчис вӧр. Туй ӧтар-мӧдар бокас сулалісны пожӧмъяс, козъяс, быд сикас коръя пуяс. Даша шорӧ вотӧдз на пӧльыс да Гриша кежисны шуйгавылӧ да мӧдӧдчисны векньыдик туйӧд. Эз и ылӧдз мунны, пырисны зэв гажа кос ягӧ, заводитісны чукӧртны путникъясӧс, ягсеръясӧс, гӧрд да виж гобъясӧс. Тшакыс петӧма уна, ёна корсьысьны оз ков. Ывлаын гуляйтіс кокньыдик, небыд тӧв. Пипуяс, пелысьяс ӧзйисны уна рӧма краскаясӧн. Мича татшӧм каднас вӧрыс, кӧть гортад бӧрсӧ эн лэччы.

— Но кыдз, сюралӧ оз? — шыасис Гриша дінӧ пӧльыс и бара мӧдіс копрасьны, тшакъясӧс корсявны.

— Регыд нин кӧрзинкаӧй тырӧ. Со видзӧдлы кӧть, — здук кежлӧ матыстчыліс пӧльыс дорӧ Гриша. — А чӧдйыс мыйта, ме пӧттӧдз нин сёйи.

Пӧля-внука кык час сайӧ и вотчисны, кыкнанныслӧн тырис кӧрзинаыс. Бӧр мӧдӧдчисны Вылыс Човйӧ.

Муныштісны мыйкӧдыра, сэсся Силантий пӧль сувтіс пӧрӧм пу дорӧ, коді куйліс дзик туй бокас, лэдзис кисьыс сьӧкыд кӧрзинасӧ, видзӧдліс часі вылӧ.

— Мудзин, кӧнкӧ, шойччыштам тані, нуръясьыштам. Автобусыд ӧд кык час мысти на воас.

Пуксисны. Пӧльыс газет вылӧ пуктіс небыд кӧлӧбъяс, гӧрд помидоръяс, калбас.

Ок, кутшӧм чӧскыд вӧрса сёяныд. Гриша ватшкӧ-сёйӧ, быттьӧ быдса вежон нин пызан сайӧ абу пуксьылӧма. Детиналӧн пиньясыс, вом дорыс, весиг чужӧмыс ставыс лӧз.

— Чужӧмнад ӧмӧй тшӧтш чӧдтӧ сёйин? — шмонитӧ пӧльыс. — Нуръясьышт да лэччыв шорас мыссьыны, а то автобусын мунысьясӧс повзьӧдны верман.

Насянь неылын тыдаліс важ кер бунт. Муын дыр куйлӧмысь керъясыс ставыс сісьмӧмаӧсь.

— Со ӧд кыдзи вӧр вылас смекайтчӧны, — юрсӧ катлӧдлыштіс пӧльыс. — И кор ми велалам бур кӧзяинъясӧн лоны?

— Уна вӧрыс, да сійӧн и оз жалитны.

— Уна, уна... Чайтан, некор оз и помась. Менам том дырйи на тані гажа ягъяс шувгисны, а ӧні со мыръяс да посньыдик понӧльяс сӧмын тӧрчитӧны. Аслыным ми лёксӧ вӧчам. Мӧдысь эськӧ кутам каитчыны, да сёр лоӧ. Колӧ ли оз кералам вӧрсӧ.

Дыр на, колӧкӧ, видчис вӧвлӧм лесник, но сійӧс торкис Гриша.

— Дедук, видзӧдлы, кутшӧмкӧ со звер петіс кер бунт увсьыс. Аддзан он?

— Визяорда тай. Миян пармаысь найӧс частӧ аддзывлан. Ачыс урысь на ичӧтджык, а визув да уджач. Ӧти здук весь оз ов.

Визяорда пукаліс кер помын да шыльӧдіс ассьыс дзугсьыштӧм гӧнъяссӧ, ичӧтик сьӧд синъясыс сідзи и кодзлалісны.

— Кутшӧм сьӧд визьяс нӧ сылӧн мышкас?

— Э, тайӧ кузь сёрни. Уна во сайын, кор на тэа-меа эгӧ вӧлӧй свет вылас, визяордаӧс корӧма гӧститны ош. Мӧдыс вӧрса кӧзяинлы ӧткажитны оз лысьт. Мӧдӧдчас асывнас на Топтыгин ордӧ. Ош пуктас пызан вылас быд сикас сёян-юансӧ: дозмӧр, кодӧс гусяліс вӧралысьлысь, йӧра яй, кодзувкот кольяс. «Радейта ме тэнӧ, дона визя гач. Вывті нин лӧсьыда чипсасян, вӧрса олысьясӧс гажӧдан. Сёй да ю, и менӧ эн вунӧд». Но гӧсть немтор эз сёй, шваньялӧ. «Ме ӧд, Микайлӧ дядь, яйтӧ ог сёй. Вот эськӧ пу да турун кӧйдысъяс кӧ, либӧ зӧр да анькытш». «Сідзкӧ, омӧльтан менӧ? А ло, весась менам гуысь, татшӧм гӧстьыд оз ков».

— И ош шыбитіс ичӧтик визяордаӧс ывлаӧ. Мышкас лэчыд гыж туйясыс колины. Со и ӧнӧдз тӧдчӧ тайӧ туйясыс визяордалӧн мышку вылас.

— Тэ пыр шмонитан, дедук.

— Гашкӧ, збыль тадзи вӧлі, гашкӧ, и эз.

Гриша бара синъяссӧ веськӧдіс ичӧтик звер вылӧ, коді сюся ӧні видзӧдіс сысянь неылын пукалысь йӧз вылӧ. Визяорда мыйкӧ дыра кежлӧ вошлі турун пӧвстӧ, сэсся бӧр локтіс кер бунт вылӧ да тюркнитіс пуяс улас; поз, тыдалӧ, сылӧн сэні.

Тадзи визяорда петаліс аслас позйысь некымынысь и быд пӧрйӧ вайліс сэтчӧ мыйкӧ вом кӧтшас.

— Тӧв кежлӧ запас вӧчӧ. Дарӧм ичӧтик, а сюсь. Мыйӧн кӧдздӧдас, водас сійӧ аслас позйӧ и тулысӧдз кутас шойччыны, — водзӧ висьталіс пӧльыс. — Кутас кӧ сюмавны кынӧмыс, запасыс сылӧн орччӧн, оз ков джуджыд лым пиысь корсьны. Визяордалӧн вом кӧтшас эм ичӧтик мешӧк, сэтчӧ и чукӧртӧ кӧйдысъяссӧ. Тадзнад кокньыдджык сылы сёянсӧ ваявны, — тӧлкуйтіс внукыслы пӧльыс.

Визяорда бара кыпӧдчис кер бунт вылӧ, шутёвтіс кылӧ и тэрыба чеччалігтыр воши син улысь.

— Кутны эськӧ сійӧс да гортӧ лэччӧдны.

— Мед нин вӧля вылын олӧ-вылӧ, мыйла мучитны татшӧм авъя зверсӧ. Мӧдӧдчам вай, мед визяордаыс уджалӧ, ог кутӧй сылы торкасьны.

Гриша унаысь на бергӧдчыліс туй бокын куйлысь кер бунтлань, но визяорда некӧн эз тыдав.