ВИЧЧЫСЯМ ВЫЛЬ ГЕРОЙЯСӦС

Меным, гижан уджӧ сюртчысь мортлы, ёна, дерт, мӧвпавсьӧ миян литература да дзоньнас культура йылысь.

Иван Куратовсянь заводитӧмӧн уна кӧленаысь гижысьяс, шуны кӧ нин сідз, эз этша сӧвтны коми литературалӧн и дзоньнас коми культуралӧн ӧтувъя кудйӧ. Ӧні кежлӧ чӧжсис-чукӧрмис вель нин уна тӧдчана да мича рӧма-бана гижӧд, кодъяс джуджыда восьтӧны важ и выль олӧмсӧ, петкӧдлӧны Коми му и сэні олысь йӧзӧс сійӧ либӧ мӧд кадӧ став тӧждлуннас и вийсьӧмъяснас. Коми литературалысь уна гижӧд вуджӧдӧма роч да мукӧд кыв вылӧ.

И ӧні коми литератураын уджалӧ ыджыдкодь котыр сэтшӧм гижысьяслӧн, кодъяслӧн тырмымӧн чӧжсис бур вежӧр и сям, да насянь позьӧ на виччысьны выль тӧдчана книга.

А кодъяс воасны на бӧрся? Олӧмаджыкъясыс да ӧнія кадӧ сямаджыкъясыс бӧрся? Кутшӧмджык лоӧ аскиа луныс коми литературалӧн?

Менсьым сьӧлӧмӧс ӧні нин кутшӧмакӧ такӧдыштӧ ӧткымын том поэтъяслӧн уджалӧм-кыпъялӧмыс. Шуам, сэтшӧмъяслӧн, кыдз Михаил Елькин, Евгений Козлов да Пётр Бушенев. Найӧ — кызь арӧсысь петӧмаӧсь, но комын арӧсӧдз абу на воӧдчӧмаӧсь, олӧмсӧ бура нин тӧдысь да велӧдчӧм йӧз. Лыддян налысь «Войвыв кодзув» журналын петысь кывбуръяссӧ и казялан, кыдзи войтырыслӧн кыпъялӧ лолыс, радлӧ либӧ доймӧ, бурджык олӧм вӧсна тӧждысьӧ либӧ кыз синваӧн бӧрдӧ лёкыс да артмытӧмыс вӧсна. Ловъясныс налӧн, кыдзи и колӧ збыльысь поэтлы, абу веськодьӧсь олӧм дінӧ да, торйӧн кӧ, чужан муным дінӧ.

Шуам, Пётр Бушенев вермас со тадзи восьтыны сьӧлӧм кылӧмсӧ:

Ме уналаын вӧвлі,

Уна ва

Ме юлі кӧшӧн,

Кружкаӧн и сідзи.

И эм кӧ тайӧ светас

Ловъя ва,

Дерт, сійӧс сӧмын чужан муыд

Видзӧ.

Чужан му йылысь уна коми поэт нин шуліс мӧрччана пӧсь кыв, а Бушенев со аддзӧма ассьыс, и сыӧн сетӧм образыс водзӧ на содтӧ миян сьӧлӧмъясын чужан мулысь донсӧ.

Евгений Козлов эз тӧдлы вир кисьтана войналысь лёк дойяссӧ. Но сылӧн сьӧлӧмыс тшӧтш ёна пыдзрасьӧ тайӧ куслытӧм дойяссьыс. Тайӧс ми кылам том авторлӧн ог ӧти кывбурысь. Но торйӧн нин менӧ вӧрзьӧдӧ со кыдзи шуӧм:

Водз асывнас, кыа кор мавтыштіс енэжсӧ гӧрдӧн,

Да чуймӧмӧн мыччысис шонді, пӧсь югӧрсӧ ыстіс,

Ме аддзи, мый войбыднас муыс зэв ёна бӧрдӧма,

И нывбаба синваӧн тіраліс му вылас лысва.

Олӧм вылӧ, важ и ӧнія вылӧ кӧдзыда да веськодя видзӧдысь морт, дерт, оз вермы татшӧм лӧсьыда да мӧрччана шуны.

Сэтшӧм окота, мед эськӧ и водзӧ том авторъяс ёсьтісны-лэчтісны и вежӧрнысӧ, и сьӧлӧмнысӧ да пуктісны ассьыныс бур пай коми литературалӧн ӧтувъя кудйӧ.

Со тай и Михаил Елькин буретш та вӧсна жӧ тӧждысьӧ-мӧвпалӧ:

Бӧрсьыным сяммам-ӧ кольнысӧ, ёртӧй,

Сьыланкыв-мӧвпъяслысь ыпмунӧм розъяс?

Коліс эськӧ, мед татшӧм вийсьӧм-тӧждысьӧмыс некор эз куслы ни кӧдзавлы гижысь мортыдлӧн. Мед пӧсь сьӧлӧмнас шонтӧм вежӧрыс век «лэдзис» ас пырыс олӧмсӧ да та дырйи — медся пӧся да ясыда ыпнитлігъясас! — мыйкӧ ёна тӧдчанаӧс сетіс ассяньыс. Ӧні жӧ, веськыда кӧ нин шуны, уналӧн татшӧм ыпъялӧм-пессьӧмыс оз на тӧдчы, олӧмас быд лунъя ноксьӧмыс, буракӧ, дзоньнас кыскӧ-везъялӧ кодсюрӧӧс. А томджыкъяслы, дерт, кӧнкӧ, чайтсьӧ: энлӧй на пӧ, воас на кад гижнытӧ, олӧмыс кузь на водзын, эштылам на...

Сідзи сэсся и дзикӧдз кӧдзалӧны мукӧдыс, нэриника на дзузмунӧм бисӧ водзӧ оз ырзьӧдны да.

А ӧд олігчӧжнад мортыд быд кадӧ кутшӧмкӧ да кутшӧмкӧ ногӧн мӧдкодяджык кылӧ асьсӧ и аддзӧ гӧгӧрсьыс олӧмсӧ. Сідзкӧ и ёна колӧ, медым гижысь мортыд аслас нэм чӧжнас быд кадӧ зілис пыдӧсӧдзыс восьтыны сьӧлӧм кылӧмсӧ...

Прозаӧн гижны медся томъяс пӧвстысь этшаджыкӧн сюртчӧны. Гашкӧ, сы вӧсна, мый тадзисӧ уджавны унджык вын да кад колӧ. Да и олӧмсӧ, сэні вӧчан лоанторъяссӧ ыджыда да гӧгӧрбок колӧ вежӧртны, а том дырйиыд та вылӧ озджык на тырмы сямыд ни збойлуныд.

Медводдза висьтъясӧн петкӧдлісны асьнысӧ том прозаикъяс Елена Козлова да Валентина Иванова. Налӧн гижӧдъясын тӧдчӧ нин коми кывйӧн вӧдитчан сям, висьталанторсӧ лӧсьыдджыка шуны зільӧм. Тайӧ авторъясыс, нывбаба мортъясыд, ёнджыкасӧ, дерт, петкӧдлӧны том аньясӧс, гижӧны том семьяяс костын лоӧмторъяс йылысь. А мый нӧ — и тайӧ зэв коланатор! Ӧд став бурыс и лёкыс, медводз, чужӧ да пансьӧ буретш семьясяньыс. Сэні кӧ лоӧ радейтӧм да лад — и олӧмад гӧгӧр лад лоӧ, сэки и овсьӧ да уджавсьӧ бурджыка и долыдджыка, и челядьыд быдмӧны шаньӧсь да шудаӧсь.

Сӧмын оз-ӧ тайӧ авторъясыс вывтіджык корсявны асланыс геройясӧн висьмӧм-дойдалӧм йӧзӧс. Дерт, жальӧсь татшӧм йӧзыд, олӧмас быд ногыс колӧ отсавны налы. Но литературатӧ куш та вылын, лыддьысьысьлысь сӧмын норлун да жальлун пычкӧм вылад, он вӧч.

Том авторъяслы, торйӧн нин прозаӧн гижысьяслы, колӧ эськӧ паськыдджыка да джуджыдджыка вежӧртны олӧмсӧ, бурджыка гӧгӧрвоны, кысянь да мый чужӧ-петӧ, мыйла сідзи ли тадзи лоӧ, а бур-ӧ на водзӧсӧ лоӧ сыысь, мый тайӧ здукас быттьӧкӧ и ошкана.

Дженьыдджыка кӧ, колӧ эськӧ велӧдчыны видзӧдны ыджыд олӧм вылӧ, кыдз шуласны, социальнӧя, мед бурджыка казявны сэтысь ӧта-мӧдыскӧд кысьӧм везъяс-йитӧдъяссӧ да сэсся и йӧзлы мӧрччанаджыка гижны. Ӧд литератураыс мый понда нэмъяс чӧжыс вӧчсьӧ? Сы понда, мед эськӧ отсавны мортлы бурджыкӧн да шаньджыкӧн лоны да татшӧм ногӧн ӧтарӧ бурмӧдны-сӧвмӧдны олӧмсӧ. Тайӧ — ыджыдсьыс-ыджыд кыв кутӧм и мог. Но сійӧс пыдіа гӧгӧрвотӧг, сьӧлӧм вужъясӧдзыд босьттӧг ӧдвакӧ мыйкӧ тӧдчанатор верман вӧчны литератураад.

Прозаӧн мукӧд томджык гижысьяс пӧвстысь ассьыныс сям петкӧдлӧны нин Александр Ульянов да Евгений Афанасьев. Ульяновӧс, кӧть и том морт на ачыс, ӧніӧдз, буракӧ, медъёна вӧрзьӧдліс сиктысь олӧма йӧзлӧн олӧм-вылӧмыс, кодъяслӧн быдторсӧ тӧдлӧма и аддзылӧма. Афанасьев ёнджыкасӧ гижӧ дженьыдик висьтъяс наян нюм пыр, мича кывйӧн серпасалӧ-кыӧ. Сылӧн шуӧмысь аддзан и мортлысь этшсӧ да сямсӧ, и вӧр-валысь вогӧгӧрся мичлун. Лӧсьыда гижӧ мортыс и челядьлы. Но и тайӧ бур киподтуя сяма авторъясыс этша на гижӧны. Оз на жӧ тыдав налӧн ас водзаныс ыджыд могъяс пуктӧм, ыджыд темаӧн сьӧлӧмӧдзыс и вемӧдзыс вӧрзьӧм да, кыдзи шуласны, сосъяссӧ пуджӧмӧн сійӧс мыркӧм-вӧчӧм.

Колӧ тӧдчӧдны — коми литератураӧ, и дзоньнас культураӧ, этша воӧ том йӧзыс. Талы, дерт, уна помкаыс эм, и эз талунъя лунӧ ставныс найӧ чужны. Но талунсӧ гӧгӧрбок-ӧ да тырмымӧн ми вӧчам, мед эськӧ том сьӧлӧмъясын ӧзъяліс да эз кус поэзиялӧн олӧмсӧ югзьӧдысь биыс? Тыдалӧ, ог колана мында вӧчӧй ми та могысь.

А заводитны колӧ ӧзтыны ичӧт мортсӧ поэзиялӧн сӧстӧм югыднас садиксянь да школасянь. Мед мича коми кывйӧн-горӧн шуӧмыс да сьылӧмыс сэксянь йиджтысис быдмысь мортлы вирӧдзыс да и нэм чӧж кежлӧ колис да ышӧдіс. А быдӧн-ӧ, кодлы колӧ, кужам ми тадзсӧ вӧчны? Тырмымӧн-ӧ эм миян та могысь коми сьыланыс да мукӧдторйыс?

Либӧ со, шуам, уна во чӧж нин йӧзӧдсьӧны челядьлы медбур сочиненньӧяс вылӧ конкурсъяс, кодъясын шочиника югнитлӧны нин поэзиялӧн, творчестволӧн би киньясыс. Но сэсся тайӧ йӧзыс кытчӧкӧ вошӧны литературалы. Сідз жӧ, кыдз и вошӧны и районса газетъясын медводдза гижӧдъяс йӧзӧдысьяс.

А мукӧдыс ышмӧны мыйтакӧ гижыштӧм бӧрын, нырнысӧ чатӧртӧны да вывті ыджыдӧ пондӧны асьнысӧ пуктыны; кыдз шуласны, неуна ошкыштан, да и ошкӧ пӧрӧны. Тадзинад кысь нин творческӧятӧ водзӧ быдман...

Коми войтыр, коми литература виччысьӧны том авторъяссянь выль, ӧнія кадлы лӧсялана, ён сюрӧса да топыд вир-яя гижӧдъяс, виччысьӧны олӧмсӧ бура кутысь-пыкысь выль геройясӧс, кодъяс эськӧ мед сьӧлӧм сетісны йӧзлы, ышӧдісны найӧс, торйӧн нин том йӧзӧс водзӧ бура-шаня овны.