ТАДЗИ ТЫШКАСИСНЫ ЛЫЖНИКЪЯС

Сӧмын на кырссьӧм керъяслысь дуксӧ Алексей ичӧтсяньыс радейтліс. Сиктын кӧ аслыс кодкӧ кыпӧдӧ керка, пыр и котӧртас сэтчӧ. Любуйтчӧ мужичӧйяслӧн уджӧн, сэсся дзоргӧ, кыдзи чер увсьыныс чагъясыс лэбзьӧны. А кор эштас керкаыс да овмӧдчасны сэтчӧ, зонкалы сэк быттьӧ ыджыд праздник кодь.

Гашкӧ сэки, челядь дырйиыс и йиджтысис сьӧлӧмас стрӧитчысьяслӧн удж дінӧ муслуныс. Выль керка — сійӧ ӧд збыльысь праздник.

Сизим классӧ помавліс чужан сиктас Ыбын, сэсся лэччис Сыктывкарӧ. Пырис велӧдчыны стройтехникумӧ. Кӧсйис лоны стрӧительӧн, а сэсся локны чужан сиктӧ.

Мортыд эськӧ мый оз кӧсйы, да сӧмын, кыдз шуласны, рӧкыд ас ногыс бергӧдӧ. Алексей помаліс техникумсӧ 1941 вося майын. Индісны Сыктывкарса горпромкомбинатӧ прорабӧн. Ышӧдісны: водзӧ вылӧ пӧ и сиктъясын кутасны стрӧитны...

Война! Промкомбинатлӧн цехын, кытчӧ вуджӧдісны Таскаевӧс, босьтчисны вӧчавны Гӧрд Армияса боечьяслы лыжияс. Муніс Алексей военкоматӧ заявленньӧӧн, мед фронт вылӧ мӧдӧдасны, а сэні шуӧны: «Тэ вылӧ бронь». Комбинатса начальстволы Таскаев во джын дӧзмӧдчис, мый сійӧ бура тӧдӧ военнӧй делӧ, техникумас велӧдлісны. Корис мед лэдзасны. Сійӧ кадас унаӧн вӧзйысисны фронт вылӧ. Алексейӧс лэдзисны. Веськаліс Архангельскӧ, лыжнӧй батальонӧ. Эз вӧв кокни. Выльӧн воӧм йӧзлӧн эз этша ньылӧм киссьыв. Дерт, войвылын чужӧм-быдмӧм йӧзлы, а унджыкыс вӧліны сэтысь, отсаліс сійӧ, мый лыжи вылад ичӧтсянь иславлісны. Но тані оз ков сӧмын иславны либӧ ветлӧдлыны. Тшӧктасны босьтны ставсӧ, мый колӧ боечлы и мый ковмас ылі туйӧ мӧдӧдчигӧн.

Алексейлы нӧшта на сьӧкыд вӧлі. Индісны пулемёт дінӧ. Первой номерӧн. Мышнопсьыд ӧтдор нӧшта на и ручнӧй пулемёт кыскав. Мӧд номер боеприпасъяс новлӧдлӧ. Вот тадзи и ковмис салдатлысь курсъяссӧ прӧйдитны торъя лыжнӧй батальонлӧн пулемётнӧй взводын.

Кодлы абу тӧдса боечьяслы сійӧ чувствоыс — первойя тышӧ петӧмыс? Дерт, командиръяс пиысь некод водзвыв оз висьтав ни оз восьты водзын лоан тышъяслысь плансӧ. Но друг кӧ дугӧдӧны велӧдчӧмъяс, да старшинаыд лоӧ быд вӧсна бать кодь тӧждысьысьӧн, сэк весиг порок тшынсӧ исыштлытӧмлы гӧгӧрвоана — регыд ковмас паныдасьлыны вӧрӧгкӧд.

И гӧгыльтчисны ичӧтик ӧшиньяса вагонъяс сылань, кӧні потласьӧны снарадъяс, бомба резыштӧмысь сыркакыліс муыс, кӧні мунісны вир киссяна тышъяс. Тайӧ вӧлі 1942 вося январ тӧлысьӧ. Тайӧ эшелонас муніс и Таскаев. Кестинга дорын миян командованньӧ думыштӧма нуӧдны смел операция — шыбитны передӧвӧйын тышкасьысьяслы отсӧг вылӧ 8-ӧд лыжнӧй бригада и веськӧдны вӧрӧглы тылӧ. Татшӧм ногӧн кытшавны немечьясӧс. Кӧть эськӧ и эз артмы кытшовтӧмыс, сӧветскӧй командованньӧ эскис, мый тайӧ кутшӧмкӧ ногӧн пӧдтыштас вӧрӧглысь наянлунсӧ, повзьӧдас, мый вермасны веськавны «пӧртйӧ», а водзӧ вылӧ сувтӧдӧм могъяссӧ пӧртасны олӧмӧ миян передӧвӧй часьтъяс.

Эз артмы... Эз на вӧв опытыс, прӧтивникӧс кытшӧ босьтӧмын ӧтсӧгласа действуйтӧмыс. Сӧмын вӧлі ыджыд кӧсйӧм: нӧйтны вӧрӧгӧс водзсянь и бӧрсянь. Сэтшӧм опытыс локтіс бӧрынджык. Бӧрынджык, велалісны кытшавны не сӧмын торъя подразделенньӧяс, но и дивизияяс.

А сэк, 42-ӧд вося джуджыд лым толаяс вывті, вӧръяс пыр лыжникъяслӧн 8-ӧд бригада пырис немечьяслӧн тылӧ. Дерт, боечьясӧс бура дасьтісны. Кык вежон таӧдз олісны лыс лапъясысь вӧчӧм чомъясын. Весиг нуӧдлісны велӧдчана тыш: зырыштісны Кестинга сиктысь фашистъясӧс. Та бӧрын командиръяс пыдісянь да гӧгӧрбок видлалісны тыш мунӧмсӧ. Збыль вылассӧ боечьяслы тадзи и колӧ тышкасьны рейд нуӧдігчӧжыс.

Прӧтивниклӧн тылын первойсӧ йӧзыс вӧліны збодерӧсь. Кестинга сикт дорын тышыс кыпӧдіс — лои босьтӧма уна трофей. Рейдлӧн мог — йитчыны миян танкӧвӧй бригадакӧд. Ставыс кӧ артмис сідзи, кыдзи вӧлі индӧма штаблӧн планын, сэк эськӧ прамӧя шызьылісны фашистъяслӧн тылын.

Первойя тышъясыс ышӧдлісны. Немечьяс шӧйӧвошлісны виччысьтӧм рейдъясысь. Век жӧ враг регыд казяліс операциялысь слаб местасӧ: эз вӧв йитӧд да подразделенньӧяс костын ӧтувъялун.

Первойя неминуча: веськалісны немецкӧй танкъяс вылӧ. Буретш мӧдіс сывны, лыжияс оз исковтны. Водзын тыдовтчисны боевӧй машинаяс, зэра поводдя дырйи друг он гӧгӧрво, кодлӧн тайӧ машинаясыс.

Пулемётнӧй взводкӧд Алексей муніс разведкаӧ. Вуджисны пос. Разӧдчисны лежнёвка пӧлӧн. «Миян!» — горӧдіс кодкӧ. Но командир сетіс приказ: водны. Алексейсянь матын грымакыліс кӧрт чудовище. Танклӧн восьса люкысь Алексей аддзис эсэсовскӧй офицерӧс. Танкъяс бӧрся паськӧдчӧмӧн вӧтчисны салдатъяс. Муртса удитісны бергӧдчыны да юӧртны фашистъяс йылысь, кыдзи вӧр бокын заводитісны упйӧдлыны-потласьны снарадъяс. Танкистъяс лыйлісны веськыда батальонлань. Немечьяслы удайтчис торйӧдны бригадаӧс некымын пельӧ. Ковмис эновтны лыжияс. Писькӧдчисны зыбуч нюръяс вомӧн. Быдӧн вӧліны маскхалатаӧсь. Немечьяс тшӧтш пасьталісны маскхалатъяс. Ӧні пыр он и тӧд, коді красноармееч, и коді эсэсовеч. Таскаев синъяс водзын вит тӧдтӧм салдат. Шойччанінын найӧ друг чепӧсйисны да кутісны шӧтны автоматъясысь ротаса йӧзӧс. Шыблалісны гранатаяс.

Ыджыдаліс тулыс. Гӧгӧр дзольгисны шоръяс. Бригадаса командир Мамаев чукӧртіс кольӧм офицеръясӧс да салдатъясӧс.

— Могным миян ӧти, — шуис сійӧ. — Писькӧдчыны асладорӧ. Чорыда косясигтыр. Приказывайта нӧйтны немецкӧй гадъясӧс сідз, быттьӧ оз найӧ, а ми вӧтлам найӧс. Быд пуля — вӧрӧглы.

Сьӧлӧмсянь кывзісны боечьяс водзджык дзормӧм, мудз синъяса командирӧс, кодлӧн морӧс вылас дзирдаліс Краснӧй Знамя орден. Пӧшти кык вежон найӧ вӧліны прӧтивниклӧн тылын, ставӧн мудзӧмаӧсь, унаӧн ранитчӧмаӧсь. Но комбриглӧн кывъясыс содтісны вын-эбӧс.

— Немечьяс! — горӧдіс кодкӧ. И бара пансис тыш. Таскаевлы кажитчис, мый тышыслы помыс абу, но кодыр фашистъясӧс лои зырӧма, воис ас выйӧ: вӧлӧмкӧ, косьыс мунӧма кымынкӧ минут: вывті жарӧн вӧлі тайӧ тышыс да та вӧсна кажитчис кузьӧн.

Рытъядорыс мынтӧдчисны прӧтивникысь. Увтасінӧ чукӧртчисны штабса офицеръяс. Недыр сёрнитыштісны. Алексей аддзыліс, кыдзи командиръяс ставӧн ӧттшӧтш чеччисны. Офицеръяс пиысь ӧти паськӧдіс знамя. Сійӧ пӧрччысис ӧтпӧлӧсӧдз да ас вылас гартліс знамясӧ.

Зэлӧдчӧмӧн видзӧдаліс Алексей батальонысь кольӧм боечьяс вылӧ. Километр вит сайӧ тасянь уси сылӧн пулемётнӧй рӧщӧтса другыс, дас ӧкмыс арӧса вӧлӧгжанин, кодкӧд бурасӧ и сёрнитыштны эз слӧймыв. Тӧлысь и вӧліны ӧтилаын. Мыйтаӧн нӧшта усясны? Кольӧ-ӧ ловйӧн ачыс, Алексей?

Матын увтчисны-сёрнитісны немеч ногӧн. Рытъя рӧмыд дырйи эсэсовечьяс шобисны вӧрсӧ. Вӧлі и яндзим, и зывӧк дзебсясьны нюрын офицеръяслы, салдатъяслы да ранитчӧм комбриглы. Но колӧ виччысьны асывсӧ. Колӧ нӧшта ӧтчыд дӧжналыштны фашистъясӧс. Колӧ дзоньвидзаӧн петкӧдны знамя.

Асывнас вӧлі медбӧръя тыш. Фашистъясӧс лои пасьвартӧма. Знамя воис места вылӧ.

Салдатскӧй сё грамм дінын казьтыштісны найӧс, кодъяс колины вӧръясӧ да нюрӧ. Кӧкъямыссё лыжникысь ловйӧн воисны сӧмын ветымынӧн. Первойя, но некор вунӧдлытӧм боевӧй крещенньӧыс Алексей Таскаевлы помассис. Но тайӧ ньӧти эз повзьӧд ни эз падмӧд. Сійӧ да сылӧн ёртъясыс быд здукӧ вӧлі дасьӧсь босьтны водзӧс усьӧм ёртъясыс вӧсна. Найӧ сулалісны син водзаныс ловъяясӧн да чуксалісны тышӧ.

И со приказ — мунны... велӧдчыны. И сэкся сьӧкыд кадӧ Сӧветскӧй командованньӧ эз вунӧдлы офицеръясӧс дасьтӧм йылысь. Таскаев кӧть и водзӧ кӧсйис тышкасьны, но приказлы паныд он сувт. Ковмис мунны тылӧ, помавны командирскӧй курсъяс.

И бара би пыр и ва пыр лои вуджны том офицерлы. Взводса командирӧн тышкасис Ладожскӧй ты бердын, сэсся Питкяранта районын. 1943 воын мездіс немечьясысь Петрозаводск кар. Сэні первойысь ранитчис.

Госпитальӧ ёртъясыс гижлісны: «Ӧдйӧджык бурд, он кӧ — тэтӧг ми войнасӧ помалам». Но война помассьытӧдз вӧлі зэв на ылын. Кор Алексей петіс госпитальысь да воис аслас взводӧ, буретш миян войска дасьтысисны штурмуйтны Петсамскӧй район, тайӧ Мурманск бердын. Тані немечьяс лӧсьӧдісны куим пӧвста оборона. Ӧти — Большая Западная Лица губасянь Чапр тыӧдз. Мӧд — Титовка юлӧн рытыввыв берег. Коймӧд — Петсамо ю кузя.

Наступленньӧ заводиттӧдз тӧлысь водз миян подразделенньӧясын заводитчисны сопкаяс да скалаяс штурмуйтӧм кузя тактическӧй велӧдчӧмъяс. Ӧд йӧзыс вӧліны быдладорысь. А немечьяс мӧдӧдлісны татчӧ специальнӧ велӧдӧм горноегерскӧй часьтъяс. И со, кутшӧмкӧ тӧлысьӧн сибыракъясӧс, украинечьясӧс, комиясӧс, латышъясӧс, казахъясӧс тренируйтісны ветлӧдлыны скалаясӧд. Велӧдысьясыс вӧліны специалистъяс-альпинистъяс.

Майор Мамаевлӧн батальон водзын, кӧні служитіс Таскаев, кыдзи и мукӧд подразделенньӧяс водзын, сулаліс мог: босьтны Кариквойвишь высота. Тайӧ ӧтторъя ӧшалысь скалаяс. Сэтчӧ чукӧртчисны войскаяс. Гусьӧн, войясын. Матыстчис и техника — сьӧкыд танкъяс, самоходнӧй установкаяс, «катюшаяс».

И со воис 1944 вося октябр 7 лун. Стӧчджыка кӧ — асыв. Со мый гижліс аслас дневникӧ тайӧ асыв йывсьыс 111 горноартиллерийскӧй полкысь 2 горнострелкӧвӧй дивизияса гитлеровскӧй офицеръяс пиысь ӧти:

«Ми садьмим артиллерийскӧй снарадъяслӧн пель чунӧдана потласян шыясысь. Некор на аддзывтӧм огневӧй подготовка бӧрын, торйӧн нин кор лыйлісны «Венедигер», «Ортлер», «Кольберг» опорнӧй пунктъясӧ, заводитчисны лыйлыны миномётъясысь. Кажитчӧ, мый тайӧ опорнӧй пунктъясас эз коль ни ӧти ловъя лов...»

И век жӧ артподгӧтовка бӧрын высота вылын немечьяс бӧр кутісны лыйлыны. Лейтенант Таскаевлӧн взводыс котӧрӧн сорӧн уськӧдчис скалаясӧ. Быдлаті котӧртісны йӧз. Ыджыд гы моз боечьяс шыбитчисны вывлань. Кыпӧдчанінъяссӧ потшӧны сутугаысь вӧчӧм загражденньӧяс. Проходъяс весалігмоз усьӧны сапёръяс. Усьӧны салдатъяс, кодъяс веськалӧны минаяс вылӧ. Но нинӧм эз падмӧд, салдатъяс кыпӧдчӧны водзӧ. Гӧгӧр грымакылӧ, ойзӧны йӧз. Оз, оз, буракӧ, артмы... И командиръяс сетӧны приказ эновтчыны атакаысь. Боечьяс водалӧны колючӧй проволокаяс пӧлӧн. Коді аддзис бур сайӧд, сылы нинӧмысь повны, а коді веськаліс восьсаинӧ, сійӧс быд здукӧ вермас суны пуля.

Ыджыд донӧн мынтысисны миян салдатъяс тайӧ первойя луннас. Унаӧн усины. Но некод эз бӧрыньтчы.

Пемдігӧн Таскаев кытшовтіс ассьыс взводсӧ. Кӧть и этшаӧн кольӧмаӧсь и боечьяс вӧліны мудзӧсь, некод эз норась, быдӧн вӧліны дасьӧсь выльысь уськӧдчыны атакаӧ, медым босьтны высотасӧ.

10-ӧд стрелкӧвӧй дивизияса командир генерал Х. А. Худалов, коді штурмуйтліс Кариквойвишь, уна во мысти «У кромки континента» книгаын гижис тайӧ лун йывсьыс:

«И сідз, медматыса мог лои пӧртӧма олӧмӧ. Дивизияса часьтъяс босьтісны Ичӧт Кариквойвишь гӧра вылысь прӧтивниклысь зэв тӧдчана узел... Пӧдтӧма 137-ӧд горноегерскӧй полклысь подразделенньӧяс, кодъяс дорйисны тайӧ районсӧ да матыстчисны Титовка бердӧ. Ӧні колӧ вуджны ю, босьтны рытыввыв берегса плацдарм да паськӧдчыны. Вермас лоны, матыса кадӧ миянлы ковмас паныдасьны вӧрӧглӧн резервъяскӧд, кодъяс матыстчӧны...

Первойя лунас нин боечьяс да командиръяс петкӧдлісны гырысь подвигъяс. Со ӧти:

Наступленньӧ дырйи гвардияса капитан А. Г. Чирковлӧн рота ӧти высота бердын веськаліс дзотлӧн ён би улӧ. Сы вӧсна, мый дзотыс вӧлі ылын, пӧдтыны дзик пыр эг вермӧ. Сэки гвардияса старшӧй сержант Донскӧйлӧн отделенньӧыс матыстчис дзот бердӧ да восьтіс пулемётысь би. Прӧтивниклӧн кӧкъямыс салдат чепӧсйисны дзотысь да ныр на ныр паныдасисны миян пулемётчикъяскӧд. Сӧмын кыклы на пиысь удайтчис бӧр пырны дзотӧ да бара восьтісны би. Миян боечьяслӧн сэк кежлӧ бырины патронъяс. Донскӧй мыльк сайӧ дзебсьӧмӧн ӧвтіс ёртъясыслы да петкӧдліс, мый веськыдвылын эм дзот дінӧ гуся матыстчанін.

Регыд роталӧн веськыд флангысь торйӧдчис боеч. Тайӧ вӧлі коммунист, гвардияса ефрейтор Михаил Ивченко. Мылькъяс бердӧ сайласьӧмӧн сійӧ ӧдйӧ кыссис дзот дінӧ. Видзӧдліс гӧгӧрбок, ӧвтыштіс ёртъясыслы, мед оз кыпӧдчыны, ӧні ставыс лоӧ лючки — тадзи гӧгӧрвоисны сійӧс.

Кодыр дзотӧдз коли 12–15 метр, Ивченко кыпӧдчыліс да шыбитіс амбразураӧ граната. Пулемёт ланьтіс, но недыр кежлӧ. Ставӧн гӧгӧрвоисны: ӧні мыйкӧ лоӧ. Ивченко топӧдчыліс му бердӧ, йӧжгыльтчыліс, а сэсся чепӧсйис амбразуралань. Пулемёт шыасьліс недыр кежлӧ и ланьтіс: сылысь бисӧ вевттис аснас герой.

Тайӧ коставлӧм дырйиыс ротаса боечьяс шыбитчисны дзот дінӧ и вӧчисны сійӧс, мый эз удайтчы боевӧй ёртыслы. Чирковлӧн рота дінӧ туйыс лои восьса.

Гвардееч М. Л. Ивченко вӧчис сэтшӧм жӧ подвиг, кыдзи Александр Матросов. Сылы сетӧма Сӧветскӧй Союзса Геройлысь ним».

Октябр 8-ӧд лунлы паныда войӧ высота дінӧ вайисны прӧтивотанкӧвӧй пушкаяс. Найӧс веськӧдісны прӧтивниклӧн дотъяслань. Артиллеристъяс да пехотинечьяс уджалісны асывводзӧдз. Мыйӧн югдыштіс, фашистъяслань лэбисны снарадъяс. Но весиг сэк, кор медся гырысь огневӧй точкаяссӧ лои бырӧдӧма артиллерияӧн, миян боечьяслы дыр на эз сетны кыпӧдчыны немечьяслӧн пулемётъяс. Но и найӧ эз вермыны кутны сӧветскӧй солдатъяслысь чорыда зырӧмсӧ.

Таскаевлӧн рота (сійӧ ротаӧн нин командуйтіс) век жӧ пӧдтіс первойя траншеясӧ. Пансис рукопашнӧй тыш. Ӧні лои гӧгӧрвоана, мыйла татшӧм фанатичнӧя дорйысисны фашистскӧй пулемётчикъяс да автоматчикъяс. Унаӧс на пиысь вӧлӧмкӧ дорӧмаӧсь скала бердӧ кӧрт чепъясӧн. Тайӧ высотасӧ дорйис штрафник-смертникъяслӧн батальон.

Алексейӧс чукӧстіс комбат. Сылӧн овыс сідз жӧ вӧлі Таскаев, чужлӧма Сибырын.

— Могыс миян водзын, лейтенант, петны прӧтивниклы тылӧ, пуксьыны никелевӧй рудникъясдорса мир туй пӧлӧн. Мунны не ставлы ӧтлаын, медым немечьяс эз казявны. Быд рота мӧдӧдчас торйӧн. Тэ петан татчӧ, — комбат индіс карта вылӧ. — Вуджан шоссе. Тайӧ Норвегияӧ нуӧдан туй — буретш тасянь локтӧ фрицъяслы резервыс. Лӧсьӧдан туй пӧлӧныс оборона. Мӧд рота локтас неуна бӧрынджык, сійӧ пуксяс шоссе мӧдар бокас. Ӧтвылысь мӧданныд торкны фашистъяслысь мунӧмсӧ.

Таскаевлӧн ротаыс муніс войнас. Татшӧм войыс, кор найӧ мунісны, вӧлі куим. Колӧ мунны казявтӧг, кучкыны немечьяслы виччысьтӧг. Прӧйдитны гӧраясӧд, туйястӧг, компас серти — тайӧ абу кокни. Но лейтенант Таскаев эз падъяв. Став боеприпасъясӧн, миномётъясӧн, станкӧвӧй пулемётъясӧн рота петіс индӧм местаӧ. Туй вылас Таскаев казяліс, мый немечьяс стрӧиталӧмаӧсь содтӧд туйяс, найӧ вӧліны дзик жӧ ӧткодьӧсь главнӧй туйыскӧд, но найӧ эз ылавны, воисны индӧм местаӧ.

Рытнас шуисны лэччыны гӧра горув. Улын бура тыдаліс туйыс, неылын сысянь тыдалісны немечьяс, найӧ лӧсьӧдчисны ужын кежлӧ. Кажитчӧ, найӧ тані нинӧмысь оз повны. Буракӧ тайӧ вӧліны резервнӧй часьтъяс. Олісны найӧ пӧвъясысь тувъялӧм керкаясын. Тшынасисны кухняяс. Кыліс вомӧн ворсан гудӧклӧн шы, серам.

Рота лэччис ӧдйӧ, вуджис шор, и сӧмын сэки немечьяслӧн охрана кыпӧдіс тревога.

— Атакаӧ! — сетіс команда Таскаев.

Гранатаяслӧн взрывысь да биысь ӧзйисны немечьяслӧн боеприпасъяс тыра складъяс.

Бӧр мунісны сэтшӧм жӧ ӧдйӧ, кыдзи и волісны. Фашистъяс весиг падмылісны, эз гӧгӧрвоны, кыдзи мый лои? И со рота индӧм позиция вылын.

Водалісны туй пӧлӧн. Регыд матыстчас мӧд рота.

Час, мӧд... Урчитӧм кадыс колис, а подкрепленньӧ эз лок.

Ылын кыліс мотоцикллӧн таргӧм. Тайӧ вӧлӧма фронт вывсянь тылӧ мӧдӧдӧм связнӧй. Кутісны став документъяснас. Бара шум. Тыдовтчис танкетка. Таскаев мӧдӧдіс сылы паныд гранатаяса салдатъясӧс. Босьтісны и сійӧс. Мӧд рота век на эз матыстчы.

И сӧмын сэк, кор мӧдіс кывны ыджыд подразделенньӧлӧн матыстчан шыыс, лейтенант гӧгӧрвоис: ковмас действуйтны ас кежысь. Надейтчыны некод вылӧ. Бӧрынджык тӧдмалісны, мый мӧд ротаса командир воштӧма туйсӧ. Пуксьӧма мӧд туй вылӧ, километр сайӧ. Таскаев сетіс тышӧ пырӧм вылӧ приказ. Туй кусыньтчанінын тыдовтчис салдатъяс тыра грузӧвӧй автомашина. Сы бӧрся локтіс пехота, сэсся артиллерия, найӧ кыскисны пушкаяс. Локтісны надзӧн. Гашкӧ, тылын лыйсьӧмъясыс падмӧдісны немечьясӧс. А, гашкӧ, некытчӧ вӧлі тэрмасьнысӧ. Тӧдісны, мый оз тьӧща дінӧ блин сёйны мунны, а фронт вылӧ.

И тані шыасисны миномётъяс да пулемётъяс. Регыд мир туйвывса серпасыс лои шуштӧмӧн. Жугавлӧм техника, немецкӧй салдатъяслӧн шойяс.

Ставыс муніс бура. Но Таскаев гӧгӧрвоис, мый тайӧ недыр кежлӧ. Немечьяс, буракӧ, эз на гӧгӧрвоны, мый тані, налӧн тылын, кӧзяйничайтӧны смел сӧветскӧй салдатъяс.

Кык салдатӧс лейтенант ыстіс штабӧ йитӧд лӧсьӧдӧм могысь. Сержантъяс пиысь ӧти кӧсйысис тӧдмавны матігӧгӧр местаяс. Связь абу. Гӧгӧр скалаяс, а орччӧн ты, сы сайын заводитчӧны нюръяс.

Мир туй вылын петкӧдчис немечьяслӧн ыджыд вын. Миян боечьяс ӧтнаныс. Тыш оз кус. Ротаысь джын йӧзыс усины. Гӧгӧр потласисны снарадъяс: немечьяс восьтісны оруддьӧясысь би. Найӧ пӧдтісны миянлысь пӧшти став пулемётъяссӧ. Боеприпасъяс быран выйын.

Гитлеровечьяс вельмисны. Выльысь-выль группаяс шобисны туйбокса вӧръяссӧ. Быдлаысь кыліс «Рус сдавайся!» горзӧм. Колӧ бӧрыньтчыны. Но кытчӧ? Таскаев чукӧртіс боечьясӧс. Найӧ колины сӧмын комын морт. Некутшӧм петан туй абу, сӧмын позьӧ ты вомӧн уйны. Йиа ваті.

А ранитчӧмъяссӧ? Мый накӧд вӧчны? Ӧнӧдз, кӧть и коли нин сійӧ кадсяньыс пӧшти нелямын во, Алексей Осипович Таскаев дрӧгмунлӧ, кор казьтыштӧ тайӧ бӧрыньтчӧм йывсьыс. Кокниа ранитчӧмъяс сувтісны стройӧ, а найӧ, кодъяс оз вермыны, корисны кольны патронъяс да кольччисны. Быдӧн тӧдісны, мый кольччӧны нэмыс кежлӧ.

Сьӧкыд вӧлі тайӧ янсӧдчӧмыс. Дыр на кылісны лыйсьӧм шыяс, гранатаяслӧн грымнитлӧмыс, кор рота вуджис ты вомӧн. Вуджисны. Войын немечьяс сэтчӧ эз нин сибӧдчывны. А асывнас Таскаевлӧн рота паныдасис миян армиялӧн передӧвӧй часьтъяскӧд. Шоссесӧ вӧлі шымыртӧма танкӧвӧй десантӧн. Фашистъяс колисны сэтчӧ ассьыныс техникасӧ да пышйисны Норвегияӧ.

Некымын лун мысти Сӧветскӧй Армия пырис Войвыв Норвегияӧ.

* * *

Алексей Осипович Таскаев ӧні юрнуӧдӧ «Комигражданпроект» институтӧн. Тайӧ учрежденньӧыс лӧсьӧдӧ стрӧитчӧм вылӧ проектъяс. И не сӧмын кутшӧмкӧ торъя объектъяслы, а быдса комплексъяслы. Институтын уджалысьяс унатор вӧчӧны сы могысь, медым сӧвмисны и талунъя сиктъяс.

Но мыйысь кӧть эз кыптыны сиктса керкаяс — бетонысь-ӧ, кирпичысь-ӧ либӧ пуысь, — Алексей Осипович век тӧдӧ, мый тайӧ — сиктса улича вылын нӧшта ӧти праздник.