КРЕСТЬЯНА ОВМӦС БУРМӦДӦМ ЙЫЛЫСЬ
Пӧрысьяслысь ӧні на унаысь кывлан татшӧм сёрни: ми пӧ важӧн ӧнія дорысь олім ёна бура, уджалім зіля. Няньыд да мукӧд сёянторйыд (яйыд, йӧлыд, выйыд) во гӧгӧр чӧж тырмылісны. Ті ӧні уджаланныд кокньыдика, дерт сэсся немтор абу, немтор оз тырмы.
Збыль-ӧ нӧ олӧмыс сэтшӧм вӧлӧма, пӧрысьяс висьталӧм кодь?
Гашкӧ збыль няньыс да мукӧд сёянторйыс во гӧгӧртӧ вуджны сэки тырмылісны, но ӧд сёйысьыс сэки этшаджык вӧлі: во 50–60 саяд олысьыс ӧнія серти сӧмын нёльӧд юкӧныс кымын вӧлі. 50–60 вонад мыйтаӧн найӧ со содӧмаӧсь, а муыдлӧн ёна содӧмъяс оз тӧдчыны.
Быдӧн эськӧ ми тӧдамӧй, выль му вӧчанін миян зэв уна, дай сьӧкыд уджсьыс ог полӧй, да куйӧдтӧмным пыкӧ муяснас паськӧдчыны: куйӧдавтӧм му вылад немтор оз быдмы. Сідзкӧ колӧ зільны унджык куйӧд перйыны: уна скӧт видзны.
Ӧні, уна скӧтлы ковмас уна турун, бур видзьяс. Йӧз содӧмысла бур видз местаясыс тшӧтш бырины. Бур видз-мутӧгыд и няньыд омӧля пондіс воны, вотӧ вуджны эз кут тырмыны.
Агрономъяс шуӧны: кужӧмӧнджык уджалӧмӧн пӧ позьӧ бергӧдчыны этшаджык куйӧдӧн. Ӧнія нога куим переменаа му уджалӧмӧн да ид улӧ куйӧдалӧмӧн уна куйӧд вын вошӧ весьшӧрӧ. Крестьяна овмӧстӧ пӧ позьӧ бурмӧдны кык ногӧн: 1) либӧ выль му вӧчӧмӧн да сэтчӧ уна во быдмана турун кӧдзӧмӧн, 2) либӧ важ муяс вылас бурджыка уджалӧмӧн.
Дерт эськӧ уна му вӧчӧмыд да сэтчӧ турун кӧдзӧмыд зэв буртор, да ӧдйӧтӧ мутӧ вӧчны ӧд он вевъяв, дай вывті сьӧкыд лоӧ. Сы вӧсна миян лоӧ кутчысьлыны войдӧр важ мунымӧс вӧдитны бурджыка, медым босьтны сэтысь унджык бур. Та понда тані мӧдам сёрнитны:
1. Медводз миянлы колӧ видз-му уджалӧмнымӧс лӧсьӧдны сідзи, мед во гӧгӧр позис бергӧдчыны ньӧбӧм няньтӧг.
2. Сы бӧрти — бур турун да мукӧд сёянтор скӧтнымлы мед вӧлі тырмымӧн.
3. Сэсся мед видз-му уджалӧмысь да скӧт видзӧмысь коли вузалантор. Рӧскод вылад ӧд сьӧмыд пыр колыштӧ.
Ас нянь тырмӧм йылысь
Сідзи нин эськӧ миян муным этша, да куим переменанад вӧдитігӧн нӧшта на коймӧд юкӧныс быд во прӧста олӧ.
Ӧнія ног уджалӧмӧн куйӧд петкӧдӧны ид улӧ. Унджыклаас миян сійӧс петкӧдӧны арын, кисьталӧны посни чукӧръясӧ. Тӧвбыднад да тулысбыднад тайӧ чукӧръясыд зэв ёна косьмӧны. Сэсся косьмӧм куйӧдтӧ тулыснад разӧдасны да, гӧригӧн сюясны бӧрӧздаӧ. Гӧрӧм бӧрти пластъяс лоӧны кос куйӧд вылӧ, мичаа топавны бӧрӧзда пыдӧсӧ оз вермыны. Сідзи ми, тадзи лёкиника гӧрӧм инад, кӧдзам иднымӧс, лёкиника жӧ агасалам (пинёвтам) сійӧс. Тӧдӧмысь, тадзи лёк ногӧн мутӧ уджалігӧн унджык кӧйдысыд оз и вермы чужны: коді вылын лоӧ да косьмас, коді веськалас вывті пыдӧ да кӧть и чужлас, пыдынысла петнысӧ-мыччысьнысӧ оз вермы, — пӧдӧ сэтчӧ.
Кутшӧмкӧ юкӧн кӧйдысыс дерт эськӧ чужӧ да, и сылы абу зэв бур олан ногыс. Тайӧ топавтӧм пластъясыд кос поводдяӧн зэв ӧдйӧ вермӧны косьмыны. Быдӧн ми казявлім кыдзи мукӧддырйи зэртӧм тулыснад ид кӧдзаыд петалӧм бӧрас нин вежон кык кымын кежлӧ дугдылас быдмӧмысь. Гӧрӧм пластъяс топалӧм да увсяньыс кӧтасьӧм бӧрын ид петас вӧлись мӧдас быдмыны бураджык. Омӧля гӧрӧм пласт топалӧм вӧснаыс первой гожӧмын ид му вылын куйӧд сісьмыны зэв на этша вермас. Сійӧн и бур урожайыд идйыдлӧн овлывлӧ шоча. Мӧд во тулыс кежлӧ куйӧд вевъялас сісьмыны бура ёна нин. Бурногӧн кӧ эськӧ, колӧ сэки тайӧ вын вылӧ кутшӧмкӧ бурджык быдтас кӧдзны. Сӧмын ми сійӧс мыйлакӧ пыдди ог пуктӧй, быгӧдам быттьӧ наросьнӧ. Сы вӧсна миян куйӧдыдлӧн унджык выныс сідзи весьшӧрӧ и вошӧ.
Абу-ӧ эськӧ куимысь коськӧм гӧрӧм да агасалӧм пыдди бурджык кӧдзны скӧтлы вердӧм вылӧ кутшӧмкӧ быдтас, шуам, зӧркӧд сорӧн анькытш либӧ вика? Водзджык кӧ тулыснад кӧдзан тайӧ быдтасъястӧ, Илля лун гӧгӧр позяс нин турун вылӧ ытшкыны. Мусӧ пыр жӧ гӧрны, мед сю петалӧм кежлӧ турун вужъясыс вевъяласны сісьмыштны. Тадзи выль ногӧн уджалӧмӧн миян кӧзяйствоӧ содӧ зэв бур вына турун. Турунтӧ кӧдзлытӧг эскӧ муыд сідз жӧ гожӧмбыд куйліс, му выныс весь вошис. Кӧдзӧм турунтӧ вӧдитігӧн бурджыка нин вермам вердны мӧсъяснымӧс: найӧ пондасны лысьтыны унджык. Сэки и асланым сёянторйыд лоӧ унджык да бурджык. Няньыд пондас ковмыны этшаджык нин.
Сідзкӧ, бурджыка скӧт видзӧмӧн аслыным сёянторнымӧс ми содтамӧй.
Картупель йылысь
Агрономъяс шуӧны: колӧ пӧ унджык кӧдзны картупель. Сійӧ пӧ вермас сетны уна сёянтор: нянь дорысь куимысь либӧ нёльысь унджык. Босьтам татшӧм пример: 100 квадрата сывъя му вылӧ нянь локтӧ пуд 3 кымын, зэв нин уна — нёль пуд. Сы ыджда инысь жӧ картупельтӧ позьӧ босьтны пуд 50 кымын. Пӧтӧсыс та мында картупельлӧн 12 кымын пуд нянькӧд воча.
Картупель пуктыны медбур вӧлі эськӧ мӧд воас бура мутӧ куйӧдалӧм бӧрти. Сэки сылы зэв на бура тырмас куйӧд выныс. Куйӧдалан воад пуктӧм быдтасъяслы омӧля куйӧд сісьмӧм вӧснаыс выныс этша на сюрӧ. Картупельлы медсяыс колӧ небыдджык му. Сэки мӧд вонас на куйӧдалӧм бӧртиыд сійӧ ваяс уна картупель.
Картупель улӧ му гӧрны колӧ арын, сэсся агсавтӧг и кольны сійӧс тӧв кежлӧ. Водз тулысын, мыйӧн муыд косьмыштас, пыр жӧ сійӧс агсалӧны. Мӧдысь гӧрӧны картупель пуктігӧн. Тулысын, ид кӧдзӧм бӧрын нин, кор муыд бура шоналас да косьмас, вӧлисти картупельтӧ пуктыны заводитны позьӧ. Кӧйдыс вылӧ картупельтӧ босьтӧны шӧркоддьӧмӧс: курӧг (чипан) кольк ыжда кымын. Уна картупель вӧдитігӧн медъёнасӧ пуктӧны сійӧс гӧр либӧ плуг улӧ, пласт бокас сюйыштӧмӧн.
Бӧрӧзда пыдӧсас кӧ пуктан картупельтӧ, чорыд муысла да пыдынысла сійӧ оз вермы бура быдмыны, оз вермы сетны ыджыд урожай.
Картупель пуктыны колӧ гежӧда (шоча). Бӧрӧздаас картупельысь картупельӧдз костыс мед вӧлі весьт кык кымын, пуктӧм бӧрӧздасянь мӧд пуктӧм бӧрӧздаӧдз весьт куим. Картупельтӧ колӧ пуктыны вершӧк либӧ вершӧкӧн-джынйӧн пыднаӧ.
Картупель петӧм мыстиыс, кор корйыс сылӧн 4–5 вершӧк кузя нин лоӧ, колӧ сійӧс мудйыны (окучивайтны) либӧ вӧла мудъянӧн (окучникӧн), либӧ коканӧн. Сэсся лун дас мысти кымын, кор нин картупельлӧн коръясыс быдмасны бара 6 кымын вершӧкӧдз, колӧ мудйыны сійӧс мӧдысь. Тадзи мудйӧмӧн муыс ёна небзьӧ, ёг турунъяс бырӧны, дай быдман картупельыдлы оланіныс лоӧ ыджыдджык. Мудйытӧгыд картупельыд ёг турунӧн тырӧ, муыс чорзяс, — дерт сэсся сэки оз вермы лоны бур урожай. Выль картупельыд, — быдманіныс кӧ мудйытӧмыдла лоӧ сылы этша, — мыччысьлас мусьыс да регыдӧн и вижӧдас. Вижӧдӧм картупельыд ӧд сёйныд чӧскыдтӧм.
Тайӧ висьталӧм серти кӧ ми мӧдам уджавны, картупель сетас миянлы зэв ыджыд отсӧг.
Уна кӧ миян лоӧ картупельным, позьӧ сійӧс нянькӧд пӧжавны. Сэки ми во гӧгӧрнад джын няньӧн бергӧдчам. Сэсся позьӧ сэки видзны бур порсьясӧс. Госа порсь яйнад картупельыд сёйсяс зэв чӧскыда пырысь.
Анькытш вӧдитӧм йылысь
Анькытш эськӧ зэв бур сёянтор, да вӧдитныс сійӧс абу на ми велалӧмаӧсь. Коми войтырыд унджыкыс на думайтӧны: кӧдзыд да дженьыд гожӧм вӧснаыд пӧ анькытшыд миянын оз во. Збыль-ӧ нӧ сійӧ сідзи? — Дерт абу. Анькытш миянын зэв бура воӧ, сӧмын кужны колӧ вӧдитчыны сыкӧд.
Медвойдӧр колӧ тӧдны, кутшӧм сикас анькытш босьтны кӧйдыс вылӧ. Медбур анькытш кӧйдыс миянын лоӧ пелюшка нима (коми анькытш). Сійӧ бурджыка быдмӧ лыа сора мусинмӧ. Кӧйдыс сылӧн воӧ идкӧд ӧти кадӧ. Анькытшлӧн пӧтӧсыс зэв ыджыд: черикӧд да яйкӧд ӧткодь кымын.
Чериыд да яйыд тырмымӧн миян этшалаын на, да и ньӧбнытӧ быдӧн он вермы. Гӧгӧр кӧ артавны, крестьяниныд зэв бура вермас анькытшӧн бергӧдчыны унджыкысьсӧ.
Анькытшлы зэв уна му вын оз и ков: куйӧдалӧм мысти коймӧд воын зэв на бура сійӧ быдмӧ. Выль куйӧд выныд сылы оз ков: вывті турунӧ сэки кайӧ. Анькытш вӧдитігӧн и скӧтыдлы лоӧ уна сёянтор: идзасыс сылӧн турунысь абу лёкджык.
Анькытш колӧ кӧдзны тулысын, да водзджык, мед ӧдйӧнджыка чужас. Сёрман кӧ тулыснад кӧдзнытӧ, кос муад сійӧ зэв дыр оз чуж.
Ёна усьӧмсьыд анькытшкӧд тшӧтш кӧдзӧны зӧр. Сё квадрата сывъя му вылӧ босьтӧны 15 тув (пунт) анькытш да 7 тув зӧр. Медбур вундан кад анькытштӧ медводдза пуртӧсъяс воӧм мыстиыс, кор найӧ косьмасны. Видчысьны вылыса пуртӧс воӧм оз позь. Сэки улыса пуртӧсъяс вывті воӧмысла потласясны да анькытшъясыс киссясны. Десятина ыджда муысь анькытшыд вермас воны пуд 80–150, идзасыс (турун вылӧ) 200–250 пуд гӧгӧр.
Со ӧд анькытшыд кутшӧм уна буртор сетӧ.
Анькытштӧ му вывсьыд позьӧ босьтны ытшкӧмӧн либӧ вундӧмӧн. Ытшкӧм либӧ вундӧм бӧрти кӧртавлыны сійӧс оз ков. Мед лун 6–8 косьмыштас му вылад посньыдик кольта кымын чукӧръясын. Мед анькытшыд косьмас ӧткодяджыка, лун нёль мысти вундӧм бӧрын колӧ сійӧс ньӧжйӧникӧн бергӧдлыны. 6–8 лунӧн анькытшыдлӧн унджык улисыс (влага) тӧлалас. Сы бӧрын, помӧдз косьтӧм вылӧ, сійӧс колӧ ӧшлыны сырсаӧ (увъя стӧжаръясӧ).
Анькытштӧ вартӧны чапӧн либӧ вартан машинаӧн. Кӧні велалӧмаӧсь нин анькытштӧ вӧдитны, босьтӧны сыысь зэв ыджыд бур.
Татшӧм бур быдтассӧ вӧдитны колӧ ӧдйӧнджык кутчысьны и миянлы.
Кыдзи пондыны уна переменаӧн му уджавны
Ми тані сёрнитім кыдзи уна картупель да анькытш вӧдитӧмӧн вермам ёна содтыны сёянтор. Сэки куим переменаа му вӧдитӧмсьыд лоӧ чӧвтчыны, мӧд ногӧн босьтчыны мутӧ уджавны. Унджык кӧ вӧлі муным, пондім эськӧ вӧдитны сійӧс 6–3 переменаӧн. Сэки эськӧ му вылад жӧ позис кӧдзны уна во быдмана турун, кыдзи уджалӧны ӧні уналаын нін. Миян муным этша на. Выль му уна вӧчны кык-куим воӧн огӧ вермӧ. Сы вӧсна уна во быдман турун кӧдзӧмысь тайӧ воясын лоӧ эновтчыны. Мӧдысьджык, выль муястӧ вӧчӧм мысти, вӧлись пондамӧ вӧдитны сійӧс.
Тайӧ воясӧ миянлы колӧ ёнджыка кутчысьны картупель да анькытш вӧдитӧмӧ. Сӧмын сэки куим переменаӧн му уджалӧмнымӧс лоӧ вежны.
Медбур уджалан ног вӧлі эськӧ со кутшӧм (босьтам коськӧмсянь): ӧти коськӧм джынъяс зӧр сорӧн кӧдзны вика либӧ анькытш. Илля лун гӧгӧр, либӧ неуна водзджык, ытшкыны сійӧс турун вылӧ, нуны му вывсьыс. Ректӧм мусӧ пыр жӧ гӧрны. Шӧр Спас гӧгӧр став коськӧм вылас кӧдзны рудзӧг. Мӧд вонас, рудзӧг вундӧм мыстиыс, му вылас пыр жӧ петкӧдны куйӧд разӧдны и сюйны сійӧс, мед гожӧм помӧдзыс вермис на сісьмыштны. Локтан тулыснас, ид кӧдзтӧдз, тайӧ гӧрӧм да куйӧдалӧм мусӧ агсалӧны, мед сійӧ ӧдйӧнджык шоналас да куйӧдыс бурджыка сісьмас. Вежон кык мысти кымын агасалӧм бӧрад, ид кӧдзсьӧм бӧрын нин, пуктӧны татчӧ картупель. Куйӧдыд сэк кежлӧ бура кодь нин вевъялас сісьмыны, гӧригас оз мешайтчы. Му выныс сэки картупельыдлы тырмымӧн нин лоӧ. Локтан вонас картупель бӧртиыс ӧтик джынъяс тайӧ му вылӧ — кӧні кык во сайын вӧлі коськӧм — кӧдзӧны анькытш, мӧд джынъяс — кӧні вӧлі вика турун — колӧ кӧдзны ид. Ид улӧ да анькытш улӧ куйӧд пуктыны оз на ков: выныс налы тырмас зэв на бура. Картупель бӧрын муыд лоӧ зэв небыд, весассяс ёг турунысь. Сы вӧсна картупель бӧрад мутӧ кӧ кӧдзан весалӧм бур кӧйдысӧн, идйыд бур воас. Ид да анькытш бӧрын мутӧ лоӧ нин куйӧдавны, вынсьӧдны.
Тайӧ ногӧн кӧ пондам уджавны, миян лоӧ нёль переменаӧн му уджалӧм:
1. Коськӧм (куйӧдалӧм бӧрын *, джынъяс вика либӧ анькытш кӧдзӧмӧн).
2. Рудзӧг (сю).
3. Картупель (куйӧдалӧм бӧрын).
4. Ид — ӧти джынъяс, мӧд джынъяс анькытш.
Ӧні видзӧдлам мый ыджда бур вайӧ тайӧ выль нога му уджалӧмыд важ нога — куим переменаӧн — уджалӧм дорысь. Видлӧг вылӧ босьтам овмӧс десятинаӧн-джынйӧн муаӧс.
Куим переменаӧн уджалігӧн быд му лоӧ 1200 кв. сывъя. Шӧр кодь урожайӧн сэтысь воас:
| Мулӧн №№ | Мый кӧдзӧма | Унаӧ быдмӧ десятина вылӧ | Унаӧ воӧ ӧти мусьыс | Кымын шайт дон |
| 1. | Коськӧм | — | — | — |
| 2. | Рудзӧг (сю) | 80 пуд | 40 пуд | 40 шайт |
| 3. | Ид | 80 пуд | 40 пуд | 40 шайт |
| Став переменасьыс | — | 80 пуд | 80 шайт |
Тадзи уджалӧмнад со коймӧд юкӧныс муным миян немтор оз сет.
Уна переменаӧн му уджалігад коськӧм улӧ муыд колӧ зэв этша. Сійӧ жӧ десятина мусьыд воас нин со мында:
|
Мулӧн №№ |
Мый кӧдзӧма |
Уна-ӧ быдмӧ десятина вылӧ (пуд) |
Кымын сыв вылӧ кӧдзӧма |
Уна-ӧ воӧ (пуд) | Кымын шайт дон |
| 1 |
Коськӧм: а) ӧти джынъяс — турун вылӧ — зӧркӧд сорӧн кӧдзӧма вика либӧ анькытш |
300 | 450 | 56 | 14 |
| б) мӧд джынйыс коськӧм | 0 | 450 | 0 | 0 | |
| 2 | Рудзӧг (сю) | 80 | 900 | 30 | 30 |
| 3 | Картупель | 800 | 900 | 300 | 75 |
| 4 | Ӧти джынъяс ид | 80 | 450 | 15 | 15 |
| Мӧд джынъяс анькытш | 80 | 450 | 15 | 30 | |
| анькытш идзас | 240 | — | 45 | 9 |
Став переменасьыс:
Ид, рудзӧг да анькытш 60 пуд, картупель 300 пуд, турун 101 пуд.
= 173 шайт дон.
Тайӧ арталӧм серти ми аддзам унаӧ да мый дон воӧ сёянтор важ ног да выль ног му уджалӧмӧн.
Куим переменаӧн уджалігӧн воӧ 80 шайт дон
Уна переменаӧн — 173 шайт дон.
Дерт кодъяскӧ пондасны шуны: выль ногнад уджалігӧн пӧ тай содӧм пыдди няньыд чині. Збыль-ӧ сійӧ сідз?
Збыль, он кӧ содты мутӧ уна переменаӧн му вӧдитігӧн няньыд пондас воны этшаджык. Сы пыдди уна картупель, анькытш да турун воасны.
Быд нёль пудовня картупель пуд сюкӧд воча сетӧ пӧтӧссӧ. Сэсся анькытшыдлӧн пӧтӧсыс черикӧд да яйкӧд ӧткодь. Вика да анькытш вайӧны 100 пудысь уна турун. Тайӧ туруннас позьӧ вердны лишнӧй мӧскӧс. Быдӧн ӧд зэв бура тӧдӧны, ыджыд-ӧ бур вайӧ овмӧсад лишнӧй мӧскыд.
Сэсся вермасны шуны: уна переменаӧн му уджалігӧн пӧ унджык и куйӧдыд ковмас.
Дерт унджык. Сӧмын ӧд лишнӧй скӧтинатӧ видзигад куйӧдыс унджык жӧ лоас. Ӧні, куим переменаа уджалӧмӧн да куш нянь кӧдзӧмӧн уна куйӧд вын прӧста вошӧ. Унджык пӧлӧс быдтас кӧдзигӧн — нӧшта кор оз ӧткодя да ӧти пыднаысь пондыны босьтны вынсӧ: ӧти пыдысьджык, мӧд вылысьджык, — сэки этша выныс мӧдас тырмыны унджык быдтаслы.
Уна пӧлӧс быдтас вӧдитігӧн озджык ков повны кольны кушӧн. Кутшӧмкӧ воын ӧти пӧлӧс быдтас озджык кӧ бура артмы, вермас сійӧс вештыны мӧд сикаса быдтас. Шуам: кос гожӧм вӧсна кӧ нянь воис омӧльджыка, сэки воасны бура картупель да анькытш. Найӧ кӧ бура воасны, сэки тшыгла он нин кув.
Ӧнія ногса-уджалӧмӧн няньыд кӧ миян вӧлі воас лёкаджык, надея мукӧд сёянтор вылӧ абу нин. Та понда медсясӧ и колӧ миян кутчысьны вӧдитны мутӧ уна переменаӧн.
Кыдзи скӧтлы лӧсьӧдны бур сёянтор
Кор ми пондам коськӧм вылӧ вика да анькытш кӧдзны да ёнджыка вӧдитны картупель, скӧтлӧн сёянтор дерт нин содӧ, дай бурджык лоӧ. Унджык кӧ миян вӧлі муным, тайӧ турун содӧмыд эськӧ вӧлі зэв ёна тӧдчӧ. Сійӧ тай со и матыс, муясным миян вывті этша. Мукӧд государствоясын уна во быдман турунтӧ кӧдзӧны му вылӧ важысянь нин. Медся уна вӧдитӧны бобӧнянь (клевер).
Турун кӧдзӧм сетӧ крестьянинлы зэв ыджыд бур: 1) вайӧ скӧтлы уна бур сёян турун, 2) пыдӧ пырӧм уна вужнас небзьӧдӧ да вынсьӧдӧ мусӧ, 3) воштӧ му вывсьыд ёг турунсӧ.
Бобӧнянь ӧтпыр кӧдзӧм бӧрын быдмӧ бурджыкасӧ кык во. Сы бӧрын мӧдас гежмавны.
Кык во клевер вӧдитӧм мысти му вылад кольӧ выныс сы мында жӧ, мыйта вӧлі ёна куйӧдалӧмӧн. Сійӧн клевер бӧрти и локтӧ зэв ыджыд урожай, медсясӧ шабділӧн.
Ӧні миян выль видз вӧчанінъяс маті гӧгӧрысь бырины нин. Ылі видзьясысь ваявны турун сьӧкыд. Турун вӧчанінтӧ колӧ кыськӧ матысьджык корсьны.
Уналаын миян кодь видзьясыд абуӧсь нин, олӧны сэні дзик кӧдзӧм турунӧн. Велалам кӧ ми на моз жӧ овны — му вылӧ бур турун кӧдзӧмӧн — зэв ӧд лоӧ бур оландыр. Бур местаяс миян олан инын помтӧм.
Этша ӧмӧй ӧні миян лёк видзьясыд? Лун тыр мукӧдласьыс ытшкан да додь джын турун он вермы чукӧртны. Этша ӧмӧй миян зіляясыд да ва видзьясыд, кӧні вывті ва вӧснаыс туруныд оз быдмы? Кодъян кӧ эськӧ сэтшӧм видз вылад бӧрӧзда, сыысь бур иныд оз ло. Эмӧсь миян и кук йӧръяс да паськыд боръяс. Ставсӧ найӧс позьӧ зэв кокньыда пӧртны муӧ.
Босьтам кӧ посньыдик кыддза да пипу расъястӧ, — мыйта сэні му кераніныд!
Лоӧ, тыдалӧ, миянлы тайӧ удж бердас кутчысьны бурджыка. Ӧні эмӧсь мыр перъян бур машинаяс, кык вӧлӧн гӧран плугъяс. Татшӧм бур уджаланнад зэв ӧд ӧдйӧ мӧдас артмыны выль муыд.
Сӧветскӧй власьт выль му вӧчан машинаястӧ лӧсьӧдны куим либӧ вит во кежлӧ сетӧ уджӧн сьӧм. Босьтчыны колӧ тайӧ удж бердас ӧтувтчӧмӧн, мед кокниджык вӧлі дона, бур машинаяс лӧсьӧдны. Кор миян лоӧ тырмымӧн му, позьӧ сэтчӧ мортлы сёянтор кындзи кӧдзны скӧтлы сёянтор: картупель, скӧт вердан сёркни (турнепс), клевер. Сэтчӧ жӧ позьӧ кӧдзны и шабді.
Кутшӧм вузалантор вермас лоны ас овмӧсысь
Лоӧ кӧ скӧтлы тырмымӧн сёян бур турун, унджык да бурджык скӧт позяс видзны. Сэки лоӧны унджык йӧв, вый да яй, позьӧ лишӧдыштны и вузалыштны. Тайӧ вузаланторъяс кындзиыс, миянын, Коми муын, позьӧ вӧдитны уна шабді.
Шабді миян быдмӧ зэв бура. Кужан кӧ сыкӧд быдмӧм бӧрас вӧдитчыны — бурджыка тыӧдны, няръявны да трепайтны (ниравны) — миян шабді вылӧ сетасны ыджыд дон.
Куим переменаӧн му уджалӧмӧн вӧдитны шабді оз позь: мутӧ ёна вынтӧммӧдӧ сійӧ. Медбур вӧдитны сійӧс уна переменаӧн му уджалігӧн: квайт воысь водз ӧти му вылӧ оз ков сійӧс кӧдзны. Сідзи уджалігӧн му вынтӧммӧмысь повны нинӧм. Шабді кӧдзӧны му вылӧ бобӧнянь бӧрын. Кытчӧдз ми уна переменаӧн ог мӧдӧ мунымӧс уджавны да клевер кӧдзны, дерт му вылӧ шабді кӧдзӧмысь лоӧ видчысьны.
Ӧні ми медсясӧ пондам кӧдзны шабді кос видзьяс вылӧ да вӧртӧм инъясӧ. Кос видзьясыд миян быдлаын зэв уна. Мусиныс унджыклаас сёй сора посньыд му, либӧ сёй сора лыа. Нитшсялӧм да топалӧм вӧснаыс сэтшӧм инас турун быдмӧ лёка. Во куим кежлӧ кымын кӧ тайӧ видзсӧ пӧртлан муӧ, кӧдзлан сэтчӧ ӧти во быдмана быдтасъяс — шабді, зӧр, ид, вика, либӧ анькытш, — да нӧшта куим вонас ӧтчыд вынсьӧдан куйӧдӧн либӧ пӧимӧн, либӧ кыкнаннас, — лёк видзсьыд артмас зэв бур туруна видз. Видз бурмӧдан уджсӧ вӧчигӧн медводдза кӧдзаас кӧдзӧны шабді.
Шабді улӧ мутӧ колӧ гӧрны пара вӧла плугӧн, арын, вершӧк кык, либӧ кык да джын судта. Гӧригас му пластъяссӧ колӧ бергӧдны бурджыка. Арся зэръясӧн найӧ бура кӧтасясны, сэсся тӧвся кынмӧмлаыс тулыс кежас небзясны, рӧшкалӧны. Тулысын, му косьмыштӧм бӧрын, колӧ агсавны сійӧс гӧгрӧс чӧлана агасӧн (рандальӧн), пластъяссӧ вундавны. Ид кӧдзсьӧм бӧрын бара тані уджавны заводитны. Гӧртӧг, мӧдысь рандалялӧм бӧрын, кӧдзӧны татчӧ шабді, агсалӧны кӧрт агасӧн, медым кӧйдысыс тырас. Тулысын вундавны эжатӧ рандальнад колӧ водзджык. Ёна косьмӧм эжа пластъясыд рандалялӧмнад оз небзьыны ни поснявны, — шабдіыд чужны бура сэки оз вермы. Арся гӧрӧм эжа пласт вылын да водз тулысын сійӧс бура рандалялӧмӧн шабді быдмӧ зэв бур, мича да ёгтӧм.
Кӧні кос видзьяс да вӧртӧм инъяс абуӧсь, шабді позьӧ кӧдзны нӧвина вылӧ. Дерт нӧвина вылӧ бур вӧр оз позь сотны. Сюрас на лёк, посни вӧра кыдз расъяс да пипу расъяс. Сэтшӧм инсьыс водз гожӧмын пӧрӧдӧны рас-вӧрсӧ да чукӧръясӧ кӧстеръясӧ кольӧны косьмыны мӧд тулысӧдз. Сэсся ид кӧдзсьӧм бӧрын кымын кӧстеръяссӧ сэтысь сотӧны да мӧд лунас жӧ, пӧим вылас, кӧдзӧны шабдітӧ. Агсалӧны тайӧ шабдісӧ нӧвина козпу увъя агасӧн. Тадзи уджалӧмнас шабді лоӧ зэв бур: ёгтӧм, кузь, вӧсни сіа.
Быд 100 квадр. сывъя му вылысь сюрӧ шабді кӧйдыс тув 40 кымын да кудельыс тув 50 кымын. Быд ар кӧ мӧдан лёк видз вылысь косявны эжа 400 кымын сыв либӧ вӧчны сы ыджда жӧ нӧвина да сэтчӧ пондан кӧдзны шабді, — буриник пыкӧд овмӧсад мӧдас лоны. Пуд шабді кудель вылӧ пыр нин шайт 8–10-тӧ сетасны. Видзӧдан да — вит пуд шабдісьыд 40–50 шайт воас. Сэсся и кӧйдысыс туяна: позьӧ вӧчны вый. Тӧвбыд асшӧр выйӧн олан.
Ӧні шабді керан удж лыддьысьӧ миян сьӧкыд уджӧн. Дерт сьӧкыд, куш кинад кӧ мӧдан уджавны. Босьтлӧ жӧ ӧтувтчӧмӧн, овмӧс 100 кымын вылӧ, няръясян (льномялка) да нирасян машинаяс (трепалка). Сэки дерт огӧ мӧдӧ повны уна шабді кӧдзӧмысь.
Уна шабді вӧдитӧм сетас бабаяслы бур нажӧтка. Гортын печкӧм пыдди да ас дӧра кыӧм пыдди пондасны найӧ уна шабді вузавны, босьтны заводын кыӧм полотнояс. Ӧні мукӧдлаын тадзи нин вӧчӧны. Тадзи жӧ пондам уджавны сэсся и ми.
Коми му миян паськыд. Эм сэні быд бурторйыс зэв уна. Сӧмын огӧ вӧлі кужӧ найӧс босьтнысӧ-а, ас пемыдлун кузяным.
Ӧні воысь воӧ велӧдчӧм йӧз пондас лоны унджык. Весиг мӧдім нин велӧдчыны коми кылӧн, кужам лыддьысьны. Некод ӧні оз мешайт миянлы тӧдмавны, кыдзи йӧзын олӧны, кыдзи велӧдчӧмӧн позьӧ ассьыным олӧмнымӧс бурмӧдны.
Ёнджыка колӧ миянлы босьтчыны велӧдчыны, тшӧкыдджыка юасьны агрономъяслысь да мукӧд велӧдчӧм йӧзлысь. Сӧмын та ногӧн олігӧн ми вермам ассьыным олӧмнымӧс бурмӧдны, кокньӧдны да долӧдны.
