ВЕРА ЙЫЛЫСЬ СЁРНИЯС
1. Эскӧм да тӧдӧм, вежа ва да микроскоп,
молибен да поводдя
І
Садьми ӧти асылӧ сёрни шыӧ. Зэв збыльысь мыйкӧ гортсаяс сёрнитӧны-шензьӧны. Вӧлӧмкӧ, капуста пельсаысь шыр шой сюрӧма. Код тӧдӧ, кор сэтчӧ усьлӧма. Гашкӧ кымынысь нин шырӧсь капустасӧ сёйим. Увгытӧг сэсся он ов, кымынӧс пежаліс. Капустаыс ӧд уна на и: пельса джынтӧ, буракӧ, он койышт. Пежыд пельсасӧ пежаліс тшӧтш!
Дыр зыньгисны, шуасисны шыр вылӧ. Матӧ воисны, оз тӧдны мый вӧчны: капустаӧс шыбитны жаль, сёйны пеж. Пӧчӧ медвежӧра вӧлӧма, мездіс миянӧс ыджыд пикысь. Пыраліс гӧбӧчӧ, петкӧдіс нёль пельӧса вежа ва тыра сулея. Вежа васӧ ва вежӧдӧмсянь на ещӧ видзӧма. Сэсся муніс кӧбрӧгӧ, креставлӧмӧн вежа ванад койис капуста пельсатӧ. «Став пежсӧ пӧ вежа ваыс вӧтлас». Ме эски пӧчӧлы. Збыльысь ӧд аскинас капуста шыдыс чӧскыдджык мем кажитчис воддза дорысь. Ёна вежа ва выныдлы эскыны куті. Пон кӧ либӧ кань нюлыштасны, либӧ исыштасны кутшӧмкӧ доз, — ӧдйӧнджык пӧчӧ дінӧ. Сійӧ кызігтырйи чеччылас, корсяс вежа ва, сӧстӧммӧдас сійӧн пежалӧм дозтӧ. Менам сьӧлӧм бӧр бурмас.
Коли во, мӧд. Ме быдмышті, вежӧрмышті. Кань нюлӧмыд да исыштӧмыд эз нин пежӧн понды кажитчыны.
Миян фабрикаса град йӧрын быдсяма сикас пуктас вывті уна быдмис. Найӧн ноксьыны торъя йӧзӧс вӧлі медалӧма. Капуста солавны зэв ыджыд тшан лӧсьӧдӧма; пытшкӧссӧ видзӧдлыны тшан дорӧдзыс вӧлі кышасьла, сытӧг ог и аддзы. Тшаныс ӧд ещӧ джын выйӧныс кымын муас вӧлі сюйӧма. Тӧд вылӧ усяс джудждаыс да пасьтаыс, да ӧні на ещӧ кӧдзавла. Аттӧ, ыджыд жӧ тшан! Ӧнія кадӧ сы ыдждатӧ не вӧчлыны.
Коркӧ фабрикаын зэв ыджыд зык лэптысис. Вӧлӧмкӧ капуста тшанад кык крыса пӧдӧмаӧсь. Рытнад пуктас сеталысьыд капуста сетӧм мыстиыс омӧля пельсасӧ тупкӧма, войнад крысаясыд и пырӧмаӧсь. Мӧд луннад йӧзыд локтӧмаӧсь капустаыдла, да пельсаас кык крыса шой. Зык лэптӧмаӧсь: увгӧны, видчӧны, капуста оз босьтны, пеж пӧ тайӧ. Выльӧс корӧны.
Ӧні думышта да: унаысь, ме чайта, татшӧм дивӧясыд лоліны. Унаысь шырӧсь капустатӧ, йӧвтӧ, выйтӧ, яйтӧ сёйлім ми ас нэмӧн. Шыр шойыд эськӧ немтор на да, пон шойяс да кань шойяс на вузасьысьясыд перйывласны дозъяссьыс да сӧстӧм пыдди сёянторсӧ вузаласны-а. Сӧмын мед перйӧмсӧ некод оз аддзыв. Миян вузасьысь тай со йӧзасьӧма, топӧдӧмаӧсь морттӧ. Кысь нӧ сымда выль капустасӧ вермас сійӧ лӧсьӧдны — во гӧгӧръя сёян сюрс мортлы. Вайӧдісны куим верст сайсянь попӧс вежӧдны капуста тшан. Оз вӧлӧм ков уна ыджыд тшантӧ сӧстӧммӧдны: поп сӧмын куимысь резыштіс вежа ваӧн тшанӧ, да крестнас ӧвтыштіс. Став пежыс быри. Капуста сӧстӧммис. Бара позьӧ сійӧс сёйны.
ІІ
Почӧ пыр мем долис: «Вежа ваыд пӧ сійӧ абу прӧстӧй ва, сійӧ пӧ вежа, сӧстӧм, ньӧтчыд оз тшыклы ни дуксьыв. Позьӧ пӧ сійӧс во чӧж видзны сулеяын. Юан ваыд пӧ сійӧ вежонӧн тшыкас, дуксяс. Ёна пӧ колӧ видзны вежа ватӧ омӧль сибалӧмысь. Мутиыд веськалас кӧ сы пытшкӧ, быдӧн гудыртас. Быд ногыс ӧд «сійӧ» бур йӧзтӧ ылӧдлӧ, грекӧвӧйтӧ. Новгородса архиепископ Иванкӧд мыйсӧ абу вӧчлӧма. Унаысь пӧ сійӧ святӧй оланінысь зык кывлывліс, быттьӧ пӧ код юра йӧз чукӧртчӧмаӧсь да мургӧны; нывбабаясӧс аддзывлӧмаӧсь и. Ӧтчыд мыссян дозъяс сылы омӧльыс пыралӧма. Святӧй Иваныд сэсся сійӧс йӧртӧма сэтчӧ аслас молитваясӧн да пернапасавлӧмӧн. «Кытчӧдз пӧ Ерусалимӧдз он кӧсйысь ас вылад нулыны, ог лэдз тэнӧ». Нулӧма ӧд. Ӧти асылӧн волӧмаӧсь Ерусалимӧдзыс». (Кутшӧм тэрыб омӧльыд! На бӧрся тай ӧнія аэропланъяс оз вермыны вӧтчыны, бура эськӧ ӧдйӧ лэбалӧны да).
«Вежа ваыдлысь сӧстӧмлунсӧ омӧльыд ньӧти оз вермы бырӧдны. Ой-ёй ӧд сылӧн выныс ыджыд! Омӧльыд сӧмын видзӧдысьыслы синмас ру лэдзӧ, гудырӧн сійӧс петкӧдлӧ. Вежа ваыс пыр важ кодьыс, сӧстӧм».
Ыджыд кадӧдз ме дыр сулалан вежа ва пытшкысь нюйтсӧ чайтлі омӧльӧн синъяснымӧс пӧртӧмӧн. Абу ӧд мися сійӧ ва пытшкас, сідз мем сӧмын кажитчӧ.
Коркӧ-некоркӧ веськыд туй вылӧ куті сувтны. Вокӧ базар вылысь кык шайтысь ньӧбӧма ичӧтик микроскоп. Пыр сы пыр мыйкӧ видлалӧ: ва войттӧ и, тойтӧ и, юрситӧ и. Омӧльыд менӧ тшӧтш пондіс тойлыны видласьны. Грек вылад син улӧ сулалӧм вежа ва уси. Буретш пытшкас гудыр нюйт кодь гӧвкъялӧ. Тыдалӧ пӧчӧлӧн омӧля пробкасӧ сюйсьыссьӧма либӧ вунӧдӧма кисьтігас пернапасавны: омӧльыд кыдзкӧ пырӧма вежа ва пытшкад. Микроскоп клянича пырыс видзӧдлі вежа ва войт вылад да чуйми. Быдсяма мисьтӧм гагйыс сэн веглясьӧ: сюраӧсь, кузь ускаӧсь, паськыд бугыляӧсь, кыз рушкуаӧсь. Сэтшӧмъясӧс рисуйтлывлӧны страшнӧй суд да ад серпасъясӧ. Ловъяяссӧ аддзӧм мысти зывӧкысла быдӧн шугыртчис сьӧлӧмӧй.
Ме вежси. Эг понды эскыны йӧз висьталӧмлы. Зіли быдтор йылысь ас вежӧрӧн тӧдмавны.
ІІІ
Молитватӧ кужӧмӧн колӧ лыддьыны, кадын. Он кӧ кадӧ веськав, — оз имит, весь вошӧ ставыс. Сы туйӧд деревняса попъяс йӧйӧсь. Кос поводдя дырйи вежон кык мысти найӧ заводитӧны молитчыны, ветлӧдлӧны енъясӧн, зібйыв спасъясӧн. Ставсӧ лыддясны, быдтор вӧчасны вичко нигаяс серти. Уна нянь, кольк, вый, сьӧм нажӧвитасны. Сё кымын молибен сьыласны, — зэр век абу. Рад эськӧ попъясыд водза водз молибенъястӧ оз сьывны, да крестьянаыс невӧлитӧны, тэрмӧдлӧны.
Гырысь каръясын тӧлкӧн тайӧ уджтӧ вӧчӧны. Поп-дякыд сэн дошлӧйӧсь: кад вотӧдзыс он ылӧд найӧс молибенъястӧ сьылӧдны. Овлывлӧ: вежонӧн-вежонӧн дугдывтӧг зэрӧмла ставыс ойдлывлӧ. Кӧдзыд. Йӧз, енмӧс моз, видчысьӧны енэжлысь воссьӧмсӧ, унаысь луннас видзӧдласны вывлань. Сӧмын поп-дяклы веськодь. Некутшӧм сёрни молибенъяс йылысь. Зэр ӧтарӧ киссьӧ, найӧ оз дугӧдны.
Мукӧддырйи зэра поводдяӧ поп-дяк чукӧртасны кевмысьны став йӧзсӧ. Оз на помась молибен, — енэж воссяс, пемыд, сьӧд кымӧр пыдди пондас сэн дзирдавны мича югыд шонді. Либӧ зэр кӧ поп-дякъяскӧд юрбитӧмӧн корӧны, унаысь зэрыс йӧзсӧ разӧдлӧ площадь вывсьыс, ӧтув юрбитанінсьыс. Зэрыс кӧшысь моз пондас кисьтны, гӧгӧр шор письтас, ваыс улі судтаас керкаясӧ пырас. Овлывлӧ йи зэр мӧдӧдчас, зэв ыджыд тӧв лэптысяс. Сійӧ, буракӧ, вывті юрбитӧмысла нин, вывті лоӧмысла.
Пӧчӧ висьтавлӧм серти — ставсӧ тайӧ ен отсалӧ миянлы: зэртӧ сійӧ ыстӧ, зэрӧмысь дугдӧ миян корӧм понда. Эг эскы сылы, омӧльыд бара тойліс збыльсӧ тӧдмавны.
Вӧлӧм аркирейяс да попъяс кос поводдя дырйи да кузя зэригӧн оз узьны. Мудер ручьяс моз кынькъялӧны найӧ сійӧ кадъяснас обсерваторияӧд (велӧдчӧм йӧз арталӧм серти водзвыв тӧдмалӧны поводдя; сэн уна сикас инструмент, телеграф, телефон; быд лун став му кузьтаыс локтӧ сэтчӧ юӧр поводдя йылысь), тӧдмалӧны поводдя вежсьӧм. Асьныс кӧ оз мунны, медалӧм мортӧс ыстасны. Висьталасны обсерваторияын зэрмӧм либӧ поводдя мичаммӧм, — попъяс ӧдйӧнджык молибен вылӧ йӧзӧс чукӧртасны.
Важӧн Новгородса архиепископ доддявлӧма Ерусалимӧ ветлыны омӧльӧс. Ӧнія архиепископъяс вылас асьныс омӧльясыс адӧ ветлӧны.
2. Енлы эскӧм да ен ногӧн олӧм
І
Ентӧ тӧдтӧг пӧ бура олӧмыд оз нин вермы лоны мувылын. Ичӧтысянь пӧ быд мортӧс колӧ велӧдны ен ногӧн овны, ен велӧдӧм серти, святӧй гижӧдъяс лыддьыны. Поп-дяк шуӧм серти — закон божий колӧ велӧдны. «Тайӧ гижӧдъясысь пӧ бур нига грекӧ вӧйтӧм олӧмӧ нуӧдысь абу. Ӧд святӧй нигаястӧ дук святӧй вашкӧдӧм серти пророкъяс да апостолъяс гижлӧмаӧсь. Эскыны колӧ гижӧдыслы, овны сы серти. Омӧльтор ӧд дук святӧйыд эз велӧд гижны. Челядьтӧ пыр нин закон божий серти колӧ быдтыны. Сэк вӧлисти бур олӧмыс му вылад пуксяс». Видзӧдлам, збыль-ӧ сідз, быд висьт-ӧ закон божияд бур вылӧ велӧдӧ.
ІІ
Босьтам нига «Закон божий», школаясад тай войдӧр челядьтӧ код серти велӧдлісны. Сэн шуӧма: «Ыджыд милӧсьта Енмыд пӧ мездіс ставсӧ грекысь, вӧйтліс став мусӧ олысьнас и вылысьнас, мыськис, пӧдтіс став омӧльсӧ. Коли сӧмын гректӧм лов — Ной, аслас семьяӧн».
Дыр-ӧ эськӧ та бӧрын олісны йӧзыд гректӧ вӧчтӧгыд? — Эз дыр. Регыдӧн Нойлӧн пи — Кам, грекӧ вӧйи. Сы вӧсна уна сюрс во нин йӧзыд ёрӧны сылысь нимсӧ. Со мый висьтавсьӧ сійӧ грекӧ вӧйӧм йылысь святӧй гижӧдын:
«Ной сад садитіс. Ӧтчыд сэсся аслас садйысь коддзытӧдзыс юис гӧрд (винограднӧй) вина. Пырис гортас, пасьтӧгыс водіс джоджас. Аддзис сійӧс Кам нима пиыс, шпыньмуні, петіс вокъяслы висьтавны. Сим да Апет пырисны керкаӧ бӧрӧн, шебралісны пасьтӧм батьӧс, весиг эз видзӧдлыны сы вылӧ. Ной, палялӧм мыстиыс, корис ас дінас медічӧт писӧ, Камӧс, ёрис сійӧс батьӧс сералӧмысь. Симлы да Апетлы быд бурсӧ сиис. Весиг Камыслысь став рӧдсӧ нэм кежлӧ ёрис, мӧд кык пи рӧдыслы бур сиис». (Бытие гл. 9, ст. 20–27).
Ӧнӧдз на кодсюрӧ (попъяс да кодъяс да) шулывлӧны: Африкаса сьӧд йӧз пӧ лоӧмаӧсь Камсянь, Европаса еджыд йӧз — мукӧд вокъяссяньыс. Сійӧн пӧ енсянь шуӧма еджыд йӧзлы ыджыдавны сьӧд йӧз вылын (гашкӧ кывлінныд кутшӧма англичана ыджыдалӧны сьӧд йӧз вылад?).
Со жӧ ӧд енмыд! Ной пыр, ӧти пасьтӧм код юра морт йылысь висьталӧмла, кымын мортӧс ёрӧма! Кутшӧм бур нӧ тайӧ ёрӧмын? Ӧні кӧ деревняын кутшӧмкӧ код бать йылысь ӧти пи висьталас вокъяслы, бать палялӧм мыстиыс висьтавлысь писӧ видас, ёрас, ми бурӧн шуам сійӧс, пондам индыны сы вылӧ челядьӧс велӧдігӧн бур морт вылӧ моз?
Быд школаын велӧдан нигаын, «Закон божийын», висьтавсьӧ пророк Елисей йылысь. Сы вылын пӧ быттьӧ ӧтчыд посни челядьяс сералӧмаӧсь, куш плеша вӧлӧма да. Елисейыд видзӧдлӧма на вылӧ, ёрӧма найӧс ен нимӧн. Петӧмаӧсь вӧрысь кык энь ош, нелямын кык челядьӧс косявлӧмаӧсь. (4-ая книга царств, гл. 2, ст. 23, 24).
«Закон божий» велӧдысьясыд шуӧны: ошъясыд пӧ сӧмын ен тшӧктӧм серти та мында челядьсӧ виисны. Ыджыд-ӧ эськӧ мыж челядьлӧн? Найӧ Елисейтӧ аддзӧмаӧсь да сӧмын шуалӧмаӧсь: «Лок, лок, куш плеша дядьӧ!» Елисейыс збыльысь куш плеша вӧлӧма: серпасъясын юрыс дзик капуста мач кодь куш, ӧти юрси оз тӧдчы. Велӧдысьясыд тайӧн вывті ёна челядьтӧ повзьӧдлӧны. Со пӧ ӧд кыдз енмыд дорйӧ пӧрысь йӧзтӧ. (Ёна! Нелямын кык кагаӧс виис ӧти здукӧн!)
Ичӧтик мортыд кывзан татшӧм висьтъястӧ велӧдысьыдлысь, да сьӧлӧмыд быдӧн ёвкнитлас-кӧдзавлас. Сэсся туй вылын паныдасян кӧ куш плеша морткӧд, — видзӧдлыныд весиг он лысьт сы вылӧ: Елисейыд пырысьтӧм-пыр тӧд вылад усяс. Чайтан, видзӧдлӧмтӧ тэнсьыд серам туйӧ пуктас да ошъясӧс чукӧстас.
Нӧшта кӧ «Закон божий» велӧдысь попыд куш плеша, дзик мат. Пыр син водзад пророк Елисейыд.
Ӧні кӧ эськӧ кутшӧмкӧ ветлысь-мунысь странник Елисей мозыд усьӧдас вӧтчысь челядь вылӧ пурсян лёк понӧс, мый эськӧ сыкӧд вӧчасны?
Ме чайта, чижовкаӧ пуксьӧдасны. Унаӧс кӧ понйыс курччалас, нӧшта тюрмаӧдз на лэччӧдасны.
ІІІ
«Закон божийын» эм висьт Исав да Яков йылысь. Исавыс ассьыс ыджыдалӧмсӧ вузалӧма Яковыслы рок тасьтіысь. Ӧні на ещӧ унаӧн Исав кодь морттӧ мустӧмтӧны, Яков кодьсӧ ошкӧны: сы ног пӧ, шуӧны, колӧ овны.
Тайӧ святӧй гижӧдын зэв бура висьтавлӧма вок котырлысь олӧмсӧ, бать-мамлысь ас костас да бать-мамлысь челядькӧд олӧм йылысь.
Исак гӧтыр, Ревекка, вайис кыкаӧн. Войдӧр чужис Исав, сэсся Яков.
«Челядь быдмисны. Исав лои збой морт, бур кыйсьысь, му уджалысь. Яков — чӧв оласа, оліс гортынджык. Батьыслы муса вӧлі Исав, ёна чӧскыд пӧткаяснад вердіс да, мамыслы — Яков. Ӧтчыд воис Исав му вылысь, уджаланінысь, зэв мудзӧма, тшыг. Корис Яковлысь сёйны. Яков шуӧ: «Вежсян кӧ пӧ ыджыдалӧмнад * (старшинство), — верда». Исав шуӧ: «Мый мем ыджыдалӧмсьыд? Сёйны колӧ». — «Кӧсйысь сетны, дай верда!» Исав кӧсйысис. Яков вайис чечевица рок да нянь. «Исав сёйис, юис, чеччис, муніс. Тайӧ сёян вылӧ вежис ассьыс ыджыдалӧмсӧ». (Бытие, гл. 25, ст. 27–34). «Сёйис, юис, чеччис, муніс». Кутшӧм регыдӧн да кокниа помасис Исавлӧн ыджыдалӧмыс. Шӧрӧм няньысь да рок тасьтіыс ньӧбис сійӧс аслас вокыс, ньӧбис мудзӧм, тшыгъялӧм уджалысь воклысь.
* Сэки бать-мам кулӧм бӧрын став овмӧсыс кольӧ вӧлі ыджыд пилы.
Яковлы воксяньыс ыджыдалӧм сюри, сӧмын коли босьтны бурсиӧм батьсяньыс ыджыдавны семья пытшкын. Библияын со кыдз висьтавсьӧ сы йылысь:
«Исак пӧрысьмис, синтӧммис. Корис ӧтчыд ас дінас ыджыд писӧ, Исавсӧ, шуис сылы: «Бур пиӧй менам, ме ёна нин пӧрысьми, гашкӧ регыд кула. Верд ещӧ ӧтчыд батьтӧ ас кыйӧм чӧскыд пӧтка яйнад. Сёя медбӧръяысь, да кувтӧдз войдӧр бурсиа тэд нэм кежлӧ». Тайӧ сёрнисӧ кывліс Ревекка. Муніс Яков дінӧ, тшӧктіс начкыны медбур кык том кӧза пиӧс. Ме пӧ батьыдлы муса сёянсӧ лӧсьӧда, тэ пӧ сэсся ну сійӧс сылы. Батьыд сёяс, нэм кежлӧ бурсиас тэд. Яков петитчӧ. «Кыдз нӧ пӧ Исав пыдди ме муна? Кималаснас кӧ нӧ видлавны пондас батьӧыд?.. Бурсиӧм пыдди ёрас. Исавыдлӧн ӧд киыс да чужӧм-рожаыс гӧна. Менам шыльыд кучик. Ме ог мун». Мам мырдӧн ыстіс. «Ёрас кӧ пӧ, ас вылӧ ставсӧ босьта». Яков кывзіс.
Ревекка пасьтӧдіс Яковӧс медбур Исав паськӧмӧн, кисӧ да голя гӧгӧрыс гартіс кӧза куӧн.
Пырис Яков сёянӧн батьыс дінӧ, чукӧстчис: «Батьӧ!» — «Код нӧ тэ, бур пиӧй?» (Ёна тыдалӧ Яковыд гӧлӧссӧ вежӧма: батьыс весиг гӧлӧс сертиыс эз тӧд). — «Ме, Исавыд, ыджыд пиыд тэнад. Чӧскыд пӧтка яйтӧ вайи. Чеччы, лок сёй. Сэсся бурси меным». — «Зэв тай нӧ регыд ветлін, Исав?» — «Енмыс отсаліс... Паныд мем пӧткасӧ вайис». — «Волы жӧ, матыстчыв ме дінӧ, Исав. Малышта — тэнӧ, Исав-ӧ ме дінӧ локтӧма?» — шуис Исак. Яков матыстчис. Исак малаліс морттӧ дай шуис: «Гӧлӧсыд дзик Яковлӧн кодь, киясыд Исавлӧн. Тэ-ӧ, Исав?» — «Ме, батьӧ».
Исак сёйис яйтӧ, юис вина, сэсся писӧ тшӧктіс окавны асьсӧ. Яков окаліс. «Паськӧм дукыс Исавлӧн жӧ», — бурсиис Яковлы.
Ревекка да Иаков ёна пӧръялісны Исакӧс.
Воис кыйсянінысь Исав, лӧсьӧдіс батьлы пӧтка яйысь чӧскыд сёян. «Батьӧ», шуас: «чеччы, лок сёй пиыдлысь кыйӧм яйтӧ да бурси мем». — «Коді нӧ тэ?» юалӧ Исак. — «Ме тэнад ыджыд пиыд, Исавыд». — «Коді нӧ эськӧ менӧ вердіс чӧскыд пӧтка яйнас? Кодлы ме тэд пыдди бурсии?» Исак повзис кодь. Исав сыркъялӧмӧн бӧрддзис. «Батьӧ, — шуӧ, — бурси мем тшӧтш!» — «Вокыд ас мудернас мырддис тэнсьыд шудтӧ», шуис Исак. «Кыкысь нин сійӧ менӧ конйыштіс», шуис Исав, «ыджыдалӧмӧс мырддис, дай бурсиӧмӧс босьтіс» (Бытие, гл. 27.).
Велӧдчысь челядьыд пондасны юасьны закон божий велӧдысьыдлысь: мыйла нӧ пӧ Исакыс Яковсӧ эз корлы да бӧр босьт бурсиӧмсӧ? Исавыслы эз бурси? Попъясыд шуасны: Исакыд пӧ эз лысьт водзсасьны енкӧд. Ревеккаыслы пӧ да Яковыслы Исаксӧ пӧръявны ачыс енмыс отсалӧма. Енмыслы пӧ вӧлӧм колӧ мед бать бурсиӧмыс Яков вылас вӧлі. (Шань жӧ ен, пӧръясьны отсалӧма!).
Тайӧ «святӧй» висьтыс закон божияд велӧдӧ пӧрйӧдлыны мӧда-мӧдӧс семья котырын, вузасьны. Миян ног кӧ — путкыльтны семьятӧ.
ІV
Школаад закон божийтӧ этша велӧдӧны. Колӧ лыддьыны библия. Сэн став «святӧй» бур вылӧ велӧдан гижӧдыс. Босьтам кӧть Аврам да Сара йылысь (енкӧд сёрнитӧм мысти Авраамӧн да Сарраӧн пондӧмаӧсь шусьыны):
«Аврам мӧдӧдчылӧма лунвылӧ, сэсся повзьӧма тшыгъялӧмысь, мунӧма Египетӧ. Египетӧ воигӧн гӧтырыслы шуӧма: «Гӧтырӧй пӧ, Египетад воам да Египетса йӧзыд шуасны: тайӧ пӧ сылӧн гӧтыр. Сэсся тэнад мичлуныд вӧсна менӧ виасны. Тэ эн гӧтырӧн висьтась, чойӧн. Чойӧн кӧ висьтасян, ловйӧн колясны, нӧшта зэв лӧсьыд лоӧ меным овны». Египтянаяс аддзисны мича нывбабатӧ, ошкисны сійӧс фараонлы. Фараон босьтіс Сараӧс гортас. Аврамлы лӧсьыд лои овны сы вӧсна: быдсяма скӧтыс, слуга-казак — тырыс вӧлі сылӧн».
Мыйла нӧ фараон тыртіс Аврамӧс быдсяма эмбурнас? Сӧмын ӧмӧй Сара мичлун вылӧ ылысянь видзӧдӧмысь, сы вылӧ нимкодясьӧмысь? Сӧмын-ӧ аслас гӧтырӧн ылысянь нимкодясиг чайтіс Аврам Египетӧ пыригӧн? Эз-ӧ мӧдторйысь пов гӧтырсӧ чойӧн шусьыны велӧдігӧн? Эз жӧ вермы чайтны Египетса йӧзӧс сэтшӧм сӧстӧмъясӧн.
Водзӧ на йылысь висьтавсьӧ (бӧръя содтӧд тайӧ висьтас): енмыд ыджыд шог ыстіс фараонлы Аврамлысь гӧтырсӧ баба пыдди видзӧмысь. Корис фараон Аврамӧс, юалӧ: «Мый тэ мекӧд вӧчин? Мыйла менӧ пӧръялін, Саратӧ чойӧн висьталін? Ме ӧд со сы вылӧ гӧтраси» (мыйла нӧ эськӧ сэк «святӧй» гижӧдас шуны: «ыджыд шог Аврам гӧтырӧс видзӧмысь», мыйла «Аврамлы Сара кузя лӧсьыд вӧлі овны»). «Босьт ассьыд бабатӧ, мун тась». Фараон тшӧктіс йӧзыслы колльӧдны Аврамӧс да Сараӧс. Петісны найӧ Египетысь став овмӧснас, эмбурнас. (Бытие, гл. 12, ст. 9–20).
Либӧ Египетысь еврейяс мунӧм йылысь быд велӧдчан «Закон божий» нигаӧ гижсьӧ. Тайӧ висьтысь пӧ уна бур позьӧ босьтны челядь быдтігӧн.
Дасӧд притча, зэв ыджыд шог воӧ Египет вылӧ. Быд пикысь мездысигӧн фараон кӧсйысьліс лэдзны еврейясӧс. Сӧмын пикысь мынӧм бӧрын бӧр вунӧдлывліс. Дасӧд притча йылысь со мый висьтавсьӧ.
«Ен кӧсйысьӧма вой шӧр кадын мунны Египет кузя. Менам мунӧм мысти пӧ быд керкаысь Египет кузяыс кулас медыджыд кагаыс да медводдза чужысьыс быд скӧтлӧн, фараоныслӧн тшӧтш. Сӧмын еврейяслы оз немтор ло. Сы серти тӧдӧй менсьым янсӧдӧм еврейясӧс да египтянаясӧс. Ыджыд гӧлӧсӧн пондасны бӧрдны Египет муын, сэтшӧма бӧрдны, кутшӧм эз на вӧвлы некор, ни водзӧ оз ло».
Сійӧ каднас еврейяслы енмыд Мӧсей пыр со мый тшӧктӧма вӧчны:
«Сэсся шуӧма енмыд Мӧсейлы: нӧшта ӧтчыд Египетса йӧзлы шог ыстыла. Сы бӧрын фараоныд лэдзас нин тіянӧс. Ыстігас ӧдйӧ пондас тэрмӧдлыны. Гусьӧникӧн туйды аслад йӧзлы мунігас коравны бурджык кӧлуйнысӧ египтянаяслысь: зарни, эзысь, бур паськӧм» (Исход, гл. ІІ, ст. 1–7). (Со ӧд енмыд мый вӧчлӧма! Кутшӧм бур вылӧ велӧдлӧма!)
«Воис лёк вой. Быд керкаын Египет кузя кулӧм морт. Став йӧзыс горзӧны, бӧрдӧны. Фараон йӧзыскӧд вӧтлӧны еврейясӧс, тэрмӧдлӧны найӧс ӧдйӧнджык петны Египетысь. Еврейяс петігас Мӧсей велӧдӧм серти вӧчисны: повзьӧм, шогсьысь египтянаяслысь коралісны дона бур кӧлуйнысӧ. «Ыджыд милӧсьта енмыд египтяна син водзас петкӧдліс ассьыс ыджыд милӧсьтсӧ»: «Египтянаяс сеталісны, еврейяс босьталісны» — долыдапырысь помасьӧ тайӧ «святӧй» гижӧдыс (Исход, гл. 12, ст. 29–36).
V
Библияын висьтавсьӧ Египетын Ӧсип олӧм йылысь. Аслас сюсьлунӧн Ӧсип лоӧма фараон бӧрас медыджыд мортӧн. Сизим бур воӧн, няня воӧн кужӧма чукӧртны вывті уна нянь фараонлы. Сійӧ няньнас няньтӧм воясӧ пондӧма Ӧсип вузасьны.
«Нянь эз ло Египетын ни Канаан муын. Йӧз тшыгъялӧны. Муяс вынтӧммисны. Став зарнисӧ, эзысьсӧ, став бур кӧлуйсӧ тшыгъялысьяс вайисны Ӧсиплы, Ӧсип — фараонлы. Быри нянь. Быри зарни да эзысь египтяналӧн да канаанса йӧзлӧн. Бара воисны найӧ Ӧсип ордӧ, сӧмын пӧ зарни ни эзысь миян ӧні абу нин. Ӧсип корис скӧтнысӧ. Вайисны. Быри став овмӧсыс тшыгъялысьясыдлӧн. Асьнысӧ да мунысӧ пондісны вӧзйыны: «Казакавны пӧ пондам фараоныдлы. Вай пӧ кӧйдыстӧ да муяснымӧс кӧдзамӧ тіянлы вылӧ. Ӧні найӧ весьшӧрӧ куйлӧны». Ньӧбис Ӧсип фараоныслы став мусӧ Египетысь. Став йӧзыс Египет кузяыс пондіс казачитны фараонлы» (Бытие, гл. 47, ст. 13–21).
Некод на некор эз гижлы сэтшӧма дзескӧдӧм тшыгъялысьясӧс. Весиг помещикъяс Ӧсип моз эз нартитлыны йӧзӧс. Некутшӧм морт на мувылын абу зільлӧма сэтшӧм ӧдйӧ озырмыны йӧз шог вылын, кыдзи Ӧсип фараоныскӧд. Тӧдӧмысь, сэтшӧма топӧдӧм сизим воӧн збыльсӧ эз вермы лоны, кыдзи библияын гижӧма. Сэтшӧмӧдз топӧдны уна йӧзӧс верман сӧмын уна дас воӧн.
Библияын Ӧсип йылысь висьтыс лыддьыссьӧ медбурӧн, медколанӧн челядьӧс велӧдігӧн. Быд «Закон божий» велӧдан нигаӧ гижсьӧ сы йылысь ставыс, помсяньыс помӧдзыс, ньӧти колявтӧг. Сӧмын тай став висьтыс ӧткодь: омӧля велӧдӧ бур вылӧ.
«Святӧй» гижӧдъяс серти сӧмын зэв бура верман тӧдмавны важ йӧзлысь олӧмсӧ, налысь вежӧралӧмсӧ. Библияыд сӧмын важ олӧмсӧ гижӧмнас и дона; сы серти овны челядьӧс велӧдны, ни аслыд велӧдчыны оз шогмы.
3. Вӧт
І
Пемыд йӧз вӧттӧ збыльӧн лыддьӧны. Узигад пӧ тушаыд куйлӧ, узьӧ; лолыд быдлаті ветлӧдлӧ, быдсяматорсӧ аддзылӧ. Тушаыд пӧ кыйсьӧм бӧрын шойччӧ, лолыд век на кыйсьӧ (пемыд йӧзыд кыйсьӧм вылынджык олӧны). Вӧтӧн кӧ пӧ кодкӧд кӧ косясян, либӧ пинясян, збыльтӧ сійӧ жӧ лоӧ.
Воддза саръяс вӧт вӧснаыс уна йӧзӧс мучитлӧмаӧсь, вилӧмаӧсь. Сарича Екатериналӧн на эм со кутшӧм гижӧд: «Ӧти морт вӧтӧн виӧма сарӧс. Нем думайттӧг сійӧ висьтавлӧма вӧт йывсьыд ёртъясыслы. Кывсьӧма сарӧдз. Вины ӧд сарыд тшӧктӧма вӧтасьысь морттӧ: «Збыль кӧ пӧ нӧ сійӧ менӧ виас». Екатеринаыс гижӧдас ошйысьӧ аснас: «Ме пӧ бара сідзтӧ ог нин вӧч. Вӧт понда морттӧ ог ви. Йӧйясыд пӧ тай со виавлывлӧмаӧсь-а».
Ӧні на унаӧн эскӧны вӧтыдлы. Вӧтӧн кӧ кокньыда каян чой паныд — озырман; усян кӧ — гӧльман. Чери вӧталан висьӧм водзын, ыргӧн сьӧм — шог водзын, эзысь — бӧрдӧм водзын, кабала сьӧм — озырмӧм водзын. Праздниклань паныдса вӧт ӧбедӧдз кӧ оз имит — лӧж, немтор сэсся сыысь повны. Вӧт сертиыс ӧд сэсся приметаяс лӧсьӧдлӧмаӧсь и. Сов пӧ киссьӧ зык водзын; туй вомӧн кӧч вуджӧ — омӧль лоӧ; поп паныдасьӧ — омӧль водзын жӧ. Медомӧль — пон омлялӧм горт гӧгӧрын: сотчас кыткӧ, либӧ кулӧ кодкӧ.
Важӧн вермана йӧзыд гортас пыр тӧдысь, вӧт вежӧравны кужысь мортӧс видзлывлӧмаӧсь. Ӧд пӧсь петтӧдз сёйӧм-юӧм бӧрад узигӧн мыйсӧ он вӧтав. Тӧдысьыд кӧ абу, код сэсся налы вежӧралас. Роч саръяс да саричаяс кык сё во сайын на ещӧ уна быдсяма тодысьсӧ видзлӧмаӧсь. Сарича Екатеринаыдлӧн сэтшӧмыс вӧвлӧма жӧ, асьсӧ эськӧ зэв нин тӧлкаӧн лыддьылӧма да.
ІІ
Закон божияд Ӧсип йывсьыд висьтыс оз ӧмӧй велӧд миянӧс эскыны вӧтъясыдлы? Абу ӧмӧй сылӧн вӧтъясыс имитлӧмаӧсь? Ёна ӧд сійӧ вӧтасьлӧма. Уналы ачыс отсавлӧма вӧтъяссӧ вежӧравны и.
Бытийӧ серти (гл. 37) Ӧсипыд медмуса пиыс вӧлӧма Яковлӧн. Сылы ӧтнасыслы уна пӧлӧс паськӧм батьыс лӧсьӧдӧма. Сы вӧсна вокъясыд мустӧмтны пондӧмаӧсь Ӧсиптӧ (ст. 3–4). (Тайӧс велӧдігӧн челядьыд оз батьсӧ мыждыны, а вокъяссӧ). Ӧтчыд Ӧсипыд вӧтасьӧма: быттьӧ кӧ пӧ вундігӧн кольтаыс сылӧн му шӧрас сувтӧма, вокъясыслӧн кытшовтӧдӧмаӧсь сійӧс дай копыртчылӧмаӧсь сылы (5–7). Вокъясыс нӧшта ёнджыка пондӧмаӧсь мустӧмтны Ӧсипӧс. «Тэ нӧ пӧ саравны он-ӧ кӧсйы миян вылын?» (8). Мӧдысь вӧтасьӧма, да быттьӧ шонді, тӧлысь да дас ӧти кодзув копыртчылӧмаӧсь сылы. Батьыс весиг скӧрмӧма сэк. «Збыльысь ӧмӧй нӧ пӧ мем, мамыдлы да вокъясыдлы лоӧ копрасьны тэд?» (9–10).
Ёна гортсаяс повзьӧмаӧсь Ӧсип вӧтысь. Ёна зіля ми велӧдлім сы йылысь. Тайӧ вӧтъяс понда Яков семья котырлӧн олӧмыс торксьӧма. Вокъясыс мынтӧдчыны сыысь лӧсьӧдчӧмаӧсь: «Виам пӧ тайӧс, шойсӧ ыджыд гуранӧ шыбитам. Батьӧыд оз и тӧдлы. Зверъяс, шуам, сёйӧмаӧсь сійӧс. Мед сэсся вӧтасьӧ. Регыд ми сылы копыртчылам!» (18–19).
Тыдалӧ морт виӧмнад чайтісны мездысьны вӧт имитӧмысь. Тайӧс велӧдігӧн челядьыд бара жӧ вокъяссӧ мыждӧны, оз батьыслысь кужтӧм быдтысьӧмсӧ. Эз кӧ эськӧ сійӧ торйӧд Ӧсипсӧ, эз кӧ ӧтдорт дас ӧти писӧ, найӧ татшӧма эз мустӧмтны воксӧ.
Вокъяс ловйӧн джуджыд гуранӧ тойыштісны Ӧсипӧс. Батьӧс пӧръялісны: зверъяс пӧ вокӧтӧ сёйӧмаӧсь. Со пӧ вирӧсь паськӧмыс сылӧн сюри. (Вирнас эськӧ асьныс нарошнӧ лякисны Ӧсип вылысь пӧрччӧм паськӧмсӧ).
Челядьыс бать кодьысӧсь жӧ лоӧмаӧсь. Ачыс Яковыс ылӧдлӧмӧн босьтіс Исаклысь бурсиӧмсӧ, ӧні челядьыс пӧръялӧмӧн жӧ кӧсйисны перйыны сылысь эмбурсӧ. Сійӧ ӧд эськӧ ставсӧ жӧ аслас муса пиыслы, Ӧсипыслы, колис. Со кутшӧм бур вылӧ велӧдӧ миянӧс «святӧй» нигаыд — библия.
Ӧсипӧс вокъясыд гурансьыд бӧр перйисны, вузалісны измаильтяналы. Найӧ нуӧмаӧсь сійӧс Египетӧ, вузалӧмаӧсь Потифарлы, сар чиновниклы.
Египетын олігӧн Ӧсиплӧн чиныс соді, вӧтыд быттьӧ имитіс.
Со сэсся, колӧкӧ, эн эскӧ вӧтлы да вӧт вежӧралысьлы. Вӧтъяслы кӧ онӧ эскӧй — «Святӧй» гижӧдъяс нинӧмӧ пуктанныд, закон божийлы онӧ эскӧ.
ІІІ
Аслас сюсьлунӧн да ыджыд тӧлкнас Ӧсипыд став овмӧссӧ пондіс нуӧдны Потифарыдлысь. Кӧзяин пыдди оліс. Сӧмын тай Потифар гӧтыр вӧснаыс торксьыліс лӧсявны. Ӧсипыд Потифар гӧтырыскӧд пондыліс. Кык во кежлӧ тюрмаӧ пуксьӧдісны Ӧсиптӧ. Тюрмаад сійӧ аслас сюсьлунӧн да тӧдӧмӧн бура овмӧдчис: ыджыдалысяс пуктісны сійӧс. Сэсся вӧтъяс бура вежӧралӧмысь регыдӧн бӧр лэдзисны сійӧс тюрмасьыд. Сарлы нянь ваялысьлы вӧт сертиыс шуис: куим лун мысти пӧ тэнӧ ӧшӧдасны; вина новлысьлы — тэнӧ пӧ лэдзасны. Петан пӧ да ме йылысь фараоныдлы гарышт (Бытие, 39, гл. 40).
Фараон вӧтасьӧма: сизим омӧлик мӧс сёйӧмаӧсь сизим ён бур мӧсӧс; сизим омӧлик шеп — сизим бур тыра шептӧс. Некод, некутшӧм тӧдысь, вежӧралысь морт абу вермӧма висьтавны сарлы дивӧ кодь вӧтъяс йылысь. Сӧмын Ӧсип кужӧма вежӧравны. Ачыс пӧ енмыс вӧтнад висьталӧма фараонлы водзӧ вылысь уджсӧ ассьыс. Сизим бур, няня во мысти пӧ сизим омӧль, няньтӧм во пуксяс. Ӧні пӧ колӧ корсьны фараонлы тӧлка, сюсь мортӧс, чукӧртны нянь тшыгъялан вояс кежлӧ.
Вӧт вежӧралысьясыд медтӧлка йӧзӧн важ саръяс дырйи лыддьысьлісны, медбур йӧз туйын овлісны. Кыдз вермӧма Ӧсип панйыны найӧс, шензьыныд он вермы. Египет кузя некутшӧм тӧдысь, велӧдчӧм морт абу вермӧма вежӧравны фараонлысь вӧтсӧ, Ӧсип сӧмын вермӧма. Сідзкӧ, сэкся тӧдысь, велӧдчӧм йӧзыс некытчӧ туйтӧмӧсь вӧлӧмаӧсь. Налы эськӧ зэв кокньыда позис вӧтсӧ вежӧравны, мыйкӧ сӧрин дай. Медтыкӧ висьтас «сизим» гарыштсяс: сизим вежон ли, сизим тӧлысь ли, сизим гӧтыр ли, сизим ёрт ли, сизим ыджыдалысь ли. Абу ӧмӧй ӧткодь? Фараоныс ачыс немтор оз гӧгӧрво. Мӧдысь вӧтасьӧм мысти эськӧ ставыс вуні сылӧн. Святӧй гижӧд сертиыд со абу гӧгӧрволӧмаӧсь египетса тӧдысьясыд мыйсюрӧтӧ висьтавны. Ӧсип абу повзьӧма сыысь: енмыс пӧ ачыс туйдіс менӧ вӧтсӧ вежӧравны. Ставныс эскӧмаӧсь сылы.
Фараоныс ошкӧма сійӧс: «Тэ пыр пӧ ен сёрнитӧ, тэысь тӧдысь, тэысь юр садяджык морт менам муын абу. Тэ пӧ ыджыдавны пондан менам овмӧс вылын, керка вылын, менам став йӧз вылын. Ачым сӧмын престолӧн ыджыдджык лоа тэысь». Аслас чунькытшӧн чунькытшӧдіс Ӧсипӧс, аслас паськӧмӧн пасьтӧдіс, сьывъяс зарниа чеп ӧшӧдіс. Сэсся мӧдісны вӧлӧн. Ӧсип медводдза телегаас сар бӧрын. Быдӧнлы тшӧктӧны салы копрасьны. Фараон шуис Ӧсиплы: «Ме, сар, шуа — тэнад тӧдлытӧг некод ассьыс кисӧ ни коксӧ оз вӧрзьӧд менам муын» (гл. 41, ст. 39–44).
Со кутшӧм ӧдйӧ фараон дінад Ӧсипыдлӧн чиныс содӧма.
Ӧсип оліс фараонкӧд, эз уськӧд асьсӧ няйтӧ: фараонлӧн надея сы вылӧ эз весьшӧрӧ вош. Ӧсип чукӧртіс сылы зарнисӧ и эзысьсӧ, босьтіс став кывтӧм пемӧссӧ, мусӧ; пӧртіс став йӧзсӧ сылы вылӧ казакӧ.
Татшӧм висьтъяс велӧдлім ми ставным «Закон божий» велӧдігӧн. Ставнымлы миянлы юраным сюйисны Ӧсиплысь олӧм-вылӧмсӧ, сылысь сюсьлунсӧ пӧртны став йӧзсӧ казакӧ. Ог тӧд, мый пыдди сійӧс пуктыны велӧдісны миянӧс, Енмӧс моз тай велӧдігад лэптісны-а.
Збыльысьсӧ дерт эз вӧв тадз. Збыльысьсӧ важӧн ёна сьӧкыда овсис еврейяслы. Унаысь найӧ сюрліны Египет улӧ. Уна нартитчӧм муніс на вывті. Сир курыд шога олігад тӧкӧдісны найӧ асьнысӧ мойд-висьтъясӧн: «Эз пӧ еврейяс Египет улӧ сюрны, еврей пиысь пӧ ӧти Египетса сар вӧлі».
ІV
Ӧсип йывсьыд став висьтыс вӧтъясысь лӧсьӧдлӧма. Мукӧд висьтыс библияын вӧт серти лӧсьӧдӧмторъяс жӧ. «Закон божий» велӧдігад став кристос вераа челядьыс вӧтъяс велӧдлісны. Иисус Кристос чужӧм йылысь со мый висьтавсьӧ:
Кор Вифлеемын чужис Иисус, асыввывсянь воисны Ерусалимӧ велӧдчӧм йӧз, юалӧны: «Кӧн нӧ пӧ выль чужысь иудейса сарыс? Сылӧн кодзулыс кыптыліс миян асыввылын. Ми локтім копыртчывны сылы». (Евангелие от Матвея, гл. 2, ст. 1–2).
Тайӧ велӧдчӧм сюсь йӧзыс Месопотамияысь. Найӧ висьтавлӧм серти со кутшӧм сӧрӧм миянлы лолі велӧдны: кодзув серти быттьӧ позьӧ тӧдмавны йӧз кост олӧм. Сійӧ велӧдчӧм йӧзыс ӧд нӧшта язычникъяс вӧліны. Шензьыны он вермы, мыйла найӧ Иисуслы волӧмаӧсь юрбитны. Иудейса сарыд на ног мувыв сар. Кодзувъяс серти лыддьӧмаӧсь: выль чужысь кага пӧ лоӧ иудейса сарӧн, локтӧмаӧсь ылыс муысь, уна ва сайысь юрбитны сылы.
Ирод сар кывлӧма та йылысь, чуймӧма-повзьӧма. Чукӧртӧма став тунсӧ, велӧдчӧм вежӧра йӧзсӧ, тӧдмавны на пыр кутшӧм карын пророкъяс висьтавлӧм серти чужас Иисус. Месопотамияса йӧз висьталісны кодзув кыптӧм кадсӧ, Иисус чужан кадсӧ. (Том, велӧдчысь йӧзлы зэв збыльысь колӧ вӧлі висьтавны тайӧ став сӧрӧмсӧ закон божий урок вылын.)
Месопотамияса йӧзӧс вайӧдӧма сійӧ кодзулыс Иисус чужанінӧдз. Сы весьтӧ сійӧ сувтӧма. Ог тӧд, кутшӧм ногӧн сэтшӧм стӧча вермис индыны Иисуслысь чужанінсӧ кодзув. Эськӧ кутшӧмкӧ би кӧ уліті, му бердӧдыс, тювис да сувтіс керка весьтӧ либӧ гу весьтӧ, позис эскыны. Кодзулыд ӧд ӧти керкасянь юр весьтын кӧ вӧлі кажитчӧ, мукӧд Ерусалимса керкаяссянь сідз жӧ юр весьтын кажитчас, да и став Палестинаса каръясас юр весьтын жӧ кажитчас. Сідзкӧ уліті, му вывті тювысь би вайӧдӧма язычникъясӧс уна вежон чӧж, уна сюрс верст сайсянь. Сӧмын мыйла на кындзи мукӧд некод абу аддзылӧмаӧсь тайӧ бисӧ?
Юрбитӧм мысти Иисуслы, — водзӧ висьтавсьӧ библияын, — язычникъяс вӧтасьӧмаӧсь Иродӧс аддзӧдлытӧг гортас мунны. Найӧ мунӧм мысти андел уськӧдчӧма вӧтӧн Ӧсиплы, тшӧктӧма пышйӧдны кагасӧ да мамсӧ сылысь Египетӧ. «Олӧй пӧ сэн ме локтӧдз. Тась Ирод кӧсйӧ став посни кагасӧ виавны! » (ст. 12–13). «Язычникъясыд Ирод ордад эз пыравны да, зэв ёна сійӧ скӧрмис: Вифлеемсьыс став кагасӧ кык арӧсӧдз тшӧктіс виавны» (ст. 16).
Иродӧс гижӧны вывті лёкӧн, но и вывті сюсьӧн, вежӧраӧн. Мед сійӧ кадын олысь римлянаяс ошкӧны асыввывса гадайтчысьясӧс, эскӧны налы. Ме чайта, некодлӧн найӧ висьтавлӧм серти ки оз лыб кык арӧсӧдз став кагасӧ вины. Ирод пӧ виӧма. Виӧма: 1) кутшӧмкӧ тӧдтӧм пророклысь кывъяссӧ аслас велӧдчӧм тӧдысь йӧзӧн вежӧралӧм вӧсна, «коркӧ пӧ Вифлеемын чужас Кристос», 2) кутшӧмкӧ асыввылысь воысь йӧз шуӧмла: «кодзув серти тӧдмалім иудейса сарлысь чужӧмсӧ». Кӧть нин ӧтитӧг став римлянаыс олісны гадайтчӧм вылын, ме чайта, асланыс ыджыдалысьлы эз жӧ став челядьсӧ сетны вины, водзсасисны жӧ. Дерт эськӧ збыльсӧ татшӧм дивӧыс эз вӧвлы; некӧн некутшӧм олӧм-вылӧм йылысь гижӧдын абу ни. «Закон божияд» сӧмын велӧдӧны. Святӧй гижӧд гижысьяс лӧсьӧдлӧмаӧсь висьтъяссӧ важ пророк висьтъяс серти, найӧ кывъяс серти.
Сійӧ жӧ Евангелльӧын (от Матвея гл. 2) нӧшта кыкысь вӧт туйдӧ олӧмын: «Ирод кулӧм мысти андел бара уськӧдчис вӧтӧн Ӧсиплы, тшӧктіс кагасӧ да сылысь мамсӧ нуны Израильӧ: «Ӧні пӧ кага виысьяс сэн куліны нин». Ӧсип кывзіс анделлысь, петіс Египетысь. Воисны Израильӧ». Мӧд вӧт серти Ӧсип муніс овны Назаретӧ. «Мед пӧ лоас пророкъяс висьталӧм серти: шусьыны пондас Назарейӧн» (19—23). Быд ног Иисус йылысь висьтъяссӧ тільсьӧмаӧсь лӧсьӧдны пророкъяс висьтавлӧм серти. Коді кыдзи кужӧма, сяммӧма, сідзи и висьтавлӧма.
Евангелльӧын Матьвей гижӧдын вӧт кузя жӧ лӧсьӧдӧма Маръя нима нывлысь дук святӧйсянь сьӧктӧмсӧ. Чунькытшасьӧм бӧрас, гӧтрасьтӧдзыс на ещӧ, Ӧсип казялӧма Маръялысь нӧбасьӧмсӧ «дук святӧйсянь». Нылӧс янӧдны жаль лоӧма сылы. Гӧтрасьӧм мыстиыс, гусьӧникӧн кӧсйӧма ыстыны сійӧс ас дінсьыс. Второзаконньӧ нига серти (гл. 22, ст. 11–21) Маръяӧс омӧля олӧмысь, нывдырйи нӧбасьӧмысь, колӧ вӧлӧм изъясӧн лыйлыны. (Со ӧд кутшӧм чорыда мыжалісны нылӧс кага вайӧмысь. Асьныс эськӧ, дажӧ патриархъясыс, уна бабаӧн видзисны да нӧшта слугаясыскӧд на олісны). Вӧтӧн андел шуӧма Ӧсиплы: «Ӧсип пӧ, эн вӧтлы ассьыд гӧтыртӧ, Маръятӧ. Кагаыс сылӧн дук святӧйлӧн». Ӧсип андел тшӧктӧм серти вӧчӧма (гл. 1, ст. 18–20, 24). Став евангелльӧас Маръя нӧбасьӧм йылысь тайӧ вӧт вылӧ ыстысьӧны. Ӧти тайӧ вӧт серти эскӧма Ӧсип, гӧтырыслӧн пӧ кагаыс лоӧма святӧй дуксянь.
Кага дук святӧйсянь! Батьтӧм кага! Ог тӧд, ӧнія кадӧ кутшӧмкӧ зэв еннога оласа верӧс (мужик) эскас оз Ӧсип моз сэтшӧм кокньыда аслас гӧтырлысь дук святӧйсянь сьӧктӧмсӧ.
Кодзув серти гадайтчӧм, вӧт вежӧралысьяс, вӧт вежӧралӧм, вӧт серти олӧм, вӧтӧ уськӧдчылӧм, — ставыс сійӧ кольӧма, ставыс кӧнкӧ пемыд пельӧсын туплясьӧны, бакшасьӧны.
Войдӧр ёна велӧдлім на йылысь. Кутшӧм збыльыс, сьӧлӧмсянь висьтавлім велӧдысьыдлы уроктӧ.
4. Керсьӧм да тунъясьӧм
І
Ичӧтдырйи ме унаысь кывлі сёрни керсьысьяс йылысь. Ёна тшыкӧдчысьяссьыд повлі. Чайтлі найӧс медлёк йӧзӧн му вылас. Быдӧнлы мися найӧ сӧмын омӧльтор зільӧны вӧчны. Накӧд мися бура колӧ овны, видзчысьны скӧрмӧдӧмысь.
Он кӧ пӧ тшыкӧдчысьтӧ кор пир вылӧ, либӧ коран да омӧльджыка пӧттшуйтан, либӧ мыйыськӧ скӧрмӧдан сійӧс — бур эн виччысь. Ичмонь гозъятӧ нуигӧн вӧвъясыс йӧймасны: ыръянитчыны пондасны либӧ биа ньӧв моз лэбзясны — путкыльтасны найӧс додьсьыс. Овлывлӧ пӧ, нэм кежлӧ тшыкӧдчысьыд тшыкӧдас ичмоньтӧ: гусьӧник сы вылӧ видзӧдӧмӧн «кывсӧ» шуас. Медводдза лунъяссяньыс пондас зыньгыны сійӧ, омӧльтчыны, рӧдимеч босьтас, шеваӧн пондас горзыны.
Поптӧг да тшыкӧдчысьтӧг пӧ оз позь гӧтрасьны-котрасьны. Кыкнаннысӧ пӧ медбур инас сёйиг-юигад колӧ пуксьӧдны. Попыд эскӧ тшыкӧдчысьыдлы, полӧ сыысь. Сылӧн пӧ аслыссяма вын эм, дявӧлсянь; — попыслӧн енсянь дай. Йӧзыд кыкнансьыс наысь полӧны, кыкнаннысӧ лэптӧны, ыджыдӧ пуктӧны. Тшыкӧдчыссьыд поп дорсьыд ёнджыка лоӧ повны. Ӧд вӧчас сійӧ мыйкӧ, попыд весиг оз вермы мездыны. Вомдзалас-ӧ, кывтӧм пемӧсъясӧс-ӧ висьмӧдас, чинтас-ӧ мӧскыдлысь йӧвтӧ, нёньсӧ косьтас-ӧ, кила-ӧ сетас, — кыдзи попыд отсалас мездысьныс. Ен выныд сылӧн оз судзсьы дявӧл выныдкӧд водзсасьны. Найӧ эськӧ татшӧм шог дырйиыд оз нин и босьтчывны отсасьныс да: огӧ жӧ пӧ ӧд нин вермӧй бурсӧ вӧчны-а.
Вывті нин омӧль кык тшыкӧдчысь кӧ ӧтлаасясны, да нӧшта найӧ мӧда-мӧдыскӧд оз лӧсявны, зыкынӧсь. Ӧти бӧрсяыс вӧтлысян, — мӧдыс лӧгалӧ. Ӧтисӧ, пӧттшуйтан — мӧдыс скӧрмӧ. Ӧтиыс тэд бур вӧчӧ, — мӧдыс ставсӧ тшыкӧдӧ сылысь. Дзик матӧ волан.
Оланінын кӧ тшыкӧдчысь тшӧктӧм серти пондасны омӧльяс дурны, попъяс воласны вӧтлыны найӧс. Вежа ваясӧн, крестӧн локтасны; молибенъяс сьыласны, гӧгӧр резасны. Сӧмын тай шоча вермылӧны вӧтлыныс-а. Пондан кӧ тшыкӧдчӧм йылысь сёрнитны попкӧд, сійӧ мудерысла уна оз висьтась; дерт пӧ миян пытшкын уна на пемыдыс, быдторлы эскӧмыс, шуыштас. Эмӧсь пӧ и лёк йӧз. Вунӧдӧмаӧсь найӧ ентӧ, омӧлькӧд тӧдмасьӧмаӧсь, сыкӧд ӧтув олӧны. Вермасны дерт сэтшӧмъясыд лёктӧ вӧчны. Святӧй гижӧдъясад тай со гижсьӧ жӧ татшӧм йӧз йывсьыс. Ставыс асланым грек кузя. Ёнджыка колӧ вичкоад ветлыны, ёнджыка юрбитны. Тӧндзи сэсся руга ӧктігӧн колькъяс ньӧти абу сеталӧмаӧсь. Выль нянь пыдди пӧдӧм нянь сетӧмаӧсь... Сідзтӧ абу лӧсьыд. Поп-дяктӧ ӧтдортӧмысь енмыд лӧгасьӧ. Сэсся омӧльяссьыд унджыкысь колӧ «да воскреснет бог» лыддьыны.
Шоч попыс веськыда сёрнитӧ тшыкӧдчысь йывсьыд. Асьныс найӧ абу йӧйӧсь. Тшыкӧдчысь йывсьыд кӧ веськыда висьталасны, налы аслыныс тшӧтш йӧзыс оз кутны эскыны. Ӧд ӧткодь налӧн уджыс. Ӧтмоза кыкнанныс йӧзтӧ пӧрйӧдлӧны. Сы вӧсна попыд оз лысьт тшыкӧдчысьясӧс аслыссяма вынтӧм йӧзӧн шуны, мед эськӧ и найӧс сідзсӧ некод оз шу. (Попъясыд ӧд асьнысӧ торъя вынаӧн жӧ шуӧны: «Енсянь пӧ миян выныс».) Мукӧд йӧзыс сёрни вылас оз повны керӧмысь, оз эскыны сылы. Ёртъяссӧ на ещӧ видӧны сыысь — полӧмысь да эскӧмысь. Асьныс эськӧ олігас йӧй кӧч кодьӧсь: быдторйысь полӧны.
Коркӧ ӧтчыд, ичӧтдырйи на ещӧ, пырис миянӧ ветлысь-мунысь манак. Мырдӧн корӧ милӧстина. Пӧчӧ менам страсьт ёна мустӧмтіс манакъястӧ, оз сет сылы нянь. Мӧдыс кызмырдӧн корӧ. Ме дӧзми манак теньгӧмсьыд, вӧтлі сійӧс. Сійӧ скӧрмис, босьтіс посводзысь дадь, зэв скӧрысь пуктіс сійӧс порог вомӧн, — «Ӧні пӧ петӧ керкасьыд!» Ме скӧрйывсьыд котӧртӧмӧн звиркниті чеччышті дадь вомӧныд, кватиті сійӧс, лэпті манакыдлы ныр улас дай куті эльтчыны.
Пӧчӧ менам повзис, ӧлӧдӧ менӧ: «Дугды, вильышпоз!.. Пыр гортад!.. Код тӧдӧ, кутшӧм тайӧ морт». Вӧлӧмкӧ, сійӧ тшыкӧдӧмысь повзьӧма. Ачыс сёрни вылын эз эскыв налы, эз шусьыв поліг ни.
Манаккӧд тшӧтитчӧм мысти ме вежси. Ньӧти эг понды повны тшыкӧдӧмысь ни керӧмысь. Тшыкӧдчысьыд кӧ вӧлі пондас повзьӧдлыны, ме сылы воча ачым молитватӧ лыддя: мыйкӧ сӧра-сӧра дай. Унаысь ме янӧдлывлі найӧс. Ок, меысь эськӧ бур и еретник вермис лоны! Став тшыкӧдчысьсӧ да тӧдысьсӧ эськӧ панйи сы вылӧ кӧ сетчи! Сӧмын зывӧк тайӧ туйӧдыс мунны.
ІІ
Коркӧ мем сюри нига Казань улын воюйтӧм йылысь. Кыкнанладорсяньыс косясьӧмаӧсь шыясӧн, дротикъясӧн, сабляясӧн. Вӧлӧмаӧсь нин и кымынкӧ ружйӧяс, пушкаяс. Ӧруддьӧяснад косясьӧмыд абу дивӧ: сідз быттьӧ и колӧ. Найӧ ӧд нӧшта керсьӧмӧн вермасьӧмаӧсь. Ӧтарас быд лун заутрення (асъя), ӧбедня да молибенъяс сьылӧмаӧсь; енъясӧн, зібйыв спасъясӧн кузь лун ветлӧдлӧмаӧсь косясянінӧд. Мӧдарас магометана-тотараяс сідз жӧ вӧчӧмаӧсь. Унаысь кар стен вылӧ кайлӧмаӧсь паськыд паськӧма тотара тӧдысьяс. Сьылӧмаӧсь сэн найӧ, горзӧмаӧсь, ӧвтчӧмаӧсь кияснас да шув-шев паськӧмнас ысталӧмаӧсь роч войска вылӧ тӧв, зэр, лым.
Тайӧ висьтъяссӧ важӧн манастыръясын гижавлісны
Войдӧр ӧд гижысь йӧзыд сӧмын манакъяс вӧліны. Висьталысьясыс да гижысьясыс сэки эскисны тотара тӧдысь вынлы. Збыльысь пӧ найӧ ӧвтчӧмнас да горзӧмнас миян вылӧ тӧвтӧ да лымтӧ ыстылісны.
Тотараяс пытшкын кӧ ӧнӧдз на эм висьт Казань босьтӧм йылысь, ме чайта, миянлысь попъястӧ найӧ тӧдысьясӧн жӧ лыддьӧны. Кӧнкӧ висьтавлӧны: роч тшыкӧдчысьясыс пӧ паськыд зарниа паськӧмаӧсь, кытшлалӧны кар гӧгӧрыс, корсюрӧ кияссӧ вылӧ лэптӧмӧн молитваяс лыддьӧны, сьылӧны, ваӧн резӧны. Зэв уна йӧз накӧд тшӧтш ветлӧдлӧны, идолъяссӧ ассьыныс новлӧдлӧны. (Ӧд магометанаясыд Кристослы эскысь йӧзтӧ идоллы кевмысь йӧзӧн шуӧны. Пӧв вылӧ рисуйтӧм енмыс на ног — идол). Тӧдысьяс, тшыкӧдчысьяс горзӧмла, сьылӧмла, ваӧн коясьӧмла тӧв лыблывліс, йи зэрӧн зэрліс. Он вӧлі вермы на вылӧ видзӧдны: чужӧмад зэрыс швачкӧ.
Быд сикас вераа тунъяс векысяньыс вензьылісны мӧда-мӧдыскӧд аслысногӧн. Найӧ ньӧтчыд эз дугдывны эскыны уна пӧлӧс енлы. Сӧмын ставныс ассьыныс енсӧ медъёна ошкисны: «Медъёныс пӧ, медбурыс миян. Мукӧдыслӧн омӧлик ен; миян ен дінын немтор оз сулав». Кодсюрӧлысь енсӧ нӧшта дявӧлӧн на нимтасны-а. Овлывлӧ пӧ: ӧти вераса тунъяс асланыс молитваӧн, вашкӧдӧмӧн вермылӧны мукӧд вераса тунъясӧс. Сӧмын пӧ ывлавыв вынкӧд некод на пытшкысь оз вермы венсьыны: мутиыдлӧн вывті ыджыд выныс.
Уна сикас вераа тунъяс венсьӧны мӧда-мӧдыскӧд вывті мудера. Некод на пытшкысь оз шу ен пӧ ӧти, ӧти вералы пӧ сӧмын колӧ лоны му вылын. Найӧ сӧмын мӧд вераа енсӧ омӧльтӧны; ассьыныс ошкӧны, вылӧ пуктӧны, медъёнӧн, медвынаӧн тшӧктӧны лыддьыны. Мед гӧгӧрвоанаджык лоӧ, со кыдз позьӧ тунъясыдлысь керӧм-вӧчӧмсӧ висьтавны: «Вина юӧмысь пӧ, ёртъяс, эн дугдӧй; вина юӧмысь омӧльыс абу; сьӧмтӧ сы вылӧ эн жалитӧй. Сӧмын миянлысь ньӧбӧй: миян винаыс медбур. Мукӧдыслӧн омӧль».
Тунъяс оз мӧвпавны дугдыны вина вӧчӧмысь. Сӧмын найӧ мырсьӧны, мед быдӧн налысь винасӧ ньӧбасны.
ІІІ
Библия вывті нин вылӧ лэптӧ Вавилонса да египетса тунъясӧс. Соломон йылысь шуӧма: «Соломон пӧ медвежӧра да медсюсь став асыввывса да Египетса тӧлка йӧзсьыс» (третья книга царства, гл. 2. ст. 35).
«Исходын» вежӧра египтяна вын йылысь сэтшӧм висьтъяс эмӧсь, шензьыныд он вермы. Босьтам кӧть тайӧс:
Ен велӧдӧма Мӧсейлы да Ааронлы тшӧктыны фараонӧс лэдзны израильтянаӧс Египет муысь, сетӧма налы вын вӧчны чудесаяс, быдсяма притчасӧ.
Ен тшӧктӧм кузя Мӧсей да Аарон локтӧмаӧсь фараон ордӧ. Аарон шыбитӧма ассьыс бедьсӧ, — лоӧма змей (гл. 7, ст. 10 ). Фараон чукӧртӧма Египетысь став тӧдысь, велӧдчӧм, гадайтысь йӧзсӧ. Найӧ шыбиталӧмаӧсь бедьяснысӧ, — змейӧ жӧ пӧрталӧмаӧсь. Сӧмын Ааронлӧн енмыс ёнджык: «Ааронлӧн беддьыс ньылыштіс мукӧд бедьяссӧ». (11, 12).
Мӧдысь ен ыстӧ Мӧсейӧс да Ааронӧс фараон дінӧ: «Петкӧдлӧ пӧ налы, мый ме збыльысь ен. Этійӧ бедьнас кучкӧй юас, — ваыс пӧрас вирӧ, черияс кулӧны, ставыс сісьмас, васӧ юны оз понды шогмыны» (ст. 17, 18).
Мӧсей да Аарон бара ен тшӧктӧм серти вӧчисны. «Юяс пондісны визувтны гырдӧн, черияс куліны, ставыс сісьмис, юны египтянаяслы немтор лои; Египет му ойдіс гырдӧн» (20, 21).
«Египетса тӧдысь-гадайтчысьяс сійӧ жӧ вӧчисны асланыс вынӧн» (22).
Ог вермы вежӧравны, кыдз сійӧ вермис лоны. Ӧд Египетса муыс водзынджык нин вӧлі ойдӧма гырднас, кыдз ещӧ найӧ гырдӧсьтісны сійӧс. Думыштан да, ёна жӧ библияад египетса тӧдысь йӧзтӧ вылӧ лэптылӧмаӧсь. Мӧдарӧ кӧ, кыдз он ошкы, оз позь ошкытӧгыс. Ӧд кутшӧм кужысьӧсь да вынаӧсь вӧлӧмаӧсь; ӧтилаӧ беддьӧн кучкӧмӧн став васӧ гырдӧ пӧртӧмаӧсь!
Коймӧдысь ен ыстіс Мӧсейӧс фараон дінӧ. Мун пӧ дай шу: «Ен пӧ тшӧктіс тэнӧ ассьыс йӧзсӧ лэдзны. Он кӧ пӧ кывзы, — став муыд тэнад лягушаӧн тырас. Пырасны найӧ тэнад керкаӧ, узьланінад, каясны вольпась вылад. — Тыртасны став египетса йӧзыслысь керкасӧ: пачьясас пырасны, нянь шомӧсъясас; ас вылад дай став йӧз вылад каясны» (гл. 3, ст. 1–4).
Сідзи и лоӧма. «Аарон нюжӧдӧма кияссӧ ва вылӧ, — петӧмаӧсь лягушаяс (жабаяс), тыртӧмаӧсь став мусӧ» (6).
Египетса тӧдысьяслӧн вын бара на судзсис: «найӧ жабаястӧ васьыс петкӧдісны жӧ». (7). Сідзкӧ, мувылас лягушаыс кык пӧв уна лои, кык пӧв сьӧкыд лои овны йӧзлы. Мый керан, лоӧ терпитны. Сьӧкыд вылӧ норасьны оз позь: ӧд кык вераса тунъяс вынъясьӧны.
Водзӧ египетса тӧдысьяслӧн вын эз понды судзсьыны вермасьны Мӧсейкӧд да Ааронкӧд.
Енмыд Мӧсей пыр тшӧктӧма Ааронлы кучкыны бедьнас муӧ. «Став йӧзыс пӧ, кывтӧм пемӧсыс, фараоныс, слугаясыс, став керкаыс да картаыс египтянаяслӧн тырасны гебъясӧн. Став египетса лыаыс пӧрас гебъясӧ.
Мӧсей да Аарон кывзісны енлысь. «Став лыаыс Египетын гебйӧ «пӧри». Буракӧ «Исход» гижысьясыс ӧнія пӧчӧ кодьӧсь кымын сӧмын вӧлӧмаӧсь. Пӧчӧясыд ӧні на шуӧны: «Пытшъясыд пӧ да гебъясыд муысь артмӧны».
«Египетса тӧдысьясыд эськӧ зэв жӧ мырсьӧмаӧсь гебъястӧ вӧчны да, — абу вермӧмаӧсь: гуся выныс абу судзсьӧма» (16–18). «Налы пӧ ачыс енмыс отсалӧма», шуӧмаӧсь сэсся фараоныслы (19). Тайӧ кывъяснас египетса тунъяс йӧз водзын ассьыныс еннысӧ нимтӧмаӧсь вынтӧмӧнджык израиль енмысь. Шуныс шуӧмаӧсь вынтӧмнас, казялӧмаӧсь сылысь омӧльлунсӧ, а эскыныс сылы абу дугдӧмаӧсь, абу иудей вераас пырӧмаӧсь. Кӧнкӧ шуӧны: «Кӧть омӧлик ен да асланым».
Нӧшта Аарон да Мӧсей ен тшӧктӧм серти шогъяс ыстылісны Египет вылӧ. Кыкысь фараон йӧзсӧ жалитӧм кузя эз чукӧртлы ассьыс тӧдысьяссӧ. Гашкӧ пӧ найӧ вермасны жӧ вӧчныс да, кык мында шогыс лоӧ. Водзӧсӧ бара венласисны. Ен тшӧктӧма Мӧсейлы да Ааронлы койыштны енэжлань фараон да став египетса йӧз син водзас содзтыр пӧим. «Став йӧзыс пӧ, став кывтӧм пемӧсыс висьмасны: орӧсь лӧмӧссясны». Мӧсей да Аарон кывзӧмаӧсь. Ставыс сідз лоӧма (8–10).
Тайӧ висьтъяссӧ лыддигӧн мем пыр тӧд вылӧ усьӧ манаккӧд тшӧтитчӧм. Ок эськӧ мися ме кӧ вӧлі фараон местаас, петкӧдлі эськӧ гаж! Кутшӧм нӧ сійӧ фараон вӧлӧма? Ме кӧ вӧлі фараон, нинӧм вылӧ ас син водзын эг лэдз кык тӧдтӧм мортлы пӧимӧн коясьны.
Египетса тӧдысьяслӧн ӧні абу тырмӧма гуся выныс водзсасьны Ааронкӧд да Мӧсейкӧд. Найӧ асьныс лӧмӧссьӧмаӧсь (11). Висьт лӧсьӧдысь ногыс египетса тӧдысьясыд сӧмын лӧмӧссьӧм вӧснаыс абу вермӧмаӧсь лӧмӧсьтны мукӧдсӧ, лӧмыс торкӧма. Ладнӧ Мӧсейыд водзджык удитіс лӧмӧсьтны египетса тӧдысьястӧ, эськӧ асьсӧ лӧмӧсьтісны найӧ.
Та бӧрын фараоныд ньӧтчыд нин эз тшӧктыв вензьыны аслас тӧдысьяслы мукӧд вераса тӧдысьяскӧд.
5. Тунъяс, попъяс, вичкояс
Шензьыны он вермы библия гижысьяс вылӧ. Найӧ дзик жӧ тунъясыс моз эскӧны египетса гадайтчысь, тӧдысь вын вылӧ. Сӧмын пӧ сійӧ выныс налӧн ичӧтджык миян, тунъяс вын дорысь.
Кад став йӧзыслы чеччыштны дадь вомӧн! Немтор манакъяс повзьӧдчӧм вылӧ видзӧдны!
І
Кристос вера лӧсьӧдӧм мысти Иисуслы юрбитысьяс костын да важ поп-дяк костын лыбис венсьӧм. Поп-дяк повзисны ёна Кристос вера паськалӧмысь.
Важӧн пельтӧммӧм, йӧймӧм, немӧйӧ пӧрӧм чайтлісны омӧльсянь, омӧльыс пӧ морт пытшкас пырӧ. Ӧні на пемыд йӧз чайтӧны вермиг бурдӧдны татшӧм висьысь йӧзсӧ молитваясӧн, пывсьӧдчӧмӧн, пӧлясьӧмӧн, вежа ваӧн пызйысьӧмӧн. Сэк пӧ омӧльыс бӧр петас морт пытшсьыс. Вежа васьыд пӧ медъёна сійӧ полӧ. Евангелльӧын эмӧсь жӧ висьтъяс морт пытшса омӧлькӧд вермасьӧм йылысь. «Унаысь пӧ сійӧс (йӧйӧс) кӧртавлісны кӧрт чепъясӧн. Некыдз эз вермыны лӧньӧдны. Чепъяссӧ жугӧдліс)» (Ев. от Марка гл. 5, ст. 4).
Иисусыс ачыс, омӧльяссӧ морт пытшсьыс вӧтлытӧдз, сёрнитлывлӧма накӧд, артасьлӧма (Матвей, гл. 8, ст. 28 да сл. Марк гл. 5, ст. 1 да сл: Лука гл. 8, ст. 27 да сл.). Ӧти висьтын морт пытшса омӧльясыс (Матвей серти кык висьысьын) кевмысьӧмаӧсь Иисуслы кольӧдны найӧс сійӧ муӧ. Мӧдлаын на йылысь жӧ шуӧма: «Сӧмын пӧ джуджыд гуранӧ эн вӧтлы миянӧс». Мыйлакӧ Иисусыс тшӧктӧма налы порсь чукӧрӧ пырны. На вӧсна сэсся кык сюрс порсь шыбитчӧмаӧсь джуджыдінсянь тыӧ. Ставныс вӧйӧмаӧсь.
Важ поп-дяк — первосвященникъяс, книжникъяс, фарисейяс — синнас эз вермыны аддзыны Иисусӧс. Но сійӧ вынӧ вӧтлыны омӧльясӧс висьысь йӧз пытшкысь зэв эскисны. «Иисус пытшкас пӧ медыджыд дявӧлыс пукалӧ. Сійӧ вынӧн вермӧ вӧтлавны посни бесъясӧс мукӧд йӧз пытшкысь. » (Марк, гл. 3, ст. 22; Матвей, гл. 12, ст. 24). Иисус та вылӧ воча шуӧма: «Сідз кӧ инӧ дявӧлъяс костас война мунӧ: мӧда-мӧдсӧ вӧтлалӧны найӧ. Дырджык кӧ пондасны тадз овны, регыд помасясны».
Иисуслы юрбитысьяс шулӧмаӧсь: «Иисусыд пӧ эськӧ вӧтлавліс нин омӧльястӧ йӧз пытшсьыд, да ӧд весиг кодсюрӧ сійӧ нимӧн вермылісны вӧтлыны найӧс». (Марк, гл. 9, ст. 38; Лука гл. 9, ст. 49.). Сӧмын Иисус нимнас вӧтлысьясыс мукӧддырйиыс асьныс матӧ волӧмаӧсь. Ӧтчыд иудейскӧй первосвященник Скевалӧн сизим пи мӧдӧдчӧмаӧсь нажӧвитчыны керӧм-тӧдӧмӧн. Ӧтчыд ӧти йӧй морт пытшкысь вӧлӧм вӧтлӧны омӧльӧс. «Павел висьтавлан Иисус нимӧн пӧ тшӧктам «тэд» петны тайӧ мортысь!» шуӧмаӧсь найӧ йӧй мортлы. «Иисусӧс пӧ тӧда, Павел йылысь кывлі; тэ коді?» — воча юалӧма налысь морт пытшса омӧль. Сэсся йӧй мортыд уськӧдчӧма омӧль вӧтлысьяс вылад, лӧсьыда пуркӧситӧма ставнысӧ. Ӧдва петан туйсӧ керкасьыс аддзӧмаӧсь найӧ. Пасьтӧгныс лоӧма пышйыны». (Деяния апост., гл. 19, ст. 13–16.). Тайӧ висьтыс, ме чайта, дерт сӧмын мукӧдӧс повзьӧдны гижӧма, мед йӧз нимӧн оз кутны нажӧвитчыны.
Иисуслы эскысь йӧз шулісны йӧй йӧзӧс омӧль отсӧгӧн вермиг чудесаяс вӧчны дай водзӧ вылӧ висьтавны омӧль йылысь (Деяния апост., гл. 16, ст. 16–19.) «Найӧ пӧ ӧд ставсӧ аддзӧны, тӧдӧны Иисусӧс». (Марк, гл. 1, ст. 23–26, 34.). Омӧльясыд мортысь петігӧн горзылӧмаӧсь: «Тэ пӧ Кристос, ен пи». Кристосыс ӧлӧдӧма найӧс асьсӧ Кристосӧн нимтӧмысь. (Лука, гл. 4, ст. 41).
Тӧдӧмысь, омӧльясыс эз ас вомнас горзывны, висьысь вомнас. Дявӧлыд ӧд ен жӧ, сӧмын лёк. Выныс сылӧн бур ен дорысь этшаджык, сы вӧсна оз вермы сійӧ быдтор аддзыны; оз быдтор тӧд.
ІІ
Ӧти вераа тунъяс эз зільны бырӧдны мӧд вераа тунъясӧс, сӧмын омӧльтісны найӧс. Сы вӧсна найӧ мӧда-мӧдыскӧд пыр пурсисны. Первосвященникъяс, фарисейяс, книжникъяс синмӧн эз вермыны видзӧдны Иисус вылӧ да сійӧ велӧдчысьяс вылӧ. Иисус ньӧти эз жалит фарисейяссӧ. Сійӧ оліс гӧль йӧз дор. Накӧд сёрнитігӧн индавліс важ поп-дяк горшлун вылӧ, пӧръясьӧм вылӧ, озыръяскӧд ӧтув олӧм вылӧ. Лыддьыны пондан висьтъяссӧ да, быттьӧ ӧнія поп-дяк йылысь висьтавлӧма.
Шуис Иисус: «Мӧсей местаӧ пӧ пуксисны книжникъяс, фарисейяс. Вӧчӧны найӧ уджсӧ сӧмын йӧзсянь ошкӧм кывзӧм кузя. Паськӧдӧны, ыдждӧдӧны ассьыныс оланіннысӧ, бурджык, дона паськӧм лӧсьӧдӧны. Радейтӧны пиръяс вылын, собранньӧяс вылын ыджыдавны. Йӧзыслы тшӧктӧны асьнысӧ «велӧдысьясӧн» нимтыны...»
«Бур оз ло тіянлы, книжникъяс да фарисейяс, дӧваяслысь медбӧръя няньторсӧ мырддялӧмысь, йӧз син водзын дыр юрбитӧмысь!.. Юрбитад сӧмын йӧзсянь, асланыд сьӧлӧмныд кын. Бур оз ло тіянлы, книжникъяс да фарисейяс, пророкъяслы грӧбнича вӧчӧмысь, гректӧм ловъяслысь крестъяссӧ мичмӧдӧмысь! Асьныд жӧ шуанныд: «Ми кӧ пӧ эськӧ вӧлім сійӧ пророкъяс дырйиыс, эгӧ лэдзӧй батьяснымлы виавны найӧс». Ті он соссьӧй висьтасьны пророк виалысь челядьӧн. Асьныд сійӧ жӧ зіляд вӧчны. Змейяс ті, нидзувъяс! Кыдз пондад мездысьны адысь? Ыста ме тіян дінӧ ассьым пророкъясӧс, тӧдысь йӧзӧс. Ті найӧс виалад, тувъявлад крест вылӧ, нӧйтад уна йӧз дырйи, вӧтлавны пондад ӧти карысь мӧдӧ» (Матвей, гл. 23; Марк, гл. 12, ст. 38–39.).
Дзик быттьӧ тайӧ ӧнія поп-дяк йылысь гижӧма. Найӧ нимтӧны асьнысӧ православнӧй кристианаӧн. Эськӧ кымын мортӧс отсалісны тюрмаӧ сюйны, кымынӧс на вӧсна виисны. Некыдз оз лэдзны кыпӧдны мед воддза велӧдӧмсӧ Кристос вераыслысь.
Иисус поп-дяклысь ыджыд нажӧтканысӧ бырӧдаліс. Гырысь праздникъясӧ Ерусалимын вӧвлі ярманга. Вузасьысьяс, сьӧмӧн вежласьысьяс ёна гӧснечавлісны тунъясӧс вичко дінын, вичкоын вузасьны лэдзӧмысь. Ерусалимса вичко дзик лавка кодь вӧлі. Уна барыш сэсь кулисны вичко служительясыс.
«Иисус пырис Иерусалим вичкоӧ. Мӧсъяс, ыжъяс, гулюяс сэн вузавлӧны. Сьӧмӧн вежласьысь уна пукалӧ. Иисус гезйысь вӧчис плеть ставнысӧ вӧтліс вичкоысь. Сьӧмӧн вежласьысьяслысь сьӧмсӧ сявкнитіс-кисьтіс. «Менам батьлӧн пӧ керкаыс абу вузасянін» (Иоанн, гл. 2. ст. 13–16; Лука, гл. 19, ст. 45–46). Лукалӧн мӧд ног помасьӧ тайӧ висьтыс: «Менам пӧ керкаыс юрбитны вылӧ лӧсьӧдӧма, а ті рӧзбойникъяслы оланін вылӧ сетӧмныд». (Марклӧн сідзжӧ, г. 11, ст. 15–17.)
Марклӧн евангелльӧас вузасьысьясӧс вичкоысь вӧтлӧм мысти со мый висьтавсьӧ: «Книжникъяс да первосвященникъяс, мыйӧн кывлісны та йылысь, пондісны корсьны вины Иисусӧс. Найӧ полісны сыысь: йӧзыс ёна сы бӧрся вӧтлысис, кывзіс сылысь велӧдӧмсӧ, шензис сы вылӧ». (гл. 11, ст. 18, Лукалӧн, гл. 19 ст. 47–48).
Иисус велӧдӧм вӧсна кӧ эськӧ попъяслӧн нажӧткаыс эз чин, найӧ немторйысь эз крукасьны сы дінӧ. Эз ӧд сы кадын этша туныс вӧв му вылас, некодӧс тай сы кындзи эз кӧсйывны вины. Ёна мустӧм вӧлі налы Иисуслӧн велӧдӧмыс, нажӧтканысӧ бырӧдӧм вӧсна. «Он кӧ пӧ ви, он мын таысь!»
ІІІ
Нёльнан евангелльӧас гижӧма, кыдзи сэкся поп-дяк каттьысьӧмаӧсь Кристос вылӧ, кузяӧн виӧдӧмаӧсь сійӧс. Евангелльӧ серти Иисусыс ставсӧ водзвыв тӧдіс, кымынкӧ тӧлысь войдӧр вийтӧдзыс висьтавліс аслас велӧдчысьяслы: «Регыд пӧ менӧ мучитны пондасны. Первосвященникъяс, книжникъяс вӧсна виасны менӧ». (Марк, гл. 8, ст, 31). Политикан моз висьтавліс йӧзлы, мый вермас лоны выль нога олӧм нуӧдны босьтчигӧн.
Иисуслӧн кывъясыс: «Путкыльта тайӧ вичкосӧ, куим лунӧн выльӧс лӧсьӧда», висьталӧм водзысь вичко путкыльтчӧм йылысь, вичкоысь вузасьысьясӧс вӧтлӧм, — ставыс тайӧ тэрмӧдліс попъясӧс ӧдйӧнджык помавны тільсьӧм-пессьӧм Иисус понда. Кымынкӧ лун войдӧр паскаӧдз первосвященникъяс, фарисейяс чукӧртчылісны ӧтилаӧ тӧлкуйтны Иисус йылысь. «Мый пӧ сыкӧд вӧчамӧ?» Первосвященник Каиафа шыасис вины сійӧс. Воча мунысь сылы некод эз ло. «Тайӧ лунсянь шуисны вины сійӧс». (Иоанн, гл. 11, ст. 47–53).
Важӧн эськӧ найӧ виисны Иисустӧ, да Евангелльӧ сертиыс, иудейясысь полӧмаӧсь. Кык лун войдӧр паскаӧдз локтӧма первосвященникъяс дінӧ Юда Искариот вӧзйысьны отсавны босьтны налы Иисусӧс. Первосвященникъяс нимкодьысла кӧсйысьӧмаӧсь сылы отсасьӧмсьыс эзысь сьӧм. (Марк. гл. 14, ст. 10-11). Ӧнія первосвященникъяс эськӧ сідз жӧ вӧчисны, дай вӧчӧны. Сӧвет власьтыд тай мырддис налысь грабитӧм эмбурсӧ гӧль йӧзлы, мыйсӧ найӧ эз керны, кымынысь усьӧдісны йӧзтӧ Сӧвет власьт вылӧ.
Евангелльӧяс серти Иисусӧс арестуйтӧмаӧсь поп-дякӧн ыстӧм йӧз. «Локтіс Юда уна йӧзӧн, мечьясӧн, майӧгъясӧн. Йӧзсӧ ыстісны книжникъяс, первосвященникъяс, старейшинаяс». (Марк, гл. ст. 14, 43; Матвей, гл. 26, ст. 47; Иоанн, гл. 18, ст. 3; Лука гл. 22, ст. 50, 52–54).
Медводдза судитысьясыс Иисусӧс вӧліны первосвященникъяс, книжникъяс, старшинаяс. Чӧвтӧм первосвященник Анна да первосвященник Каиафа став вынсӧ пуктісны суд вылас, мед Иисусӧс судитасны вины. Римскӧй императорлӧн чиновникыс Пилат водзсасис жӧ эськӧ накӧд да, эз вермы венны. Иудейскӧй поп-дяклы да озыр йӧзлы вывті нин вӧлі колӧ Иисуслӧн кулӧмыд. Ӧд йӧзыс сійӧс вылӧджык пондісны пуктыны наысь, вӧтлысисны сы бӧрся. Гӧль йӧзсӧ кыпӧдіс венсьыны озыръяскӧд. Миян саръяс дырйи кӧ эськӧ кодкӧ чукӧртчӧминын (собранньӧяс) сёрнитіс Иисус моз озыра-гӧля олӧм йылысь, кыпӧдіс гӧль йӧзӧс мездысьны озыр киподулысь, — пыр жӧ сійӧс нуисны тюрмаӧ либӧ ыстісны катаргаӧ. Кристианскӧй попъяс, первосвященникъяс йӧзсӧ грекӧ вӧйӧмысь видзӧм кузя первой эськӧ горӧдісны: «Ӧдйӧнджык арестуйтӧй тайӧ лёк мортсӧ».
ІV
«Иисуслы эскӧм паськалі. Велӧдчысьяс ӧтарӧ содісны. Уна поп-дяк небзис: пондісны овны Кристос велӧдӧм серти» (Деяния апост., гл. 6, ст. 7.).
Иисуслы эскысьясӧс Иисуссӧ моз жӧ дзескӧдісны. Книжникъяс архидякӧн Степанкӧд дыр вензисны эскӧм йылысь. Вермис ӧд найӧс дякӧныд. Сэсся старейшинаяс да книжникъяс нуӧдісны Степанӧс Синедрионӧ. Сэн сійӧс мыжалісны суддяяс водзын со мыйысь: «Тайӧ мортыс пӧ висьтавлӧ йӧзлы, мый Иисус путкыльтас тайӧ местасӧ, вежас Мӧсейӧн лӧсьӧдӧм модаяс» (ст. 9, 1–2, 14). Степанӧс лыйлісны изъясӧн (гл. 7, ст. 58–60).
Первосвященникъяс, старейшинаяс став выннысӧ пуктісны апостол Павелӧс вины. Морт нелямынысь уна отсасьысь сюри налы. «Найӧ юны ни сёйны эз кӧсйысьны апостолӧс вийтӧдз» (гл. 23, ст.12 и сл.). Первосвященникъяскӧд ӧтувтчисны став озыр иудейыс (гл. 25, ст. 2). Апостол Павелӧс арестуйтісны, сюйисны тюрмаӧ уна тӧлысь кежлӧ. Апостол Павелыд римса гражданинӧн шусис, да сы понда омӧльсӧ сыкӧд эз лысьтны вӧчны.
Олӧм омӧльтчис. Иудейса поп-дяккӧд ӧтувтчисны став барыш кульысьыс язычник вераысь. Налысь венсьӧмсӧ гижӧма деянийӧ апостоловын.
«Ӧтчыд апостол Павел аслас велӧдчысьяскӧд мунӧ кевмысян керкаӧ. Паныдасис налы шеваа баба. Сійӧ слугаалӧма кутшӧмкӧ господа ордын. Видзӧмаӧсь найӧ висьысьсӧ нажӧвитчӧм кузя: шеваыс вӧлӧм водзӧ вылӧ висьтавлӧ, висьтавлӧмысь кӧзяеваыс дон босьтӧмаӧсь. Шеваа баба вӧтчис Павел бӧрся, горзӧ: «Тайӧ ен слугаяс, туйдӧны миянӧс мездысьны». Уна лун горзіс тадзи шеваа баба. Павел дӧзмис, ен нимӧн вӧтліс омӧльтӧ баба пытшсьыд. Господаыд казялісны шева горзытӧмтӧ, Павелӧс да Силаӧс нуисны начальник ордас. «Тайӧяс пӧ иудейяс. Асланыс велӧдӧмӧн шызьӧдӧны миянлысь карнымӧс, выль мода лӧсьӧдлӧны». Пӧрччисны Павеллысь да Силалысь паськӧмсӧ, тшӧктісны нӧйтны бедьясӧн. Сэсся сюйисны тюрмаӧ, ёна видзны тшӧктісны стӧрӧжлы. Стӧрӧж сюйис найӧс пыді тюрмаас, кокъяснысӧ дорис колодаӧн» (гл. 16, ст. 16–24).
«Ен уна чудеса вӧчӧма Павел пыр. Висьысь вылӧ кӧ пӧ пуктан вӧлі сылысь чышъянсӧ, либӧ вӧньсӧ, — висьысьыд бурдас, пытшсьыс омӧльыс петас» (гл. 19, ст. 11–12).
Иудейса тӧдысьяс тшӧтш пондісны Иисус нимӧн омӧльястӧ вӧтлавны. Сӧмын сы вӧсна мукӧддырйиыс асьныс пикӧ волісны (стр.). Иудейяс да римляна пытшкысь уна гадайтчысь асланыс вермытӧм вензьӧмысла выль вераа тунъяскӧд сотісны ассьыныс нигаяснысӧ йӧз син водзын. Ветымын сюрс драхма дон сотӧмаӧсь (19).
Мукӧд эз сэтшӧм кокньыда эновтчыны асланыс нажӧткаысь. Ӧти вичко зӧлӧтитысь — Митрей нима морт, кутчысьӧма зӧлӧтитны Артемида вичко. Сы пыр ёна нажӧвитчылӧмаӧсь рисуйтчысьяс. Митрей чукӧртӧма найӧс, шуӧма: «Ёртъясӧй пӧ, ён нажӧтканым миян вермас исковтны. Эфесысь да Асияысь уна йӧзӧс нин Павелыд аслас велӧдӧмӧн тшыкӧдӧма: «Тіян енъясыд пӧ абу енъяс. Асьныс найӧ морт киӧн вӧчӧмторъяс». Йӧзыд эскӧны Павеллы, кывзӧны сылысь. Локтас кӧ татчӧ, Артемидаыдлысь вичкосӧ нинӧмӧ пуктас. Йӧзыд эновтчасны сыысь. Нажӧткаыд миян бырӧ. Кыдз сэсся пондам овны? Кынӧмпӧтнымӧс вичкояссӧ мичмӧдӧмысь и перйылім-а». Рисуйтчысьяс тшӧтш повзисны Павелысь, пондісны горзыны: «Эфесса Артемида медыджыд!» (24–28).
Тайӧ висьтыс ӧнія олӧмлань нин мунӧ. Водзӧ висьтъясыс дзик ӧнія висьтъяс быттьӧ. Сӧмын Сӧвет правительствокӧд водзсасигӧн поп-дяк эз горзыны: «Эфесса Артемида медыджыд!»
Кар шызис. Рисуйтчысьяс, уджалысьяс Митрейлӧн кутісны кык ёртӧс Павеллысь: Голийӧс да Аристархӧс, нуисны «зрелище» вылӧ (29). Эз дерт «зрелище» видзӧдӧм понда босьтны найӧс — нӧйтны кӧсйисны. Павелыс тшӧтш мӧдӧдчӧма «зрелище» вылӧ. Велӧдчысьясыс дыр сійӧс кутӧмаӧсь, оз вӧлӧм лэдзны мунны. Весиг Асияса начальникъясыс, Павелыслӧн ёртъясыс, абу тшӧктӧмаӧсь сылы петкӧдчывны сэн». (29, 30).
Мыйӧн йӧзыд аддзӧмаӧсь Павелӧс, час кык кымын лёк гӧлӧсӧн горзӧмаӧсь: «Эфесса Артемида медыджыд!» (34).
Неважӧн Мӧскуаса Кремль дінын да Питирса Ӧльӧксан Невскӧй манастыр дінын татшӧм жӧ вӧлі.
Римса юралысьяс вермисны тась Павелӧс мездыны. Сӧмын асиечьяс эз эновтны сійӧс. Павел дыр мысти локтіс Ерусалимӧ. «Бара йӧз шызис. Павелӧс босьтісны вичкоысь, петкӧдісны вины. Тысяченачальник салдатъяскӧд, сотникъяскӧд уськӧдчис йӧз пытшкӧ, мырддис Павелӧс, тшӧктіс дорны кык чептӧн... Поскӧд кайигӧн, уна йӧз вӧсна, салдатъяс ки вылас Павелӧс катӧдісны. Йӧз дугдывтӧг горзісны: «Вины колӧ тайӧс, вины!» (27, 30–33, 35, 36).
Быд вераса вичко служитель унатор пыдди оз пукты, унатор вылӧ видзӧдӧ чунь пырыс. Сӧмын барыш визувтанінсӧ сылысь эн торк, сэсся нинӧм. Барыш воан туйтӧ тупкӧмыд ёна сылы мустӧм. Нажӧтка чинӧмсӧ кӧ казялас сійӧ — мат! Вермасьны поп-дяккӧд вывті сьӧкыд. На кодь сюсь йӧз нажӧтка вӧсна вермасьысь некод абу. Став яндзимыс, став бурыс вунлӧ налӧн сэки. Ылӧдлӧны, пӧръявлӧны йӧзтӧ, пестӧны найӧс бунтуйтчыны, налысь нажӧтка мырддьысьяскӧд вермасьны. Гусьӧн пурысь пон кодьӧсь найӧ!
6. Ёрӧм
Маркс гижӧма: вичко пӧ оз мыжды, дас велӧдӧмторйысь кӧ ӧкмыссӧ вунӧдан, он кывзы. Чинтан кӧ пӧ вичколысь ӧти дасӧд юкӧн докодсӧ — сійӧс вичко некор оз прӧстит.
Важысянь нин быд сикас вераса тунъяс леститчылӧмаӧсь чина-власьта озыр йӧз водзын, овлӧмаӧсь накӧд ӧтув, видзӧмаӧсь найӧс гӧль йӧзысь. Важысянь отсавлӧмаӧсь найӧ этшаджык йӧзыслы нартитны унджыксӧ. Важысянь поп-дяк вӧліны кузь паськӧма жандармъяс, ӧтув олісны лӧз мундира жандармъяскӧд.
Пӧлитса жандармъяс озыр вылӧ воысь морттӧ сісьтылісны тюрмаын, джагӧдавлісны, виавлісны. Вичко жандармъяс сідз нин дзескӧдӧм, нартитӧм йӧзлысь виалісны ловнысӧ: асланыс кывъясӧн ӧтарӧ велӧдісны кывзыны нартитчысьяслысь, овны накӧд бура, водзсасьтӧг, уджавны налы вылӧ.
Важысянь миян вичко дорйыліс и оліс сы дор, коді нажӧтканас сыкӧд юксис. Медвойдӧр сэтшӧм олан ногсӧ петкӧдліс Мӧскуаса вичко: медасис приказчикавны тотара канлы (сарлы), чукӧртны налы вот роч йӧзлысь. Чукӧртӧм вотсӧ эз ставсӧ сетлыны тотараяслы, уна аслыныс кольлісны. «Став власьтыс пӧ енсянь. Некутшӧм власьт ен лӧсьӧдтӧг оз вермы лоны». Сідзкӧ, кристиана ен сетӧма власьт магометана канлы озырмӧдны кристиана тунъясӧс. Кутшӧм власьт озырмӧдӧ попъясӧс, сійӧ власьт и енсянь.
Важысянь нин вичко вӧлі вузасянінӧн. Иисус плетьӧн вӧтлыліс вичкоысь вузасьысьясӧс. Сійӧ вузасьысьяс кӧ эськӧ ӧні ловзьыласны, вежныс петас ӧнія поп-дяк бура тӧргуйтӧм вылӧ. Бур, ыджыд лавкаӧ ӧд пӧрӧма Кристос вичкоыд. Ӧнія тунъяс (поп-дяк) мыйӧн сэн оз вузасьны! Кос поводдяысь и зэрысь, тшыгъялӧмысь и висьӧмысь, сотчӧмысь и вӧйӧмысь, чужӧмысь и кулӧмысь, войнаысь и бура олӧмысь, — быдторйысь найӧ сьӧм перйӧны, нажӧвитчӧны. Сувтӧмаӧсь енма-йӧза костас, веськӧдлӧны олӧмнас да морт ловнас. Весиг ӧд сьӧм серти йӧзсӧ ен бердӧ лэдзӧны, кулӧм йӧзлысь сьӧм вылӧ ловсӧ райӧ пыртӧны. Морт дзоньвидзалуныд да сылӧн нажӧтка перйӧмыс налы веськодь. Кыдз гажыд вай сьӧм, колӧ кӧ поплӧн кевмысьӧм! Гӧль йӧзыд унджыкысь матас волывлӧны, унджыкысь найӧ поп-дяк пыр енсянь отсӧг корлӧны. Сӧмын тай отсӧг пыддиыс медбӧръя грӧшсӧ лоӧ поп-дяклы нуны, медбӧръя нянь кусӧктӧ. Он кӧ ну, кулӧм морттӧ оз дзебны, пызан вылад сісьтасны.
Весиг ӧд найӧ морт виигӧн нажӧвитчӧны. Судитасны кодӧскӧ лыйлыны либӧ джагӧдны, — виӧм водзвылас поп ветлас сы дінӧ крестӧн. Сыысь сэсся быд тӧлысь жалӧванньӧ босьтӧ.
Лэччис кӧ эськӧ ӧні поп-дякыслӧн енмыс му вылӧ, пондіс вичкояссьыс вӧтлавны плетьӧн вузасьысьяссӧ, поп-дякыд эськӧ ёрисны сійӧс. Асьныс ентӧ вӧтлісны; «дари пӧ ни пӧкаянньӧ тэд оз ло. Дявӧлыс пӧ тэ пытшкӧ пырӧма да уджалӧ. Мӧдар югыдын пӧ нэм чӧж би пытшкын лоӧ тэд туплясьны!» Кузь, паськыд паськӧма жандармъяс корисны эськӧ отсӧг лӧз мундира жандармъяслысь. Енмӧс выльысь пуксьӧдасны тюрмаӧ. Ӧтчыд сійӧс гӧль йӧз дор олӧмла, налысь сьӧлӧмсӧ ӧзтӧмла вермасьны озыръяскӧд, мездысьны на кипод улысь, тувъявлісны нин крест вылӧ. Ӧні судитасны эськӧ ӧшӧдны либӧ лыйлыны. Виӧм водзвылас тюрмаас пыралас сы дінӧ крестӧн поп. Крест вылас ачыс енмыс тувъялӧма. Татшӧм оланногсӧ нуӧдӧмысь да кутӧмысь ӧнія первосвященникъяс — Анна да Каиафа — ӧнія Пилатъяссянь быд тӧлысь ыджыд жалӧванньӧ босьтлывлісны. Пилат кӧ эськӧ дорйыны пондіс ентӧ, эз лэдз сэтшӧма мыжавны, — Аннаяс да Каиафаяс йӧймисны: «Он кӧ пӧ ви, тайӧ дзикӧдз помалас миянӧс. Вузасьны немторйӧн лоӧ!»
Поп-дяк зэв лӧсьыда тӧдӧны, кор налы колӧ шыасьны, кор чӧла овны. Чӧла найӧ олісны йӧй нисьӧ прӧсуж, лёквисьӧма, ньӧтчыд палявлытӧм сар Иван Грознӧй дырйи. Ас костас пурсьӧмысла кымын мортӧс сійӧ виис: гырысьӧс, посниӧс, мужикъясӧс, нывбабаясӧс, весиг челядьӧс; кымын кар жугӧдіс; вичкоад сьылӧмтӧ тешитчӧмӧ пӧртліс. Ӧти поп эз шыась, эз сувт паныд Иванлы. Сӧмын митрополит Пилип эз вермы помӧдз чӧла овны: вывті нин омӧля пондіс видзны асьсӧ сарыд. Пилипӧс шыасьӧмысь пӧдтісны. Поп-дякыд эз весиг думыштны ассьыныс ёртсӧ дорйыны. Кыв ни джын сы дорйӧм кузя некод эз шу. Бӧрыннас нӧшта уна барыш на аслыныс босьтны Пилипсьыд лӧсьӧдісны: святӧйӧн сійӧ висьталісны, мощи восьтісны. Зарниыд визув ва моз поп зепъясад пондіс визувтны.
Некытчӧ туйтӧм, йӧй нисьӧ прӧсуж, садьтӧм код сар олӧмысь уна бур босьтісны поп-дяк. «Енмыс пӧ нарошнӧ татшӧм сарсӧ ыстӧма му вылас, йӧз грек кузя». (Омӧля на уджалысь йӧзыд мучитчис сьӧкыд олӧмсьыс да, дерт енмыдлы колі ыстыны татшӧм палачсӧ. Попъясыд ӧтарӧ долисны йӧзлы ёнджыка вичкоясӧ ветлыны, унджык гӧснеч енлы вайны. Йӧз эскисны. Иван воысь воӧ унджык йӧз виис; поп-дяк воысь воӧ озырмисны.
Кулі Иван Грознӧй. Быри пӧтлытӧм виръюысь, кыдзсюрӧ олысь, ньӧтчыд палявлытӧм, мӧскуаса митрополитӧс виысь сар. Поп-дяк шойсӧ сылысь видзисны медбур, медыджыд мӧскуаса вичкоын. Уна сюрс панапида сьылісны сы вылын. Дзебисны орччӧн моз митрополит Пилипкӧд. Попъяс ӧтмоза пондісны нажӧвитчыны сарӧн виӧм Пилип шойӧн да Пилипӧс виысь сар шойӧн. Сё сюрс ӧбедня гашкӧ сьылісны поп-дякыд Иван вӧсна, кевмисны енлы сибӧдны сійӧс райӧ, Пилип дінас. Поп-дяк ногӧн ӧд Пилипыд кулӧм бӧрас пырысь-пыр райӧ воис. Уна нажӧтка кӧ поп-дяклы сетіс Иваныс, ёна бура и казьтылісны сійӧс кулӧм бӧрас. Поп саяд ньӧтчыд оз вош, сӧмын сьӧмтӧ эн жалит. Немторйысь некутшӧм грек абу ни, сӧмын сьӧм локтанінсӧ сылысь эн торк, эн пазӧд. Сьӧм перъянінӧ кӧ крукасян, — ой-ёй найӧ лӧгасясны, синтӧ перъяласны.
Уджалысь йӧз пытшкысь петӧм блаженнӧйяс, юрӧдивӧйяс, шыасьлывлӧмаӧсь лёка олӧмысь, ёна прӧстӧй йӧзӧс нартитӧмысь. Сы вӧсна найӧс вичко отсӧгӧн унаӧс тюрмаясын-сісьтылӧмаӧсь. Вӧля вылын кулӧм сэтшӧм йӧзсьыс поп-дяк бара жӧ бур перйӧмаӧсь, барыш кульӧмаӧсь: святӧйясӧ найӧс пӧрталӧмаӧсь, мощияс восьталӧмаӧсь, вичкояс сувтӧдалӧмаӧсь. Поп-дяклӧн лавка ӧтарӧ содӧма. Вузасьӧм ыдждӧма, паськалӧма. Попъяс ас сюсьлуннаныс кужлӧмаӧсь, кор колӧ, чунь пыр видзӧдны да лӧня овны, кор ен нимӧн бурсины помещикъяслы вежлавны крепостнӧй йӧзсӧ понъяс вылӧ, кувтӧдз нӧйтны найӧс, кыдзсюрӧ овны нывбабаясыскӧд, весиг пон пияннысӧ быдтыны ныв-баба морӧс йӧлӧн. Помещик власьтыд, поп-дяк ног, эз вӧв дявӧлсянь, ен сетӧмтор. Нӧшта бурӧн на лыддисны уна нажӧткасӧ сетӧ да. Поп-дякыд асьныс сійӧ каднас помещикъяс кодьӧсь вӧліны. Эз этша налӧн вӧв овмӧсыс — му-виддзыс.
Чӧла найӧ олісны еврейясӧс виалігӧн, налысь керка-картаяссӧ жуглігӧн, соталігӧн. Кымын мужчинаӧс тай эськӧ виисны, нывбабаӧс да посни челядьӧс, да кыв ни джын попъясыд найӧс дорйӧм кузя эз шулыны. Сідз быттьӧ и колӧ. Кӧть мед эськӧ асланыс ен мам кузя дорйисны найӧс, сійӧ ӧд еврейка вӧлӧма.
Еврейясӧс вилӧмысь эз этша во налы бурыс. Сэкся власьтыд ӧд грабитӧм эмбурнас пыр юксьыліс поп-дякыдкӧд.
Уна гырысьджык поп-дяк тӧдісны сар Александр 1-лысь ассьыс батьсӧ Павел сарӧс вины лӧсьӧдчӧмсӧ. Некод на пытшкысь эз кут Александрӧс морт виӧмысь. Саравны пуксьӧм мыстиыс Александр унаӧс батьсӧ виысьяссӧ ыджыд чинӧ пукталіс. Тайӧс, батьсӧ виысь сарӧс, вичко нимтіс енсянь бурсиӧма мортӧн (благословеннӧйӧн). Со ӧд попъясыд кутшӧмӧсь: ён нажӧтка вӧсна отсалісны сар пилы сар батьӧс вины, эз мыждыны сійӧс морт виӧмысь, нӧшта бур ним сетісны: «енмӧн бурсиӧм морт».
Ӧнія поп-дякъяс шызьӧмаӧсь — дорйӧны дари пӧкаянньӧ, енлысь гуся вын сетӧм пыртчигӧн, гӧтрасигӧн.
Дугдӧ нин ті гуся выннад ошйысьны, лицемеръяс, фарисейяс, купечьяс! Став гуся вынтӧ важӧн тӧварӧ пӧртід, вузалад сійӧс ыджыд донысь. Ассьыныд юралысьтӧ нимтанныд чӧла олысьӧн, авъяӧн. Авъяӧсь сӧмын ас коланінаныд. Эз авъя вӧснаыс тіян юралысьыд гижав кабалаястӧ, кор Сӧвет власьтыд мырддис тіянлысь видз-мутӧ, гырысь гажа керкаястӧ коньӧр, гӧль йӧзлы, а горш вӧснаыс, лёк вӧснаыс.
Авъяӧсь да чӧлӧсь вӧлід ті, фарисейяс, Гриша Распутин дырйи. Сійӧ тіян ен нимӧн дурис, став гуся выннытӧ тіянлысь таляліс сар дворечын, сераліс на вылын. Энӧ ӧд сэк немтор шулӧй. Чӧла олід. Энӧ весиг мӧвпыштӧй сар гозъялы пӧ друга-пӧдругаа оз позь видзны, найӧ пӧ ӧд миянӧн веничайтӧм йӧз. Енсянь гуся вын сетӧма друг видзтӧг овны.
Энӧ ті прӧста чӧлатӧ олӧй, фарисейяс: казакалід ті Распутиныдлы. Юралысьясыд тіян сэки вӧлі Распутинӧн пуктӧм йӧз. Епископъясад сійӧ каднас пукталісны Распутинлы отсасьысь йӧзӧс. Найӧ ошкисны Распутинлысь олӧмсӧ, тшӧтш сералісны тіян эскӧм вылӧ да гуся вынъяс вылӧ. Ті, нидзувъяс моз, гартчид сійӧ кок гӧгӧр, лакейяс моз кыскасид сы водзвылын, эз крукась тіян нажӧтка да, эз мырддьы сійӧс тіянлысь да.
Ӧні шыасид, эн вермӧй чӧла овны. Мустӧм тіянлы тайӧ власьтыд. Ӧд мыйта му-видз, гырысь гажа керкаяс, эмбур мырддисны тіянлысь. Кымын барыш кулянін тупкисны. Гыжъясьтӧг да пинясьтӧг оз позь овны Сӧвет власьткӧд. Жаль ӧд кокни олӧмысь да кокниа нажӧвитчӧмысь лэччысьны.
Сӧмын весь вошӧ тіян став тільсьӧмныд! Весьшӧрӧ ассьыныд горшлунтӧ да лёклунтӧ тупканныд ен нимӧн. Енмыс кӧ ӧні лэччас мувылас да пондас важ моз тіянлысь олӧмтӧ омӧльтны да вузасянінъястӧ тупкавны, ті эськӧ сійӧс онӧ нин крест вылӧ тувъялӧй, а лыйлад, либӧ ӧшӧдад.
