КОМСОМОЛ ДА КООПЕРАЦИЯ

Кооперация — социализмӧ туй

Быд комсомолечлы колӧ тӧдны кутшӧм вылӧ, ыджыд уджӧ, пуктыліс Ленин кооперация. Крестьяналы пӧ медкокньыд, матыс туй социализмӧ воны — кооперация, шуліс Ленин.

Унджык олысьыс Сӧвет Союзын — крестьяна, найӧ олӧны торъя, дзоля овмӧсӧн. Овмӧсныс налӧн гӧлиник да омӧлик.

Ассьыныс овмӧс найӧ вермасны кыпӧдны, бурмӧдны, озырмӧдны сӧмын кооператив пыр. Кооператив пыр крестьяна вермасны ас овмӧсыслы ньӧбны быдсяма тӧвар государстволысь донтӧмджык да бурджык купеч лавкаын дорысь: кӧйдыстӧ, видз-му уджалан машинатӧ; быдтор позьӧ ньӧбны уджӧн. Кооперативыд абу частнӧй купеч. Сэн став шленыс, пайщикыс — кӧзяин. Мый лишалӧ, кутшӧм воас барыш, кооператив видзӧ крестьяна овмӧс кыпӧдӧм вылӧ. Кымын уна гижсясны, пырасны кооперативӧ пайщикӧн, сымын уна да донтӧм тӧвар лоӧ. Крестьяналы бурджык ньӧбавны да вузасьны кооператив пыр, кооператив донтӧ оз чирк купеч моз.

Ветлысь-мунысь ньӧбасьысьясыд крестьянаыдлы джын дон мынтӧны, асьныс карӧ кык-куим донӧн вузалӧны да нажӧвитчӧны, тыртӧны ассьыныс мошнянысӧ. Кооперативыд карын тӧвартӧ вузалӧ тыр донысь, мый лишнӧй босьтас, вайӧ сиктӧ, сетӧ крестьянаыдлы жӧ. Крестьяна ӧтувтчӧмӧн вермасны стрӧитны вый-рысь-кучик вӧчан заводъяс, заводъясыс ваясны налы ыджыд докод.

Татшӧм ӧтувтчӧмӧн сиктын крестьяна вермасны ассьыс овмӧссӧ ёна вынсьӧдны, паськӧдны, озырмӧдны.

Кооператив пыр вузасиг-ньӧбасигӧн крестьяна вӧчӧны, вынсьӧдӧны йӧз кост овмӧсъяс, топыда, чорыда кӧртасьӧны карса пабрик-заводса овмӧскӧд, некутшӧм купеч ни спекулянт ни на костын оз ло.

Тайӧ кӧртасьӧмыс карса пабрик-заводса овмӧскӧд миянӧс ваяс выль туй вылӧ: ӧтув уджалӧмӧн, мортӧс мортӧн дзескӧдтӧм олӧм артмас, — кооператив пыр. Сэтшӧм олас ногсӧ шуӧны социализмӧн. Сы понда Лениныд коммунист партиякӧд ёна тӧждысис кооперация пондаыд, сійӧ вӧлі тӧдӧ, кутшӧм ыджыд уджъяс сулалӧны кооперация водзад.

Кооперация — комсомолечлы велӧдчанін

Комсомолечыд кӧ оз уджав кооперативад, омӧль нин комсомолеч сійӧ. Кооперативын уджалігӧн комсомолеч вӧчӧ Ленинлысь тшӧктӧмсӧ, нуӧдӧ водзӧ сылысь пуктӧм, лӧсьӧдӧм уджсӧ, матысмӧдӧ, лӧсьӧдӧ кооператив пыр выль оласног — социализм. Кооперативын уджалігӧн комсомолеч велӧдчӧ уджавны, уджалігмоз тӧдмалӧ, кыдз бурмӧдны йӧзлысь овмӧс: кыдз ӧтувтны крестьянаӧс, кыдз лӧсьӧдны йӧрмӧм кежлӧ крестьяналы удждысянін, кыдз бура нуны вузасян-ньӧбасян удж, кыдзи, кытчӧ вузавны крестьянаыслысь тӧвар: нянь, вый, кольк, вурун и с. в.

Кыдз йитны овмӧснаныс кар да сикт.

Ставсӧ тайӧ колӧ тӧдны быд прамӧй, тӧлка, уджлив комсомолечлы.

Сиктса комсомолечлӧн кооперативса удж

Сиктса крестьяналы кооперативса уджыд выль удж. Оз сійӧ другӧн аслас пемыдлун пондаыс казяв сылысь бурлунсӧ. Кывйӧн висьталан, кооперативлысь бурлунсӧ, сійӧ оз эскы. Сылы колӧ петкӧдлыны уджӧн, медым сійӧ ас синнас аддзӧ кооперативлысь бурсӧ, сэк сійӧ сӧмын ачыс босьтчас сійӧ уджӧ, сэк сійӧ ачыс кутас тшӧтш корны уджавны мукӧд крестьянаӧс.

Комсомолечьяс сиктын медся водзмӧстчысь сюсь крестьянаяс. Налы колӧ петкӧдлыны ас уджӧн, ас олӧмӧн бурлунсӧ выль нога олӧмыслысь, кооперативыслысь, став пемыд, вежӧртӧм крестьянаыслы.

Ӧти сиктын уна долисны, сёрнитісны кооператив йылысь, крестьяна эз эскыны сійӧ выль уджӧ, некыдз вӧлі оз кӧсйыны гижсьыны, сетны пай. Сэк кымынкӧ комсомолеч шуисны вӧчны кооператив, петкӧдлыны пӧрысь йӧзлы ас уджӧн. Сьӧм налӧн эз вӧв. Пуктісны тулысын артельӧн картупель, керисны арын кымынкӧ мешӧк, вузалісны. Картупельысь босьтӧм сьӧм вылӧ ньӧбисны сиктлы колан тӧвар: сов, истӧг, карасин да восьтісны кооператив. Крестьяна эз зэв бура видзӧдны тайӧ ичӧтик лавка вылӧ, мӧвпалӧны — нинӧм пӧ оз артмы, оз вӧлі налы эскыны (веритны). Бӧрыннас казялісны, кӧть тӧварыс вӧлі налӧн этша, а донтӧмджык мукӧд лавкаын дорысь. Кутісны пыравны комсомольскӧй кооперативӧ ньӧбасьны, регыдӧн тӧвар быри. Комсомолечьяс выль тӧварла мунісны. Выльысь вайигӧн налӧн лои выль пӧлӧс тӧваръяс: кӧрт тув тасьті-пань, гез, табак. Сідзинад найӧ лунысь лунӧ лавкатӧ паськӧдісны да бурджыка кутісны тӧргуйтны, тӧвар соді, ньӧбасьысь соді. Ӧні кооператив лоис ыджыд нин, пӧшти быд крестьянин гижсис шленӧ, мынтіс пай. Найӧ пай вылӧ судзӧдісны трактор. Ӧні крестьяна сійӧ тракторнас ассьыныс мусӧ уджалӧны, ыджыд пасибӧ кайтӧны комсомолечьяслы выль ногӧн овны велӧдӧмысь.

Ӧти сиктын вӧлі сэтшӧмтор. Восьтісны удждысян видз-му уджалан кооперация. Сійӧ сиктын крестьянаыс вӧлі велӧдчытӧмӧсь, сы понда председателяс удждысян кооперацияас бӧрйисны озыр купечӧс. Купечыд сьӧмтӧ кутіс удждыны сӧмын озыр йӧзлы. Гӧль йӧз пырджык тыртӧм киӧн, сьӧм налы вӧлі оз сет. Кватитчим да бӧрыннас со мый лои. Кымынкӧ крестьянин удждысьӧм сьӧм помысь озырмисны, овмӧснысӧ вынсьӧдісны да паськӧдісны да кутісны гӧль крестьянасӧ увтыртны, ас кипод улас босьтны да дзескӧдны.

Комсомолечьяс тайӧ сиктас ёна збойӧсь детинаяс вӧліны. Найӧ ас костас шуисны кулакъясӧс велӧдыштны, медым пӧ кутасны тӧдны кодлы Сӧвет власьтыс видзӧ да лӧсьӧдӧ кооперациясӧ, налы али гӧль йӧзлы. Комсомолечьяс чукӧртісны гӧль йӧзӧс да корисны общӧй кооперативса собранньӧ вылӧ: тайӧ общӧй собранньӧ вылас унджыкнас бӧрйисны выль правленньӧ, выль уджалысьясӧс гӧль йӧз пиысь да комсомолеч пиысь. Озыр йӧзыд эськӧ ёна горзісны да, увгисны да, эз ло на ног, озыр йӧз письыд некодӧс эз бӧрйыны. Выль уджалысьясыд кутісны видлавны важ уджъястӧ да важ председательтӧ лёка уджалӧмсьыд судӧ сетісны. Ӧні удждысян кооперацияыд зэв бура уджалӧ, сьӧмтӧ сетӧны сӧмын нин ёна йӧрмӧм мортлы, гӧль мортлы.

Та ногӧн кӧ — медпервойсӧ колӧ комсомолечыдлы висьтавлыны крестьяналы, мый бурсӧ кооперативыс сетӧ йӧзыслы, мыйла колӧ кооперативсӧ восьтыны, кыдз сэн уджсӧ нуны.

Быд комсомолеч тӧдӧ, кутшӧм тӧвар колӧ сиктӧ крестьяналы, найӧ овмӧслы. Кооператив кӧ оз куж, колӧ налы висьтавны, индыны, туйдӧдны найӧс. Сы понда колӧ комсомолечлы гижсьыны лавкаса комитетӧ, сійӧ комитетсӧ бӧрйӧны пайщик пиысь. Комитет видзӧдӧ медым лавкаын вӧлі сӧмын колан тӧвар да бур тӧвар, медым ньӧбасьысьяскӧд бура сёрнитісны, вузасисны, медым гӧгӧр лавкаын вӧлі дзим-дзурк. Быд кооперативын нӧшта эм ревизионнӧй комиссия. Тайӧ комиссияын уджалысьяс видзӧдӧны, веськыда-ӧ гижӧны нигаясӧ, нуӧны тшӧт, оз-ӧ гусясьны, кыскавны, таргайтны.

Колӧны бур прикащикъяс да счетовод

Уна кооперативын уджалӧны прикащик пыдди важ купечьяс. Налӧн ӧткымынлӧн кольӧма на важ оланногыс. Татшӧм прикащикыд видзӧдӧ вестӧ, сьӧктатӧ чиркны. Пырас ньӧбасьны озыр крестьянин, сылы сетӧ медбур тӧварсӧ. Пырас лавкаӧ гӧль крестьянин — сыкӧд оз зэв и сёрнит, либӧ горзӧ, видчӧ, тӧвартӧ видзӧдӧ медомӧльсӧ сетны. Кооперативыд эськӧ абу частнӧй лавка. Лавкаад ӧні став крестьяниныс — пайщик, сэн кӧзяин.

Прикащик да счетовод вӧчӧны сэн став уджсӧ. Омӧль прикащик понда мукӧд кооперативӧ крестьяналӧн сьӧлӧмыс оз кыскы пырныс, омӧль счетовод вермас став уджсӧ торкны. Комсомолечлы колӧ уджалігмоз велӧдны кооперативын вузасьӧм, кутшӧмджык тӧвар колӧ сиктӧ вайны, кутшӧм тӧвар бур да омӧль. Комсомоллы колӧ кооперативӧ сувтны прилавок сайӧ, сетны сӧветскӧй кооперативлы бур тӧлка, сӧвесьта гӧрд приказчикӧс да гӧрд счетоводӧс.

Кооперативнӧй грамота

Кооперативын уджалӧм кындзи комсомолечлы колӧ кооперативнӧй грамота. Сы понда кооператив бердӧ колӧ лӧсьӧдны кружок кооперативнӧй удж тӧдмавны, велӧдны. Тайӧ кружокас колӧ том йӧзӧс ӧтувтны. Кружокас уджсӧ медым нуас председатель, либӧ правленньӧысь кутшӧмкӧ шлен, либӧ кутшӧмкӧ мукӧд морт кооперативын уджалысь. Кружокын уджсӧ колӧ йитны кооперативса уджкӧд, сэн колӧ сёрнитны кооператив удж йылысь, устав йылысь, сідзжӧ и мукӧд тор йылысь тӧлкуйтны: мый шуис Ленин, кутшӧм удж сулалӧ кооператив водзын и м. сэтшӧм тор.