САВА ДА СИЗЬ

Оліс югыд ю дорын, ичӧтик керкаын сир вӧчысь Сава. Сылӧн вӧлі гӧтыр да арӧса пи Трӧшко, кодӧс сійӧ зэв ёна радейтіс.

Быд тулыс и быд гожӧм Сава мырсис сир вӧчан удж вылын. Тайӧ удж помысь и вердіс асьсӧ да ассьыс семьясӧ.

Сирсӧ Сава вийӧдас вӧлі ыджыд бӧчкаӧ, а кор бӧчкаыс лоас тыр, сэки лэччӧдас сійӧс карӧ базар вылӧ. Сэні вузалас сирсӧ да ньӧбалас аслыс колана тӧвар. Эз вунӧдлы, дерт, и дона Трӧшкоӧс: быд ветлігӧн вайліс сылы кампет да преник.

— Баба, менам бӧчкаӧй бара нин тырис, — ӧти гожся лунӧ шуис Сава аслас гӧтырлы.

— Тырис кӧ, сійӧ и бур, — вочавидзис баба.

— Ме, баба, талун кӧсъя базар вылӧ лэччыны сир тыра бӧчканад, — водзӧ нуӧдіс Сава.

— Лэччы, лэччы, — ыштӧдіс мужикӧс баба. — Вузав сиртӧ да ньӧб Трӧшколы дӧрӧм вылӧ лӧз рӧма сатин. Сійӧ ӧд миян ӧтка пи. Колӧ сійӧс ичӧтика вӧччӧдыштны.

— Ньӧба, ньӧба. Эн тӧждысь, баба.

Сава доддяліс вӧв, пуктіс телега вылӧ сир тыра бӧчка да мӧдӧдчис карӧ.

Верст дас кымын мунӧм бӧрын Савалӧн кутіс кынӧм сюмавны. А сёйӧм вылӧ сылӧн вӧлі босьтӧма мешӧк джын картупель. Сэтысь позьӧ вӧлі пӧжавны зэв чӧскыд печенча.

— Тпру! — горӧдіс Сава.

Вӧв сувтіс. Сава лэдзаліс сійӧс да шуис:

— Тэ, Карко, йирсьы, а ме песта би да печенча пӧжала.

Вӧв кутіс йирсьыны, а Сава видзӧдліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да неылысь аддзис кызкодь конда пу, а пу улас дзонь чукӧр кос лӧп. Дыр думайттӧг Сава ӧзтіс лӧпсӧ да перйис мешӧкысь картупель печенча пӧжалӧм вылӧ.

Кор биыс ыджыдджык лои, конда пу гӧгӧр кутіс лэбавны сизь. Лэбалӧ, гӧгралӧ да горзӧ нора гӧлӧсӧн, быттьӧкӧ мыйкӧ висьталӧ Савалы. Тайӧ горзӧмкӧд тшӧтш кыськӧ вылысянь кыліс вӧсньыдик чипсӧм. Сава чатӧртіс юрсӧ да сюся видзӧдліс конда пу вылӧ. Сэні, сыв кык сайын мусяньыс, тыдаліс ичӧтик розь. Розяс вӧлі сизьлӧн поз, а позъяс пукалісны сизьлӧн челядьыс. Сава вермис на эськӧ йӧткыштны конда пу дорысь ӧзтӧм лӧпсӧ да кольны дзоньӧн сизь позсӧ, но сійӧ та йылысь эз и мӧвпышт, а сӧмын паськыда серӧктіс да шуис:

— Бура и жаритчасны тэнад пияныд, сизюкӧй. Горзы кӧть эн, а лоас тэныд челядьтӧгыд кольны.

Тадз шуис Сава. Сійӧ эз чайт, мый сизьлы аслас челядьыс сэтшӧм жӧ донаӧсь, кутшӧм дона сылы аслыс Трӧшкоыс.

Сизьлӧн пияныс сотчисны. А коньӧр сизь век гӧграліс сотчысь пу гӧгӧр да горзіс-бӧрдіс шога-шога. Сава кутіс печенча пӧжавны. А сизь кытчӧкӧ вошис. Недыр мысти кыліс кутшӧмкӧ тотшкӧдчӧм шы. Видзӧдліс Сава, да сизь пуксьӧма бӧчка вылас, бӧчкаас сизьдӧ. «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!»

— Мыйла розьӧдан бӧчкасӧ? — скӧрмис Сава да черӧн уськӧдчис кузь ныра лэбач вылӧ. Сизь эз повзьы. Век котшкӧдчӧ. Сэк Сава мый вынсьыс кучкис чернас бӧчкаас. Сизь жбыркнитіс бӧчка вывсьыс да син водзысь воши. А черыс веськаліс асыкас да шӧри орӧдіс сійӧс.

— Виа, мӧдысь кӧ локтан! — лэптіс черсӧ Сава да муніс бипур дінас.

А бӧрсяньыс бара нин кылӧ котшкӧдчӧм шы: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!» Сава видзӧдліс, а сизь пукалӧ мӧд асык вылын да важдорсьыс зільджыка сизьдӧ сійӧс.

— Ак тэ, кузь ныра бес! — горӧдіс Сава да зырӧдіс бӧчка дінас. Кучкис чернас сизьлы, а сизь — жбырк лэбис. Черыс орӧдіс мӧд асык.

Сава сэтшӧма скӧрмис, мый эз и казяв асык орӧмсӧ. Век дзоргис сизь вылӧ да кыйӧдіс сійӧс. А сизь коймӧдысь пуксис сир бӧчка вылӧ да бара сизьдыны кутіс: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!» Сава чеччыштӧмӧн керыштіс сизьлы. Сизьлы эз веськав, а бӧчкаысь коймӧд асык орӧдіс.

— Ӧні он лысьт локны, яндысьтӧм син, — шуис Сава да воськовтіс бипурлань. Сэн ӧд сылӧн печенчаяс пӧжасьӧны. Но бӧрсяньыс бара на кыліс котшкӧдчӧм: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!» Сава пиньсӧ йирыштіс скӧрысла. Сизь пукаліс бӧчка вылын да кокаліс нёльӧд асыксӧ.

— На жӧ тэныд! — равӧстіс Сава да сӧтыштіс чернас.

Сизь качӧдчис вылӧ, а черыс орӧдіс медбӧръя асыксӧ.

Бӧчкаыс паськаліс ӧтарӧ-мӧдарӧ да киссис разіпель. Сир шлявмуні муас.

— Ок, ок, ок! — кутчысис юрӧ Сава. — Рӧзӧритіс менӧ кузь ныра дявӧлыд! Мый вылӧ ӧні ме ньӧба няньтӧ да совтӧ да Трӧшколы дӧрӧм вылӧ мича лӧз сатинсӧ?

Дыр пукаліс Сава киссьӧм сир водзас да лыддис лоӧм убыткасӧ. Куш киӧн ӧд лоас гортӧ бергӧдчыны!

Видзӧдліс Сава вӧв вылас, а наян сизьыд пуксьӧма вӧв юр вылас да сизьдӧ сылысь плеш шӧрсӧ.

«Сир бӧчкаӧс жугӧдіс дай Каркоӧс кӧсйӧ вины, — мӧвпыштіс Сава. — Дыр-ӧ сійӧ ме вылын тешитчынысӧ кутас? Ӧні лоас гусьӧнджык кыйӧдны сійӧс».

Сава чабыртіс черсӧ да пондіс кыссьыны вӧвланьыс. Кыссис, кыссис, сэсся чеччыштіс мусьыс да став вынсьыс троньӧбтіс чер тышнас сизьӧс.

Сизь жбыркнитіс-лэбис, а чер тышкӧн чорыда кучкӧмысь вӧлыд усис дай кулі.

Бӧрддзис Сава. Чужӧмыс и тошкыс кӧтасисны — жаль вӧлыд. Сэсся кулис вӧвлысь кучиксӧ, нопъяліс дай подӧн мӧдӧдчис гортас.

А сизьлы этша на вӧлӧм тайӧ. Абу па сполнӧя водзӧс босьтӧма пиянсьыс. Лэбис сійӧ сир вӧчысьлӧн оланінӧ. Воис Сава керкаӧдз и пырис ӧшиньӧд сэтчӧ. Савалӧн гӧтырыс буретш вӧлі ыжӧс шырӧ, а дзоля Трӧшко зыбкаын узьӧ. Залавка дорын да джаджъяс вылын сулалӧны йӧв тыра кринчаяс да быдсяма пӧлӧс дозмукыс.

Сизь лэбалыштіс-гӧгралыштіс пӧтӧлӧк увті, сэсся пуксис йӧв тыра кринча вылӧ да кутіс сизьдыны сылысь дорсӧ: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!» Баба повзис — сизьыд жугӧдас кринчатӧ, шыбитіс шырансӧ, йӧткыштіс ыжсӧ, судзӧдіс сёр вылысь сартас пес да уськӧдчис сизь вылӧ.

— Мый тэ керан, лёк лэбач? Мыйла кринчасӧ розьӧдан? — горӧдіс сійӧ да кучкис сизьӧс сартас песнас.

Кринча пасьмуні. А сизь пукалӧ нин мӧд кринча вылын да зіля уджалӧ нырнас: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!»

Баба ещӧ ёна скӧрмис да бара лӧсыштіс сизьӧс сартас песнас. Йӧлыс, кринча торъясыскӧд тшӧтш, резыштіс ӧтарӧ-мӧдарӧ. А сизь шашаритчис нин коймӧд кринча дорӧ да сыысь на гораджыка котшкӧдчӧ: «Котш, котш, котш! Котш, котш, котш! Котш, котш, котш!»

— Сибалін кӧ тэ ме дінӧ-а! — чирӧстіс баба да пондіс вӧтлысьны сизь бӧрся. Кытчӧ сизь пуксяс, сэтчӧ и вартӧ сартас песнас. Пӧсявтӧдз косясис сизькӧд да жугӧдліс став кринчаясӧ, а сизь пыр на ловъя, пыр на эльтчигтыр лэбалӧ керка пытшкас.

Кор пасьмуні медбӧръя кринча, сизь кутчысис ёсь гыжнас ыжлы юрас да заводитіс сійӧс сизьдыны. Баба зырӧдіс сизь вылӧ да паськыда шеныштӧмӧн кальскӧбтіс сійӧс сартас песнас. Сизь тювкнитіс бокӧ, а ыж чергӧдчис джодж шӧрас да эз нин сэсся вӧрзьыв.

— Виис ӧд балюктӧ! — шевгӧдіс кияссӧ баба. — Эз весиг сет шырӧмсӧ помавны. Ок, сюрин кӧ эськӧ тэ менам кабырӧ, мый эськӧ ме тэкӧд вӧчи!

Видзӧдліс, а сизь пырӧма зыбкаӧ да кокалӧ Трӧшколысь дзоля нырсӧ.

— Мыйла кагасӧ вӧрзьӧдан! — авӧстіс баба да скӧрмӧмвывсьыс эз нин куж нинӧм мӧвпыштны, а зэв чорыда зургис сизьӧс сартас пес помнас.

Сизь жбырӧбтіс зыбкасьыс да тӧвзьыштіс-петіс керкасьыс восьса ӧшиньӧд, сӧмын сійӧс и аддзылісны.

Баба топӧдіс Трӧшкоӧс аслас морӧс бердӧ, но Трӧшко эз нин вӧв ловъя. Сартас пескӧн чорыда зургӧмысь потӧма сылӧн юрыс.

— Ойя жӧ да ойя! — кутіс горзыны баба. — Босьтіс дона кагалысь ловсӧ лёк лэбачыд! Мый меным Саваӧй шуас? Кыдзи ме сы вылӧ видзӧдла?

Баба эз и кыв — Сава пырис керкаӧ. Сэсся висьталіс, мый сыкӧд лои. Дыр бӧрдісны кыкнанныс ӧтвылысь. Сэсся Сава шуис:

— Вай дугды бӧрдны. Бӧрдӧмнад кагатӧ он ловзьӧд. Ме соті сизьлысь челядьсӧ, а сійӧ и босьтіс миянлысь водзӧссӧ. Мый нӧ керан, сідз артмис да. Водзӧ кежлӧ ме некор ог вӧрзьӧд пӧтка пиянӧс. Налы, коньӧръяслы, ӧд овны жӧ колӧ. Эн шогсьы, гӧтыр! Овмӧсӧс ми лӧсьӧдам, а Трӧшкоыд миян выль чужас, да сійӧс ми огӧ нин сетӧй кокавны некутшӧм пӧткалы. Велӧдіс менӧ овнытӧ тайӧ сизьыд!

Та бӧрын Сава гозъя ёна вежӧрмисны да некор нин эз вӧрзьӧдлыны пӧткалысь дзоля пиянсӧ.