МАМТӦМ НЫВ

Олісны-вылісны коркӧ гозъя, ӧтик ныв быдтісны. Зэв радӧсь: олӧмаӧсь нин асьныс да нылыд зэв любӧ. Мамыс сэсся висьӧдчыштны кутіс, кузякодь нин нёрпаліс дай кулі грек вылад. Нывтӧ мамтӧг колис.. Бать эськӧ, колӧкӧ, первойтӧ шогалыштіс, а бӧрын сэсся мый, гӧтырыд вуніс, бара выль вылӧ гӧтрасьны думайтіс. Коркӧ нылыслы и шуӧ:

— Наташенька, ме, тэн кӧ гажтӧм, выль мам вайӧда!

— Вайӧд, гажаджык овны лоас!

Батьыс сэсся корсис дӧваӧс, но а дӧваыс лёк вӧлі, скӧр, аслас ныв жӧ эм. Пондісны овны, ассьыс нывсӧ сэтшӧма лэптӧ, нинӧм оз сет уджавны, а Наташаӧс быдлаӧ тувъялӧ. Вермӧ кӧть оз вермы, но мӧдӧдӧ, вольпасьяс ёна сылы оз вольсавлы.

Коньӧранӧй, сідзи и узьлӧ, юр улас пуктас гын сапӧгсӧ либӧ кисӧ.

Ывлаысь пырас, тьӧтка сэсся печкыны козёв вылӧ пуксьӧдӧ. Пыр сійӧ печкӧ, коньӧр. Но коркӧ сэсся и печкис дай ректалісны ректансӧ. Тьӧткаыд шӧрттӧ кӧтӧдыштіс, пӧимӧн нильӧгаліс, пачас пӧжис дай шуӧ:

— Наташа, нулы да пожъяв, толькӧ эн уськӧд, пожъяв пӧ чистӧя. Уськӧдан кӧ, гортӧ эн лок!

Наташа думайтӧ, мед эськӧ не уськӧдны. А юыс визув вӧлі. Гашкӧ эськӧ, ёна джуджыдыс эз вӧв, но зэв визув вӧлі. Пожъяліс, пожъяліс сэтӧн дай, ёна уна пӧв нин пожъяліс, ӧд мачекаыс грӧзитіс: няйтӧн пӧ эн вай. Няйтӧн кӧ пӧ ваян, бурӧн ог лэдз гортӧ, нӧйта да вачкала.

Ёна нин пожъяліс, но кутшӧмкӧ роскӧ кыдзкӧ крукасис дай макнитігмозыд кисьыс мыніс шӧрт тӧбйыд. Киысь мыні дай гумыль-гамыль ваад и нуис. Наташалӧн шӧрт тӧб эз ло. Бӧрдіс-бӧрдіс, котраліс-котраліс, но кысь вӧтчан, ваыс визыв вӧлі да.

И думайтӧ:

— Кӧть эськӧ мунан да, ог лысьт! Мый нин лоас сэсся? Ог и мун гортӧ, ме ваас шыбитча, мед нин мый лоны лоӧ. Босьтіс да шыбитчис ваӧ. Мен ӧд регыд висьтавны, а ог тӧд сэсся, дыр-ӧ мысьта сэтӧні веж луд лоис ваас, ва эз ло. Воис Наташа веж луд вылӧ. Веж луд вылын садъяс быдмӧны, туй мунӧ, и зэв гажа. Лэбачьяс сьылӧны. Сійӧ пондіс водзӧ мунны. Дыркодь нин муніс, кузякодь. Воис кутшӧмкӧ керка. Керка дорас, кильчӧ вылас кык гӧлик чышкысьӧ, мортыс абу, а чышкӧны. Наташа видзӧдіс-видзӧдіс да дивӧ лои.

— Аттӧ дивӧ! Мый нӧ тайӧ гӧликъясыс асьныс чышкӧны? Некысь на ме эг аддзывлы. Час, ме тайӧ ӧтисӧ босьта, гашкӧ, коркӧ гортӧ на муна да згӧдитчас. Тайӧ кӧть коркӧ, гашкӧ, и метӧг чышкасяс.

Пельпом вылӧ гӧлик босьтіс и бара мунӧ, кольны оз лысьт, вошӧмысь полӧ. Бара водзӧ муніс. Ылӧкодь нин зэв муніс, видзӧдӧ: ведра ӧтнас туйӧдыс, тыртӧм ведра, гольгӧ-гӧнитӧ, мунӧ.

— Аттӧ дивӧ! Тайӧ эськӧ кутшӧм лӧсьыд меным, гортӧ кӧ нуны, уджтӧ ог вевъяв уджавны, а ведраыс ачыс мунӧ. Ваыдла кӧ ыстылан, гашкӧ, ачыс ваяс, меным ветлыны оз ков. Ме тайӧс босьта.

Ведратӧ босьтіс. Бара водзӧ муніс. Век мунӧ и мунӧ, ачыс оз тӧд, кытчӧ мунӧ. Гӧлик да ведра нин лои. Дыркодь нин муніс, зэв ыджыд керка мыччысис, важ, пӧлӧстчӧма, сьӧдасьӧма нин быдӧн, чусмӧма зэрнас.

— Аттӧ дивӧ! Код бара татӧн олӧ? Лысьта ог бара пыравны?

А быть кытчӧкӧ пыравны колӧ. Аслад гортыд тай ылӧ коли, корсьны некысь. Стен дорас ывлаас ляскысис дай кывзӧ:

— Кодкӧ бара тан эм-ӧ абу? Кывзысьла, кывзысьла.

Ведратӧ гольскылӧ пуктіс сэтчӧ, а кодкӧ и ӧшинь дорад локтіс, «гым-гым-гым» кок шыыс. Наташа сэн чӧв сулалӧ. И шыасис пытшкӧсас:

— Код сэн? Коді сэн, пыр керкаас!

Наташа шыасис сэтшӧм нежнӧй гӧлӧсӧн:

— Ме! А тэ нӧ коді?

— Ме бабушка, пыр лок, эн пов.

Наташенька, ӧти киас гӧлик, мӧд киас ведра, уличад оз коль, пырис керкаӧ. Бабыс и шуӧ:

— А мыйла тайӧ меным ваян?

— Тайӧ ӧд абу прӧстӧй: ведраыс ачыс ватӧ ваялӧ, гӧликыс ачыс ёгтӧ чышкӧ. Тайӧ зэв буртор, тэныд ме пӧдарки вайи.

Сійӧ эськӧ эз и вай пӧдарки вылӧ, да пыртіс тшӧтш сэтчӧ.

— Ме ордӧ некод на эз волыв. Тэ кӧ локтін, пывсьӧдан менӧ. Менам и челядь эм, семья. Тэ пывсян ломты, кужан кӧ, челядьӧс и менӧ пывсьӧд.

— А ме шӧрт тӧбйӧс ваӧ уськӧді да сійӧс корсьны петі. Эн-ӧ аддзыв тэ шӧрт тӧбйӧс, кытчӧ менам лои?

— Аддзывлі, аддзывлі. Кужан кӧ меным уджавны, и босьтан шӧрт тӧбтӧ. Но талун сёр нин, вод да узь, а аски ме тэнӧ инда пывсян ломтыны.

Вердіс, юкталіс. Асывводз Наташа узьӧ на, а сылысь кок шысӧ кылӧ: «гым-гым-гым» ӧтарӧ ветлас джоджӧдыс, «гым-гым-гым» мӧдарӧ ветлас. А Наташаӧс шебралӧма юр вывті. Наташа кыйкнитліс, мый сійӧ керӧ. Вӧлӧмкӧ блин пӧжалӧ Ёмаыс, скӧвӧрӧдаӧн дзижгӧ, зэв уна нин, дзонь куча пӧжалӧма и чуксалӧ.

— Муса ныв, Наташенька, чеччы, да ме тэнӧ верда, сэсся пывсян талун ломты.

Мӧдыс шуӧ:

— Ломта, бабушка, ломта, кужа кӧ!

Сійӧ вердіс зэв бура пӧсь блинӧн, чайӧн юкталіс и шуӧ:

— Сэтӧн чер менам, пес, пывсян. Босьт истӧг. Пывсян ломтан да, мед тшыныс оз пет, мед ме ог аддзы, мед тшын оз ло. А кор ваймас, шоныд лоас, мед чад абу. Да вай мем ключевӧй ва!

Наташа думайтӧ:

— А кысь ме и вая ватӧ? Ведраыд эськӧ и эм да кысь ключевӧй ватӧ корсян?

Но ладнӧ. Сійӧ пессӧ эз черӧн поткӧдлы, а босьтіс да сартас чеглаліс, вочасӧн век ӧтарӧ ломтіс, ломтіс, тшын эз и петлы пывсянысь. Тшын эз петлы, а сэтшӧм жар лои, шоныд лои, абу чад и. Шуис голиклы:

— Гӧликӧй, гӧликӧй, вай, мый верман, чышкав.

Гӧлик босьтіс да няртіс быдӧн, чиститіс да белитіс. Сэтшӧм лои чистӧй пывсяныс.

А ведралы шуис:

— Ведраӧй, ведраӧй, ваяв меным ва! Кыдз тэ служитін воддза кӧзяйкаясыдлы-кӧзяинъясыдлы, сідз жӧ меным тэ служит! Вай пывсянас мем ключевӧй ва!

Ведра ачыс толькӧ гӧняйтлӧдлӧ, Наташа виччысьӧ, оз тӧд, кысь и вайӧ. Ваяліс ключевӧй ва зэв уна, дозъяс тырины быдӧн, быдӧн шоналіс и. Дась лоис баня. Локтіс и шуӧ:

— Но, бабушка, шогмас ли оз, а ме пывсянтӧ ломті. Позяс пывсьыны!

А Ёма тьӧтка, сійӧ вӧлӧма кузь ключищӧй ныра, дӧрӧм мыга, котралӧ лёзь юра и шуӧ:

— Менам челядь эм, бура кӧ пывсьӧдан найӧс, ме бура тэныд и донтӧ мынта!

Сэсся шердынын да падъянын лягӧ пиян ваяліс, унаӧс вайис сылы. А сэн найӧ чипсӧны быдӧн, горзӧны, нявгӧны, лявгӧны, тшыгйӧсь. Колӧ пывсьӧдны.

Наташа петкӧдас да пывсьӧдас найӧс, быдӧнӧс мыссьӧдас, малалас да пӧлялас сэтшӧм бура. Сэн мыйкӧ турун ли, мый ли вӧлі пуктӧма, сійӧс шыбитас да выльысь вольсалас. Найӧс сэтчӧ быдӧн пукталас, ставыс унмовсясны, шы ни тӧв, некодлы мог абу. Вайӧдас Ёма тьӧткалы дай сетас.

— Ог тӧд, ог тӧд, бабушка, шогмас оз, ме тай со быдӧнӧс пывсьӧді, ас ногысь старайтчи.

— Бур, зэв бур, некод оз бӧрд. Кужин кӧ менсьым челядьӧс мыссьӧдавны, сэсся и менӧ петкӧд да пывсьӧд. Бура и дон босьтан.

Бара Ёма тьӧткаӧс ки пӧлӧдыс босьтіс, петкӧдіс, лабичӧ водтӧдіс, майтӧгаліс быдӧн, ключевӧй ваӧн киськаліс да мыськис юр и кок быдӧн сылысь. Сійӧ зэв дӧвӧлен лоис. А сэк кості, кор Ёма куйліс пывсян лабичын, сылысь дӧрӧмсӧ мыськаліс. Дӧрӧмыд, пывсяныс жар вӧлі да, зэв ӧдйӧ и косьмис, зэв регыдӧн. Чистӧй дӧрӧмӧн пасьтӧдіс, петкӧдіс гортас.

Ёма и шуӧ:

— Пасибӧ, Наташа, кужин уджавны, куж и дон босьтны. Мынта ме тэныд и дон. Талун вай узь, а аски мунан гортад.

Узисны да мӧд лунас асывводз сійӧ бара пӧжалӧ блин. «Гым-гым-гым» — ӧтар да мӧдар кок бӧрлянас, кӧмтӧм. Чуксаліс сэсся:

— Наташенька, вай чеччы! Чеччы вай, сэсся мунны тэн ковмас гортад. Батьыд виччысьӧ тэнӧ. Воштіс батьыд, ёна нин корсьысьӧ.

Вердіс-юкталіс бара, пызан сайӧ пуксьӧдіс да. Кыськӧ пыдысь комнатаысь вайӧ киас кык ящик, гӧрд дай сьӧд. Пызан вылас пуктіс и шуӧ:

— Наташенька, кодыс тэн колӧ?

А сійӧ и шуас:

— Бабушка, милая, ме ӧд ог тӧд, кодыс колӧ. Ӧтикыс ыджыд, мӧдыс ичӧт. Висьтав, кодыс тэныд абу жаль, кодсӧ он жалит, сійӧс меным и сет.

— Тэнад бур удж кузя ме ыджыдсӧ ог сет. Ме тэн дзолясӧ сета.

Но а мӧдыс и думайтӧ:

— Мыйла нӧ бура шуис уджалӧм, а меным ыджыд ящиксӧ оз убӧлит сетны, дзолясӧ на сетӧ?

Зэв дзоляниксӧ и сетіс. Дзоляджыкыс вӧлі сьӧд, а мӧдыс гӧрд. Помас и ключыс.

— Ключсӧ эн вошты. Гортад локтан да тайӧс тьӧткаыдкӧд эн восьт. Тэ батьыдкӧд восьт пызан вылас. А тьӧткатӧ ыстӧй, мед петасны найӧ эня-ныла.

Мен регыд висьтавны, гашкӧ, и вежалун на лои локныыс ли, лун-мӧдӧн ли. Сійӧ гортас локтіс, ящиктӧ босьтіс да. Гортӧ воис, а бать пыр на шогсьӧ: ныв вошӧма. Ныв локтӧ, ящик киас, ключ помас клина-клёнакылӧ, бриня-бранякылӧ. Бать окаліс, кутіс да:

— Кытчӧ нӧ тэ вошин, кысь тэ локтін?

— Ветлі сідзи сідз: гӧститны, нажӧвитчыны.

— Ящикыс нӧ тайӧ кытысь?

— Тайӧ мен бабушка пӧдаритіс, лок пырам, тьӧткатӧ ысты керкасьыд, да ми тайӧ тэкӧд восьтам.

Пызан вылӧ пуктіс ящик. Тьӧткаӧс ыстісны, а сійӧ оз пет.

— Мый тіян сэтӧні, тшӧтш видзӧдла.

Нылыд и шуис, Наташенька:

— Тьӧтка, пет, тась би петас, биа сабля, и миянлысь ставнымлысь юрнымӧс кералас. Тэ жаль вӧлін татчӧ сюрныыс, а миян ӧд быть. Батькӧд миянлы смерть лоас.

Сэсся петас, кывзас. Ключӧн бать сэсся бергӧдас, восьтас. Сэтӧні быдторйыс Наташалы: и шӧвк сунисыд, и шӧвк чышъяныд, и шӧвк чулкиыд, бур платтьӧыд, но быдтор. Сюялӧма вӧснитортӧ быдӧн. Ӧтикӧс пасьтыштлӧны, мӧдӧс пасьтыштлӧны, видлалӧны. А тьӧткаыд нылыскӧд пырӧны. Дивӧ лои налы:

— Кысь тайӧ да мый тайӧ?

А мӧдыс шуӧ:

— Тайӧ ме нажӧвиті.

Тьӧткаыдлы сетас шӧрт тӧбтӧ.

— Тайӧ шӧрт тӧб пыддиыд ме вайи, сетісны. Сійӧ менам ваад уси да ветлі ме ваӧдыд, но эг ваӧ во. Тайӧ сэтысь.

Висьталіс, кыдз ветліс, ставсӧ.

Тьӧткалӧн лы и сьӧм, ставыс пондіс вӧрны, шуӧ аслас нылыслы:

— Час, ме тэнӧ аски мӧдӧдла шӧрт пожъявны.

Сійӧ печкӧм шӧрт бара кыськӧ босьтіс, кӧтӧдыштліс, нильӧгыштіс и шуӧ:

— Мун да пожъяв мичаӧ!

— А оз кӧ усь?

— Оз кӧ усь, шыбит ваас, лэдз да эн пов, уськӧдчы ваас, кыдзикӧн Наташа висьталӧ.

Наташа висьталӧм кузяыс тьӧткалӧн ныв лэччис ва дорӧ, пожъяліс да пожъяліс, но шӧрт тӧб оз усь. Локтіс мамыслы дай шуӧ:

— Мам, менам оз кылав, шыбитла и быдӧн да.

— Кильчӧ вылын эм ва катлан карнан. Тэ босьт да сійӧн йӧткав.

Сідзи и вӧчис нылыс: карнан босьтіс и ва дорӧ лэччис, шӧрт тӧбйӧс шыбитіс и карнанӧн йӧткаліс. Кытчӧкӧ воши шӧрт тӧб, ачыс шыбитчис ваӧ. Ваӧ шыбитчис дай туйӧ бара воис, луд вылад. Сэті муніс да муніс, ме ог тӧд, дыр-ӧ сэсся муніс и аддзис гӧлик чукӧртӧ. Найӧ асьныс чышкысьӧны. Скӧраліс быдӧн сійӧ:

— Мый чышкысянныд да пӧръясьланныд?

Эз некодӧс и босьт, сідзи и зӧрксьӧдіс-муніс. Муніс нин бара ылӧдз кодь, бара ведра гольскӧ-мунӧ, гуля-голякылӧ туй кузя. Сылы чужйис, брунӧбтіс кокнас:

— Буглясян сэні туй вылын, мешайтчан кок улын.

Муніс, воис Ёма керка дорад.

— Код бара татӧні олӧ? Час, кывзыштла, кодкӧ кылӧ оз.

Стен дорад бара ляскысис сэтчӧ, сулаліс дыркодь нин дай, кодлӧнкӧ кок шы кылӧ: «гым-гым-гым» ӧтарӧ ветлас, мӧдарӧ «гым-гым-гым».

— А час, пыравла, коді татӧні?

Сэтчӧ пырис, а Ёма тьӧткаыд блин пӧжалӧ: нырыс ыджыд, юрыс лёзь, синмыс паськыд, яйыс абу, куш лыясыс, кок чуньясыс кузь, кӧмтӧм, дӧрӧм мыгыс сьӧд. Нылыд эз и шыась. А мӧдыд и скӧрмис:

— Но, локтін ме ордӧ, пырныыд лысьтін, а шыасьныыд эн лысьт? А ме тэнӧ удж вылӧ кӧсъя индыны, локтін кӧ. Мыйла тэ локтін?

А сійӧ и нурбыльтас:

— Шӧрт тӧбйӧс уськӧді.

— Тӧда, шӧрт тӧбтӧ тэ эн уськӧд, а тэ шыбитін. Но ладнӧ. Аскиӧдз узь, сэки аддзам. Кужан кӧ уджавны, пӧлучитан шӧрт тӧбтӧ.

Бара сідзи жӧ вердіс, ужнайтӧдіс, водтӧдіс. Асывводз бара пӧжасьӧ. Мыйкӧ пӧжалыштӧ сэтӧні, гашкӧ, сісь картупельысь. Нылӧс вердыштіс. Чӧскыд сёяннас эз и верд. И шуӧ:

— Ме сэсся тэнӧ удж вылӧ ыста!

А ныв чӧв олӧ, нинӧм оз шу.

— То сэн чер, пес, сэні пывсян, ведра — ва вай, ключевӧй ва.

Кӧн ключыс, индіс, висьталіс. Ныв оз и кӧсйы сёрнитны. Петіс, чертӧ босьтіс да клоп да клоп, пестӧ поткӧдлӧ. А ён, бура вердӧ мамыс да. Пес поткӧдліс да сэсся пывсян ломтіс. Сьӧд тшын толькӧ пуркӧдӧ, гашкӧ, сира пескыс вӧлі. А Ёма видзӧдӧ — тшын пуркӧдӧ. Сэсся кыськӧ, гашкӧ, и ва гуранысь, ведраӧн ведра-мӧд няйт ва вайис, эз и ключевӧй ва. Шонтыштіс. Коркӧ и ваймис пывсяныд, чад на вӧлі. Чадӧ пӧдлаліс. Локтіс дай шуӧ:

— Бабушка, пывсяныд гӧтов, пет да пывсьы!

А мӧдыс и шуӧ:

— Ме эськӧ ӧні ог пывсьы да, менсьым тэ челядьӧс первой пывсьӧд. Кужан кӧ челядьӧс пывсьӧдны менсьым, ме кужа и дон тэныд мынтыны.

Бара шердынын, падъянъясын вайис лёк люв-лявсӧ пывсьыны-мыссьыны. Найӧ толькӧ ставыс люва-лявакылӧны сэтӧні, нявгӧны, бӧрдӧны, увтӧны. Петкӧдіс ныв найӧс, пывсянӧ, скӧр на вылӧ, зывӧктӧ. Киад некодӧс оз босьт, а кодӧс босьтлӧ, уськӧдӧ. Коді коксӧ бергӧдӧ, кодлысь кисӧ дойдӧ, кодлысь синсӧ кыскӧ. Омӧлика найӧс кӧтӧдыштіс, улыссьыд турунтӧ, вольӧстӧ эз веж. Важ няйт вылас найӧс быдӧн пукталіс, кӧдзыд ваӧн киськаліс. Найӧ эз и дугдывны, ӧтарӧ бӧрдӧны, нявгӧны. Вайӧдіс бӧр. Бабушкалы сетіс. Бабушка шуӧ:

— Кутшӧма уджалін, сэтшӧм и дон пӧлучитан. Но талун вод да узь, а аски ме тэнӧ гортад мӧдӧда, мамыд дорӧ бӧр.

Мӧдыс шуӧ:

— А шӧртыс нӧ менам кӧн?

— Аски аддзан, нуан гортад да мамыдкӧд восьтӧй.

И петкӧдӧ бара кык ящик. Ӧтикыс ыджыд, гӧрд, а мӧдыс ичӧтик, сьӧд ящик. Кыкнаныслӧн помас гуля-голякылӧ томан ключ. Пызан вылӧ пуктіс дай шуӧ:

— Но, бур ныв, кодыс тэн колӧ, ыджыдджыкыс али ичӧтыс?

— Дерт жӧ ыджыдыс.

Ачыс и думыштіс:

— Сэн ӧд унджык добраыс. Дерт жӧ, ыджыдсӧ босьта!

Ыджыд ящиксӧ и сетіс Ёмаыд. Ӧдва-ӧдва кыскӧ, гортӧ мунӧ. Локтіс, гортӧ воис, а мам ва дорын виччысьӧ. Ныв воис, мам босьтіс ящик, сэтшӧм любӧ.

А Ёмаыд шуліс: ті пӧ тайӧ мамыдкӧд пывсянаныд восьтӧй. Батьнытӧ пӧ эн сибӧдӧй ящиктӧ восьтігӧн.

Мамыдкӧд мунісны, ныв и шуӧ:

— Бабушкаыд тай эз тшӧкты батьтӧ да Наташатӧ сибӧдны тайӧс восьтігӧн. Ӧтнанымлы, пывсянын тшӧктіс восьтны.

Ладнӧ, найӧ мунісны, пывсянӧ пырисны, пывсян сиптісны да ящиктӧ гуль-голь ключӧн восьтісны. Лэптыштісны, а сэтысь огняннӧй сабля мыччысьліс да кыкнанныслысь юрсӧ керыштіс, швичкӧбтіс, кыкнанныслӧн уси юрыс сэтчӧ.

Сэсся батьыскӧд нылыс колисны дай ӧні на олӧны. Эня-ныла сідзи бырисны, абуӧсь сэсся ӧні.