ЗАРНИ ЧУКӦР
Ӧти сиктын, ӧти грездын
Бура олісны кык вок.
Налӧн некор зык эз вӧвлы,
Некоднанныс эз вӧв лёк.
Ӧтчыд мӧдӧдчисны найӧ
Ягӧ кыйны сьӧла-ур.
Асьныс думайтӧны сідзи:
«Ещӧ ручыс оз-ӧ сюр».
Ӧдйӧ восьлалӧны вокъяс,
Ылӧ коли налӧн горт.
Ягын паныдасис налы
Еджыд тоша пӧрысь морт.
— «Кывзӧй, энӧ мунӧй водзӧ, —
Шуӧ налы тоша дед. —
Тайӧ туйӧд, муса вокъяс,
Нинӧм тіянлы оз шед!»
— «Гашкӧ, шедас, мыйӧн тӧдан, —
Воча шуис ӧти вок. —
Миян видзӧдӧмӧн абу
Ягыс тані ёна лёк».
«Шуа тіянлы, эн мунӧ.
Сэні куйлӧ ыджыд змей.
Кывзӧй, вокъяс, пӧрысь мортлысь,
Пӧрысь мортыд абу йӧй.
Мунад сэтчӧ — змейыд сёяс,
Кыдзи мӧскӧс сёйлӧ ош.
Гортӧ бергӧдчӧй, бур вокъяс,
Кытчӧдз лов тіян эз вош».
Старик пуяс сайӧ пырис.
Вокъяс сулалісны дыр.
Сэсся сёрни бӧрын налӧн
Пузис сьӧлӧмъясын вир.
«Мунам водзӧ, нинӧм повны!
Кывзы, Ваньӧ, мунам лок!» —
Сідзи ыджыдыслы шуис
Ӧньӧ нима ичӧт вок.
Ыджыд вокыс кулак лэптіс:
«Мунам, Ӧньӧ, ме ог пов!
Змейӧс кыкӧннад ми вермам,
Гортӧ пышйыны оз ков!»
Водзӧ уськӧдчисны вокъяс,
Ӧньӧ кутӧ киас чер.
Мӧдыс лӧсьӧдчӧма лыйны,
Змейыс сійӧ жӧ пӧ зверь.
Недыр котӧртісны найӧ.
Воссис пуяс костын луг.
Мича цветъяс сэні быдмӧ,
Турун лэптысьӧма сук.
Гӧгӧр видзӧдӧны вокъяс,
Оз-ӧ мыччысь змейлӧн юр,
Оз-ӧ налы, кыйсьысь йӧзлы,
Сэтшӧм стерво киӧ сюр.
Змейыс абу, змей оз тыдав.
Старик ылӧдӧма, дерт.
Ӧньӧ аддзис ыджыд чукӧр
Би кодь югыд, би кодь гӧрд.
«Мый нӧ тайӧ синмӧс ёрӧ? —
Шуис сійӧ. — Мый нӧ сэн?
Видзӧд, Ваньӧ, кутшӧм дивӧ
Вӧчис турун пиӧ ен!»
Би кодь югыд чукӧр дінӧ
Воисны кык вок.
Кияс паськӧдісны найӧ,
Сэсся горӧдісны: «Ок!
Зарни деньга! Зарни чукӧр!
Помтӧм, лыдтӧм озырлун!
Деньга та мында он аддзы,
Кӧть тэ море сайӧ мун!
Тайӧ озырлунӧн быдмас
Миян пельпом сайын борд.
Тайӧ деньгаӧн ми олам,
Кыдзи олӧ купеч морт.
Вичко ыджда керка лэптам.
Пондам сёйны еджыд нянь.
Ньӧбам эзысь самӧваръяс,
Эзысь тасьті, эзысь пань.
Базар вылӧ ковмас мунны:
Кучер, доддяв тройка вӧв!
Барскӧй олӧм сэки лоас:
Кокни, лӧсьыд, гажа зэв!»
Сідзи сёрнитісны вокъяс,
Сэтшӧм шуалісны кыв.
Сэсся мерайтісны чукӧр —
Лои гӧгӧр ӧти сыв.
«Слабог, — кайтіс ыджыд вокыс. —
Ветлӧм талунъя эз вош.
Вот и кывзы пӧрысь мортӧс!
Кутшӧм стерво еджыд тош».
«Тайӧ деньга, — мӧдыс шуис, —
Вердас пӧттӧдз уна вом,
Миян челядьнымлӧн челядь
Оз на аддзы сылысь пом».
Асьныс думайтӧны гусьӧн:
«Дела сійӧн абу бур,
Мыйла тайӧ озырлуныс
Меным ӧтнамлы эз сюр».
Дыркодь сулалісны найӧ.
Зарни ёрис налысь син.
Юрын ӧти дум и вӧлі:
«Этша лоас чукӧр джын!»
Ваньӧ Ӧньӧыслы шуис:
«Нопйӧ зарниыс оз тӧр.
Ставсӧ ас вылад он кыскы,
Вӧвтӧг нинӧм он и кер.
Ветлы, Ӧньӧ, гортӧ вӧвла,
Тэнад томджык меысь кок.
Тані зарнисӧ ме видза,
Кытчӧдз вӧлӧн тэ он лок».
Ӧньӧ пыксьыны эз понды:
Мем пӧ мунны абу дыр.
Черсӧ киняулас босьтіс,
Гортӧ мӧдіс пырысь-пыр.
Регыд Ӧньӧ гортас воис,
Асьсӧ радысла оз чайт.
«Баба, баба, мый ми аддзим!
Деньга уна, уна шайт!
Ягын куйлӧ зарни чукӧр:
Помтӧм, лыдтӧм озырлун.
Деньга сы мында он аддзы,
Кӧть тэ море сайӧ мун!
Ыджыд вокӧй зарни видзӧ,
Кытчӧдз вӧлӧс ме ог вай.
Сійӧ кӧсйӧ сэтысь босьтны
Чукӧр джынсӧ, ассьыс пай.
Кывзы, баба, огӧ сетӧй
Воклы зарни чукӧр джын.
Сійӧ чукӧрысь мед миян
Ӧти куим ур оз чин.
Ӧдйӧ, ӧдйӧ, баба, пӧжав
Кулан зелля вылын нянь.
Сійӧ няньӧн вокӧс верда...
Ставыс лоас сэки шань...»
Баба мужикыслы шуис:
«Регыд пӧжала. Эн пов.
Зарни чукӧр миян лоас,
Воккӧд юксьыны оз ков».
Корсис сійӧ кулан зелля,
Пуктіс няньӧ ичӧт доз.
Пачӧ сюйис. Сэтысь артмис
Мича кӧвдум куим гоз.
Ӧньӧ кӧвдумъяссӧ босьтіс:
«Вот пӧ сёянторйыс бур!
Тайӧн гӧститӧда вокӧс,
Сылы зарни мед оз сюр».
Плетьӧн вӧвсӧ ёна кучкис, —
Лэбис туй кузя бур вӧв.
Ягӧ ӧти здукӧн воис.
Радлӧ зарни вылӧ зэв...
Сійӧ ветлігкості Ваньӧ,
Зарни видзысь ыджыд вок,
Аслыс деньга колӧм кузя
Думсӧ думайтӧма лёк:
«Регыд, регыд Ӧньӧ локтас,
Сыысь, стервоысь, он мын.
Ковмас зарни сыкӧд юкны,
Ковмас сетны чукӧр джын.
Ог ме сыкӧд бурӧн юксьы,
Ӧти куим ур ог сет!
Сійӧс пищальысь ме лыя,
Ставыс меным коляс мед».
Водіс Ваньӧ чукӧр сайӧ,
Тӧдӧ, керны колӧ мый:
Пищаль пельпом дінӧ пуктіс,
Курок лэптіс, сӧмын лый.
Лои из кодь сылӧн сьӧлӧм,
Мустӧм лои сылы вок.
Сӧмын ӧти зарни муса,
Сӧмын зарниысь и шог.
Дыр-ӧ, недыр сійӧ куйліс, —
Кылӧ: матын рӧдтӧ вӧв.
Аддзӧ: телегаӧн локтӧ
Ичӧт вокыс ӧдйӧ зэв.
Киыс Ваньӧлӧн эз дрӧжжит,
Лыйсьысь вӧлі сійӧ бур.
Плешас воклы пуля лэдзис,
Мед пӧ потас сылӧн юр.
Пуля ассьыс туйсӧ аддзис,
Пуля мӧдлаӧ эз мун.
Ӧньӧ усис, Ӧньӧ кулі.
Эз ло сылы озырлун.
Ваньӧ ӧдйӧ муысь чеччис.
Гӧгрӧс лои сылӧн син.
«Ӧні, — шуӧ, — оз ков сетны
Ичӧт воклы чукӧр джын.
Ӧні зарни менам лоас
Арся нянь моз йӧртӧд тыр!
Ӧні менам барскӧй олӧм
Оз и помась, оз и быр!
Кытчӧ, стерво, доддьысь уси...
Потшис вӧвлы мунан туй...»
Сідзи видігтырйи Ваньӧ
Кыскис бокӧ Воклысь шой.
Аддзис доддьысь сійӧ сэки
Мича кӧвдум, небыд нянь.
«Часлы, сёйышта на войдӧр,
Тшыгйӧн овны абу шань».
Сёйис сійӧ ӧти кӧвдум,
Сёйис куим, сёйис нёль...
Сёйис ставсӧ небыд няньсӧ,
Ӧти кӧвдум джын эз коль.
Берді, пемді сылӧн синъяс...
Смертьыс босьтіс сылысь лов.
Кулан зелля сійӧс виис,
Зарни нуны эз и ков.
Олӧм помасис кык воклӧн.
Пӧрысь мортыс эз вӧв йӧй:
Сійӧ шуӧм кузя сэні
Збыльысь куйліс ыджыд змей.
Комиӧн гижис
Лебедев Михаил