КЫЛӦГ ДА ЭЖВА
Ӧтчыд гожся лунӧ вуджи мӧдлапӧлӧ вуграсьны. Но асывсяньыс петіс зэв вӧй рытыв тӧв. Эжва катчӧс мӧдӧдчис веж гы. Весиг табтӧ он аддзы. Чериыс быттьӧ кытчӧкӧ воши. Дерт, пыдӧ пырис. Оз во сьӧлӧм вылас сылы муткырасьысь Эжваыд. Кутшӧм нин вуграсьӧм.
Медбӧрын шуи мӧдӧдчывны вывлань ичӧтик Кылӧг ю пӧлӧн, коді вуграсянінсянь неылын усьӧ Эжваӧ. Бать висьтавліс, мый тайӧ юас пӧ олӧ ком. Торйӧн нин уна коркӧ сійӧ вӧлӧма вывланьынджык, кӧні мельнича сулавлӧма. Важӧн мельничаад туй кузя ветлывлӧмаӧсь. Но кымын во сэсянь колис. Сійӧ туйыс тырӧма нин вӧрӧн. Кӧть эськӧ корси, но эз сюр. Ковмис мӧдӧдчыны ю пӧлӧныс.
Тайӧ ичӧтик вӧрса юыс кытсюрӧ дзик гажа лэбач моз дзользигтырйи визувтӧ, тэрмасьӧ кытчӧкӧ, а кытсюрӧ повзьӧдчана сьӧд ваа джумйын надзмӧдӧ ӧдсӧ. Тыдалӧ, мудзӧма тэрыба котӧртӧмсьыс да шойччыны лажыньтчӧма. Татшӧм джумъяс весиг мортыд оз подйы, сэтшӧм пыдӧдз ваыс кодйысьӧма. Но тайӧ тӧла лунас ни визулінын, ни джумйын чериыс сідзжӧ эз вӧрзьӧдчы. Век жӧ восьлалі водзлань.
Но эз тайӧ менӧ вӧрзьӧд. Дзик мӧдтор. Муні ю пӧлӧныс да ас кежысь дивуйтчи, кыдзи кужӧма сійӧ чуклявны, мед сӧмын писькӧдчыны водзӧ да сетны ассьыс сӧдз васӧ Эжвалы. Неуна и мунан ӧтарӧ ю катчӧс, а видзӧдан да, сійӧ мӧдарлань нин чукыльтӧ. Кежан сылань, а водзын бара чукыль. Ю пӧлӧн со тадзи сьӧкыдакодь восьлалан кузь турун пӧвстті, гашкӧ, километр кымын, а водзлань воан сӧмын кымынкӧ дас метр. Сэтшӧма юыс чуклялӧ. Мукӧдлаас вошлӧ сук бадь пӧвстӧ, мый он весиг тӧд, кытчӧ сэсся и воськовтны, кытысь корсьны дзебсясьысь ю визьӧгсӧ. Но видзӧдлан водзӧджык, да бара нин сійӧ сёлькӧдчӧ, ваӧ усьӧм нильзьӧм нин кер вомӧн чеччалӧ да резсьӧ. Нерсьӧ: со пӧ ме кутшӧм, он на пӧ и аддзы, дзебся кӧ. Регыд бара лӧньӧ да раммӧ джуджыд йирын.
Пыр ёнджыка и ёнджыка шензи, кыдзи тайӧ ичӧтик, быттьӧ дзик нин коньӧркодь вӧрса юыс кужис корсьны водзлань туйсӧ. Эз веськыда писькӧдчы. Эз вермась эбӧс петтӧдз. Сёй воас, да кежӧ бокӧ. Лыа вомӧн веськӧдӧ ассьыс коссӧ. Но со бара водзынджык туйсӧ веретя визьӧг торкӧ да сійӧ винёв лёкгаг моз веглясьӧмӧн то ӧтилаӧ, то мӧдлаӧ шыбитчылас, кытчӧдз оз аддзы налькйӧ веськалӧм моз петанінсӧ.
Мукӧддырйи озджык тырмы ичӧтик юлӧн водзсасьны выныс да сійӧ падмыштӧ. Видзӧдан да, дзикӧдз нин кӧсйӧ миритчыны, лӧньны. Но оз позь эскыны талы. Лӧньыштӧм юыс сӧмын чӧжӧ ассьыс вынсӧ. Кодйӧ джуджыд йир, паськӧдчӧ. А сэсся вын-эбӧс чӧжыштӧм бӧрын ӧдӧбтчӧ водзӧ. И со Кылӧг ю венӧ медбӧръя мыджӧдсӧ, ӧтлаасьӧ да топыда кутчысьлӧ-окасьӧ Эжвакӧд. Тані и помассьӧ сылӧн абу кузь, но зэв ёна пессян-корсьысян туйыс. Мый кӧть эн шу, а абу кокни ичӧтик вӧрса юлы писькӧдчыны веретяяс пыр. Быд воськов лоӧ артыштны, выныд кӧ абу сэтшӧм уна.
Сійӧ луннас эз удайтчы воӧдчыны важ мельнича местаӧдз. Ю пӧлӧныс сук турун да пашкыр бадь пӧвстӧд келі лун джын кымын. А кватитчи, да неуна километрысь унджык сӧмын мунсьӧма. Сэтчӧ жӧ ӧд и эз зэв долыда восьлавсьы, ӧтчыд кӧ эз дӧбӧдлы табтӧ. Дӧзми да бӧр бергӧдчи Кылӧг ю вомлань.
И кутшӧм паськыдӧн кажитчис меным векни Кылӧг бӧрын Эжва юным. Важ моз сы вывті ропкӧдчӧмӧн валйӧн-валйӧн гуляйтіс веж гы. Ловтӧ пӧдтысь рытыв тӧлыс быттьӧ зілис пыкны ыджыд юлы водзлань туйсӧ. Но нинӧм эз вермы вӧчны. Скӧр гыяскӧд венласьӧмӧн Эжва зумыда визувтіс рытыввывлань. Эз чукляв да шыблась ӧтарӧ-мӧдарӧ векни вӧрса ю моз, а морӧссӧ паськӧдӧмӧн водзсасис гыяслы паныд да водзлань мунігӧн кырӧдіс крут берегсӧ, кӧні юлань йывнаныс вӧлі нёровтчӧмаӧсь нэмӧвӧйся козъяс да пожӧмъяс. Эжвалӧн паськыд отыс тыдаліс некымын километр водзӧ. Быттьӧ нинӧм эз вермы сувтӧдны сылысь мунӧмсӧ. Но век жӧ и тайӧ вынйӧра юыс джӧмдіскодь зэв ылын тыдалысь джуджыд гӧраӧ. Видліс мыськыны сійӧс, но сэсся мудзӧм бӧрын дӧзмӧмпырысь эновтчис да веськӧдчис мӧдлапӧвса лыа береглань. Сэні лӧньӧдіс ассьыс ярлунсӧ. Ӧд изйысь да сёйысь тэчӧм татшӧм зумыд гӧратӧ и войвыв саридз оз вермы венны.
И кытысь Эжва чӧжис сы мында вынсӧ? Ачыс сійӧ эз чуж. Буретш Кылӧг ю кодь ичӧтик да нэриник уна дас вӧрса ю, кодъяс вын-эбӧс жалиттӧг лун и вой писькӧдчӧны водзлань, сетӧны сылы ассьыныс став олӧмнысӧ. Буретш наысь, налӧн мудзлытӧм пессьӧмысь и чӧжсьӧ Эжвалӧн выныс. Тайӧ ичӧтик юясыс содтӧны Эжвалысь отсӧ. И сійӧ рытыввывлань визувтігӧн со тадзи пыр ёнмӧ да паськалӧ, мед сэсся сетны ассьыс васӧ, ассьыс зумыд вынйӧрсӧ сӧдз войвыв саридзлы.
Сэк жӧ эг сӧмын Эжвалӧн вынӧн нимкодясь сылӧн берег вылын сулалігӧн. Мӧдтор мӧрччис мыйлакӧ меным. Кутшӧм ёна торъялӧны асланыс сям сертиыс ичӧт да ыджыд ю. Ичӧт юыд некор оз визувт веськыда. Сы вӧсна, мый вын-эбӧсыс этша, гӧлӧсыс слаб. Век зільӧ либӧ чукыльтыштны, либӧ ланьтӧдчыштны. Сӧмын тай, кор позянлуныс лоӧ, быттьӧ ӧдӧбтыштлӧ жӧ водзлань. Но бара недыр кежлӧ да вывті видзчысьӧмӧн.
Но мыйӧн сӧмын уна дас татшӧм юыс ӧтувтчӧны ӧтиӧ, дзик мӧд серпас нин аддзан. Артмӧ паськыд ота, вынйӧра да аслыссикас оласнога ю, коді оз нин радейт чуклявны, чӧла да рама овны. Пыр зільӧ петкӧдлыны ассьыс вынсӧ да сямсӧ, быттьӧ ошйысьӧ код водзын кӧ. Видлы кӧртвомавны сійӧс, пыр жӧ ыръянитны да ярмыны кутас.
Сӧмын тай ыджыд юыд раммылӧ жӧ кузь тӧвнад. Кажитчӧ, быттьӧ дзикӧдз нин кулӧма, оз нин сэсся некор ловзьы-кыпӧдчы. Но со ярджыка кутас ломавны гожӧмлань бергӧдчысь шондіыс, и пыр жӧ ставыс вежсьӧ. Он нин тӧд сэки йиӧн дорӧм коркӧя ютӧ. Дор ни берег абу. Муткырасьӧ. Вабергачӧн бергалӧ. Дыр узьӧм бӧрын зэвтӧма став вынсӧ. Ошйысьӧ: он на пӧ менӧ вермӧй пӧдтыны, кок йылысь уськӧдны. Ставыс веськодь сылы сэки. Шымыртӧ аслас отнас видзьяс, лыа кӧсаяс, увтас веретяяс. Сійӧ и видзӧд, ньылыштас найӧс. И пыр зільӧ паськӧдчыны водзӧ и водзӧ. Кытчӧдз оз пӧт помтӧм ошйысьӧм бӧрын. Сэки тай сӧмын раммыштӧ да неокотапырысь веськӧдчӧ важ берегъясас. Но пыр дась петкӧдлыны вынсӧ.
