ЯКОВ МЕЛЬНИЧА
Гожӧмнас пыр зэрыштліс. Та вӧсна видзьяс вылын тувсов ваыс кӧть и дыр пукаліс, но туруныс зэв ӧдйӧ ӧдӧбтчис. Позис нин ытшкыны петны. Вӧрын и видзвывса веретяясын июнь помсянь бырснитіс гӧрд гоб, дона гоб, масленик. Дерт, вотнытӧ сійӧс мудзан. Медводдза тшакыд век ӧдйӧ номырзьӧ. Дас письыс кӧ ӧтиӧс босьтан, и то бур. Но сорватӧ вежыштӧм могысь век нин мыйкӧ да мыйкӧ сюрӧ вӧлі.
Ӧти татшӧм кымӧракодь лунӧ, кор зэрыс неуна кобыштіс да кымӧръяс коластіыс кутіс мыччасьны дыр виччысяна шонді, шуи лэччывны веретяӧ тшакла. Сэні вӧрад моз он кӧтась. Ордымыс нуӧдіс зӧр сора анькытшӧн кӧдзӧм му да Вакрӧшор бокті. А шор саяс кузь пожӧма ичӧтик Ӧсипанъяг. Шорбокса кыр йылас быдмӧны джуджыд пипуяс, пашкыр козъяс да пожӧмъяс. Налӧн под дінас кузь чорыд турун, кодӧс уна во нин абу ытшкывлӧмаӧсь. Сэтысь и кутісны сюравны медводдза гӧрд гобъяс. Зумыдӧсь. Мичаӧсь. Весиг сьӧлӧм вылад долыд налысь кокъяссӧ вундігӧн.
Но мый нӧ тайӧ? Водзынджык, пуяс костас, кутіс тӧдчыны неыджыд веськыд сён кодь, коді лэччис увлань му бокӧдыс. Сёнас быдмисны томиник пипуяс, зэв мича козъяс. А мусиныс вӧлі топыд, вевттьысьӧма дженьыдик веж нитшкӧн. Тані кутісны сюравны и дона гобъяс. А юрын пыр бергаліс мӧвп, кытысь нӧ босьтчис тӧдтӧм сёныс?
Медбӧрын гӧгӧрвои жӧ, мый восьлала важ мельнича туй кузя. Сьӧлӧмӧй чепӧсйыліс быдсӧн. Кымынысь батькӧд телегаа вӧлӧн лэччывлім Яков мельничаӧ изӧдчыны. Ачым пукала телегаӧ сӧвтӧм сю мешӧкъяс вылын. Бать восьлалӧ раминик вӧвкӧд орччӧн да кутышталӧ телегасӧ. Мыйта кад сэсянь коли, а туйыс пыр на тӧдчӧ. Тӧдчас, дерт, кор уна дас во талявлісны сійӧс, тӧв и гожӧм, крестьянскӧй вӧвъяс. Со тай и нитшкыс тані ляпкыдджыка быдмӧ. Ньӧжйӧник куті восьлавны важ туй кузяыс. Веськыдладорас, кыр горулын, сук козъяс да ньывъяс костті гажаа дзольгис Вакрӧшор. Сійӧ вӧлі важкодь визув да варов, быттьӧ чолӧмасис мекӧд. Быттьӧ ньӧти эз тӧдчы сылӧн уна во чӧж мельнича кӧлеса бергӧдлӧмысь чукӧрмӧм мудзыс.
Со нин веськыдвылӧ колӧ кежны, кӧні Вакрӧшорыс босьтӧ кытшӧ тані пыр увлань лэччысь Ӧсипанъягсӧ да ӧтлаасьӧ Данямитьшоркӧд. Буретш налӧн ӧтлаасянінас коркӧ вӧлі ыджыдкодь пруд, кӧні уялісны зэв горш сиръяс. А плӧтинасӧ прудыслы вӧчлісны да мельничасӧ кыпӧдлісны Ивадорса, Данямитьдорса да мукӧд орчча сикт-грездса мужикъяс война водзвылын на. Мастерыс кутшӧмкӧ роч морт вӧлӧма. Некымын гожӧм кыпӧдӧмаӧсь мельничасӧ. Уджалӧмаӧсь верстьӧяс и челядь. Верстьӧяс тшупсьӧны да плӧтинасӧ лӧсьӧдӧны. А челядь вӧвъясӧн плӧтина вылас лыа кыскалӧны.
Гажа вӧлі мельнича дорад арланьыс. Ӧта-мӧд бӧрся лэччӧны сю мешӧкъяс тыра телегаяс вылын орчча сиктъясысь мужикъяс. Ассьыныс каднысӧ виччысигмоз, ӧтилаӧ чукӧртчӧмӧн, висьтасьӧны мыйкӧ олӧм-вылӧм йылысь, корсюрӧ шмонитлывлӧны ёрта-ёрт выланыс. А мый сэсся. Нянь вундӧма. Град выв пуктас идралӧма. Тӧвбыд кежлӧ запас лӧсьӧдӧма. Позьӧ и сералыштны. Сэк жӧ вежавидзӧмпырысь видзӧдлывлӧны мельник вылӧ, коді пызь буссьыс дзор дядьӧ кодь лоӧма. Сійӧ абу уна кывъя. Сюся дзоргӧ изки вылӧ. Мыйкӧ сэні ноксьыштӧ. Тӧждысьӧ, мед бурджык да мичаджык пызь петас изки улысь. Корсюрӧ видзӧдлывлӧ ыджыд пӧданӧн вевттьыштӧм воргаті визувтысь ва вылӧ. А дзик орччӧн, стен сайын, грымакылӧ-бергалӧ пуысь вӧчӧм зэв ыджыд ва кӧлеса. Сырмӧны мельничалӧн стенъясыс. Сійӧ и бергӧдлӧ изкисӧ. Мужикъяс пиысь быдӧн тӧдӧ ассьыс кадсӧ. Со ӧти на пиысь матыстчис да заводитіс пыртлыны сю мешӧкъяссӧ изки дорӧ. А сэк кості мӧд сӧвтӧ нин телега вылӧ изӧм пызь мешӧкъяс. Ачыс та дырйи дзик жӧ мельник кодь дзор лоӧма. А мельнича пытшкыс тырӧма пызь бусӧн. Он кӧсйы да несъян.
Ме помнита на: мельникнас тані вӧлі орчча Данямитьдорса сиктысь ки пӧла Яков. Мыйла ки пӧлаӧн шуӧмаӧсь, кор кыкнан киыс сылӧн вӧлі, ме сэки, ичӧт дырйи, эг на гӧгӧрволы. Вӧлӧмкӧ, ӧти киыс збыльысь доймылӧма. Зэв мастер морт. Мыйӧ босьтчас, быдтор кужӧ вӧчны. И пияныс тшӧтш бать кодьныс жӧ киэтшаӧсь вӧліны. Мельничасӧ сиктын Яковлӧн ним кузя и шуисны. Ветлыны пӧ колӧ Яков мельничаӧ изӧдчыны. Тӧв и гожӧм уджаліс мельничаыс. Прудйын ваыс чукӧрмас, да пыр и мӧдӧдчасны Яков мельничалань вӧла-доддяяс. Менам бать ёна лӧсявліс ки пӧла Яковкӧд. Лэччам вӧлі батькӧд мельничаас, да сійӧ пыр мыйкӧ варовитӧ Яков дядькӧд. Кыкнанныс ӧзтасны махоркаысь кыз чигаркаяс. Видзӧдан да, недыр мысти муртса нин мыгӧръясыс тыдалӧны. Быттьӧ ру пиын пукалӧны. А ме кывза налысь сёрнисӧ да тшӧкъяла. Сэсся Яков дядь виччысьтӧг бергӧдчас мелань да шуас:
— Кӧсъян ва кӧлеса вылас видзӧдлыны?
Ме сӧмын радпырысь довкнита юрӧн. Ачым полакодь. Ӧд грыма-йиркакылӧмыс стен пырыс зэв ёна кылӧ. И со ми ляпкыдик ӧдзӧсӧд пырам нӧшта ӧти жырйӧ, кытысянь зэв бура тӧдчӧ, кыдзи воргаті визувтысь ваыс бергӧдлӧ пуысь вӧчӧм кӧлесасӧ. А мӧдыс оз кӧсйы сетчыны, мыйкӧ ропкӧдчӧ. Но визувтысь ваыс гора гӧлӧсӧн тшӧктӧ пу гӧгыльыслы ӧдйӧджык вӧрны. И сійӧ гӧрӧм дорті восьлалысь вӧв моз жӧ зэвтӧ асьсӧ да сетчӧ ваыслы.
Со нин ми батькӧд сю изӧм бӧрын восьлалам гортлань. Прӧщайтчигмоз бать корас ки пӧла Яковӧс волыны миянӧ. Вичко праздникъясӧ, кор пулісны сур, найӧ гӧститӧдчисны ӧта-мӧдныскӧд. Юыштасны. Ӧзтасны чигаркаяс. И бара кутас гартчыны-мунны помтӧм сёрни...
Но эз сӧмын бур казьтылӧмъяс кольны менам Яков мельнича йылысь. Буретш тайӧ прудъяс, кӧні олісны гырысь да горш сиръяс да коді рытнас сы гӧгӧрын сулалысь пашкыр козъяс да сук бадь вӧсна кажитчыліс торйӧн нин зумышӧн, шыбитчис батьлӧн Анна нима воча чойыс. Овлывлӧ тай тадзи олӧмад. Абу кӧсйӧмаӧсь бать-мамныс том нылӧс сетны радейтана зон сайӧ. Асьныс бӧрйӧмаӧсь сылы верӧссӧ. Нылыд эськӧ и паныд сувтӧма. Но ӧд эз вӧв сэки ӧнія кодь олан сямыд. Мый шуасны верстьӧяс, сідзи и лоӧ. Абу терпитӧма Аннаыд бать-мамыслысь ыджыдалӧмсӧ. Недыр олыштӧма верӧсыскӧд и шуӧма ас ногыс помавны олӧмсӧ. Бурджык пӧ ваӧ вӧйтчыны мустӧм верӧскӧд олӧм дорысь. А вӧлӧма тайӧ шог дивӧыс буретш Успенньӧ мӧд лунӧ, кор ставӧн гажӧдчӧны. Коркӧ эськӧ и казяласны жӧ йӧзыд да лэччасны мельнича дінад, но сёр нин. Сідзи и помассис Анналӧн олӧмыс.
Да ӧд и аслас ки пӧла Яковыслӧн (ми сійӧс, дерт жӧ, Яков дядьӧн шулім) виччысьтӧг жӧ помассис олӧмыс. Ӧтчыд, тӧв заводитчигӧн нин, кутас сійӧ пыридзавны багырӧн ыджыд кӧлесасӧ, коді дзикӧдз нин вӧлӧм йизьӧма, но вильдас да кӧлесаыд морттӧ кувтӧдзыс топӧдас.
Та бӧрын сэсся эз нин сэні изӧдчывны. Сиктад электричество воис да ток кутіс бергӧдлыны выль изки. А мельничаыс сідзи и сулаліс эновтӧмӧн. Тьӧска вевтыс дзикӧдз нитшсяліс. И кажитчӧ вӧлі, быттьӧ Яков мельничаыс шогсьӧ мый вӧсна кӧ да элясьӧ йӧз вылӧ, кодъяс дзикӧдз сійӧс эновтісны. Рытъяснас сы бердті ми, челядь, полӧмпырысь вӧлі мунам, кор вадорысь гортӧ сёрмӧдчӧмӧн кайлывлім. Сӧмын мича гожся лунъясӧ важ моз кылісны мельнича пытшкас зонпоснилӧн гажа гӧлӧсъяс. Тайӧ ми шыавлім сэні асланым ворсӧмъясӧн, дзебсясим да серамсорӧн корсим ӧта-мӧдӧс важ мельничалӧн пемыд пельӧсъясысь.
Мельнича тупкӧм бӧрын ямис и прудйыс. Гырысь сиръяссӧ кыйисны верстьӧяс. Но кольӧм некымын ыджыдкодь гуранын пальскӧдчисны на сирпиян. Ми, томулов, вӧлі гудыртам васӧ да киӧн куталам сирпиянсӧ, кор найӧ мыччасны юрнысӧ ва веркӧсӧ.
А арланьыс ас вынъясӧн шуим бӧр помны прудсӧ, мед йи вылын конькиӧн исласьны. Кор йиыс кызкодь нин вӧлі, быд лун урокъяс помасьӧм бӧрын лэччывлім сэтчӧ. Коді конькиа, а коді пӧтшваа валегиӧн исласьӧ. Уна гажа казьтылӧм коли пруд йи вылын исласьӧм йылысь. Но, дерт, тувсов ваыд пыр жӧ кисьтіс челядь киясӧн вӧчӧмтортӧ. Та бӧрын прудйыс дзикӧдз быри.
А сэсся некымын во мысти важ мельничалысь срубсӧ катісны клуб дорӧ. Мед сы сорас отсӧгӧн важ клуб пыдди лэптыны выльӧс. Кӧть дыркодь нин сулаліс мельничаыс, но ӧд стрӧитлісны сійӧс бур пожӧмысь важся мастеръяс. Срубйыс нинӧм вӧлі абу лоӧма. Ӧні тайӧ клубыс сулалӧ сикт шӧрын. Вылыссяньыс мичаа кышӧма да краситӧма.
А важ мельнича местасӧ гӧрисны-мольӧдісны бульдозерӧн да кӧдзисны уна вося турун. Шорсӧ мелиораторъяс веськӧдісны бетонысь вӧчӧм воргаӧ. Но зэв на асныра вӧлӧма шорыд. Оз кӧсйы сійӧ визувтны мортӧн индӧм туйті. Со некымын во нин Вакрӧшор Данямитьшоркӧд ӧтвылысь кодйӧны аслыныс выль туй. Бетонысь вӧчӧм воргаясыс жугласисны да вежнясисны. Ӧд ичӧтик шорыдлӧн, торйӧн нин тулыснас, выныд ыджыд на вӧлӧма. Он вермы сійӧс кӧртвомавны.
Кор тшак корсялігмоз ме матыстчи сійӧ местаас, кӧні коркӧ сулавліс Яков мельнича, дзик мӧд пӧлӧс серпас нин татысь аддзи. Пруд пыдӧсыс ӧтвесьтасьӧма орчча берегыскӧд, да сэні артмӧма зэв бур видз. Кодкӧ со косаӧн удитӧма нин ытшкыны. Мед жӧ сылы пӧльза вылӧ лоас важ пруд местаын виддзыс. Ӧд олӧмыс мунӧ водзӧ. Вежсьӧ ставыс. А талунъя челядь ӧдвакӧ нин кутасны тӧдны, мый тані, Ӧсипанъяг помын, кык шор ӧтлаасянінын, коркӧ сулавліс Яков мельнича, кӧні изӧдчылісны налӧн дедъясыс.
