ТШАП КОЗ ПУ

Зэв уна во сулаліс рас шӧрын кузьсьыс-кузь да пашкырсьыс-пашкыр коз пу. Коркӧ-некоркӧ сійӧ пӧрысьмис. Рой тошкӧн вевттьысис подулыс да пучейяс кутісны йирны пӧрысьтӧ. Некыдзи нин сійӧ эз вермы водзсасьны тайӧ кортӧм вӧрӧгъясыслы паныд. И со сылӧн вожъяс вылын медбӧръяысь кисьмисны кольяс да кутісны гылӧдны кӧйдысъяссӧ му вылӧ. Унаӧн мамныскӧд орччӧн, пӧрысь коз пулӧн под дінас и веськалісны да сэні босьтчисны быдмыны.

Но эз ставныс. Ӧтиясӧс вильыш тӧвру нӧбӧдіс сук пипуяс пӧвстӧ, кодъя неылын быдмисны. Мӧдъясӧс лэбачьяс пӧткӧдчигмозыс нуисны рас шӧрті визувтысь шор бокӧ.

А медтшап кӧйдысыс шыӧдчис Ен дінӧ:

— Енмӧй, Енмӧй! Лэдз меным быдмыны паськыд да гажа туй бокын, кыті ветлӧны помтӧм йӧза-машинаяс. Тані лыдтӧм-тшӧттӧм чоя-вока пӧвстад дзескыд меным быдмынысӧ. Да и дӧзмыны кута наысь. А сэні, паськыд да гажа туй бокад небось вӧля. И зэрыд, и шондіыд, и тӧвруыд тырмымӧн лоӧ. Ветлысь-мунысьяс меӧн нимкодясьны кутасны.

Енмыд сюся кывзіс тшап коз пу кӧйдыслысь корӧмсӧ да шуис:

— Мед лоас тэ ног.

А сэсся шеныштіс кинас да, тшап коз пу кӧйдыс весиг лолыштнысӧ эз удит, тӧкӧтьӧӧн веськаліс паськыд да гажа туй бокӧ. И артмис тшап кӧйдысысь тшап коз пу да кутіс быдмыны-нюжӧдчыны вывлань. Быдмӧ да ошйысьӧ ветлысь-мунысьяс водзын, кӧть эськӧ шуавнысӧ оз сяммы:

— Видзӧдлӧй ме вылӧ. Со ме кутшӧм веж да пашкыр. Майбыр, менӧ ставӧн аддзӧны и ме быдӧнӧс аддзыла. А менам чоя-вока кӧнкӧ сук рас пӧвстын муртса ловъяӧсь быдмӧны. И лунъюгыдсӧ оз аддзывлыны, и тӧвруыс налы сэтчӧ оз веськавлы.

И збыльысь ӧд, пӧрӧм нин коз пу гӧгӧр тшем быдмисны ичӧтик козъяс, нюжӧдчисны шонділань. Но эз бара вензьыны ёрта-ёртныскӧд, ӧта-мӧднысӧ малыштлывлісны асланыс небыдик лапъясӧн да сувтлывлісны паныд ёсь тӧврулы, коді гежӧдіника писькӧдчывліс сук рас пӧвстӧ.

А тшап коз пу сэк кості ӧтнас быдмӧ паськыд да гажа туй бокын да ошйысьӧмпырысь шенасьлывлӧ аслас лапъяснас. И код тӧдас, дыр-ӧ сійӧ тадзисӧ мӧвпаліс овны. Но ӧтчыд сувтісны тшап коз пу улӧ ветлысь-мунысьяс да кутісны нимкодясьны веж да пашкыр пуӧн.

— Но и мича жӧ пу быдмӧма, — шуис кодкӧ шойччысьяс пиысь.— Кутшӧм веж да пашкыр. Кыдзи бара сійӧ татчӧ веськалӧма, кутшӧм тӧлӧн вайӧма? Гӧгӧр ӧд ни ӧти пу сэсся абу.

Тшап коз пу кывзӧ тайӧ кывъяссӧ да нимкодьысла лапъяснас шенасьӧ. Бытьӧ кӧсйӧ шуны: со ӧд ме кутшӧм, весиг йӧз менӧ ошкӧны.

А сэк кості мӧд нин шуалӧ ёртыслы вочавидзигмоз:

— Да ӧд кутшӧм вежӧсь да мичаӧсь сылӧн лапъясыс. Часлы жӧ, ӧтиӧс ме чега да тайӧ коз пу йывсьыс гортӧ казьтылантор пыдди нуа.

— И ме тшӧтш чега, — шуис сы бӧрын коймӧд.

— И ме, и ме, и ме...— шуисны мукӧдъяс.

Чегсис тайӧ кывъяссӧ кылӧм бӧрын тшап коз пу. Но мый нӧ сійӧ, кывтӧм пемӧс, вермас шуны нем думайттӧм войтырлы. И чегъялісны тӧкӧтьӧӧн тшап коз пулысь став улыс лапъяссӧ. А сійӧ сӧмын ойзӧ ас кежсьыс, но кыв шуны йӧзлы паныд оз куж. Абу сетӧма Енмыс сылы сёрнитан сямсӧ. А сетіс кӧ эськӧ, мый кылісны найӧ ас йывсьыныс!

И сэки вӧлисти воис тшап коз пулы юрас мӧвп, мый весьшӧрӧ ӧтдортчис сійӧ аслас чоя-вокасьыс, эновтіс чужанінсӧ да Енлысь корӧмӧн поздысис кытчӧкӧ бокӧ.

А коркӧ кості дзебсисны тшап коз улӧ зэрысь пышйысьяс. Сулалісны пашкыр коз улын, гашкӧ, дасӧн да ошкисны сійӧс:

— Быттьӧ нарошнӧ миянлы колӧм вылӧ татчӧ быдмӧма тайӧ пуыс. Бур, мый веськалім сы улӧ да дзикӧдз эгӧ кӧтасьӧй.

Тшап коз вунӧдӧма нин вӧлі коркӧя каитчана мӧвпъястӧ да ышнясьӧмпырысь кутіс шенасьны аслас вожъяснас, но сэк кості зэрысь дзебсясьысьяс пиысь кодкӧ и шуис:

— Но и но, мый дыра нин зэрӧ. Дзикӧдз изӧймиті. Вайӧй жӧ бипур пестылам.

И коз пу улын сулалысьяс, быттьӧ тайӧ кывъяссӧ и виччысисны, зэв зіля кутісны чегъявны тшап коз пулысь вожъяссӧ, кодъяс эз удитны кӧтасьны да зэв ыджыд бипур пестісны. Сулалӧны сы улын да чеччалӧны нимкодьысла, мый шонтысьны мойвиис.

Ойзӧмӧн ойзыны кутіс сэки тшап коз пу, дивитны сы улын сулалысьясӧс. Но кыласны ӧмӧй найӧ, сьӧлӧмтӧм ловъясыд, сылысь дойсӧ. Сідзи сэсся кобӧм бӧрын и разӧдчисны зэрысь дзебсьысьяс. И некод весиг эз бергӧдчыв коз пулань. Быттьӧ сідз и колӧ. Да и вунӧдісны кусӧдны бипуртӧ, коді кутіс нювны козлысь ортсӧ петӧм вужъяссӧ, но сэсся, тыдалӧ, яндзим лои да кыдзкӧ ӧвсис жӧ.

И та бӧрын тшап коз пулӧн кытчӧкӧ воши став тшаплуныс. Нӧшта ёнджыка кутіс каитчыны сійӧ, мый весьшӧрӧ торйӧдчис аслас чужанінсьыс, муніс сук раскысь да веськаліс йӧз муӧ. И сэтшӧма кутіс гажтӧмтчыны сійӧ аслас чой-воксьыс, аслас кулӧм нин мамсьыс да сук рассьыс, мый вир синваӧн мӧдіс бӧрдны. А синваыс тшап коз пуыдлӧн дзик шонді рӧма. Визувтӧ пу кузяыс да оз косьмы, а мӧдарӧ, чорзьӧ. Но мый сэсся вӧчан? Кӧні шуӧма быдмыны, сэні и ковмас нэмтӧ коллявны. Ачыс ӧд мыжа таысь.

А сэк кості туй кузя телегаа трактор вӧлі мунӧ. Здук кежлӧ тракторыд сувтліс коркӧя тшап коз пу весьтӧ, кодлӧн став тшаплуныс кытчӧкӧ вошӧма нин вӧлі, коньӧр кодь нин лоӧма да косьмыны нин заводитӧма.

— Кутшӧм мича коз пу быдмӧма. Жаль сӧмын, помасьӧ нин сылӧн нэмыс, — шуис кабинаысь петӧм бӧрын тракторист.

Коркӧ тшапитчысь коз сӧмын шога нюммуніс тайӧ кывъяс бӧрас да нинӧм нин эз шу. Веськодь нин сылы вӧлі ставыс. Эз нин кут сійӧ некодлы эскыны. Быдӧн ӧд сӧмын асьсӧ тӧдӧмӧн, сы моз жӧ, свет вылас, вӧлӧмкӧ, олӧ.

Сэки и чужис трактористлӧн мӧвп да сійӧ гораа шуис:

— Но и бур жӧ сюръяяс артмасны тайӧ козсьыс. Часлы жӧ, пӧрӧда сійӧс.

Та бӧрын босьтіс кабинасьыд лэчыд чер. Весиг ойӧстнысӧ эз удит коркӧя зэв тшап, но ӧні коньӧр кодь нин коз пуыд да сідзи и грыпкысис туй бокӧ. Трактористыд сэсся увйис пӧрӧдӧм пусӧ, чинталіс сюръяяс вылӧ да сӧвтіс телегаӧ.

Тадзи и помасис тшап коз пулӧн олӧмыс. А сылӧн чой-вокыс ӧні на быдмӧны кулӧм мамныскӧд орччӧн. И некод на найӧс эз убӧлитлы вӧрзьӧдны.