ТАРЫТ ГӦСЬТЪЯС ЛОКТАСНЫ...

Июль тӧлысся жар гожся шондіыс сӧмын на лӧсьӧдчис мыччысьны ылі яг сайсянь, но Ӧньӧ Пашӧлӧн, сиктса конюклӧн да чери кыйысьлӧн, важӧн нин вӧліны восьсаӧсь синъясыс, кӧть эськӧ тӧрыт гозъя эз зэв водз водны. Бура дыркодь ньӧжйӧник варовитісны ас костаныс, мый со аски Ӧськаыслӧн, налӧн пиыслӧн, чужан лун да быть колӧ пасйыштны сійӧс, корлыны и Ӧськалысь тшӧтшъяяссӧ, кодъяс регыд мысти верстьӧӧн нин лоасны, а сійӧ, налӧн зарниыс, век томӧн и кольӧ. Марья гӧтырыс нянь кӧтіс и быдсӧн. Кӧсйис пирӧга-шаньга пӧжавны. А Ӧньӧ Пашӧ шуис тӧрыт вӧйталӧм кулӧмъяссӧ лэптывны вадйысь, оз-ӧ пӧ кӧть кельчи-ёкыш черинянь вылӧ сюрышт.

Ӧні со шы ни тӧв куйліс крӧватьын Марья гӧтырыскӧд орччӧн да поліс сійӧс садьмӧдны аслас пессьӧмӧн, мед инӧ нӧшта неуна узьыштас тайӧ мича асывнас. Сылы и сідз уна сюрлывлӧ. Пач ваймӧдӧм да пӧжасьӧм бӧрын бара ковмас кузь лунтыр куканьяс дорын ноксьыны. Кӧть эськӧ и арлыда нин, и пенсия вылын нин, но оз тай убӧлит ассьыс уджсӧ эновтны. Да и коді ӧні локтас сы пыдди сэтчӧ уджавны, куйӧд да няйт пӧвстын лукйысьны. А мӧдарӧ кӧ, кытчӧ нӧ эновтан гректӧм ловъясӧс. Кӧть эськӧ и оз нин сэтшӧм уна мынтыны. А уджыд, небось, тырмӧ. Пока идрасян да сёӧдчан да лэдзан куканьясӧс йӧрӧ, шондіыс лун шӧрлань нин удитӧма бергӧдчыны. муртса кежалыштан гортад, бара нин колӧ фермаӧ тэрмасьны. Со тай шебрас вылас шевкнитчӧм киыс потласьӧма быдсӧн уджсьыс. Мавтлывлӧ эськӧ вазелинӧн, но бурднысӧ оз удитлы.

А аслас Ӧньӧ Пашӧлӧн кызвын тӧжд-майшасьӧмыс, позьӧ шуны, помассьӧма нин. Майбыр, лун-лун прӧст. Бӧръя вояссӧ чери кыйӧмсорӧн пенсия вылӧ петтӧдзыс конюкаліс на. А сэсся вӧвъястӧ бырӧдісны. Калбас вылӧ сдайтісны. Нинӧм пӧ наысь. Техника пӧ ставсӧ вежас. Кӧть эськӧ жальӧсь вӧліны Ӧньӧ Пашӧлы бурсиаясыд. Ӧд кымын во на дорын пессис. И найӧ, кывтӧм пемӧсъясыд, морт ногӧ бурджыка гӧгӧрволісны Ӧньӧ Пашӧӧс. Сӧмын на восьтас асывводзнас конюшня ӧдзӧссӧ, мед юктӧдны петкӧдлыны, а найӧ, донаясыд, кӧсӧйтлӧны нин синъяссӧ конюк вылӧ, небыда гӧрӧктывлӧны да терпитны позьтӧма чапалӧны конюшня джоджсӧ. А сэсся ывлаын ыджыд пу ворйысь пӧттӧдзыс юӧм бӧрын да ас костаныс ворсӧдчигмоз заводитӧны ниртчыны кымӧсъяснаныс Ӧньӧ Пашӧлӧн гӧрбыльтчыштӧм мышкуӧ да исавны сылысь зепъяссӧ.

— Но-о, дзикӧдз тай дурминныд, — небыдика горӧдыштас сэки Ӧньӧ Пашӧ вӧвъяс вылӧ. А аслыс нимкодь. И вӧвъяс оз дӧзмыны тайӧ горӧдӧмсьыс, а быттьӧ мыйкӧ виччысьӧны конюксянь. Сэки Ӧньӧ Пашӧ и збыльысь кыскӧ зепсьыс некымын сола нянь шӧрӧм да юклӧ найӧс, мед некодӧс не ӧбӧдитны. Жальӧсь вӧліны сылы вӧвъясыс. Ӧд мында удж налы сюрлывліс тӧв и гожӧм. И со эз кольны найӧ. И кыдзкӧ тыртӧм лои Ӧньӧ Пашӧлӧн сьӧлӧмын. Быттьӧ воштіс мыйкӧ зэв ыджыдтор. Шулывліс жӧ эськӧ сійӧ овмӧсса юралысьяслы, мый весьшӧрӧ пӧ бырӧданныд вӧвъяссӧ, мый каитчыны пӧ коркӧ эськӧ кутанныд, да сёр лоӧ. Но коді нӧ кутас сылысь кывзысьны, кор водзвыв нин тадзи вӧлі шуӧма вӧчны. Ӧні эськӧ со и збыльысь ковмывлӧны чибӧясыд, кор техникаыд ломтас тырмытӧм вӧсна сулавлывлӧ, но кытысь найӧс босьтан.

Куйлӧ Ӧньӧ Пашӧ Марья гӧтырыскӧд орччӧн небыд вольпасьын и став олӧмыс сылӧн тӧкӧтьӧӧн вуджӧртӧ юр вежӧрас. Коді бара мӧвпыштӧма тайӧ олӧмсӧ? Кодсянь ставыс заводитчӧма? Быттьӧ тӧрыт на ачыс сійӧ вӧлі ар сизим-кӧкъямыса детинаӧн, некутшӧм тӧжд тӧдтӧг ризъяліс варччӧм кӧмтӧм кокъяснас мир туй кузя буссӧ лэптігмоз, ветлывліс вӧрӧ чӧдлачла, кутавліс Эжва юлӧн застругаясысь арпиянӧс. Сэки чайтліс, мый олӧмыс помтӧм, мый пыр лоӧ татшӧм шондіа да шоныд. И нинӧм вӧсна сылы оз ковмы тӧждысьны. Ставыс лоас бур. Но со тай нӧ кытчӧкӧ ставыс тайӧ кольӧма. Кӧнӧсь нӧ сійӧ шондіа, шуда лунъясыс, кор нинӧм йылысь ёнасӧ оз ков вӧлі мӧвпавны бур бать-мам дорын олігӧн? Ас тӧдлытӧгыс кытчӧкӧ пышйисны-котӧртісны воясыс. Мӧвпыштан да быттьӧкӧ и казьтыштнысӧ нинӧм. Но кор кутан пыдісяньджык лукйысьны аслад паметьын, сэки дзик быд кольӧм лун вуджӧртӧ тэ водзын аслыспӧлӧс рӧмъясӧн. Шудаӧсь-ӧ, шудтӧмӧсь-ӧ найӧ вӧліны, ӧні позьӧ стрӧгджыка нин донъявны. Но кӧть кутшӧмӧсь эз вӧвны, тайӧ дзоньнас Ӧньӧ Пашӧлӧн олӧмыс, кодӧс сійӧ зілис овны сідзи, кыдзи и велӧдлісны бать-мамыс.

Ӧньӧ Пашӧлы важӧн нин вӧлі гӧгӧрвоана, мый эз сэтшӧм дыр сылы коль ветлӧдлыны тайӧ свет вывтіыс. Та вӧсна ӧні вӧлі торйӧн нин дона быд олан лун. Сійӧ дугдіс каитчыны воддза ӧшыбкаясысь. Мый лоӧма, лоӧма нин. Олӧмтӧ бӧр он бергӧд. Оліс кыдзи кужис да сяммис. Но ӧні эз нин тэрмасьлывлы воддза моз, томдырсяыс моз. Быдтор зілис водзвыв артыштны, мед вӧчны тӧлкӧн да бурджыка. Олӧмыд тай велӧдӧ жӧ вочасӧн сюсьмӧдчыны, эновтчыны нем думайттӧмторъясысь. И сӧмын пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка бергаліс сылӧн юрын ӧти мӧвп: ак эськӧ овны-лолавны тайӧ свет вылас мӧд та мында, мӧд та мында аддзыны тайӧ лун югыдсӧ, тайӧ ывлавывса мичлунсӧ, шонділысь дугдывтӧг кыпӧдчӧмсӧ да лэччӧмсӧ, лэбачьяслысь дзользьӧмсӧ. Но оз-оз тадзи век ло. Регыд и сылы ковмас водны кыз му улӧ. И мӧдъяс кутасны нимкодясьны тайӧ мичлуннас. Но мед жӧ эськӧ найӧ Ӧньӧ Пашӧ моз жӧ велӧдчисны донъявны да видзны ас гӧгӧро вӧр-васӧ, ас гӧгӧр мичлунсӧ. Мед эськӧ тайӧ мичлуныс да тайӧ югыд шондіыс тырмис нӧшта уна-уна во кежлӧ и локтан войтырыслы.

Эз-эз, некодкӧд ас сиктсаяс пиысь эз юксьывлы та йылысь аслас мӧвпъясӧн Ӧньӧ Пашӧ. Весиг Марья гӧтырыслы эз висьтасьлывлы. А, гашкӧ, оз гӧгӧрвоны да серавны кутасны сійӧс. Мед инӧ быдӧн олӧ кыдзи кужӧ. Унджыкыс ӧд сӧмын талунъя лун йылысь мӧвпалӧны. Лукйысьӧны мыйкӧ ас кежсьыныс сьӧдас. А кватитчасны да помассьӧма нин олӧмыс. И казьтыштнысӧ нинӧм. Но верман ӧмӧй гӧгӧрвоӧдны быдӧнӧс, кӧть нин ас тӧдсаяс пиысь, кыдзи колӧ овнысӧ. Сӧмын ӧвтыштчасны кинаныс да нӧшта вомаласны. Эн пӧ сюйсьы, кытчӧ оз ков. И шогпырысь нюмъёвтіс сэки Ӧньӧ Пашӧ та йылысь мӧвпалігмоз. Кутшӧм этша, вӧлӧмкӧ, колӧ мортыдлы. Медтыкӧ кынӧмыс вӧлі пӧт да гортас шоныд. А кутшӧм донӧн ставсӧ тайӧс шедӧдӧма, унджыкыслы веськодь нин. И оз ӧд весиг кужлыны мӧвпыштлыны сійӧ жӧ орчча вӧр-ваыслӧн быд лунъя мичлун йылысь, сійӧс видзӧм йылысь, Ак, олӧм-олӧм!

Вӧлі и Ӧньӧ Пашӧлӧн зэв ыджыд надея ыджыд бур вылас. Но эз тай збыльмы сійӧ. А кодӧс таысь мыждан, сідзи кӧ нин шуӧма Енмыслӧн. И лоӧ миритчыны, лӧньӧдны ассьыд сьӧлӧм дойтӧ. Талун сійӧ со бара вӧталіс Ӧська писӧ. Быттьӧ бара ӧтлаын лэччӧны Эжва дорӧ вуграсьны. Ӧньӧ Пашӧ мыш нопъя, киас шатинъяса, резинаа сапӧгнас гырысь воськовъясӧн шалсйӧ видз вомӧн муртса тыдалысь ордым кузя. Ӧська пиыс киас нидзув дозъя восьлалӧ бӧрынджык да дугдывтӧг мыйкӧ юасьӧ батьыслысь. А гӧгӧр сэтшӧм гажа да кыпыд. Дугдывтӧг сьылӧны-дзользьӧны лэбачьяс. Юр весьтті лэбалӧны юрсигусьяс. Кӧнкӧ вад бокын герчкӧ утка-мам. Со нин найӧ вадорынӧсь. Ӧньӧ Пашӧ Ӧська пиыскӧд разялӧны шатинъяссӧ да самалӧм нидзувъясӧн вӧйталӧны ваӧ. И друг лунвывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Сійӧ жӧ здукас ён тӧвныр дзугис шатинъяссӧ да нуис-лэбӧдіс кытчӧкӧ сылысь радейтана Ӧська писӧ. Сӧмын и удитіс горӧдны Ӧськаыс:

— Батьӧ, кут менӧ!..

Та бӧрын садьмис Ӧньӧ Пашӧ. Вӧлӧмкӧ, Марья гӧтырыс сы моз кутшӧмкӧ омӧль вӧт, тыдалӧ, вӧтасьӧ да сылӧн ымзӧм шы улӧ и паляліс. И пыр жӧ топавліс сылӧн сьӧлӧмыс. Талун налӧн югыд дитялӧн, Ӧська пиыслӧн, чужан лун. Но сійӧ некор нин оз лок на дінӧ, мед аслас варов сёрнинас, гажа серамнас гажӧдыштны олӧма нин гозъяӧс. Куйлӧ ӧні налӧн дона дитяыс кыз му улын. Со дас во нин коли сійӧ кадсяньыс. А ӧні на быттьӧ ставыс син водзын. Та йылысь казьтылігӧн курдіс быдсӧн Ӧньӧ Пашӧлӧн горш діныс. Да и вунӧ ӧмӧй сылӧн коркӧ тайӧ шогыс.

... Эз вӧв кокни аслас Ӧньӧ Пашӧлӧн олӧмыс. Быдмис эськӧ и бур бать-мам дорын. Но абу тай жӧ, вӧлӧмкӧ, найӧ кузь нэмаӧсь. Ыджыд война бӧрся ӧти тшыгӧм воӧ, тулысланьыс нин кыкнанныс сьӧрсьӧн-бӧрсьӧн мунісны мӧдар югыдас. Ар даса кымын сэки вӧлі Ӧньӧ Пашӧлы да бура нин помнитӧ тайӧ шог пӧрасӧ, тшыг нисьӧ пӧт олӧмсӧ. Бур нӧшта, мый тьӧткаыс босьтіс ӧтка пиӧс ас дінас да аслас челядьыскӧд орччӧн быдтіс. Но ӧд мӧд семьяыд мӧд семья и эм. Эз жӧ озыра ов тьӧткаыд. Ас няньыс некор эз тырмывлы. Тулыснас ӧктывлісны муяс вылысь кольӧм вося кынмылӧм картупельсӧ. Тьӧткаыс косьтывліс, масьтывліс сійӧс да пӧжавліс сӧчӧнъяс. И кутшӧм чӧскыд вӧлі руалысь сӧчӧныс тайӧ тшыг пӧраас! Сідзи и бергӧдчылісны. Сэк жӧ буретш тайӧ кадсяньыс Ӧньӧ Пашӧлы и ковмис доддясьны уджӧ. Коді нӧ весьшӧрӧ сійӧс кутас вердны, мед кӧть и эз бокӧвӧй ордӧ веськав. Тӧвнас куйӧд петкӧдіс. Тулыснас гӧрис да агсасис. Гожӧмнас вӧлӧн турун юр кыскаліс. И пыр вӧвъяс дінын. Тайӧ кадсяньыс и радейтны сійӧ кутіс тайӧ тӧлка пемӧсъяссӧ.

Тыдалӧ, сьӧкыдпырысь быдмӧмыс тӧдчис сылӧн мыгӧр вылӧ. Абу ыджыд тушаа. Косіник. Неуна висьлӧс. Да и кытысь ёна дзоньвидзанас лоны тшыг нисьӧ пӧт быдмигӧн. Весиг армияӧ та вӧсна эз босьтлыны. Вывті сьӧкыдторйӧ эз жӧ лысьт кутчысьлыны. Но некутшӧм уджысь некор эз ӧткажитчывлы. Ставсӧ зілис бура, сьӧлӧмсянь вӧчны. Гӧгӧрволіс, кутшӧм сьӧкыд ӧткӧннад да пыр зілис отсавны вермытӧмъяслы. А татшӧмъясыд, торйӧн нин салдат дӧваясыд, сиктын эз этша вӧвны. Ӧтилы колӧ турун вайны, мӧдлы пес поткӧдлыштны, коймӧдлы потшӧссӧ дзоньталыштны. Ачыс векджык уджаліс конюкӧн.

А мыйӧн сюрлывліс прӧстджык здук, лэччывліс Эжва дорӧ чери кыйны. И сюрлывліс ӧд. Тыдалӧ, Енмыс сійӧс кӧсйис аттьӧавны сыысь, мый радейтліс вӧр-васӧ да быд ногыс, кыдзи вермис, тӧждысьліс сы вӧсна. Но вӧравны эз радейтлы. Лыддьывліс ыджыд грекӧн вины звер-пӧткаӧс. Коркӧ челядьдырйиыс на батьыс пищаль сетліс. И сійӧ лыйліс уткаӧс. Но кор сэсся видзӧдліс сылӧн кусны нин кутӧм синмас, сэтшӧм жаль лои кыйдӧсыс, мый сэсся эз нин босьтлы киас пищальсӧ. Да и мӧд ногыс кӧ мӧвпыштлыны, кыдзи нӧ он жалит мичасьыс-мича пӧткасӧ, коді сы ылнасянь бӧр локтӧ ас чужан муас, медым водзӧ нуӧдны рӧдсӧ. И друг буретш тайӧ кадас, кор гӧгӧр ставыс сьылӧ-йӧктӧ, кор сійӧ сэтшӧм нимкодьпырысь чолӧмасьӧ чужаніныскӧд, кодлӧнкӧ, кутшӧмкӧ чорыд сьӧлӧма мортлӧн лыйӧм шыыс орӧдӧ пӧткалысь олӧмсӧ.

Чериыд дзик мӧдтор. Сійӧ оз куж сёрнитны, оз куж норасьны. Но и сійӧс колӧ видзны горш синъясысь, мед тырмис и талунъя войтырлы, и налы, кодъяс коркӧ чужасны на. Та вӧсна и Ӧньӧ Пашӧ янӧдлывліс найӧс, кодъяс вывті нин горшасьлісны либӧ урӧстылісны вӧр-васӧ. А татшӧмъясыд паныдасьлісны сиктас да, дерт жӧ, эз ёна радейтлыны Ӧньӧ Пашӧӧс. Ачыс сійӧ лишнӧй эз кыйлывлы. Мед сӧмын сёйнысӧ тырмывліс да нӧшта сетавліс праздникъяс водзвылын черинянь вылӧ бур тӧдсаяслы. Таысь ёна пыдди пуктылісны сійӧс сиктын.

Тадзи и оліс Ӧньӧ Пашӧ ӧткӧн. Сиктын вӧлі шуӧны нин, мый ӧтнаслы пӧ нин сылы ковмас коллявны олӧмсӧ. Но эз збыльмы тайӧ шуӧмыс. Кыдзкӧ ӧтчыд орчча сиктысь воліс вӧвла Анна дӧвалӧн Марья ӧтка нылыс. Колӧ пӧ мельничаӧ изӧдчыны ветлыны. Ӧньӧ Пашӧлы пыр жӧ тшукис син улас Марьялӧн статя мыгӧрыс, аслыснога рамлуныс да вежавидзӧмлуныс. Сиктын весиг сёрнисӧ на та йылысь эз удитны паськӧдны, а Пӧкрӧв лунӧ Ӧньӧ Пашӧ да Анна дӧвалӧн Марья нылыс свадьбуйтісны нин.

Во мысти и чужис налӧн Ӧська пиыс, коді лои гозъялӧн олӧмын медыджыд шудлунӧн. Пӧльыштны вӧлі оз убӧлитны сы вылӧ. Кӧть эськӧ эз жӧ пӧвадитлыны. Ичӧтсянь велӧдісны уджӧ. И быдмис да лоис Ӧськаыд зэв мича детинаӧн. Збой. Варов. Кывйыдла зептас оз пырав. Сиктса зонпосни вылын медыджыд. Пыр сійӧ медводзын, пыр сылӧн ёсь гӧлӧсыс кылӧ. И налӧн куд кодь ичӧтик керкаын, кодӧс гозъя помечӧн лэптісны сикт лунвыв бокас, пыр кылӧны челядьлӧн гажа гӧлӧсъяс. Кӧть эськӧ, сиктын и клуб эм, и телевизорыд быд керкаын, но Ӧньӧ Пашӧ ордын гажаджык. То картіӧн ворсӧны, то шахматасьӧны, то ачыс Ӧньӧ Пашӧыс ассьыс каллянсӧ пестӧм бӧрын челядьлы вӧр-ва йылысь помтӧг мойдӧ. А найӧ вомнысӧ паськӧдӧмӧн кывзӧны сійӧс да сӧмын шензьӧны, кытысь та мындасӧ удитӧма тӧдмавны тайӧ мортыс вӧрса да васа пемӧсъяслӧн олӧмысь гусяторъяссӧ. И сідзи ӧд висьталӧ, мый син водзад ставыс мичаа сувтӧ. Гашкӧ нӧ, буретш Ӧньӧ Пашӧлӧн вӧр-ва йылысь помтӧм висьтъясыс и велӧдісны сиктса зонпосниӧс радейтны аслысногӧн и Эжва юсӧ, и помтӧм-дортӧм пармасӧ, и сэні олысь-рӧдмысь став ловъя ловсӧ. Весигтӧ «лӧз патруль» чужліс ас кадӧ налӧн сиктын.

И торйӧн нимкодь вӧлі гозъялы, мый прамӧй зонмӧн быдмӧ налӧн ӧтка пиыс, коді коркӧ лоас налысь синсӧ тупкысьнас. Збыльысь бур зонмӧн эськӧ лоис Ӧськаыс. Со весигтӧ орчча керкаысь бригадир Митрейлӧн Зина нылыс кутіс нин Ӧньӧ Пашӧ ордӧ кадысь кадӧ пыравлыны. Пыр юасьӧ, кӧні пӧ Ӧськаыд да дыр-ӧ пӧ оз во. И шуда синъясӧн сэки видзӧдӧны вӧлі гозъя ӧта-мӧд выланыс. Татшӧм прамӧй нывка кӧ нин пыравлывлӧ налысь Ӧськасӧ видлыны, сідзкӧ, збыльысь абу шыбитана зонмыс. Мед жӧ ставыс бур лоас налӧн олӧмын.

И некор оз вун Ӧньӧ Пашӧлӧн сійӧ луныс, кор буретш Ӧськаыс кыскис сійӧс ваысь. Сэки сійӧ, буракӧ, ар дас кыка-дас куима нин вӧлі. Ӧтчыд найӧ кыкӧн ыджыд ванас на лэччисны кулӧмъяс вӧйтавны Паськыдсён вомӧ. Пестісны веретя бокас бипур. Вӧйтасисны. Ӧська пузьӧдіс бипур вылын пув коръя чай. А Ӧньӧ Пашӧ сэк кості видзӧдіс Паськыдсёнӧд ньӧжйӧник визувтысь пемыд тувсов ва вылӧ да арталіс, корджык позяс лэптавлыны кулӧмъяссӧ. Друг аддзис, мый ӧти кулӧмӧ, коді дзик берег дорас, вӧйӧм кер визулыс вачкӧма. Сійӧс и видзӧд, орӧдас кулӧмсӧ. Ӧньӧ Пашӧ весиг эз босьт веткисӧ. Тэрмасьӧмӧн келіс ваас, медым мездыны кулӧмсӧ керйысь. Асьсӧ такӧдіс сійӧн, мый бӧрас бипур дорын удитас косьтысьны да шонтысьны. Но рӧкыд вылӧ буретш сэні джум вӧлӧма. Эз весиг удит мӧвпыштлыны, кыдзи юрнас и быдсӧн сунгысис кӧдзыд тувсовъя ваӧ. Кокъясыс некытчӧ эз подйыны. Кӧдзыд васьыс да повзьӧмвывсьыс весиг топавліс сьӧлӧмыс. Кор бӧр недыр кежлӧ мыччысьліс ва улысь, кӧсйис горӧдны пиыслы, мед волас веткиӧн сы дінӧ. Но гӧрддзассис горш діныс кӧдзыд ваас сунӧдчылӧмысь. Бур, мый Ӧськаыд казялӧма батьыслысь вошӧмсӧ, пыр жӧ ветки пыжӧн тэрмасьӧмӧн сынігмоз матыстчис сы дінӧ да нюжӧдіс пелыссӧ. Бӧрын нин бипур дорын косьтысигӧн Ӧньӧ Пашӧ гӧгӧрвоис, мый эз кӧ вӧв Ӧськаыс орччӧн, куйлыны эськӧ ӧні сылы ва пыдӧсын, и бара таысь кӧдзыд йирмӧг шымыртліс сійӧс. Бӧрсӧ асывводзладор нин ая-пиа воисны гортаныс. Быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма.

— Кылан, пиӧй, мамыдлы кӧть эн висьтав та йылысь. А то сэсся вадорад оз кут лэдзлывлыны, — ньӧжйӧник шуис Ӧньӧ Пашӧ Ӧськалы кильчӧ ӧдзӧс восьтігӧн нин. Ӧська сӧмын гӧгӧрвоана синъясӧн чӧла довкнитіс юрнас. Збыльысь та йылысь тӧдісны сӧмын найӧ кыкӧн. И некод сэсся эз кывлы, кыдзи Ӧньӧ Пашӧ купайтчис тувсов ваын. А аслыс Ӧньӧ Пашӧлы лои гӧгӧрвоана, мый збыльысь мужичӧйӧн лоас Ӧська пиыс. Эм код вылӧ надейтчыны пӧрысьӧ-нэмӧ. Кӧть эськӧ и дзик ӧти пи, но он веж сійӧс и некымын вылӧ. Тыдалӧ, кылӧма Енмыс гозъялысь кевмӧмсӧ. Ӧд оз нин вӧлі надейтчыны Ӧньӧ Пашӧ Марьяыскӧд, мый налӧн коркӧ челядь лолас. Эз нин вӧвны сэтшӧм томӧсь. И со ӧні быдмӧ бур детина.

Но сідзи эз и удайтчы Ӧськаыслы воӧдчыны мужичӧйӧдзыс. Енмыс сетіс сійӧс налы неуна нимкодясьыштӧм вылӧ да сійӧ бӧр и босьтіс. Унаысь мӧвпавлывліс та йылысь Ӧньӧ Пашӧ, но сідзи эз и гӧгӧрволы, мыйла тадзи артмӧ свет вылас. Ӧд Ӧська пиыс и олӧм кӧрсӧ на эз удитлы тӧдлыны. Сӧмын на заводитчӧ сылӧн вӧлі олӧмыс, а со тай нӧ кості лои мунны таладор югыдсьыс. Но сэтшӧма кӧ нин колӧ, мед нӧ инӧ Енмыс сійӧс босьтіс ас дорас, а эз детинасӧ. Слабог, Ӧньӧ Пашӧ олыштіс нин свет вылас, тӧдліс бурсӧ и омӧльсӧ, шогсӧ и радлунсӧ. Эз нин эськӧ вӧв сэтшӧм забеднӧ. А мӧдыс ӧд сӧмын на дзоридз моз кутіс паськӧдчыны. Югыд шонді кодь, зарни сись кодь майбыр вӧлі. И со друг кусі. Но оз тай, вӧлӧмкӧ, юась Енмыд му вылын олысьлысь. Вӧчӧ сідзи, кыдзи кӧсйӧ. Гашкӧ, тадзи и колӧ да. И кӧсъян кӧть он, быть лоӧ миритчыны татшӧмторйыскӧд.

... Сійӧ гожӧмыс некор оз вун Ӧньӧ Пашӧлӧн. Эз вӧв ӧнія кодь жар. Пыр кымӧра. Корсюрӧ эськӧ и мыччысьлывліс жӧ шондіыс, но дугдывтӧг пӧльтіс ёсь вой тӧв. И бан бокыд кӧ вӧлі пӧсявлӧ на шонді югӧръяс улас, мышкутӧ йирмӧг босьтлывліс. Весиг эз эскыссьы, мый буретш гожӧм шӧр. Пӧрысь йӧз шуасисны, мый тайӧ абу бур водзын, мый Енмыслы колӧны гректӧм ловъяс. И со тай быттьӧ на ног и лои.

Сійӧ гожӧмнас видз вылын йӧзыс уджалісны фуфайкаясӧн. Эжваын ваыс вӧлі арся кодь кӧдзыд, эз и шонавлы. Ӧти татшӧм ыркыд лунӧ сиктса зонпосни, малямушъяс, кодъяслӧн юраныс тӧв на гуляйтӧ, вӧчӧмаӧсь кывтысь керъясысь неыджыд пур. Да ӧд кыськӧ и кӧрт тувтӧ, и мӧлӧттӧ судзӧдӧмаӧсь. Видзӧдлыны кӧ, быттьӧ позьӧ нин кывтны сы вылын кӧть вой саридзӧдз. Но, дерт, ичӧтъясыд ичӧтъяс и эмӧсь. Сідз-тадз ставыс и артмӧма. Пуксьӧмаӧсь пур вылад, йӧткыштчӧмаӧсь зібъясӧн крут берегысь. Пурйыд налӧн медся визулінас веськалӧма. Кывтысьясыд повзьӧмаӧсь да кутӧмаӧсь котравны пур кузяыд. Сійӧ ӧтчыдысь-мӧдысь катовтчӧма да дзикӧдз киссьӧма. Челядьыд ваӧ веськалӧмаӧсь.

Сійӧ жӧ кадӧ Ӧськаыд берег дорсяньыс неылын вӧлӧма. Батьыслы отсасигмоз вӧв корсьны ветлӧма да кылӧма челядьыдлысь горзӧмсӧ. Аддзӧма, мый бурӧн ставыс оз помась да паськӧмнас и быдсӧн шыбитчӧма ваӧ. Некор нин, вӧлӧмкӧ, пӧрччысьнысӧ. Ставнысӧ ӧд удитӧма кыскыны берегӧ, бура нин кужӧ, вӧлӧмкӧ, варччынытӧ да. Челядьыдлы нӧ мый. Пӧрччасны ва паськӧмнысӧ, ӧзтасны зэв ыджыд бипур да кутасны косьтысьны. А Ӧськаыд ва паськӧмнас гортланьыс мӧдӧдчас. Но буретш кыр воча каян туй вылад пӧльтас сійӧс чизыр вой тӧлыд, дзикӧдз изӧймитас. Гортас эськӧ пыр жӧ пӧрччас ва паськӧмтӧ да паччӧрӧ каяс шонтысьны, но кӧдзыд ваад купайтчӧмыд да чизыр вой тӧв улад ва паськӧмнад восьлалӧмыд тӧдчисны сы вылӧ.

Аддзисны сэки Ӧньӧ Пашӧ Марья гӧтырыскӧд, мый неладнӧ налӧн ӧтка пиыскӧд, налӧн югыд шондікӧд. Биаліс. Узигкостіыс кутіс ачыс аскӧдыс сёрнитны. То ли узьӧ, то ли олӧ. Он гӧгӧрво. Садь быртӧдзыс повзис сэки Ӧськалӧн мамыс. А мыйкӧ кӧ нӧ лоӧ? Кутіс лимзыны-бӧрдны.

— Энлы бӧрд, эн вай шогсӧ татчӧ, — пыр жӧ дӧзмӧмпырысьмоз шуис Ӧньӧ Пашӧ. — Часлы, котӧртла контораӧ, оз-ӧ врачыд волы.

Котӧрӧн муніс Ӧньӧ Пашӧыд овмӧслӧн контораӧ. Но он на тай пыр босьт. Рӧкыд вылӧ и телефоныд эз уджав. Коркӧ эськӧ и лӧсьӧдісны телефонтӧ да Ӧньӧ Пашӧ бӧрдана гӧлӧсӧн нин, весиг ачыс эз помнит ассьыс кывъяссӧ, корис врачӧс. Сэсся котӧрӧн бӧр муніс гортас. Кор на ӧд воас врачыд. Абу ӧти дас километр больничасяньыд налӧн сиктӧдз. Сійӧ войнас гозъя эз вешйывны пи дінсьыс. Век надейтчисны, мый том вир-яйыдлы удайтчас венны висьӧмсӧ. Марья гусьӧн бӧрдігмоз дугдывтӧг чышкаліс пиыслысь ньылӧдӧм кымӧссӧ. Ӧньӧ Пашӧ зумыша ветлӧдліс джодж кузя вомас тшынасьысь калляннас. Ас кежсьыс быттьӧ пиняліс Ӧськаӧс, мыйла нӧ эськӧ вӧлі пырны кӧдзыд ваас. Но ӧд ачыс жӧ велӧдліс писӧ, мый оз позь эновтны пикӧ воӧм мортӧс. А мӧд ног эськӧ кымын содтӧд шой лои налӧн сиктын. А Ӧська пиыс эз сет тайӧс вӧчны. Со тай нӧ ӧні бать-мамныс аттьӧалӧмпырысь пыравлывлӧны видлыны Ӧськаӧс...

Асъядорыс нин Ӧська восьтіс синъяссӧ да малыштіс мамсӧ киӧдыс:

— Мамӧ, тайӧ тэ... Ок кутшӧм сьӧкыд... Мамӧ, ме ӧд ог кув...

— Он, он, пиук, — меліа, бӧрдан гӧлӧсӧн вочавидзис Марья, а ачыс став тушанас сыркъявны кутіс пиыс весьтын.

— Ой, мамӧ, пӧда, пӧда, — чирӧм гӧлӧсӧн шуис Ӧська. Тайӧ вӧліны сылӧн бӧръя кывъясыс. Коркӧ эськӧ лун югыднас нин воис врачыд, но вӧлі сёр нин. Эштіс Ӧськалӧн таладор югыдас олӧмыс.

Сійӧ лун-войясыс вӧтӧн моз прӧйдитісны Ӧньӧ Пашӧ синъяс водзын. Оз весиг вермы висьтавны, коді воліс прӧщайтчыны сылӧн ӧтка пиыскӧд, коді отсаліс дзебны сійӧс. Но аттьӧ колӧ вӧлі шуны Ӧськалӧн ёртъяслы, кодъяс эз эновтны олӧма гозъяӧс. Тайӧ кадас найӧ быд лун пыравлісны Ӧньӧ Пашӧ ордӧ. Волывліс и Зина суседкаыс, отсаліс горт гӧгӧрыс идрасьны Марья тьӧтлы, кодлӧн став уджыс тайӧ кадас вӧлі кисьыс усьӧ. Ӧти кадӧ сійӧ вӧлі весиг йӧй нисьӧ прӧсуж кодь да кӧсйӧ нин вӧлі уксус юны. Бур, Ӧньӧ Пашӧ удитіс ас кадӧ мырддьыны Марья киысь сулеясӧ.

И буретш тайӧ здукас кильчӧ вылын кылісны кодлӧнкӧ негораа, шаркйысь кок шыясыс. Дзуркнитіс керка ӧдзӧс да порог вомӧн бедь вылӧ мыджсьӧмӧн воськовтіс Улляна баб, коді оліс сикт мӧдар помас да кодлысь арлыдсӧ некод нин ӧніяяс пиысь оз вӧлі тӧд, сы мында во нин тайӧ пӧчыс восьлаліс олӧмтіыс. Сиктын сійӧ нималӧ вӧлі тӧдысьӧн.

— Кывлі, кывлі Ӧська йывсьыд. Зэв бур детина вӧлі, — негораа шуис Улляна баб пачбердса лабич вылӧ пуксигӧн. — Но мый сэсся вӧчан. Олӧмыд тай бӧр оз бергӧдчы. Мӧдар югыдсьыд некод на эз волы.

Сэсся Улляна баб стрӧга видзӧдліс Ӧньӧ Пашӧ вылӧ да шуис:

— Тэ, Павел, петавлы кильчӧ вылад, куритчышт. Менам сёрни эм Марьяыдкӧд.

Ӧньӧ Пашӧ гӧгӧрвоис, мый сідз-тадз пӧрысь пӧчыд, кодӧс, гашкӧ, мӧдар югыдас пӧнарӧн нин корсьӧны, сылӧн Марья дінӧ эз лок. Мед инӧ шӧпкӧдчыштасны.

Код тӧдас, кутшӧм сёрни вӧлі Улляна баб да Марья тьӧт костын. Но сійӧ лунсяньыс Марьяыс кутіс быттьӧ вочасӧн ловзьыны. Эз нин сэтшӧма сыркъяв-бӧрд войяснас. Важ моз кутіс ноксьыны горт гӧгӧрын. Тыдалӧ, кужис гӧгӧрвоӧдны сійӧс Улляна бабыд, мый, збыльысь, мый лоӧма, лоӧма нин. Бӧрсӧ он бергӧд. А олӧмсӧ, мый сетӧма тэныд Енмыс, колӧ овны. Да, гашкӧ, пиыс пыдди на ковмас олыштны. Но век жӧ эз нин вӧв Марьяыс важ кодь нюмсера. Мукӧддырйи друг зумыштчывліс сылӧн чужӧмыс, кӧрсьывліс плешкыс и синва мольяс тюрлывлісны чужӧм кузяыс. Оз, оз тай, некор вун, мый вӧлӧма нин, мый прӧйдитӧма сьӧлӧм пырыд.

А Ӧньӧ Пашӧлы шогсӧ вочасӧн пальӧдны отсаліс, гашкӧ, буретш вӧр-ваыскӧд ёртасьӧмыс да Ӧськалӧн другъяскӧд кутшӧмкӧ аслыссикас пыр ёнмысь йитӧдъясыс. Водз асывсянь сійӧ лэччывліс вадорӧ чери кыйны, ветлывліс вӧрӧ. Дыр сулавлывліс ю дорын. Дивуйтчис, мый со сы мында во нин визувтӧ налӧн сикт бердтіыс Эжваыс, и некод оз вермы висьтавны, кор помассяс тайӧ визулыс. Дивӧ, кытысь артмӧ тӧв и гожӧм та мында ваыс, коді некор оз и помасьлы. Дерт, абу жӧ ставыс важся кодь, уна во сайся кодь. Вочасӧн вежсьӧ и юыс. То ӧтилаысь кырӧдас берегсӧ, то мӧдлаӧ шыбитчылас. Видзӧдлан да выльлаті нин визувтӧ. А важинас джуджыд вадъяс артмӧмаӧсь. Но коркӧ и найӧ турунӧн тырасны. А ачыс юыс уна-уна во на кутас визувтны. И некор сылӧн помыс оз во.

Либӧ нӧ со пармаын. Кымӧрӧдзыс нюжӧдчӧмаӧсь козъяс да пожӧмъяс. Кажитчӧ, быттьӧ найӧ помтӧм нэмаӧсь. Но вочасӧн пӧрысьмӧны и тайӧ нэмӧвӧйся пуясыс да коркӧ-некоркӧ, оз кӧ удит морт найӧс пӧрӧдны, асьныс дзуртӧмсорӧн грыпмунасны му вылӧ. Но тайӧ кадас налӧн подулын выль вӧр нин удитас быдмыны. И артмӧ сідзи, мый и пармаыслӧн помыс абу, оз кӧ бырӧдны сійӧс кӧдзыд сьӧлӧма, идӧртӧм войтыр. Со тай нӧ, кутшӧма гӧльмис бӧръя кадӧ и Эжваыс, и пармаыс. И ставыс тайӧ буретш сьӧлӧмтӧм войтырлӧн мыж вӧсна, кодъяс олӧны сӧмын талунъя лунӧн. А колӧ эськӧ сідз вӧчны, мед збыльысь тайӧ олӧмыслӧн помыс эз во. И мукӧддырйи шог босьтлывліс татшӧм сикас мӧвпъяссьыс Ӧньӧ Пашӧӧс. Гӧгӧрвоасны-ӧ сійӧс Ӧськалӧн другъясыс, кодъяс важ моз пыравлывлісны чери кыйысь ордӧ казьтыштлыны Ӧськаӧс, кывзыштны олӧма мортлысь висьтъяссӧ. Мед эськӧ эз жӧ лоны найӧ татшӧм идӧртӧмъяснас.

Та йылысь мӧвпалігмоз Ӧньӧ Пашӧ ружӧктыштіс быдсӧн да буретш тайӧ ружӧктӧм шынас, тыдалӧ, и садьмӧдіс Марья гӧтырсӧ.

— Но, шонді тай нӧ нин петӧма, а ме век на узя, — очсалігмоз шуыштіс сійӧ. — Пач нин кад ломтыны.

Ӧньӧ Пашӧ, пока чеччис гӧтырыс да ломзьӧдіс пачсӧ, удитіс пасьтасьны-кӧмасьны, сюйис мыш нопъяс няньтор.

— Ме талун ог дыр ветлы, гӧсьтъястӧ ӧд, кодӧс колӧ, ачыд коралан, — шуис сійӧ Марьялы керка ӧдзӧс восьтігӧн нин.

Пока воис вад дорӧ, шондіыс вылӧ нин удитӧма кайны. Вад весьтысь важӧн нин разалӧма асъя руыс. Пӧльтіс небыдик рытыв-лун тӧв да серӧдіс васӧ. Берегдорса эжӧр пӧвстын пальскакылісны сирпиян, шӧрасджык ворсӧдчисны кельчияс да сынъяс, ёкышъяс яра вӧтлысисны арпиян бӧрся. Друг эжӧр пӧвстысь мыччысис утка-мам аслас ыджыд нин пияныскӧд. Сійӧ эз повзьы веткиын пукалысь Ӧньӧ Пашӧӧс аддзӧм бӧрын. Важӧн нин вӧлі велалӧма тайӧ морт дінас. Тӧдіс, мый нинӧм лёксӧ сылы сійӧ оз вӧч, да смела уйис аслас быдтасъяскӧд ты вомӧн. А Ӧньӧ Пашӧ шензьӧмпырысь видзӧдіс тайӧ мичлун вылас, сьӧлӧмсяньыс нимкодясис сыӧн да горша апаліс турун кӧра чӧскыд сынӧдсӧ. Код тӧдас, кымынӧдысь сійӧ тайӧ ты вылас. И быдысь тыыс чуймӧдліс аслыспӧлӧс мичлуннас, аслыссикас олан сямнас. Эз нин дыр, гашкӧ, сылы коль овны тайӧ свет вылас. Коркӧ мӧд сы пыдди кутас нимкодясьны тайӧ тынас, кольӧ кӧ сійӧ быттьӧ. А сэсся сы бӧрын локтасны коймӧдъяс. Но мед жӧ эськӧ эз быр, эз помась тайӧ мичлуныс. Со тай нӧ томмылан быдсӧн татчӧ волігӧн. Ӧд олӧмыс тані пуӧ. Сідзжӧ и водзӧ кутас сялькъявны тыыс коркӧ небыд рытыв-лун тӧв улын, кутасны пальскӧдчыны мукӧд черияс, поздысьны тыбокса эжӧр пӧвстӧ мукӧд уткаяс, гажӧдны сынӧдсӧ асланыс сьылӧмӧн мукӧд лэбачьяс. И тадзи уна-уна во. Таысь бурыс ӧмӧй вермас мыйкӧ сэсся лоны.

Ӧньӧ Пашӧ ньӧжйӧник видлаліс вӧйталӧм кулӧмъяссӧ. Черинянь вылӧ тырмас. А сыысь унаыс оз и ков. Сэсся сійӧ тэрмасьтӧг пажнайтіс ветки пыжын пукалігӧн да ньӧжйӧник бӧр мӧдӧдчис гортлань. Рытланьыс гӧсьтъяс воаласны, медым казьтыштны Ӧська писӧ, сылысь быдтассӧ, югыд шондіӧс, сёрнитыштны олӧм-вылӧм йылысь, кывзыштны Ӧньӧ Пашӧӧс, нэмӧвӧйся чери кыйысьӧс. А сылы эм мый висьтавны томъяслы. Сылы олӧмыс важӧн нин восьтіс ассьыс гусяторъяссӧ, кодъяс абу на тӧдсаӧсь гӧсьтъясыслы да кодъяс йылысь налы быть колӧ тӧдны.