ТАДЗИ И ОВЛӦ

Талун Ӧсип важсӧ казьтылігӧн чайтлывлӧ, мый ставыс тайӧ коркӧ эз сыкӧд вӧвлы. А кодкӧдкӧ мӧдкӧд. Либӧ жӧ кутшӧмкӧ лёк вӧтын моз сӧмын помнитсьылӧ коркӧяыс. Да пыр жӧ та бӧрын сійӧс йирмӧг босьтлывлӧ.

А ставыс быттьӧ лёк вӧтын моз и вӧлі. Уджаліс Ӧсип ӧти кантораын. Эз омӧля, кыдзи ачыс чайтліс. Уджыс тай сьӧлӧм вылас вӧлі воӧ-а. Ставсӧ зілис вӧчны кыдзи позьӧ бурджыка. Некод сы вылӧ эз норасьлывлы. Ладмывліс ёртъясыскӧд. Начальство ошкывліс сійӧс да корсюрӧ весиг премияяс вичмӧдлывліс.

А сэсся друг выль директор налӧн лоис. Важыс пенсия вылӧ петіс. На чукӧрысь жӧ эськӧ выльыс быттьӧ вӧлі. Но водзтіджык сійӧ эз торъявлывлы мукӧдъяссьыс да нинӧмӧн ёнасӧ эз нимавлывлы. Но пуктісны тай директорнас-а. Кывсьыліс, мый выліас сылӧн гӧна ки вӧлӧма. Да сійӧс сэсся и кыскӧма ыджыд креслӧас.

Сэсянь и заводитчис. Шулывлӧны тай, кӧсъян кӧ пӧ морттӧ тӧдмавны, колӧ пӧ пуктыны сійӧс начальникӧн. Сэки пӧ став гусяыс тыдовтчас, кутшӧм сійӧ збыль вылас эм. А нӧшта шуӧны, мый выль корӧсьыд пӧ выль ногӧн и чышкӧ. Код тӧдас мыйла, но выль начальникыс медводдзасяньыс эз кут радейтны Ӧсипӧс. Быттьӧ сьӧд кань на кості котӧртіс. Кӧть эськӧ Ӧсип важ моз ставсӧ сьӧлӧмсяньыс вӧлі вӧчӧ. Но эз кут кажитчыны выль директорлы и ставыс.

Локтас выль начальникыд асывнас удж вылӧ да пыр жӧ корас Ӧсипӧс. Тыдалӧ, войсӧ омӧля узьӧма да бурпӧт пинялас-видас, сэсся велӧдас Ӧсипӧс. Медбӧрын став лёксӧ лэдзас ассьыс да мудзас жӧ. Сӧмын раминик гӧлӧсӧн нурбыльтас: мун пӧ да уджав. А кутшӧм удж та бӧрын!? Ӧсип инас оз ӧшйы. Нинӧм киас оз пыр. Ӧтчыдысь ӧд кӧ сӧмын тадзи. Лункосмӧсӧн кутіс выль директорыд Ӧсипӧс ас дінас корлывлыны.

Медбӧрын Ӧсип эз вермы терпитнысӧ да гижис удж вывсьыс ас кӧсйӧм серти мунӧм йылысь кабала. Зина гӧтырыс эськӧ шуліс жӧ: терпитышт пӧ нин, эз пӧ нин дыр коль пенсияӧдзыд. Но Ӧсип сӧмын пузьывліс сылӧн тайӧ кывъяс бӧрас. Ачыд пӧ видлы уджавны сыкӧд. Бурджык пӧ юрӧс петляӧ сюя, но сійӧс мед сэсся синмӧн ог аддзыв. Чайтіс Ӧсип, мый сійӧс, бура уджалысьӧс, пыр жӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ босьтасны. Збыльысь ӧд ассьыс уджсӧ эз омӧля вӧчлы. Уна мукӧдтор на сяммыліс. И вын-эбӧсыс на вӧлі тырмымӧн. Вермис на эськӧ эз ӧти во пӧттӧдз мырсьыны. Мед сӧмын уджыс вӧлі-а.

Но эз Ӧсип ногӧн ло. Вӧлӧмкӧ, талун абу коркӧя важ кодьыд, кор уджтӧмалӧмысь кывкутӧмӧ кыскывлісны да весиг дзескыдінӧ пуксьӧдлывлісны. А ӧні артмис сідзи, мый тэ некодлы он ков. Збыльысь ӧд, кодлы и колан. Со тай кымын фабрика-завод, кымын стрӧйка пӧдлассис. И сэні уджалысьясыс лоисны дзик некодлы ковтӧмӧн. Код тӧдас, мый вылӧ найӧ олӧны. Но та йылысь ӧд Ӧсип водзтіджыксӧ бокисянь кывлывліс да татшӧм нелючкиыс быттьӧ эз сэтшӧм ёна вӧрзьӧдлывлы сылысь сьӧлӧмсӧ. Сійӧ тай со уджалӧ-а. И кынӧмыс пӧт, и гортас ставыс лючки. Но ӧні ас удж вывсьыс мунӧм бӧрын Ӧсиплы бӧръя сьӧмыс сӧмын тӧлысь-мӧд и тырмис. А водзӧ сэсся мый?

Видліс Ӧсип ӧтилаӧ пырны удж вылӧ, мӧдлаӧ вӧзйысьлыны. Но быдлаын сылы ӧткажитлісны, кор тӧдмавлісны, мый регыд нин мортыслы пенсия вылӧ. Миянлы пӧ эськӧ томджыкъяс колӧны да, быттьӧ правдайтчигмоз шулывлісны сылы ыджыд и ичӧт начальникъяс да лэдзлывлісны синъяснысӧ, вӧзйысьлӧй пӧ кытчӧкӧ мӧдлаӧ. Вӧлін кӧ пӧ эськӧ томджыкӧн, быть пӧ сэки босьтім. А ӧні пӧ огӧ вермӧй. А Ӧсип эз сетчывлы: томджыктӧ пӧ, кӧть сійӧ и институт помаліс, колӧ на и велӧдны, а ме пӧ ставсӧ тайӧс прӧйдитлі да верма на пӧ ог ӧти томӧс на вежны. Но сійӧс сэсся быттьӧ эз гӧгӧрволыны. Сӧмын эскытӧма нюмъёвтлісны воча. Ӧсип нӧшта нин скӧрмывліс та бӧрын да скӧрпырысь жӧ крапнитлывліс ӧдзӧссӧ петігӧн.

Эз ӧти кантораӧ тадзисӧ сійӧ шыӧдчыв. Быдлаын воча кывйыс вӧлі ӧти: миянлы лишнӧй йӧзыд, да торйӧн нин олӧмаясыд, оз ковны, ассьыным некытчӧ воштыны. А сувтны уджтӧмалысьяслӧн ӧчередьӧ Ӧсиплы яндзим вӧлі. Кыдзи сідзи? Сійӧ пока вына-эбӧса на, дзоньвидза на, унатор на вермас бергӧдны. И кутас сулавны кутшӧмкӧ уджтӧмалысьяслӧн ӧчередьын? Оз ло тадзи! Коркӧ-некоркӧ уджтӧ век жӧ аддзас. Бурджыкӧс на.

Важ уджвывса ёртъясыс жалитлывлісны Ӧсипӧс сыкӧд паныдасигъясӧн. Но и найӧ нинӧмӧн эз вермыны отсавны. Асьныс муртса кутчысисны да полісны, мед оз жӧ ас кӧсйӧм серти тшӧктыны мунны. А мукӧд тӧдсаяс, кодъяс коркӧ быттьӧ пыдди пуктылісны Ӧсипӧс, ӧні кутісны весиг бергӧдчыны сыысь либӧ сійӧс кывзігӧн сӧмын ышловзьылісны да сэсся гоз-мӧд ышӧдана кыв шуӧм бӧрын ӧдйӧджык вешйывлісны бокӧ. Ставыс ӧд тайӧ эз накӧд вӧв, а Ӧсипкӧд. Мед, колӧкӧ, и корсьӧ уджсӧ. Мыйла колӧ вӧлі и мунны важ удж вывсьыс? А Ӧсип сэки шензьывліс сы вылӧ, кутшӧм ӧдйӧ важ ёртъяс письыс унаӧн кутісны кӧдзавны сы дінӧ, да сійӧ пыр тшӧкыдджыка и тшӧкыдджыка кольлывліс ӧткӧн, ас кежысь мӧвпъясӧн. И чуймывліс сэки Ӧсип, мый нӧ тайӧ йӧзыскӧд кутіс лоны? Мыйла нӧ найӧ ас йывсьыныс ёнджыкасӧ мӧдісны мӧвпавны? А ӧд неважӧнӧдз на быттьӧ ставӧн ӧтув олісны, ӧти семьяын моз. Ӧні сійӧ жӧ войтырыс кыдзкӧ ӧтдортчыны кутісны ёрта-ёртсьыныс. Ёнджыкасӧ збыльысь ас йывсьыныс мӧвпавлісны да эз нин сэтшӧм восьсӧн сёрнитлывлыны ӧта-мӧдныскӧд асланыс олӧм-вылӧм, гортса тӧжд-майшасьӧмъяс йылысь. Сэк жӧ дивитлывлісны и ассьыныс матыссаясӧс, и тӧдсаясӧс налы ышӧдана да бур кывъяс шуӧм пыдди.

Тайӧ кӧ на ставыс. Ӧд и гортас олӧмыс Ӧсиплӧн эз ло. Кутшӧм лада неважӧнӧдз на найӧ овлісны гӧтырыскӧд. Некутшӧм зык-шум эз кыптывлы на костын. Унаӧн весиг завидьтылісны налӧн семьяын олӧм-вылӧм вылӧ. А ӧні быттьӧ кодкӧ вӧлі ёрӧма Ӧсиплысь гӧтырсӧ.

— Бара на нинӧм эн аддзы? — шулывліс быдысь Зина гӧтырыс Ӧсиплӧн рытнас гортӧ пырӧм бӧрын. — Кыдзи нӧ сэсся водзӧсӧ кутам овны? Ӧд сёйны-юны и кӧмасьны-пасьтасьны колӧ. Челядьыд на со пыр миянсянь отсӧг виччысьӧны и. Кутшӧм нӧ тэ сэсся верӧс та бӧрын, семьятӧ кӧ вердны он вермы?

Ӧсип пыр жӧ дузмунлывліс Зина вылӧ. Кӧть нин мед чӧв оліс. Аслас ӧд Ӧсиплӧн тайӧ уджтӧмалӧм вӧснаыс быттьӧ сьӧкыдсьыс-сьӧкыд из ӧшалӧ сьӧлӧм вылас. Артмӧ збыльысь сідзи, мый и сійӧ некодлы ковтӧм мортӧн лоис. Кокни ӧд гӧтырыдлы шунысӧ. Ачыс ӧд со кымын во жӧ нин некӧн оз уджав. Гортса кӧзяйка пыдди олӧ. Мед инӧ, колӧкӧ, оз уджав, мӧвпавлывліс водзтіджык Ӧсип, мед горт гӧгӧрын ноксьӧ, мед ас патераын ставыс дзим-дзурк вӧлі, а сійӧ кыдзкӧ вердас нин семьясӧ. А ӧні мый лоис гӧтырыскӧд? Быттьӧ тӧлысь вывсянь усьӧма. Быттьӧ оз тӧд, мый странаас вӧчсьӧ. Кӧть эськӧ гӧгӧрвоӧ жӧ, мый Ӧсип весь оз ов. Быд лун со удж корсьны ветлывлӧ. Сэтчӧ жӧ, мед семьяыс эз тшыгъяв, век жӧ недыр кад кежлӧ кытчӧсюрӧ медасьлывлӧ договор серти уджалыштны. Тӧдӧны сійӧс да корлывлӧны на. А эз кӧ нӧ тадзисӧ вӧв, эськӧ збыльысь нин кӧть корны пет.

— Видлы ачыд корсьны уджтӧ ӧнія кадӧ, — эз сетчывлы гӧтырыслы Ӧсип. — Абу ӧд талун коркӧя мозыд. Некод тэнӧ кияссӧ паськӧдӧмӧн оз виччысь. Нӧрӧвитыштлы неуна, кыськӧ-мыйкӧ ӧд аддза жӧ.

— Аддзан, дерт, кор тшыгла кулам. Сідзи, тыдалӧ, и корсьысян, — водзӧ дӧжнавліс сійӧс гӧтырыс и бара заводитліс коркӧясӧ казьтывлыны: — А коді нӧ тэныд важ удж вывсьыс тшӧктіс ас кӧсйӧм сертиыд мунны?

Сэки и пузьывліс Ӧсип:

— Кымынысь нин тэныд вӧлі висьталӧма, мый эг кут лӧсявны выль директорыскӧд. Мый сэсся, та вӧсна меным мӧдар югыдӧ али мый водзджык мунны?

— А терпитыштін эськӧ пенсияӧдзыд, — содтывліс гӧтырыс. — Нинӧм на тэкӧд эз ло. А ӧні нӧ кыдзи кутам овнысӧ? Со и патерасьыд мый дыра нин мынтысьтӧм. И телепонтӧ нин грӧзитчӧны мырддьыны...

Но Ӧсип сэсся нинӧм эз вочавидзлы гӧтырыслӧн шуасьӧмъяс вылас, дӧзмыліс жӧ сыкӧд помтӧг тшӧттьысьнысӧ да петавліс улича вылӧ пальӧдчыштны. Оз-ӧ кӧть кутшӧмкӧ бур мӧвпъяс юрас воны.

Улича кузя со тадзи ветлӧдлігъясӧн Ӧсип чуймывліс, кутшӧм уна ӧні сы кодь жӧ майшасяна чужӧма войтырыс. Со тай сы моз жӧ, тыдалӧ, зептаныс медбӧръя грӧшъясӧн ветлӧдлӧны. Кодкӧ со сы выйӧдз нин лэдзчысьӧма, мый лукйысьӧ ёг тыра ящикъясын, кодкӧ чукӧртӧ да сдайтӧ тыртӧм сулеяяс, а кодкӧ, кодлы дзик ставыс нин веськодь, мӧвпалӧ сӧмын юр веськӧдыштӧм йылысь.

Страк босьтлывліс сэки Ӧсипӧс тайӧ войтыр вылас видзӧдігӧн. Збыль али мый и сыкӧд со тадзи лоӧ? И сійӧ коркӧ тыртӧм сулеяяс чукӧртӧм тшӧт весьтӧ кутас овны? И весиг йирмӧг босьтлывліс сійӧс. Скӧрмывліс сэки и ас вылас, мый нинӧм татшӧм олӧмыскӧд вӧчны оз вермы, и кодкӧ вылӧ, код вӧсна лоис гудыр-гадыр олӧмыс. Ӧд збыльысь сійӧ ачыс вын-эбӧса на, и вермӧ на уджавнысӧ. Мыйла нӧ, мыйла сылы уджыс сьӧлӧм сертиыс абу? И некыдзи сійӧ эз вермывлы гӧгӧрвоны татшӧм сикас олӧмсӧ, кутшӧмӧн сійӧ оліс ӧні. Та вылӧ ӧмӧй велӧдчыліс коркӧ. Кӧть эськӧ надейтчыліс пӧрысьявылыс бурджык вылӧ на. А видзӧдтӧ, со мый лоис.

А сэсся ёна жӧ дӧзмывліс газетъяс лыддьӧм да телевизор видзӧдӧм бӧрын. Сы вылӧ, мый сэтшӧм ёна заводитісны гусясьны, юны, наркотикъясӧн дурны. Дерт, гусясьны кутасны, сёйнысӧ кӧ нинӧм абу пызан выланыс, а удж вылӧ некытчӧ оз босьтны. Медводдзаысьтӧ, дерт, полӧмпырысь на йӧз эмбур вылад ыштӧны. А сэсся пыр смелджыкӧсь да наянджыкӧсь лоӧны. Ачыс Ӧсип йӧзлысь некор нинӧм эз босьтлы да шулывліс аслыс, мед пӧ Ен видзас татшӧм грексьыс. Ӧтчыд дай мӧдысь, мед вунӧдлыны татшӧм олӧмсӧ, тшукӧдчыліс жӧ и сулеяӧ. Но мӧд лунас сӧмын юрыс висьмыліс да нӧшта лёкджык вӧлі сьӧлӧм вылас. И эновтчис сэсся таысь. Гӧгӧрвоис, мый дзикӧдз тадзисӧ вермас усьны.

Но сійӧ век жӧ эз на кӧсйы сетчыны омӧльыслы. Эскис, мый коркӧ век жӧ сылӧн олӧмын лоасны, быть лоасны бур вежсьӧмъяс. Код тӧдас, дыр-ӧ тадзисӧ оліс Ӧсип. Ӧтчыд тай видзӧдліс ас вылас рӧмпӧштан пыр да муртса эз весьӧпӧр. Юрсиыс дзикӧдз дзормыны кутӧма. Абу нин сӧмын кӧсичаыс дзор, но и юр пыдӧсас нин тырыс дзор юрсиыс. А чукырыс, чукырыс чужӧмас кымын содӧма. Содасны, дерт, кор войясыс оз узьсьыны. Кор пыр лоӧ мӧвпавны, мый аски семьяыд кутас сёйны. Ставныс ӧд сы вылӧ медбӧрын ӧшйӧмаӧсь. А асывнас чеччан да юрыд жувгӧ узьтӧмысла. Код тӧдас, мыйкӧ талун удайтчас оз? Век со эскан мый вылӧ кӧ-а.

... Но шудыс Ӧсиплӧн збыльысь вӧлӧма. Эз весьшӧрӧ сійӧ эскывлы. Со тадзи жӧ ӧтчыд сійӧ юрсӧ ӧшӧдӧмӧн вӧлі восьлалӧ улича кузя, мӧвпалӧ, кодлысь нӧшта удждысьлыны, мед семьяыс тшыглы эз ов. Кӧть эськӧ быдӧнлы нин уджйӧза да. Кӧть йӧзыслы синманыс эн видзӧд. Но ӧд коркӧ мынтас жӧ. Абу жӧ сійӧ ӧткымын кодь. Некор на эз зільлы йӧз тшӧт весьтӧ овны. Друг кодкӧ тапнитіс Ӧсиплы пельпомас да торкис сылысь жугыль мӧвпъяссӧ. Видзӧдліс Ӧсип бӧрланьӧ да аслас синмыслы эз эскы. Сылӧн важся ёртыс, Григорий, вӧлӧма, кодкӧд ӧтлаын армияын служитлісны, а сэсся во-мӧд ыджыд стрӧйка вылын уджалісны. Сэсся тай туйясыс вожалісны жӧ-а.

— Ноко, висьтась, кыдзи-мый олан? — пыр жӧ юаліс Григорий.

— Месӧ, сідз-тадз, нинӧмӧн ёнасӧ ошйысьнысӧ, — эз кӧсйы восьтны ассьыс тӧжд-майшасьӧмсӧ важся ёрт водзас Ӧсип, код тӧдас, кыдзи сійӧ сылысь олӧмсӧ донъялас ӧні сы мында кад аддзысьлытӧм бӧрын. — А тэсӧ кыдзи татчӧ веськалін?

— Локті тіянӧ выль предприяттьӧ панны да корся аслым тӧлка отсасьысьясӧс. Меным колӧны йӧз, мед верми на вылӧ надейтчыны, мыджсьыны.

Ӧсиплӧн тайӧ кывъяс бӧрас весиг ыркмунліс сьӧлӧмыс. Но сійӧ нинӧм воча эз шу да водзӧ кывзіс ёртсӧ. А Григорий быттьӧ гӧгӧрвоис Ӧсиплысь майшасьӧмъяссӧ да друг шыӧдчис сы дінӧ:

— Тӧдлывлі тэнӧ бура. Сямман уджавнытӧ. Гашкӧ, ме дорӧ и локтан? Бара ӧтлаын лоам, — да сэсся сюся видзӧдліс Ӧсип вылӧ. Ӧсип муртса эз чеччыштлы места вылас. Весиг гӧрдӧдыштісны бандзибъясыс.

— Верма кӧ да шогма кӧ, — рама шуыштіс сійӧ.

— А мыйла он вермы? — вочавидзис ёртыс. — Тэнад эм сям, опыт, мый мукӧдъяслы оз на тырмы. Да и збодер на, видзӧда тэ вылӧ да. Уна во на верман уджавны.

Сэсся чӧв олыштіс да содтіс:

— Эм кӧ кадыд, ветлам мекӧд гостиницаӧ. Сёрнитыштам. Стӧчмӧдам мыйсюрӧ.

Сёр войӧдз варовитісны сэки ас костаныс Ӧсип да Григорий. Висьтасисны ӧта-мӧд водзас ньӧти дзебтӧг. Григорий важысянь нин вӧлӧмкӧ сетчӧма коммерческӧй уджӧ да ӧні локтӧма Ӧсиплӧн карӧ водзӧ паськӧдны сійӧс.

Гортас воӧм бӧрын Ӧсип сэсся дыр висьтавліс Зиналы Григорийкӧд аддзысьлӧм йылысь.

— Мед эськӧ удайтчас жӧ, — шуис медбӧрын гӧтырыс.

— А мый оз, — пыр жӧ вочавидзис Ӧсип. — Ме ӧд верма на мыйсюрӧ вӧчны.

И заводитчис Ӧсиплӧн выль олӧм. Ӧні сійӧ эз жалитлы асьсӧ. Ӧд сылы эскӧны, сы вылӧ надейтчӧны. Вороп кӧ вӧлі, эськӧ збыльысь Му шарсӧ бергӧдіс. Сы мында вын на кыліс сійӧ ас пытшсьыс. И пыр мӧвпаліс, мед жӧ эськӧ удайтчис сійӧ, мый кӧсйӧ Григорийыс. А коркӧя уджтӧмалӧм йылысь, збыльысь кӧ, вӧтын моз сӧмын нин казьтывліс да шулывліс ас кежысь, мед сэсся некор жӧ нин сыкӧд татшӧмторйыс оз ло, да и мукӧдъяслы сійӧ татшӧм омӧльторсӧ оз си.