МЫЙЛА ДЖЕНЬЫД НЭМАӦСЬ МИ

Шойнаыс сиктсянь неылын, Эжвасянь пырысь куръя берег пӧлӧн кыпӧдчысь джуджыд мыльк вылын. Уна-уна во нин татчӧ гуасьӧны. Гежӧдіник пожӧмъяс коластын помтӧг сулалӧны важ и выль крестъяс, обелискъяс. Векджык шойна вылас овлывлӧ чӧв-лӧнь, кодӧс торклывлӧ сӧмын татчӧ поздысьӧм ракаяслӧн гораа кравзӧмыс да корсюрӧ гуасигъясӧн сиктса аньяслӧн лыддьӧдлӧмӧн бӧрдӧмыс. А мукӧд пӧраӧ татчӧ кежавлӧны сӧмын ӧтка-ӧтка войтыр, медым казьтыштны нэмъяс кежлӧ унмовсьӧмаясӧс.

Быттьӧ торъя олӧмӧн олӧны сиктыс да шойнаыс. Быттьӧ некутшӧма абу йитчӧмаӧсь ӧта-мӧдыскӧд. Но дзик быдӧн таті прӧйдитігӧн век жӧ бергӧдчылӧ шойналань да то кыдзкӧ веськодьпырысь, то жугыльпырысь мӧвпыштлывлӧ, мый воас коркӧ кад да и сылы ковмас водны татчӧ жӧ кыз му улӧ. Но таті прӧйдитӧм бӧрын пыр жӧ вунӧ сьӧлӧм кырлӧдлана мӧвпыс. Некор мӧвпавны мӧдар югыд йывсьыс. Овны на колӧ, пока овсьӧ. Ставыс ас кадӧ воас. Сӧмын век жӧ жаль, мый сэтшӧм дженьыд мортыслӧн му вылын олӧмыс. А унаӧн и налы сетӧм нэмсӧ нӧшта на дженьдӧдӧны. То ли ачыс мортыс, то ли кодкӧ таысь мыжа. Эз-ӧ та вӧсна бӧръя кадӧ йывмыны кут коркӧя зэв ыджыд сиктыс?...

...Луныс вӧлі букыш, корсюрӧ войтасис да тайӧ пӧрйӧ ӧти бӧрся мӧд чери кыйысьяс сетчисны сикт шойнаувса куръя береглань, кӧні позис дзебсьыны буситысь посньыдик зэр войтъясысь коз лапъясӧн вевттьӧм чомторйын. Но кельчиӧн да сынпиӧн озыр куръя тайӧ пӧрйӧ вӧлі быттьӧ кулӧма. Эз весиг некутшӧма дӧбӧдлы табъяссӧ. Вуграсьысьяс чукӧртчисны чом дорӧ да пуксялісны пузьӧм чай виччысигмоз пашкыр коз улӧ пестӧм бипур гӧгӧр. Вочасӧн кутіс рӧмдыны. Важ моз рудов енэжсянь быттьӧ пож пыр кисьтіс посни, арся кодь зэр. Джуджыд мыльквывса шойна вылын рытъя рӧмыдас муртса тыдыштісны сьӧдасьӧм крестъяслӧн мыгӧръясыс. Зэр пырыс сэтчань корсюрӧ видзӧдлывлігӧн кажитчис, быттьӧ тайӧ крестъясыс ловъяӧсь да вӧрӧны. А здук-мӧд мысти на улысь петасны нэмъяс кежлӧ унмовсьӧмаяс да кутасны чӧла копрасьны бипур дорын пукалысьяслы. Гашкӧ, буретш сы вӧсна, мый орччӧн мыльк вылын паськӧдчӧм шойнаыс аслысногӧн личкис бипур гӧгӧр пукалысьяс вылӧ, найӧ талун эз вӧвны уна сёрниаӧсь. Кодсюрӧлы юрас збыльысь волісны гажтӧм мӧвпъяс сы йылысь, мый и найӧ кутшӧмкӧ кад мысти сэтчӧ веськаласны. Но, дерт, и букыш поводдяыс отсаліс пестыны татшӧм сикас гажтӧм мӧвпъяссӧ. Та вӧсна чай юыштӧм бӧрын чери кыйысьяс эз нин панны ас костаныс помтӧм сёрнияс, а пыр жӧ водалісны чомйӧ, мед рытъя войнас кӧ нинӧм эз удайтчы кыйны, кӧть водз асывнас вуграсьыштны.

Сӧмын ӧтнас пӧрысь чери кыйысь, сиктса ногӧн кӧ Ёгор Вась, важ моз чӧла пукаліс бипурлань мышкыртчӧмӧн да дугдывтӧг пестіс ассьыс каллянсӧ. Унмыс пӧрысьявылыс эз нин лок. Узьсьӧма, слабог, ассьыс пайсӧ тайӧ олӧмас. Ӧні, быттьӧ олӧма пастук, видзис томджык узьысьяслысь унсӧ. Мед инӧ шойччыштасны югдытӧдзыс, гашкӧ, мыйкӧ буртор асылыс ваяс. Эз нин уна коль сэтчӧдз. А сійӧ сэк кості узьысьяслы выль чай пузьӧдас.

Но и Ёгор Васьлӧн мӧвпъясыс сідзжӧ бергалісны тайӧ шойна гӧгӧрыс. Быттьӧ шойнаыс мырдӧн тшӧктіс видзӧдлыны ас вылас да казьтыштны татысь мунӧмаясӧс, сійӧс, мый абу нин сэтшӧм кузь мортыдлӧн олӧмыс. Кӧть эськӧ унатор нин аддзыліс пӧрысь чери кыйысь шонді увсьыс, нинӧмӧн нин сійӧс он шензьӧд. Но тайӧ пӧрйӧ збыльысь сылӧн сьӧлӧмыс мыйыськӧ нормис. Абу, абу нин зэв ылын кадыс, кор и сійӧ тайӧ джуджыд мыльк вылас веськалас. Дерт, окота на олыштны таладор югыдас. Эз на пӧт олӧмсьыс. Но ӧд он тӧд, мый лун-вой вайӧ. Со сэні узьысьяс пиысь кымынӧн кӧсйылісны дзор юрсиӧдз овны. Но эз тай ло на ног. Енмыс унаӧс водзджык ас дорас босьтіс.

Мӧвпалӧ та йылысь пӧрысь чери кыйысь и ачыс аслыс шензьӧ. Мыйла нӧ эськӧ сідзи артмӧ свет вылас? Мортыс эськӧ быттьӧ помтӧг овны чужӧ. Шондіа олӧмнас, лун югыднас нимкодясьны. Но ӧти со сирӧд мыр кодь збыльысь сё арӧсӧдз, гашкӧ, олӧ да олӧмсьыс весиг умӧ, а мӧдлы кості лоӧ кувны. Кӧть эськӧ и сылы колӧ вӧлі дзор юрсиӧдз овны. Но тшӧкыда ӧд мӧдар югыдӧ водзджык мунысьыс ачыс мыжа, мый эзджык ов сідзи, кыдзи колӧ, эзджык видзчысь быдсяма неминучасьыс. А тӧдіс кӧ эськӧ та йылысь, колӧкӧ, и мӧд ногджык ставсӧ вӧчис. Но абу тай сетӧма тӧдны, мый водзвыв быдӧнкӧд лоӧ.

Со и этайӧ зырымбедьясыс, чомйын узьысьясыс, кодъяс дорын Ёгор Вась пӧль нин, збыльысь ӧмӧй кужасны мӧвпыштлыны, мый водзӧ лоӧ накӧд? Унджыкыс талунъя лунӧн, водзӧ йылысь мӧвпыштлытӧг велалӧмаӧсь овны. Но тӧдӧ пӧрысь чери кыйысь, мый оз быдӧн на пиысь ассьыныс дзор юрсинысӧ аддзывны. Рӧкыд коркӧ-некоркӧ суас татшӧмъястӧ. Ӧткымынӧс на пиысь Енмыс быттьӧ торъя пасӧн нин пасйӧма. Кутшӧмкӧ ногӧн гӧгӧрвоӧ тайӧс Ёгор Вась, но непӧштӧ кодлыкӧ, весиг аслыс гусьӧн полӧ висьтавны, и код тӧдас, кытысь сійӧ та йылысь тӧдмаліс. Бӧръя здукас эськӧ буретш тайӧ войтырыс кутасны жӧ унатор гӧгӧрвоны, да сёр нин лоӧ. А сылӧн, Ёгор Васьлӧн, овсьӧма нин. И завидьыс нин мукӧд вылӧ оз пет. И каитчыны мыйыськӧ абу нин окота. И казьтыштны эм мый. И бурыс, и омӧльыс вӧвлі. А век жӧ мӧд олӧм кӧ Енмыс сылы сетас, пӧжалуй, ӧнія мозыс жӧ олас, бур да омӧль костын. Сӧмын, гашкӧ, нӧшта на сюсьджык лоас. Мӧд ногӧн он и вермы тайӧ му вылас, кӧсъян кӧ правнукъясӧс виччысьны.

Но кӧнӧсь нӧ, кӧнӧсь, райынӧсь али адынӧсь найӧ, кодъяскӧд ӧти кадӧ Ёгор Вась чужліс-быдмыліс?.. Сійӧ со ачыс нэм чӧж мырсис, быдтысис, война вылӧ ветліс, ӧні пӧльӧн шуысьыс нин кымын эм. А найӧ, сылӧн коркӧя зэв уна ёрт, кымын во нин тайӧ мыльк улас куйлӧны.

Мӧвпалӧ на йылысь чери кыйысь и быттьӧ ловъяӧсь сувтӧны сылӧн синъяс водзӧ вӧвлӧм ёртъясыс. Сідзи и видзӧд, бипур гӧгӧр пуксяласны да помтӧм сёрни асланыс ловъя дырся олӧм йывсьыныс заводитасны. Тайӧ мӧвп бӧрас и збыльысь шуштӧм лолі Ёгор Васьлы. Но кытчӧ нӧ сэсся воштысян татшӧм мӧвпъяссьыс? Вӧліны-вӧліны сійӧ йӧзыс Ёгор Васьлӧн олӧмын...

Гашкӧ, тайӧ узьысьясыс оз тӧдны-а, овлісны налӧн сиктын кык ёрт — Педьӧ да Рӧдьӧ. Ема-суниса кодьӧсь. Кытчӧ ӧтиыс, сэтчӧ и мӧдыс. Кӧть эськӧ мый найӧс и йитіс? Педьӧыс — раминик кукань. Рӧдьӧыс чань вӧв кодь удал да визув. Педьӧлысь кыв он кывлы. Синмад оз шыбитчы ни. Эм-ӧ, абу-ӧ сійӧ свет вылас. А Рӧдьӧлӧн ёсь гӧлӧсыс быдлаын медводз кылӧ. Нинӧмысь оз пов. Би пыр кӧть ва пыр мунас. Педьӧ эськӧ шулас жӧ аслас муртса кывмӧн гӧлӧснас:

— Видзчысь, колӧкӧ, Рӧдьӧ, мед эз ло мыйкӧ тэкӧд. Абу ӧд нин челядь. Оз ков сэтшӧма вильшасьны...

А мӧдыс сӧмын югнитлас сы вылӧ синъяснас:

— Вешйы татысь, полысь шырпи, эн скӧрмӧд менӧ. Ачыд кӧ тірзян, менӧ кӧть нямӧд туйӧ эн пукты.

И оз ӧд ёна дӧзмы Педьӧыд тайӧ кывъяссьыс. Велалӧма збой ёрт дінас. Здук-мӧд кежлӧ эськӧ дузмунлас жӧ, видзӧдан да бара нин Рӧдьӧыскӧд орччӧн. Но видлы кодкӧ ӧбӧдитны Педьӧӧс. Рӧдьӧ медводз котӧрӧн локтас да сэтшӧм пуж петкӧдлас другсӧ ӧбӧдитысьяслы, мый мӧдысь сэсся он кӧсйы.

А суис жӧ тай рӧкыд Рӧдьӧтӧ. Абу, тыдалӧ, весьшӧрӧ Педьӧыд тшӧктылӧма сылы видзчысьыштлыны. Да ӧд тешкодя ставыс и артмис. Мунасны кык ёрт ытва дырйи кулӧмъяс видлавны. Бӧр гортӧ локтігӧн зэв кузь куръя ковмас кытшовтны. Рӧдьӧыд и шуас: ог жӧ пӧ ӧд асывъя моз кытшлавны кут. Лун джын пӧ та вылӧ вошӧ. Педьӧ заводитлас такӧдны Рӧдьӧтӧ: ваыс пӧ кӧдзыд да вӧян. Мӧдыс тайӧ кывъяс бӧрад нӧшта на ярмас. Мун пӧ, полысь шырпи, колӧкӧ, кытшлав, а ме пӧ весьтас чужйыштча. Видзӧдлам пӧ, кодным водзджык гортӧ воам. Тӧдӧ нин ёртсӧ да нинӧм сэсся оз шу Педьӧыд, кытшолӧн мӧдӧдчас. А Рӧдьӧыд сідзи оз и во гортас. Педьӧӧс весиг милицияӧ та вӧсна кыскавлісны. Мыждыны кӧсйисны. Мӧдыс сӧмын шензис: кыдзи нӧ пӧ ассьым медбур другӧс вӧйтны верми. А Рӧдьӧыдлӧн шойыс сюрас сӧмын ва ямӧм бӧрын бадь кустъяс пӧвстысь. Удал мортыдлӧн йи кодь кӧдзыд ваад вирыс сувтӧма. Ок и ёна сэки шогсис Педьӧыд. Вир синваӧн бӧрдіс. Тӧді кӧ пӧ эськӧ, эг жӧ лэдз весьтасавнысӧ. Но киссьӧм ватӧ он нин курав. Да и быдӧн сэки гӧгӧрвоис, мый Рӧдьӧыд ӧдвакӧ эськӧ кывзысис Педьӧлысь. Сэтшӧм нин сылӧн морттуйыс вӧлі. Со аслас смеллун вӧснаыс и муніс мӧдар югыдас.

А Педьӧыд ӧні на ловъя. Ыджыд война вылӧ ветліс и, кӧть полысь шырпиӧн сійӧс вӧлі шуӧ Рӧдьӧыд, орденӧн на бергӧдчыліс. Ӧні со пӧрысьӧ-нэмӧ карын ныв дорас олӧ. Вермас лоны, Ёгор Васьлысь на мӧдар югыдас мунігӧн синъяссӧ тупкас. Со сійӧ кутшӧм Педьӧыд, раминик шырпиыд. Збыльысь кӧ, кутшӧм нӧ сійӧ шырпи. Оліс этш тӧдӧмӧн, эз ыкшаась. Татшӧмъясыд тай оз сэтшӧм ёна синмад шыбитчыны. А видзӧдлан да, наысь тӧлкыс унджык овлӧ. И гӧгӧрвоис кӧ эськӧ сэки сійӧс Рӧдьӧ да кужис кывзысьны сылысь!..

А коді эз тӧдлы налӧн сиктысь Ыджыд Валяӧс? Сы кодь бур плӧтникыс сиктас эз вӧвлы. Босьтчас кӧ кодкӧ керка-карта тшупны, быть нин тӧлк вылас сійӧс корас. Кымын мича стрӧйба сы отсӧгӧн сиктын кыптіс да мыйта на эськӧ вӧчис тайӧ мортыс. Сӧмын тай, мыйлакӧ, эз жӧ ладмы сылӧн олӧмыс. Гӧтрасьліс и быдсӧн. Но быттьӧ сьӧд кань сэсся вуджис гозъя коласті. Регыд мысти бӧр торйӧдчисны. Сы бӧрын Ыджыд Валяыд пыр тшӧкыдджыка кутіс видлавны курыдтортӧ. Та помысь и эштіс.

... Сентябр помын тайӧ лои. Мыйлакӧ тай сиктын лавкаыс пӧдса вӧлӧма. Пемдігӧн нин Ыджыд Валяыд мӧдӧдчас мӧдлапӧв посёлокӧ винала. Кыськӧ и веткитӧ аддзас. Бӧр локтігас нин, оз тырмы терпенньӧыс да, веськыда сулея помсьыс кутас чурскыны. А мыйӧн юрад воыштас, ставыс веськодь лоӧ. Оз нин вадорсянь кайысь чуклялысь туйӧдыс, а весьтас мӧдӧдчас, буретш кадъя нюр вомӧн. Кӧть эськӧ сиктса морт, тӧдӧ, мый арся зэръяс бӧрад сэті и садь юраыс оз смелмӧдчы вуджны. Буретш нюр шӧрас и сибдӧ. Кыр йыв керкаясын олысьяс кывлӧмаӧсь Ыджыд Валяыдлысь горзӧмтӧ, но чайтӧмаӧсь, мый каститчӧ налы. Да и пӧрысь пӧль-пӧч сӧмын ёнджыкасӧ кыр йылас олӧ. Коді на пиысь пемыд войнад кытчӧкӧ смелмӧдчас петны? Гашкӧ пӧ, и збыльысь омӧльясыс повзьӧдчӧны. Но кодкӧ сэтчӧс олысьяс пиысь бӧрынджык висьтавліс, мый бура дыр пӧ горзӧм шыыс кыліс: «Бур йӧз, мездӧй менӧ! Отсалӧй петны!» Мӧд лунас пастукъяс аддзасны Ыджыд Валятӧ нюр шӧрысь. Но мортыд кын нин. Абу эськӧ и пыдӧстӧм нюрыс. Но юыштӧм бӧрад мыйта кӧть абу пессьӧма, сідзи и абу вермӧма петны. Орччӧн и вина тыра сумкаыс да джынъялӧм сулеяыс. Чайтіс шонтысьыштны сы отсӧгӧн, кокньӧдчыштны. Но со тай мӧдарӧ артмис. Сы бӧрын сиктас прамӧй плӧтникыс эз коль. Кымын во прӧйдитіс сійӧ кадсяньыс, а сиктсаяс ӧнӧдз бур кывйӧн казьтылӧны Ыджыд Валятӧ. Сы мында бурсӧ йӧзыслы вӧчис да кості муніс...

Пӧшти сідз кымын жӧ лои Якӧ Пантилькӧд, Ёгор Васьлӧн бур ёрткӧд. Кывйысла некор зептас эз пыравлы. А дерт, му пырыс и ва пырыс прӧйдитлӧма да. Но винаыд жӧ тай и помаліс морттӧ. Кӧть эськӧ кутшӧм варышӧн вӧвлі. Но кодкӧ быттьӧ шуӧма вӧлі, мый оз жӧ ёна пӧрысьӧдз ов.

Пенсия сетан лунас лавкаӧ котӧртлас. Но дыр тшыгйӧдчӧм бӧрад ӧти гӧрд сулеяыд этша лоӧ. Марья гӧтырыс эськӧ ропкӧдчыны жӧ кутас да. Тырмас пӧ нин, пӧрысь выжыв. Пезьдан пӧ кытчӧкӧ. Но коді нӧ вермас сувтӧдны гажа юра мортӧс. Воыштӧма кӧ нин вомкӧтшад, колӧ быть усьтӧдз юны. И быттьӧ тшукисны сэки Якӧ Пантильыдлы Марья гӧтырыслӧн кывъясыс. Мӧдӧдчас орчча сиктӧ. Ас сиктас лавкаыс пӧдлассьыны удитӧма. Босьтас сулеятӧ да веськыда лавка кильчӧ вылас и гулькнитас. Вузасьысьыд шулас жӧ эськӧ сылы: мун пӧ, ен могысьӧн, гортад да сэні пӧ ю. Но гажа юра мортыдлы збыльысь ставыс веськодь. Сэсся сэтчӧ и унмовсяс. А кадыс сёр нин вӧлӧма да некод оз казяв. Сідзи лавка кильчӧ вылас и турдас.

Ок-ок-ок! Жугыля мӧвпалӧ Ёгор Вась да кымын мортӧс мӧдар югыдас винаыд кыскис сӧмын налӧн абу ёна ыджыд сиктысь. Унаысь шензьывліс сійӧ и эз вермывлы гӧгӧрвоны, мыйла тадзи артмӧ, мыйла йӧзыс видзчысьнысӧ оз кужны, али нӧ оз кӧсйыны. Збыльысь али мый сідзи шуӧма Енмыс налы овнысӧ. Со и косьмыны кутісны ӧткымын рӧдлӧн вужъясыс. И оз нин быдмы-паськав ачыс сиктыс. А мӧдарӧ, ичӧтмӧ, чинӧмӧн чинӧ и олысьыс, и керка лыдыс.

Но сӧмын-ӧ винаыс мыжа, мый дженьыд нэмаӧсь йӧзыс? Кымын мукӧд сикас неминуча вӧлі сиктсаяскӧд Ёгор Вась олігчӧжӧн.

Кыдзи ӧні помнитӧ пӧрысь чери кыйысь сійӧ гожся жар лунсӧ, кор буретш мӧдлапӧлын чӧвтӧ вӧлі. Друг лун шӧр гӧгӧрыс рытыввывсянь кутіс кыпӧдчыны ыджыд сьӧд кымӧр. Дугдывтӧг гымалӧ-чардалӧ. А сэсся тай кыдзи кутіс кисьтны ведраысь моз. Турун пуктысьяс дзебсисны чомйӧ. Виччысисны, кор зэрыс кобас. Сӧмын видзӧдӧ Ёгор Вась да абу на пӧвстын Ӧдӧття, томиник нывбаба, коді ылысса лоскын вӧлі куртӧ. А сэсся друг видзӧдӧ чом ӧдзӧс пырыс да аддзӧ, кыдзи чомлань котӧртӧ Ӧдӧттяыд. Тыдалӧ, падмылӧма да абу удитӧма мукӧдкӧд тшӧтш петны чом дорӧ. Сэки горзыны кутіс Ёгор Васьыд Ӧдӧттялы:

— Эн котӧрт, йӧйӧй! Ньӧжйӧник мун! Лыяс чардбиыд!

Но кылас ӧмӧй тадзи чардаліг-гымалігӧн садь быртӧдз повзьӧм нывбаба. А Ёгор Васьлӧн сьӧлӧмыс сідзи и тіпкӧ, быттьӧ тӧдӧ нин, мый кутшӧмкӧ лёктор вермас лоны. А ачыс дугдывтӧг Енлы кевмӧ, мед нинӧм жӧ оз ло. Медбӧрын чом дорӧ матыстчигӧн нин кыліс жӧ эськӧ Ӧдӧттяыд Ёгор Васьлысь матькӧмсорӧн горзӧмсӧ да сувтовкерліс быдсӧн. Но буретш сійӧ здукас нывбабалӧн юр весьтын енэжыс веськыда потіс, сэтшӧм югыд би ыпмунліс, а сэсся тай кыдзи пель чунӧдана шыясӧн сяркмуніс, муыс быдсӧн вӧрзьыліс. Видзӧдӧны повзьӧмпырысь чомйӧ дзебсьысьяс, а Ӧдӧттяыд пласьтвидзӧ-куйлӧ муас. Унаӧн муртса эз весьӧпӧрны повзьӧмысла тайӧс аддзылӧм бӧрын. Медся смелъясыс эськӧ котӧртісны жӧ Ӧдӧття дінӧ, но сідзи нинӧмӧн эз и вермыны отсавны. Тыдалӧ, колӧ вӧлі Енмыслы тайӧ нывбабаыслӧн лолыс. Шулывлӧны тай, мый сійӧ ас дорас босьтӧ му вывсьыс медся колана да медся муса ловъяссӧ. Сиктын зэв дыр казьтылісны тайӧ лоӧмтор йывсьыс. Ӧд оз нин сэтшӧм тшӧкыда чардбиыд лыйлы морттӧ... А нывбабаяс пасъясьлісны быдсӧн, мед кӧть найӧс да налысь матыссаяссӧ видзас Енмыс татшӧм неминучасьыс.

...Ёгор Васьлӧн юрын пыр выль и выль серпасъяс сійӧ важся олӧмсьыс бергалӧны. Он нин колӧкӧ казьтыв. Но кор тай, мыйлакӧ, бергӧдчылан коркӧя олӧм дінас, некыдзи он вермы тӧкӧтьӧӧн мынтӧдчыны сійӧ важсясьыс, быттьӧ черань вез моз гартчӧ тэ гӧгӧр, быттьӧ нарошнӧ дэльӧдӧ тэнӧ.

Помнитӧ на Ёгор Вась сиктысь медся удал зонъяс пиысь ӧтиӧс, Вань Митьӧс. Шоперӧн уджавліс. Быдлаӧ востер. Быдӧнкӧд кужліс сёрнитны-варовитны. Сиктса нывъяс сы бӧрся кӧлысьӧн вӧтлысисны. Унаӧн завидьтісны Вань Митьлӧн бать-мамлы. Зэв пӧ прамӧй детина быдмис да пӧрысьӧ-нэмӧ пӧ найӧс дӧзьӧритысь-лелькуйтысь лоӧ. А ставыс мӧдарӧ бергӧдчис...

Код тӧдас, кытысь воис налӧн сиктӧ тайӧ лӧз синъяса медичкаыс. Но сійӧ тӧкӧтьӧӧн кольмӧдіс став сиктса зонмыслысь юрнысӧ. Тшӧтш и Вань Митьлысь. Кыдзи ӧд кужис краситчыны-баситчыны да дзирнясьны! Кытысь нин сиктса нывъяслы вӧтчыны кутшӧмкӧ карса бӧрся. Буретш Вань Митьӧс и бӧрйис лӧз синъяса медичкаыд. Сёрниыс мунӧ нин вӧлі свадьба йылысь. Но сэк кості нывтӧ вуджӧдісны мӧдлаӧ, некымын дас километр сайӧ. И Вань Митьӧс сиктысь позис аддзывлыны сӧмын луннас. А мыйӧн рыт кутас матыстчыны, пыр и журкнитас машинанас аслас медичка дінас. Омӧльтчис. Дзикӧдз косьмис. Вомсьыс чигаркасӧ оз лэдзлы. Мам-батьыс шуӧны нин вӧлі сэки: эновтчы пӧ аслад медичкасьыд, сӧмын пӧ пӧртмалӧ тэнсьыд синъястӧ, асланым сиктын пӧ нылыс тырыс, быдӧн пӧ тэ сайӧ мунас. Но татшӧм сикас шуасьӧмъяс бӧрас Вань Мить сӧмын мурч курччывліс пиньяссӧ да нӧшта на зумыштчыліс.

А на костын и збыль мыйкӧ эз кут ладмыны. Тайӧс позьӧ вӧлі казявны Митьлӧн пыр шог чужӧм серти. Бӧрынджык нин кывсис, мый медичкаыд выльлаад выль другӧс лӧсьӧдӧма да ӧні зільӧ ӧтдортны Вань Митьтӧ, а мӧдыс оз кӧсйы сетчыны.

Но медбӧрын Вань Митьыд абу жӧ вермӧма терпитнысӧ. Пузьӧма сьӧлӧмыс. Водз тулысын тайӧ вӧлі. Веськӧдчас ӧтчыд машинанас лӧз синъяса медичка дінад лун шӧр лунӧ да буретш суас сійӧс выль другыскӧд. А колӧ шуны, мый мортыд вӧралысьӧн вӧлі да кабинаас век пищаль новлӧдліс. Пищальсьыд и сизьдӧбтас кыкнанныслы, а сэсся ӧдйӧджык гортас локтас да аслыс юр чашкаас лыяс. Позис, дерт, и збыльысь ас сиктысь нывтӧ аддзыны, но он тай тшӧкты том сьӧлӧмыдлы.

Но, шуам, Вань Митьыд радейтчӧм вӧсна олӧмсӧ помаліс. А коді нӧ тшӧктіс Дзоля Васькалы, армияысь неважӧн на воӧм зонлы да том верӧслы, сюйны юрсӧ петляӧ? Шопералӧ жӧ вӧлі. Ӧтчыд командировкаысь локтігӧн пӧрӧма машинанас. Мыйыс ӧд оз овлы олӧмас? А совхозса директорыд Дзоля Васькатӧ скӧр йывсьыд повзьӧдӧма: ковмас пӧ нэм чӧжыд тюрмаын пукавны машина жугӧдӧмсьыд. Мӧдыс и збыльысь повзьӧма. Кыдзи нӧ сідзи: том мортлы, сӧмын на заводитіс овны, и ковмас тюрмаӧ пуксьыны? Кутшӧм синъясӧн сійӧ йӧз вылас та бӧрын кутас видзӧдны? А некод эськӧ Дзоля Васькаӧс эз и дивит. Да и машинаыс эз нин вӧв сэтшӧм ёна жугалӧма. Сӧмын тай том дӧваӧс да дугдывтӧг бӧрдысь мамсӧ ас бӧрас колис...

И синва петмӧн мукӧддырйи жаль овлӧ сыысь, кымын татшӧмыс, дженьыд нэмаыс, налӧн сиктысь. Лыддьӧдлӧ найӧс ӧні ас кежысь Ёгор Вась да весиг кутшӧмкӧ шемӧс босьтӧ сійӧс. Колӧ жӧ тадзи лоны? Коді нӧ эськӧ тшӧктіс Ёгор Проньӧлы муртса на сувтӧм Эжва вомӧн тракторӧн вуджны. Медвизулінас ӧд, кӧні вӧсни на йиыс, и вӧйи тракторнас. Либӧ со Вась Педь буретш ю воссьӧм водзвылын мӧдлапӧлӧ жӧ вуджӧма чери кыйны да бӧр локтігас рыӧ веськалӧма. Сідзи эз и сюрлы шойыс. Водз ковмис мунны мӧдар югыдас и Ладьӧ Илелы. Позис чайтны, мый сё арӧсӧдз олас. Багатыр кодь вӧлі. Но веськалас пӧрӧдчигӧн пу улӧ. Вирӧн кутас сьӧласьны. Некытчӧ оз шыӧдчыв. Чайтас, ачыс прӧйдитас. Коркӧ дыр мысти эськӧ врачтӧ корас, но сёр нин...

Помтӧг кӧть лыддьӧдлы татшӧм войтырсӧ. Збыль али мый Енмыс ёрӧма сылысь сиктсаяссӧ, мед ачыс сиктыс ӧдйӧджык тыртӧммис?..

Бергӧдчылӧ Ёгор Вась чомйын узьысьяслань да сӧмын дивитана нюммуныштӧ. Кужасны ӧмӧй этайӧяс гӧгӧрвоны пӧрысь мортӧс? Сійӧ со тадзи бипур дорын пукалігъясӧн накӧд сёрнитлывлӧ олӧм йывсьыс. Найӧ эськӧ и кывзӧны пӧрысьтӧ, но мукӧддырйи ставсӧ серамӧ бергӧдны дасьӧсь. Оз радейтны томъясыд, кор найӧс велӧдны заводитӧны. Ӧнія войтыр ӧд. Некодлы нин оз эскыны. Сӧмын ас выланыс надейтчӧны. Мед инӧ эськӧ да. Коркӧ абу грек и сійӧс, олӧма мортӧс, кывзыштны. А олӧмыд ӧд со этайӧ бипурыс кодь жӧ. Пока пескыс эм, яра ыпъялас. А сэсся вочасӧн дзикӧдз раммас да кусас. Сідз жӧ и мортыд. Пока том, тырыс вын-эбӧсыд. Ставыс веськодь. А сэсся вочасӧн вошны кутӧ пытшкӧсса выныд. Быттьӧ сьӧлӧмнад асьтӧ и томӧн на кылан, но абу нин важ кодьыс. И колӧ асьтӧ видзыштны. А миян ӧд кыдзи артмӧ. Медбӧръяӧдзыс эновтчам. А кватитчан да, сёр нин. И мед эськӧ оз жӧ ёна со тайӧ оньӧстӧм на войтырыс ышнясьны, асьнысӧ сэтшӧм вылӧ лэптыны. Жальӧсь ӧд. Найӧс сійӧ жӧ виччысьӧ. Сӧмын гӧгӧрвоасны оз коркӧ-а?

Сійӧн и этша сы арлыдаыс. А кор пӧрысьӧдз олан, сэки быттьӧ и олӧмыд абу нин сэтшӧм жаль. Гӧгӧрвоан жӧ, мый мӧд олӧм сэсся оз ло. И миритчӧ тай сьӧлӧмыд, мый ковмас и тэныд мунны татысь. И нюммунӧ быдсӧн Ёгор Вась, кор казьтыштӧ, кыдзи кулі налӧн сиктысь медся пӧрысь Кирӧ пӧль. Гашкӧ, сё арӧса нин вӧлі. Куш юра. Ыджыд дзор тошка. Пыр нюмсера. Быдӧн чайтіс, мый дыр на олас. А сійӧ ӧтчыд вӧтасьӧма, мый тавой кулас. Тшӧктӧма пывсян ломтыны. Пывсяс-мыссяс. Еджыд дӧрӧм-гач пасьталас. Румка вина на юас. Сы бӧрын и шуас аслыс: сэсся пӧ позьӧ и кулыштны, тырыс кодь пӧ нин олі тайӧ свет вылас да нинӧм вылӧ пӧ нин забедуйтчыны. Водас крӧватьӧ да регыд мысти и збыльысь нэм кежлӧ унмовсяс. А гӧтырыс, варов Дарья, сёр рыт нин да некодӧс весиг оз кор. Сӧмын шуас: медбӧръяысь пӧ орччӧн верӧс дорӧ водла, ловъя дырйиыс пӧ сыысь эг повлы, а кулӧмаыд пӧ нинӧм нин менӧ оз вӧч. И водас орччӧн. Ёна радейтлісны ӧта-мӧднысӧ. Эз жӧ тай дыр Кирӧ пӧль кулӧм бӧрас и Дарьяыс ов...

Пукалӧ Ёгор Вась чусавны нин заводитӧм бипур дорын да ачыс оз нин куж гӧгӧрвоны, вӧтын али вемӧсын ставыс тайӧ сыкӧд. Со бипур гӧгӧрыс быттьӧ и збыльысь пуксялӧмаӧсь найӧ, шойна вылын куйлысьясыс, сылӧн коркӧя ёртъясыс. Быттьӧ нинӧм абу и вӧлӧма накӧд. Быттьӧ важкодь томӧсь да ёнӧсь. Мужичӧйяс и нывбабаяс. Быдӧн коркӧя тӧдса паськӧмаӧсь. Тошкаӧсь да тоштӧмӧсь. Зумышӧсь да нюмсераӧсь. Рамӧсь да збойӧсь. Быдӧн аслыснога, Ёгор Васьлы тӧдса сёрниа. И Рӧдьӧ, и Ыджыд Валя, и Якӧ Пантиль, и мукӧд... Пукалӧны да жугыльпырысь, каитчана кывъясӧн висьтасьӧны, мый абу кужӧмаӧсь овны сідзи, кыдзи колӧ. Сійӧн и дженьыд нэмаӧсь лоины. Асьнысӧ дивитӧны сыысь, мый и налӧн мыж вӧсна косьмыны кутісны сиктса рӧдъяслӧн вужъясыс. Ӧні кӧть бергӧдан важсӧ да сёр нин. И шыасьӧны сэк кості бипур дорын пукалысьяс чомйын узьысьяс дінӧ, мед оз жӧ лоны на кодь видзчысьтӧмӧн, велӧдчасны тӧлкӧн-ладӧн овны да оз лэдзны дзикӧдз бырны-киссьыны сиктыслы...

Но друг кытчӧкӧ воши ставыс тайӧ пӧрысь чери кыйысьлӧн син водзысь. И мӧд пӧлӧс серпас воссис сы водзын. Кажитчӧ нин сылы, мый войся пемыдас мыльквывса шойнаыс кутшӧмкӧ мойдвывса вугралысь багатыр кодь кывзысьӧ Ёгор Васьлӧн ас кежысь мӧвпъясӧ, сылӧн тӧжд-майшасьӧмъясӧ. Кывзысьӧ, тапкӧдӧ Ёгор Васьӧс пельпомӧдыс да негораа висьталӧ сылы и ассьыс мӧвпъяссӧ. Мен пӧ тэрмасьны некытчӧ. Нэмӧй пӧ кузьсьыс-кузь. Менам пӧ аслам чӧв олӧм. Чӧв ола да виччыся, кор вочасӧн шойна вылын бӧрдӧм шыяс улӧ кыпӧдчасны выль крестъяс. И бипур дорын узьысьяс пӧ коркӧ-некоркӧ сідзжӧ джуджыд мыльк вылӧ веськаласны. Мед пӧ инӧ ӧні олӧны на, кыдзи кӧсйӧны да оз кужны мӧвпыштлыны аскиа йылысь. Кӧсйӧны пӧръявны асьнысӧ. Но он пӧръяв сійӧс, мый шуӧма Енмыслӧн. И оз нин ков сэтшӧма тэныд, пӧрысь мортлы, велӧдны найӧс. Оз на дзикӧдз йывмыны тані куйлысьяслӧн сиктса вужъясыс. Коркӧ-некоркӧ найӧ бара паськаласны да сиктыдлы выль олӧм сетасны. И буретш тайӧ зырымбедьясыс, кыдзи тэ найӧс нимтан, и лоасны вужъяссӧ выльмӧдысьяснас. Но коркӧ та бӧрын воас и налӧн кадыс кыз му улӧ водны. А мыльквывса шойна виччысьлас. Сылы и збыльысь тэрмасьнысӧ некытчӧ.

Йирмӧг босьтӧ тайӧ видзчысьтӧм вӧтсьыс Ёгор Васьӧс. Сійӧ чеччӧ, пестӧ бипурсӧ чай пузьӧдігмоз да заводитӧ чуксавны чомйын узьысьясӧс. Югдыны заводитӧ да та вӧсна шойна дорын абу нин сэтшӧм шуштӧм. И шензьӧ пӧрысь чери кыйысь войся мӧвпъясыслы, войся вӧтыслы. Оз-ӧ сійӧс нин коркӧя ёртъясыс мӧдар югыдас корны? А, гашкӧ, эсійӧясӧс нин, чомйын узьысьясӧс, зырымбедьясӧс?.. Ен мед видзас!..