«ГУСЯ» КЕРКА
Ӧгаш пӧчлӧн важиник короминаыс сулаліс сикт горулын. Мукӧд керкаясысь бокынджык. Быттьӧ кӧсйис дзебсьыны быдлаӧ писькӧдчысь-йиджтысьысь ӧнія зэв наян, гора шыяса олӧмсьыс да овны ас кежысь, чӧла да лӧня. Та вӧсна и челядьлы тайӧ керкаыс вӧлі кутшӧмкӧ ыджыд гусяторйӧн, кодӧс сьӧкыд тӧдмавны налӧн нэриник на вежӧръяслы. Найӧ сӧмын тӧдісны, мый вадорлань нуӧдысь туйбокса важиник керкаас оліс Ӧгаш пӧч аслас чойыскӧд, немӧй Варуккӧд. Но немӧй Варукыс пӧшти эз петавлы керкасьыс. Челядь сійӧс эз аддзывлыны. Ӧгаш пӧчкӧд медсясӧ позис паныдасьлыны матысса вӧрын вотчигӧн, сиктсайса шойна вылын крестъяс гӧгӧр кытшлалігӧн, няньла да сакар-чайла лавкаӧ гежӧдика волігъясӧн. А сэсся мукӧд кадсӧ сійӧ пыр жӧ вӧлі Варукыскӧд орччӧн. Сиктса войтыр ордӧ Ӧгаш пӧч эз радейтлы пыравлыны. Сы вӧсна мый сыкӧд тшӧтшъяяс пиысь кызвыныс, кодъяскӧд сійӧ лӧсявліс, вӧліны нин мӧдар югыдасӧсь. А ӧніяясыд быдӧн зілисны овны асланыс олӧмӧн да эз ёна радейтны казьтывны пӧрысь войтыр йылысь. Та вӧсна Ӧгаш пӧч Варук чойыскӧд унджык кадсӧ колляліс гортас да налӧн олӧмыс челядьлы и збыльысь лоис сэтшӧм ыджыд гусяторйӧн, кодысь весиг повны кутісны.
Со и сёр рытъясын вадорсянь каян туйӧд Ӧгаш пӧчлӧн керка дінті прӧйдитігӧн ныв-зон куньлывлісны синъяснысӧ да тупкывлісны кияснаныс ныр-вомъяснысӧ, мед эз жӧ ло кутшӧмкӧ омӧльтор накӧд. Код тӧдас ӧд мый позис виччысьны гусьӧн олысь кык пӧчсянь. Со нӧ кутшӧм сьӧдӧсь рытъя рӧмыдас налӧн керка ӧшиньясыс, кытысь сӧмын корсюрӧ позьӧ аддзывлыны муртса дзузгысь би югӧръяс. Сідзи, тыдалӧ, пемыдас и пукалӧны кык пӧч ӧшинь дораныс да кыйӧдӧны вадорсянь кайысь челядьӧс, мед и збыльысь мыйкӧ вӧчны накӧд. И тайӧ мӧвпъяс бӧрас, кодъяс, мыйлакӧ, дзик быдӧнлӧн чужлісны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті прӧйдитігӧн, челядь мый вынсьыныс уськӧдчылісны котӧртны пурысьӧд катӧдысь туй кузя да сувтлісны нин сӧмын сьӧкыда ышлолалігтырйи мир туй вылӧ воӧм бӧрын. А сэсся мӧд лунас ӧта-мӧд вежмӧн висьтавлісны ёрта-ёртныслы, коді мый аддзыліс Ӧгаш пӧч керка дорысь. Ӧтилӧн висьталӧм серти, налысь туйсӧ удитӧма вожмавны ыджыд сьӧд кань, кодлӧн синъясысь веськыда би, вӧлӧмкӧ, сявкйӧ. Сійӧс пӧ и видзчысь, кодкӧ миян пиысь ваӧ вермас вӧйны. Мӧд казялӧма, кыдзи Ӧгаш пӧчлӧн пӧлыньтчӧм пач трубаыс заводитӧма йӧктыны сигӧр вылас да аслысногӧн нерны челядьӧс. Кодлӧнкӧ пӧ, тыдалӧ, кокыс доймас талун. А коймӧдлы син улас усьӧма Ӧгаш пӧчлӧн град помас сулалысь пашкырсьыс-пашкыр кыдз пу йылын зэв ыджыд кырныш. Сідзи пӧ и павкйӧдліс бордъяссӧ да лӧсьӧдчис кватитны кодӧскӧ миян пиысь, медым нуны кытчӧкӧ ылӧ-ылӧ.
Кывзӧны челядь ӧта-мӧднысӧ, видзӧдӧны ёрта-ёртыслӧн сӧстӧм синъясӧ и збыльысь заводитӧны эскыны асланыс висьталӧмъяслы, мый оз сідз-тадз овны кутшӧмкӧ гуся олӧмӧн йӧзысь бокын сикт горувса важиник керкаын Ӧгаш да Варук пӧчьяс, мый вермасны найӧ вӧчны ыджыд омӧльтор челядьлы. Кӧть эськӧ ӧнӧдз на нинӧм сэтшӧм-татшӧмторсӧ кык пӧч эз панлыны челядькӧд, но ӧд код тӧдас. Верстьӧяссьыд найӧ полӧны да нинӧм паныд оз лысьтны вӧчны. А челядьсьыд весиг шыр оз пов. Да и асьныс верстьӧясыс корсюрӧ кутшӧмкӧ асланыс гуся могъясӧн кежавлывлісны Ӧгаш пӧч керкаӧ. Тайӧс челядь асланыс синъясӧн аддзывлісны да ёна и шензьывлісны. Мый нин ковмӧма налы «гуся» керкаын олысьяссянь? Но асьныс верстьӧясыс Ӧгаш пӧч ордӧ кежавлӧмъяс йылысь эз радейтлыны ёна больгыны. Со и жуглы сэсся юртӧ колӧкӧ! Код тӧдас, мый налы сэтысь ковмӧма? А висьталан кӧ сійӧ жӧ верстьӧясыслы Ӧгаш пӧчлӧн керка дорысь аддзылӧмторъяс йылысь, найӧ, дерт жӧ, оз кутны эскыны да сӧмын серавны пондасны челядь вылын. Со и шуисны ичӧт котыр кутны ас кежысь ассьыныс гуся мӧвпъяснысӧ да нӧшта видзчысьӧмӧнджык ветлӧдлыны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті. А удайтчас кӧ, и эрдӧдны пӧчьясӧс.
...Но ставсӧ торкис Васюк, медся рам да медся укшаль зонмыс. И кыдзкӧ ӧд видзчысьтӧг ставыс артмис. Сійӧ лунас мыйлакӧ челядь ёна водзджык кайисны вадорысь. Шондіыс вылын на вӧлі. Та вӧсна эз ёнасӧ повны Ӧгаш пӧчлӧн керка дорті прӧйдитігӧн да сувтыштлісны быдсӧн. Видзӧдӧны да, Ӧгаш пӧч аслас чой немӧй Варуккӧд ӧшинь улас кирпичысь тэчӧм ичӧтик пач дорын ноксьӧны. Гӧгӧр сэтшӧм чӧскыд дук кылӧ. Тыдалӧ, вӧрысь вайӧм чӧдйысь да чӧдлачысь варенньӧ пуӧны. Челядь кавшасисны важиник потшӧс вылӧ да кутісны вомнысӧ паськӧдлӧмӧн видзӧдны пӧчьяс вылӧ. Гежӧда ӧд найӧс со тадзисӧ удайтчывлӧ аддзывны.
Друг немӧй Варукыд кыпӧдіс юрсӧ пач вылын пуысь котёл весьтысь да аддзис потшӧс вылын ракаяс моз пукалысь челядьӧс. И пыр жӧ кутіс ымзыны да индавны кинас Ӧгаш чойыслы, коді вӧлі буретш идралӧ пуысь котёлсӧ да сідзжӧ кыпӧдіс юрсӧ. Но челядьӧс быттьӧ тӧв ныр чышкыштіс потшӧс вылысь. Найӧ пышкайяс моз сявмунісны, коді кытчӧ удитіс. Сьӧлӧмъясныс сідзи и тірзисны. Код тӧдас ӧд, мый ӧні вермасны вӧчны накӧд Ӧгаша-Варук пӧчьясыс. Сӧмын и удитіс горӧдны котӧртысь челядь бӧрся Ӧгаш пӧч:
— Мыйла нӧ ті, зырымбедьяс, сісь потшӧс вылас кавшасянныд? Пӧрӧ кӧ нӧ, коді сійӧс меным дзоньталас? Отсасьысьясыд ӧд менам абуӧсь!
Но кор аддзис Ӧгаш пӧч му вылын куйлысь да ырӧбӧн бӧрдысь Васюкӧс, пыр жӧ дугдіс ропкӧдчыны. Укшаль Васюкыд укшаль и эм. Сідз-тадз ӧд эз нимтыны сійӧс. Мыйлакӧ, дерт жӧ, повзьӧмвывсьыс, абу мукӧд моз ортсыас, а буретш Ӧгаш пӧчлы йӧрас тімбыльтчӧма да нӧшта коксӧ дойдӧма. Ӧні со зыралӧ-малалӧ вирӧсь коксӧ да ойзӧмӧн бӧрдӧ. Ёнджыкасӧ эськӧ полӧмысла жӧ синвасӧ лэдзӧ да. А Ӧгаш пӧчыд вирӧсь кока детинаӧс аддзӧм бӧрын и ачыс повзис. Лоӧ нӧ кӧ мыйкӧ ичӧтыскӧд? Ляпкӧдчис да кутіс видлавны Васюклысь доя коксӧ. А ачыс меліпырысь нин броткӧдчис:
— Ойя жӧ дай ойя! Колӧ жӧ тадзи вильшасьны? Коді нӧ тшӧктіс сісь потшӧс вылас кайнысӧ? А коктӧ нӧ кӧ чегин?
Васюк нӧшта на гораджыка кӧсйис бӧрддзыны. И пӧрысь пӧчысь полӧм вӧснаыс, и доймӧм вӧснаыс, и сы вӧсна, мый жалитыштісны сійӧс. Но кор видзӧдліс Ӧгаш пӧчлӧн мелісьыс-мелі синъясӧ, кодъяс асьныс дасьӧсь вӧліны детинка моз жӧ бӧрддзыны жалитӧмысла, друг тӧкӧтьӧӧн кытчӧкӧ воши полӧмыс. Со нӧ кутшӧм жалитӧмпырысь видзӧдӧ да кутшӧм небыда сёрнитӧ сыкӧд Ӧгаш пӧчыс, кодысь найӧ, зонпосни, сэтшӧма полісны да код тӧдас мыйсӧ сӧмын эз мӧвпавлыны тайӧ керкаас олысьяс йылысь. А сійӧ, Ӧгаш пӧчыс, со кутшӧм мелі, небыд гӧлӧса да небыд кияса вӧлӧма. Кыдзи нӧ татшӧм мелі да сӧстӧм синъяса пӧчыс кутшӧмкӧ лёктор вермас вӧчны?
Ӧгаш пӧч быттьӧ сьӧлӧмнас кыліс Васюклысь мӧвпъяссӧ да кыдзи кужис, бурӧдіс сійӧс:
— Но эн бӧрд сэсся, эн бӧрд. Мый нӧ тэ полан али мый меысь, пӧрысь да пиньтӧм пӧчысь? Ог сёй тэнӧ. Казявлывла ӧд корсюрӧ тіянлысь кыйӧдчӧмъястӧ. Сӧмын ӧд весьшӧрӧ кыйӧдчанныд. Ме ӧд зэв бур, зэв бур. Некодлы тіян пиысь лёктор ог кӧсйы. Олӧй да дзоридзалӧй, дитяясӧй, тайӧ шонді улас, мед Енмыс сетас быдӧнлы став бурсӧ.
А сэсся Ӧгаш пӧч друг дугӧдіс ассьыс лыддьӧдлӧмсӧ, чӧв олыштіс да шуис:
— Нинӧм он вӧч. Ковмас пыравны ме ордӧ. Дойтӧ кӧртавтӧг гортад ог лэдз, мед мыйкӧ лёктор оз ло.
Но ӧні Васюк эз нин сэтшӧма пов Ӧгаш пӧчысь да синвасӧ чышкалігмоз пӧчлӧн кияс вылӧ мыджсьӧмӧн ньӧжйӧник кутіс восьлавны керкалань. А на бӧрся ымзігтырйи пырис и немӧй Варук, тыдалӧ, ас ногыс жалитіс доймӧм детинкаӧс да бӧрсяньыс корсюрӧ малыштавліс сійӧс юрӧдыс.
Ӧгаш пӧчлӧн олан жырйӧ пырӧм бӧрын Васюк весиг шай-паймуніс. Вывті нин аслыспӧлӧс вӧлӧма кык пӧчлӧн оланіныс. Сиктас ӧдвакӧ нин кодлӧнкӧ вӧлі татшӧмыс. Мичаа лӧсӧм зарни рӧма стенъяссӧ эз вӧв шпалеритӧма. Пӧтӧлӧксӧ вевттьӧма абу плакаясӧн, а гӧгрӧс керъясӧн. Порог дорас пӧтӧлӧк бердас пӧлать. А пачыс, пачыс мый ыджда! Жырйыслысь джынсӧ, пӧжалуй, босьтӧ. Татшӧм пачьясыд ӧні налӧн сиктын некодлӧн нин абу. Пельӧсас тырыс ен ӧбраз, а на водзын би сотчӧ. Но мый медся ёна шензьӧдіс Васюкӧс, дзик быдлаын: и пӧлатьын, и паччӧр вылын, и джаджъясын, и лабичьяс вылын косьмисны уна сикас турун да быдмӧг. Зонка весиг вомсӧ паськӧдіс. Наысь олан жырйын кыліс кутшӧмкӧ аслыспӧлӧс чӧскыд дук, коді весиг коддзӧдіс Васюкӧс. И ачыс пӧчьяслӧн олан жырйыс сідзжӧ вӧлі зэв аслысногӧн кыпыд да гажа, мый пыр жӧ став шогыс да дойыс личаліс детинкалӧн.
— Мый, воис сьӧлӧм вылад миян олан позным? — шыӧдчис сэки Ӧгаш пӧч Васюк дінӧ сылӧн чуймӧм синъяс вылӧ видзӧдігмоз да сэсся бара содтіс:
— Со тайӧ позъяс, кодӧс батьным на лӧсьӧдліс, и кӧкуйтам Варук чойкӧд кыкӧн. Некод нин миянлы сэсся оз ков. И ми нин, тыдалӧ, некодлы эгӧ кутӧй ковны. Пенсиятор вылӧ да сы вылӧ, мый вӧрыс да ваыс сетыштас, и олам. И врачыд миянлы оз ков. Со тай мыйта бурдӧдчан туруныс. Дзик быд висьӧмысь эм. А мӧдарӧ кӧ, и ӧнія лекарство вылад миян сьӧмъясыд ӧдвакӧ тырмасны.
А Васюк Ӧгаш пӧчлысь мелі сёрнисӧ кывзігмоз видзӧдіс, кыдзи немӧй Варук кыскис ыджыдысь-ыджыд пачысь дэбыд ва чугун да кисьтіс сійӧс тазйӧ. Ӧгаш пӧч сёрнитігкостіыс пуктіс кутшӧмкӧ турун тазъяс да тшӧктіс Васюклы мыськыны доя коксӧ. А сэсся сійӧ вевттис дойсӧ лапкоръясӧн да мыйкӧ шӧпкӧдігмоз кӧрталіс Васюклысь коксӧ сӧстӧм рузумӧн. И пыр жӧ дугдіс ёнтыны детинкалӧн дойыс. Сэтшӧм лӧсьыд лои сылы та бӧрын сьӧлӧм вылас. И кажитчӧ Васюклы, мый сійӧ абу нин аслас сиктас, а кутшӧмкӧ мойдкывса теремын, мойдкывса жӧ бурсьыс-бур сьӧлӧма войтыр дінын, кодъяс дінӧ веськаліс быттьӧ вӧтын моз. И абу весиг окота вӧрзьыны места вылысь. Сідзи эськӧ и пукаліс лабичын да кывзіс Ӧгаш пӧчлысь помтӧм висьталӧмъяссӧ. А Ӧгаш пӧч бара жӧ гӧгӧрвоис детинкалысь мӧвпъяссӧ:
— Некытчӧ ме тэнӧ пока ог лэдз. Мед дойыд нӧшта лаймалас. А сэк кості гӧститӧда тэнӧ ас вӧчӧм чӧскыд ырӧшӧн, коді помтӧм вын мортлы сетӧ. Юан сійӧс, ёнджык да збойджык лоан. Гежӧда ӧд ме дорӧ гӧсьтъясыд волывлӧны. Сӧмын тай кор ковмас, пыравлывлӧны. Тэ со кыдзкӧ-некыдзкӧ веськалін да меным праздник кодь быдӧн...
А сэк кості Васюк юӧ Ӧгаш пӧчлысь чӧскыд ырӧшсӧ да збыльысь кылӧ асьсӧ пыр ёнджыкӧн да эбӧсаджыкӧн. Юӧ чӧскыд ырӧшсӧ да шензьӧмпырысь кывзӧ пӧчлысь аслас олӧм йывсьыс помтӧм висьтсӧ. Со нӧ сійӧ кутшӧм варов да кыввора вӧлӧма. Мыйла нӧ, сідзкӧ, шуӧны, мый Ӧгаш пӧчыс чӧв олысь, абу уна сёрниа? Тыдалӧ, оз тӧдны матісянь сійӧс. Вунӧдны кутӧмаӧсь верстьӧясыд пӧчсӧ, ӧтдортчыны сыысь да асьнысӧ правдайтігмоз сійӧн и шуӧны. Сӧмын тай кор налы аслыныслы колӧ, сэки и кежавлывлӧны, кыдзи шуӧ пӧчыс, турунъясӧн бурдӧдчыны.
И шензьӧ ӧні Васюк Ӧгаш пӧчӧс кывзігӧн. И эскӧ, и оз эскы. Кыдзи нӧ позьӧ эскыны, мый и Ӧгаш пӧчыс, и сылӧн Варук чойыс мичасьыс-мича нывъясӧн коркӧ вӧлӧмаӧсь. Но со тай стенас вижӧдӧм нин фотокарточкаяс вылас найӧ и збыльысь зэв томӧсь да мичаӧсь. Варукыс, сылӧн чойыс, варовсьыс-варов вӧлӧма, сьывны-йӧктыны радейтлӧма. Мичасьыс-мича зон сійӧс коравлӧма. Но веськалӧма ӧтчыд Варукыд гыма зэр улӧ да садь быртӧдзыс повзьӧма. Сэксянь и гӧлӧсыс сэсся дзикӧдз вошӧма. Сӧмын тай со ымзӧ да кинас петкӧдлӧ ӧттор-мӧдтор, кодӧс сӧмын Ӧгаш чойыс гӧгӧрвоӧ. Сійӧ кадсяньыс жӧ Варукыс повны кутӧма быдсяма гора шыясысь да ӧтдортчыны йӧзсьыс. А радейтана зонмыд, дерт, шогсьӧма-шогсьӧма да мӧд вылӧ гӧтрасьӧма. Со и олӧны Варук да Ӧгаш ӧтлаын. Вӧлӧма и Ӧгашлӧн мусукыс, но ыджыд война вылын пӧгибнитӧма. Позис, дерт, сы бӧрын на семьясӧ лӧсьӧдны. Том ӧд на вӧлі. Но кытчӧ нӧ ӧтка чойтӧ эновтан? Некодлы ӧд сійӧ, висьысьыд, оз ков. Со и пыр кыкӧнӧсь. Весиг электрическӧй биыс керкааныс абу. Кӧсйӧмаӧсь эськӧ ӧти кадӧ нюжӧдны налы, но Ӧгаш пӧч ӧткажитчӧма. Полӧ пӧ Варук чойӧй югыд бисьыс.
И помтӧг дивуйтчӧ Васюк Ӧгаш пӧчӧс кывзігмоз да чӧскыд ырӧш юигмоз. А сыкӧд орччӧн пукалӧ немӧй Варук да сӧмын ымзӧ да Васюкӧс юрӧдыс малалӧ. Сылӧн чужӧмбан кузя дугдывтӧг тюрӧны синва войтъяс. И бӧрдысь немӧй Варук вылӧ видзӧдігӧн нормӧ тшӧтш Васюклӧн сьӧлӧмыс. Сылы сідзжӧ окота бӧрдыштны Ӧгаш пӧчлысь висьтсӧ кывзігӧн, а нӧшта окота кутлыны да помтӧг аттьӧавны тайӧ бурсьыс-бур йӧзсӧ, кодъяс йылысь, яндзим весиг висьтавны, сы мында омӧльтор сійӧ ёртъясыскӧд мӧвпавліс.
— Со тадзи и олам кыкӧн, — медбӧрын шуис Ӧгаш пӧч ассьыс висьтсӧ помалігмоз. — Дерт, бокынджыкӧсь мукӧдсяньыс. Но миянлы абу гажтӧм. Сы вӧсна мый орчча вӧр-ваыс гажсӧ сетӧ. Коркӧ вӧрӧ, коркӧ вадорӧ ветла недыр кежлӧ, коркӧ шойна вылӧ кежавлывла важ пӧдругаясӧс да другъясӧс казьтыштлыны. Сідзи со пӧраыс и кольӧ. А ӧнія сиктса войтырыдлӧн ӧд быдӧнлӧн аслас тӧжд-майшасьӧм. Некор бокӧвӧй йывсьыд мӧвпыштлыны. Кӧть эськӧ ме жӧ уналысь дойяссӧ бурдӧдлывла. Но бур вӧчӧмыд ӧд ӧдйӧ вунӧ. А ме ог кӧсйы норасьны некод вылӧ. Мед, коді кыдзи кӧсйӧ, сідзи олӧ...
— А тэнӧ, муса зонмӧй, ме пыр жӧ и тӧді, кодлӧн лоан. Пӧчыдлысь быттьӧ чужӧмсӧ ляскӧма. И нимтӧ весиг тэнсьыд тӧда. Васюкӧн, тыдалӧ, шуӧны. Медся дзоляыс семьяад. Сӧмын тай мамыд ме вылӧ быттьӧкӧ лӧгасьӧмакодь. А ачыс ӧд мыжа. Коркӧ вомалыштлі ме сійӧс неуна, мый оз кежавлывлы мамыслӧн гу вылас. Эндӧма дзикӧдз. А ми ӧд тэнад пӧчыдкӧд пӧдругаяс вӧлім. Но мед оз жӧ лӧгсӧ кут. Эг ӧд лёкпырысь эськӧ шу сэки да. Мый сэсся вӧчан, паметьтӧмӧсь мукӧддырйи овлывлам. Сӧмын тай сёрӧн та йылысь казявлам. Ок, олӧм-олӧм!
Друг бара ланьтыштліс Ӧгаш пӧч да мелі, корана гӧлӧсӧн нин содтіс:
— А тэ, слӧймӧдчан кӧ, и водзӧ пыравлывлы. Эн пов миянысь. Век медся дона гӧсьтӧн лоан! А дойыд гӧтрасьтӧдзыд бурдас!
И тайӧ кывъяс бӧрас бара друг мыйыськӧ яндзим лои Васюклы. Ок кутшӧм омӧля на сійӧ, вӧлӧмкӧ, тӧдӧ ас сиктсаясӧс. А со кутшӧм бур йӧзӧн найӧ вӧлӧмаӧсь. Аски жӧ висьталас ёртъясыслы, мый найӧ неправӧсь. Мый Ӧгаш пӧчыс да немӧй Варукыс сӧмын бурӧс налы кӧсйӧны. Мед колӧкӧ сэсся сійӧс дивитӧны!
