КЫДЗИ ПЕТЫР ВЕТЛІС ВИЧКОӦ
Код тӧдас кымын во прӧйдитіс сійӧ кадсяньыс, но Петырлӧн быттьӧ ӧні на ставыс син водзын. И бара сійӧ важсясӧ корсюрӧ казьтыштлігӧн аддзӧ асьсӧ ичӧтик, нэриник детинкаӧн.
Со найӧ ворсӧны ӧтлаын часовнябердса паськыд эрд вылын. А сэсся мудзӧны да пуксялӧны кытшӧ недыр кежлӧ шойччыштны. И кымынӧдысь нин пансьӧ ылі кар йылысь сёрни, кодлӧн матыссаясыс сэні эмӧсь, коді кымынысь нин удитіс кайлыны сэтчӧ Эжва кузя пароходӧн. А ичӧтик Петырлӧн некод карас абу, да сійӧ вомсӧ паськӧдӧмӧн кывзӧ ёртъясыслысь висьтасьӧмсӧ. Сы йылысь, кутшӧм гажа карыс, кутшӧм паськыдӧсь да уна йӧзаӧсь сылӧн кузьсьыс-кузь уличаясыс, сійӧс и видзӧд, мед он вош кытчӧкӧ.
Кӧть эськӧ кодсюрӧ и ошйысьыштӧ да лишнӧйджык содталӧ. Но ӧд оз жӧ дзик ылӧдлы. Петырлӧн тайӧ висьтасьӧмъяс бӧрас муртса синваыс оз пет. Сэтшӧм завидь ёртъясыслы. Найӧ со нин мыйта удитӧмаӧсь аддзывны. А сійӧ некытчӧ на эз удит ветлыны.
Но сійӧ рытас гортас локтӧм бӧрын Петыр казяліс, кыдзи мамыс мый йылысь кӧ шӧпкӧдчӧ пӧчыскӧд. А сэсся неуна бӧрынджык сійӧ матыстчис аслас быдтас дінӧ, малыштіс юрӧдыс да шуис:
— Кывзы, Петюк, он кӧсйы пӧчыдкӧд карӧ кайлыны? Сійӧ со век элясьӧ, мый тэ пырттӧм на. Кӧсйӧ тэнӧ вичкоӧ нуӧдлыны.
Петыр эськӧ оз на вӧлі гӧгӧрво, мыйла сійӧс колӧ пыртны да мый тайӧ татшӧмыс. Но пыр жӧ нимкодьпырысь горӧдіс:
— Кайла, дерт! Кӧть ӧні и мӧдӧдчам!
Мамыс серӧктыштіс пиыслӧн кывъяс вылӧ да неуна чӧв олыштӧм бӧрын содтіс:
— Сӧмын кывзысь пӧчыдлысь. Эн кольччы некытчӧ сыысь. Тэ ӧд ыджыд нин. Ставсӧ нин гӧгӧрвоан.
И со Петыр пӧчыскӧд восьлалӧны сикт горувлань, кӧні Эжва берегас сулалӧ пристаньыс да кытчӧ регыд мысти колӧ матыстчыны увланьысь катысь пароходлы. Сійӧ босьтас татысь да юбердса мукӧд сикт-посёлокысь йӧзӧс, а сэсся водз асывнас воас карӧ.
Ставыс сэки вӧлі зэв шензьӧдана Петырлы. Пароходъястӧ, дерт, сійӧ унаысь нин аддзыліс Эжва дорын лун-лун купайтчигӧн да вуграсигӧн. Но эз на пуксьыв сэтчӧ. А найӧ Эжва кузя кывтіг-катігӧн быттьӧ нарошнӧ челядьӧс дэльӧдігмоз прӧйдитлісны берег дорсяньыс маті, да сэсся налӧн мунӧм бӧрын дыр на швачкис берегас пароходъяс бӧрся вӧтчысь гыыс.
И со ӧні сійӧ пӧчыскӧд пароход вылӧ пуксьӧм бӧрын пыр жӧ кутіс кытшлавны уліті и выліті. Быдтор окота вӧлі тӧдны детинкалы. Пӧчыс эськӧ шуыштіс жӧ сылы, дона детинаӧй пӧ менам, эн пӧ кӧть вош кытчӧкӧ. Петыр весиг нюмъёвтіс пӧчыслӧн кывъяс вылӧ. Кытчӧ нӧ сійӧ тані вошас? Абу ӧд помтӧм-дортӧм пароходыс. Быдлаті нин со удитіс кытшовтны. Сэсся Петыр тэрмасьӧмӧн кайис палуба вылас да кутіс видзӧдны, кыдзи вочасӧн пыр ылыстчӧ и ылыстчӧ Эжвалӧн джуджыд кыр йылын сулалысь чужан сиктыс да сійӧ саялӧ чукыль сайӧ.
Детинкаӧс таысь весиг гажтӧм босьтліс. Но такӧдіс асьсӧ. Абу ӧд ӧтнас. Пӧчыс со тані. Петыр сэк кості синсӧ вештывтӧг нин видзӧдӧ, кыдзи пароходыс вундӧ Эжва юлысь веркӧссӧ да оз весиг надзмӧдлы ӧдсӧ. Кӧть эськӧ кутшӧм тані визув. Сідзи и тювгӧ визулыслы паныд. Со кутшӧм сійӧ вына вӧлӧма. А найӧ, зырымбедьяс, Эжва берег дорас ыджыд пыжӧ пуксьӧм бӧрын ӧдва-ӧдва вермӧны сынны визулыслы воча.
Сэк кості пароход гораа тутӧстӧмӧн матыстчывліс юлӧн ӧтар-мӧдар берегъяс пӧлӧн паськӧдчӧм сиктъяс дорӧ. Быдлаысь сэтчӧ пуксялісны пыр выль и выль йӧз. Ставӧн тэрмасисны ыджыд карӧ. Сӧмын кодсюрӧ увсянь катысьяс пиысь чеччывліс берегӧ.
Петыр эз весиг казяв, кыдзи вочасӧн пыр рӧмыдджык и рӧмыдджык лои да вой пуксис. Пӧчыс важӧн нин вуграліс диван вылын. А Петыр синсӧ эз вермыв вештыны Эжва ю вылысь, кодлӧн паськыд отыс друг петкӧдчыліс то ӧти, то мӧд чукыль сайсянь, да сійӧ пыр водзӧ и водзӧ чӧла шлывгис увлань. Со кутшӧм кузь вӧлӧма сылӧн чужан юыс. И помыс оз волы. А, гашкӧ, и збыльысь помыс абу. Со тай некутшӧма оз и векняв, кӧть эськӧ мый дыра нин катӧ пароходыс.
Коркӧ шонді петандорыс нин Петыр вугыртліс пӧчыскӧд орччӧн. Но сэсся асъя ыркыдыс пальӧдіс став унсӧ. А шондіыс сэк кості удитӧма нин мыччысьны ылі вӧртас сайысь да ӧні зіля апалӧ ва вылын гӧвкъялысь русӧ. Дугдывтӧг сьылӧны садьмӧм лэбачьяс. Корсюрӧ пароход водзын вӧрзьывлӧ ваыс повзьӧм чериысь. А кӧнкӧ ылын-ылын тыдалӧны нин карлӧн мыгӧръясыс. Тайӧс Петыр казяліс верстьӧяслӧн сёрниысь, кодъяс пиысь унаӧн садьмӧмаӧсь жӧ нин да кайӧмаӧсь палуба вылӧ. Ӧні быдӧн на пиысь дасьтысис каркӧд аддзысьлігкежлӧ.
И со Петыр пӧчыскӧд чеччисны карса пристаньӧ, коді мича двореч кодь вӧлі. Тані Петыр кывзысис нин сӧмын пӧчыслысь. Ачыс ӧд сійӧ нинӧм на оз тӧд. И збыльысь повзьыштіс, кор аддзис лыдтӧм-тшӧттӧм керкаяс, кузяла и вомӧнног нюжалысь уличаяс да помтӧм йӧзӧс, кодъяс жуисны ӧтарӧ-мӧдарӧ кодзувкотъяс моз. Кыдзи бара найӧ тані олӧны-а, шензис детина, оз повны ылалӧмысь.
А пӧчыс нуӧдіс сійӧс ас бӧрсяыс пыр водзӧ и водзӧ. Найӧ восьлалісны асфальтӧн вевттьӧм тротуаръяс кузя. Шемӧс босьтіс детинкаӧс. Налӧн ӧд сиктас мир туйсӧ нинӧмӧн абу вевттьӧма. Гожӧмнас бус кайӧ. Мыйӧн ар воас, муртса пидзӧсӧдзыд няйтыс оз овлы. А тані олысьясыд, майбыръяс, и няйтсӧ оз тӧдлыны.
Сэк кості найӧ матыстчисны вичко дорӧ, коді ылісянь тыдаліс да кысянь кылісны жыннянъяслӧн гажа шыяс. Петыр видзӧдӧ пӧчыс вылӧ, кыдзи сійӧ кутіс дугдывтӧг пернапасасьны да ас кежсьыс мыйкӧ шӧпкӧдны. И со нин пӧчыс внукыскӧд пырисны вичкоӧ. А йӧзыс сэні помтӧм. Стенъясас уна рӧма мичасьыс-мича картинаяс зарниӧн пӧртмасьӧны. Гӧгӧр сисьяс ӧзйӧны. Став сулалысьяс синсӧ вештывтӧг кывзӧны кузь, мича паськӧма, тшӧтшӧдӧм ус-тошка мужичӧйӧс, коді гораа лыддьӧдлӧ да сьылӧ, юрбитігмоз. Сы бӧрся сэсся ставӧн юрбитны заводитӧны юрнысӧ копыртігмоз. А йӧз костӧд сідзжӧ кузь паськӧма мужичӧй ветлӧдлӧ да тшынӧдӧ.
Ставыс тайӧ ёна шензьӧдіс Петырӧс. Мыйла татчӧ сы мында йӧзыс чукӧртчӧмаӧсь? Мыйла дугдывтӧг юрбитӧны? Мыйла нӧ сійӧс пыртнысӧ вайӧдісны татчӧ? Кӧть эськӧ пӧчыс водзтіджык некымынысь нин шуліс, мый тадзи пӧ колӧ. Но детинка некыдзи эз гӧгӧрво тайӧс. А ӧні сійӧ поліс юавны пӧчыслысь, коді синъяссӧ вештывтӧг видзӧдӧ кузь паськӧма мужичӧй да сы гӧгӧр сулалысьяс вылӧ. Найӧ сэк кості то тэрыба лыддьӧдлӧны, то сьывны босьтчылӧны. И пӧчыс кывзӧ сьылысьясӧс да дугдывтӧг жӧ пернапасъяс чӧвталӧ.
Петыр сэсся мудзӧ да вӧзйысьӧ пӧчыслысь вичко кильчӧ вылас. Петіс, а сэні кутшӧмкӧ нывбаба дугдывтӧг бӧрдӧ да корӧ отсавны сылы сьӧмӧн. И вичкоӧ пырысьяс чӧвтлӧны нывбабалӧн ыджыд дозйӧ кӧрт деньга. Нывбаба аттьӧалӧ таысь да нӧшта нин ёнджыка заводитӧ петны сылӧн синваыс. Дивӧ дай сӧмын. Кыдзи тадзисӧ позьӧ бӧрдны да мыйысь? Оз на ӧд тӧд Петыр, кутшӧм неминуча вермас суны мортӧс олӧмас. Со и тайӧ нывбабаыскӧд, гашкӧ, тадзи лоӧма.
А сэк кості Петырӧс пӧчыс бӧр корӧ вичко пытшкӧ. Помнитӧ тайӧ здук йывсьыс Петыр сӧмын сійӧс, кыдзи сылысь юрсӧ дзумгылісны-сюйлісны кутшӧмкӧ ва пельсаӧ да паньыштӧдісны юмов рокӧн. А сыкӧд орччӧн сулаліс кутшӧмкӧ тӧдтӧм мужичӧй да пӧчыс сы йылысь гусьӧник шуис Петырлы, тайӧ пӧ тэнад вежайыд лоӧ.
Но Петырлы ставыс тайӧ эз жӧ вӧв ёна гӧгӧрвоана. Медся тӧдчанаыс сійӧ, мый детинка веськавліс карӧ. Вичкоын пыртӧм йылысь сійӧ коркӧ мӧдысьджык нин кутас мӧвпавны. А ӧні аддзыліс зэв гырысь керкаяс, паськыд да кузь уличаяс, сэні жуысь помтӧм йӧзӧс. Весиг дивӧ босьтліс, мыйта тані ӧтарӧ-мӧдарӧ дугдывтӧг ветлӧдлысь войтырыс. Кӧнкӧ нӧ уджалӧны оз найӧ? Налӧн тай сиктас лун шӧрнад некодӧс он аддзыв мир туй вылысь. Быдӧн кӧнкӧ ноксьӧ.
Рытланьыс нин пӧча-внука мӧдӧдчисны увлань лэччысь пароход вылӧ. Тайӧ пӧрйӧ Петыр сэтчӧ пуксьӧм бӧрын пыр жӧ и унмовсис. Сэтшӧма мудзӧма вичкоас лунтыр сулалӧмысь. Но быттьӧ тӧкӧтьӧ кежлӧ и куньліс синъяссӧ, а пӧчыс садьмӧдӧ нин сійӧс. Чеччы пӧ, воны кутім.
Та бӧрын Петырлы эз на ӧтчыдысь уськӧдчыв паметьӧ карас да вичкоас медводдзаысь волӧмыс. Унаысь висьтавліс та йылысь и ёртъясыслы. Сэсся аслас олӧм чӧжӧн сійӧ эз на этшаысь веськавлы и тайӧ карас, кытчӧ медводдзаысь воліс пӧчыскӧд, и мукӧд ыджыд каръясӧ. И эз нин шензьывлы уна йӧза уличаяс кузя восьлалігӧн да эз нин повлы вошӧмсьыд.
Пыравліс и вичкоясӧ. Дерт, гашкӧ, эз сэтшӧма юрбитӧм могысь. Но мыйкӧ быттьӧ кыскис сійӧс сэтчӧ, да кокъясыс асьныс кежӧдлісны крестъяса сигӧра стрӧйбалань. Аддзывліс сэтысь эз сӧмын олӧмаясӧс, но и томъясӧс. Ставныс найӧ бурсиӧмъяс кывзігмоз быттьӧ ас кежсьыныс мӧвпалісны, сідзи-ӧ олӧны, кыдзи колӧ, кыдзи Енмыс тшӧктылӧма. Зілисны аддзыны воча кывъяс асланыс гуся юалӧмъяс вылӧ.
А сэки вичкоас пыртӧм бӧрын Петыр унаысь юасьлывліс пӧчыслысь Ен йылысь. И пӧрысь мортлӧн висьтасьӧмъясыс кыдзкӧ аслысногӧн йиджтысисны Петырлӧн вежӧрӧ. Код тӧдас, эм-ӧ кӧнкӧ сійӧ, Медыджыдыс, кодлы сэтшӧма эскыліс пӧчыс? Но Петыр век жӧ быдысь сійӧ либӧ мӧд ыджыд удж заводитігӧн быттьӧ аслыс тӧдлытӧг, гусьӧн пыр и шыасьлывліс сы дінӧ, кодӧс некор на эз аддзывлы. Мед пӧ отсалас. Петыр эз вермы висьтавны помӧдз, эскӧ-ӧ сійӧ Енмыслы. Но быдысь вичкоӧ пыралӧмъяс бӧрын кокниджык лоліс лов вылас. И пыр ёнджыка кажитчыліс сылы, мый Медыджыдыс век жӧ кӧнкӧ эм. Сӧмын абу сетӧма мортыслы аддзыны сійӧс. И сьӧкыдлунъяскӧд паныдасигӧн Петырлы пыр жӧ усьліс юр вежӧрас Енмыс. Сэки быттьӧ вешйыліс став омӧльыс. Код тӧдас, быдысь-ӧ отсавліс Енмыс. Петыр та йылысь эз куж висьтавны. Но быттьӧ та дырйи сійӧ кывліс ас пытшсьыс кутшӧмкӧ вын. Быттьӧ эм сылӧн морӧсас аслас Ен, код дорӧ шыӧдчывлӧ сьӧкыд кадӧ, коді и нуӧдӧ сійӧс олӧмтіыс. И сэки Петырлы волывліс паметяс пӧчыс, коді важӧн нин абу ловъя, коді коркӧ медводдзаысь нуӧдліс сійӧс карӧ да пыртӧдліс вичкоӧ. И кыдзкӧ аслысногӧн долыд овлывліс тайӧ кадас сылӧн сьӧлӧм вылын.