ОВЛІС-ВЫВЛІС ГИЖЫСЬ

Коркӧ-некоркӧ овліс-вывліс Гижысь. Арлыда нин вӧлі. Эз кокниа удайтчы сылӧн олӧмыс. Сирӧтаӧн быдмис. Ичӧтдырсяньыс быд сикас сьӧкыд уджсӧ ковмывліс бертны. Уна пӧсь кисьтлывліс, мед нянь корка вылӧ нажӧвитны. Пӧрысьӧ-нэмӧ эськӧ и эз нин гӧль туйӧ пуксьы, но эз жӧ и ёна озырасӧ ов.

Олӧм йылысь корсюрӧ мӧвпалігӧн асьсӧ такӧдліс сійӧн, мый абу ӧтнас татшӧмыс. Ӧд сыкӧд орччӧн олысьясыс абу жӧ озырджыкӧсь, быд кӧпейка асланыс зептын лыддьӧны. Налы, гашкӧ, и сьӧкыдджык на сыысь овлывлӧ.

Сэк жӧ Гижысьыд гижысь и эм. Пыр эскыліс, мый коркӧ ставыс лоӧ бур. Сідзи и бергаліс юр вежӧрас ӧтитор, мый садьмас ӧти водз асылӧ кутшӧмкӧ дворечын, кӧні эм ставыс, мый лолыдлы колӧ. Кӧмав-пасьтав, мый кӧсъян. Сёй-ю пӧттӧдзыд. Мун, кытчӧ окотитан. Став мирыс тэ водзын. Некодлы тэ абу уджйӧза. Некод тэнӧ оз пиняв. Мӧдарӧ, быд ногыс ошкӧны тэнӧ да леститчӧны тэ дорӧ. Сы вӧсна, мый тэ озыр.

Татшӧм мӧвпсьыс сылы долыд быдсӧн лолывліс. Тадзисӧ мӧвпалігӧн сійӧ быттьӧ дзик некодӧс эз аддзывлы ас гӧгӧрсьыс. Сэтшӧм шуда вӧлі тайӧ здукъясас. Но сэсся кодкӧ тракнитлывліс сійӧс пельпомӧдыс. И Гижысь пыр жӧ гири-люки усьлывліс аслас райысь грека му вылӧ да пырысь-пыр жӧ гӧгӧрволіс, коді сійӧ сэтшӧмыс.

Та бӧрын сійӧс весиг шог босьтлывліс. Мыйла нӧ эськӧ шуд йылысь мӧвпъясыс оз збыльмыны? Ӧд сійӧ сідзжӧ кӧсйӧ озыра олыштны. А ӧні нӧ мый? Муртса быттьӧ тырмӧ олӧм вылас. А мукӧдыс и сыысь на омӧльджыка олӧны.

Ӧтчыд со тадзи жӧ озыр да дӧвӧль олӧм йылысь мӧвпалігӧн сійӧ пуксис пызан сайӧ да шуис гижны ассьыс мӧвпъяссӧ кабала вылӧ. И зэв ӧд лӧсьыда артмис гижӧдыс. А кыдзи нӧ мӧд ногыс? Ӧд помтӧг та йылысь мӧвпавлывліс. Ставыс стӧча вӧлі пуксьӧма юрас. Сӧмын босьт киад перӧ-ручка да вуджӧд кабала лист вылӧ. А сэсся лыддис гижӧмторсӧ суседъясыслы. Ставӧн вом паськӧдӧмӧн кывзісны сійӧс. Быдӧнлы кажитчис висьтыс. Дзик быд кывзысьлӧн син водзас сувтліс сійӧ жӧ серпасыс, мый йылысь и мӧвпавліс Гижысь. Тайӧ здуксяньыс тайӧ мортсӧ и кутісны шуны син саяс Гижысьӧн, кӧть эськӧ вӧлі сылӧн и морт ним. А сійӧ та бӧрын нӧшта на ыззис да водзӧ кутіс гижны шуда-гажа олӧм йылысь висьтъяс, кӧні пыр дзирдалӧ-югъялӧ шонді да оз овлыны кымӧръяс, кӧні дзик быдторйыс эм да нинӧм вӧсна оз ков тӧждысьны.

А Гижысь гӧгӧр олӧмыс эз нин вӧв сэтшӧм долыд. Сылӧн суседъясыс, мукӧд войтыр эськӧ и дугдывтӧг мырсисны водз асывсянь сёр рытӧдз, но мыйлакӧ налӧн олӧмыс эз бурмывлы. Сідз жӧ олісны муртса тырмымӧн, артавлісны быд кӧпейка. И со ӧтчыд сыкӧд орччӧн олысьяс бара матыстчисны Гижысь дорӧ.

— Вайлы, другӧ, лыддьышт миянлы ассьыд висьтъястӧ. Пальӧдышт шог олӧмнымӧс, — шыасисны найӧ. — Миянлы окота жӧ кӧть асланым мӧвпъясӧн волыны райӧ, тӧдмавны-кывлыны озыр олӧмлысь кӧрсӧ.

Гижысь сэки эновтіс перӧ-ручкасӧ. Босьтіс киас сӧмын на гижӧм висьтъяс да кутіс лыддьыны найӧс сы гӧгӧр пукалысьяслы. И дивӧ ӧд лои. Ӧзйисны сэки ставлӧн синъясыс. Шылялісны чужӧм вылын чукыръясыс. Чужӧмбанъяс вылын петкӧдчис мыйкӧ нюм кодь. И вошисны кытчӧкӧ, быттьӧ эз и вӧвлыны, пинясяна-ёрччана скӧр гӧлӧсъяс. Ставлы кутіс кажитчыны, мый найӧ райӧ нин веськалісны. И помтӧг на эськӧ кывзісны озыр олӧм йылысь висьтасьӧмсӧ да нимкодясисны.

Но Гижысь помаліс лыддьыны. И быдӧн пукалысьяс пиысь бӧр воис ас садяс. Сэки Гижысьлӧн суседъясыс шензьӧмпырысь видзӧдлісны ӧта-мӧд выланыс. Збыльысь ӧмӧй найӧ абу райынӧсь, а му вылынӧсь? И бара шог-майшасьӧмъясӧн тырисны налӧн синъясыс, чужӧмъяс вылас петісны выль чукыръяс, а ас костын сёрниысь бара кутісны кывны матькан шыяс.

Гижысь гӧгӧрвоис жӧ, мый лоис сыкӧд орччӧн олысьяскӧд. Но нинӧмӧн эз вермы отсавны налы. Сійӧ эськӧ и зілис кокньӧдыштны аслас гажа да лӧсьыд висьтъясӧн суседъясыслысь олӧмсӧ. Но сылӧн гижӧдъясыс сӧмын тӧкӧтьӧ кежлӧ кыпӧдлісны йӧзыслысь ловнысӧ. А сэсся бара найӧ лолісны сьӧкыд олӧм вӧснаыс важ кодьӧсь: зумышӧсь да скӧрӧсь, пинясьысьӧсь да завидьтысьӧсь. Сы вӧсна, мый эз збыльмыны бур олӧм йылысь мӧвпъясыс. Мойдыд ӧд мойд и эм. Та бӧрын унаысь на суседъясыс кежавлісны Гижысь ордӧ сылысь висьтъяссӧ кывзыны, но тайӧ ньӧти эз кокньӧд налысь олӧмсӧ. Мӧдарӧ, чужліс кутшӧмкӧ ыджыдджык скӧрлун да кодкӧ вылӧ завидьлун.

И сэки ставӧн, кодъяс кывзывлісны Гижысьӧс пондісны пинявны сійӧс ас костаныс. Нинӧм абу йывсьыс пӧ сӧрӧ. Сӧмын пӧ миянӧс дэльӧдӧ.

Висьталісны Гижысьыдлы тайӧ сёрнияс йывсьыс да сійӧ сідзжӧ дӧзмис орччӧн олысьяс вылӧ. Со ӧд кутшӧмӧсь вӧлӧмаӧсь. Мича да гажа мойдъясыд нин сьӧлӧм выланыс оз воны. Налы колӧ, мед мичаа серпасалӧм лёд вылын вольсалӧмӧн озыр олӧмсӧ вайисны. А мыйкӧ нӧ вӧчӧны оз та могысь? Сӧмын сьӧдас сідз-тадз мырсьӧны. Век на надейтчӧны, мый ставсӧ на пыдди кодкӧ вӧчас. А асьныс нӧ мый вылӧ? Оз ӧмӧй тӧлк-сямыс да вын-эбӧсыс тырмы? Сідзкӧ, асьныс и мыжаӧсь татшӧм олӧмсьыс. Сійӧ тай со гижӧ мойдъяс да шуда овлывлӧ сьӧлӧм вылас. Мед жӧ и мукӧдыс тадзи жӧ шуднысӧ корсьӧны.

Вочасӧн Гижысьлӧн суседъясыс пыр гежӧдджыка и гежӧдджыка кутісны волывлыны кывзыны сылысь мича да гажа олӧм йылысь висьтъяссӧ, мед сьӧлӧмнысӧ омӧльджыка дэльӧдны. Гӧгӧрвоисны жӧ, мый мича висьтъястӧ кывзігӧн бур да шуда олӧмтӧ он лӧсьӧд. Колӧ тӧлкӧн-ладӧн овны да кужӧмӧн мырсьыны. Но коді нӧ найӧс тадзисӧ велӧдас овнысӧ, мед бурлань ставыс катовтчис? И эз аддзывны та вылӧ Гижысьлӧн суседъясыс воча кывсӧ.

А сэк кості Гижысьыд гӧгӧрвоис жӧ, мый сылӧн гажа висьтъясыд эз кутны ковны йӧзыслы. Сылы медбӧрын воис юрас, мый войтырыд мӧд сикас висьт виччысьӧны. Сы йылысь, кыдзи вӧчны олӧмсӧ шудаӧн.

Ак кутшӧм сьӧкыд, вӧлӧмкӧ, мӧд нога висьттӧ гижны! Сэки ӧд оз ков мойдны яръюгыд шонді да мичаа сьылысь-дзользьысь лэбачьяс йылысь. Шондіыд оз быд лун шонты. Да и лэбачьясыд оз пыр сьывны. Ӧд тшӧкыда пуксьывлӧны и кымӧра да чизыр тӧла лунъяс. Но на йылысь Гижысьыд ӧнӧдз вунӧдлывліс. Быттьӧ эз и казявлы. А йӧзыс ӧд виччысисны сысянь буретш сэтшӧм висьтъяс, кӧні ньӧти дзебтӧг, восьсӧн вӧлі петкӧдлӧма налысь став олӧм-вылӧмсӧ.

Уна лун-вой та бӧрын мырсис Гижысьыд. Но медводдзасяньыс нинӧм сылӧн эз кут артмыны. И гӧгӧрвоис сэки сійӧ, мый этша на мый тӧдӧ ас войтырыслӧн олӧм-вылӧм йылысь. Кӧть эськӧ и на пӧвстын жӧ быдмис. На моз жӧ мырсьывліс. Но этша кытчӧ ветлывліс. А ӧд сылӧн суседъясысь ӧтдор эмӧсь и мукӧд войтыр, кодъяс ас ногыс олӧны, ас ногыс мӧвпалӧны. Но мый сійӧ тӧдӧ на йылысь? Нинӧм оз.

И со ӧти водз асылӧ аслас матыссаяслы нинӧм висьтавтӧг Гижысь чӧвтіс мыш саяс неыджыд ноп, босьтіс киас бедь да петіс ылі туйӧ, мед бурджыка тӧдмасьны и матысса, и ылысса войтырлӧн олӧмӧн.

Код тӧдас, дыр-ӧ сійӧ вӧлі туйын. Уналаӧ воліс. Быд сикас уджсӧ бертіс кынӧмпӧтсӧ перйигӧн. И сьӧкыд груз кыскаліс. И му гӧрис. И из перйис. И вӧр пӧрӧдіс. Нӧшта пӧрысьмыштіс. Гӧрбыльтчыштіс. Чукырӧссис чужӧмыс. Но лов вылас сылы вӧлі кокни. Ӧні Гижысь бура нин тӧдіс войтырлысь олӧмсӧ, тӧдіс, коді мыйӧн олӧ, мый йылысь мӧвпалӧ. И сёрнитіс накӧд ӧти сёрниӧн. Эз повзьывлы ёсь да видчана кывйысь. Вермис вочавидзны дзик быд юалӧм вылӧ.

Гӧгӧрвоис сэки сійӧ, мый кад нин мӧдӧдчыны гортӧ да выльысь босьтчыны уджӧ. И со ӧти водз асылӧ Гижысь бӧр воис чужанінас да матыссаяскӧд чолӧмасьӧм бӧрын пыр жӧ пуксис пызан сайӧ. Кадыс тэрмӧдліс. Да и ачыс сійӧ олӧма нин вӧлі. Колӧ вӧлі удитны вӧчны ставсӧ, мый шуліс аслыс.

И бара Гижысь дорӧ пондісны волывлыны суседъясыс кывзыны сылысь збыль олӧм йылысь висьтъяссӧ. Ӧні найӧ эз нин нюмъявны сійӧс кывзігӧн, эз меліа вашкӧдчыны ӧта-мӧдныскӧд синнысӧ куньтыралігмоз. А сюся пельнысӧ чошкӧдӧмӧн кывзісны гижӧмторсӧ. И тшӧкыда зумыштчылісны налӧн чужӧмъясныс. И скӧрмывлісны, и шензьывлісны мый вылӧ кӧ. Ӧд Гижысьлӧн висьтъясын петкӧдчис ачыс олӧмыс, сылӧн став нелючкиыс да сьӧкыдлуныс. Гижысь аслас гижӧмторъясын быттьӧ и нинӧм эз шу стӧча, кыдзи мый вӧчны, венны став олӧмсӧ. Но кывзысьлы вӧлі и сідз гӧгӧрвоана, мый колӧ, мед шудаджыка да тӧлка-лададжыка овны. Ӧд сэтшӧм бура вӧлі гижӧма висьтъяссӧ. И найӧ чуксалісны йӧзӧс бурджыка велӧдчыны гӧгӧрвоны ӧта-мӧднысӧ, велӧдчыны овны ёрта-ёртнысӧ да асьнысӧ пыдди пуктӧмӧн. Да ас сямлы, ас вын-эбӧслы ёнджыка эскӧмӧн.

И кутшӧмкӧ зэв дженьыд кадколастӧн вежсисны та бӧрын Гижысьлӧн суседъясыс, сы гӧгӧрын олысь став войтырыс. Бурланьӧ пондіс вежсьыны и олӧмыс да йӧзыс лоисны авъяджык сьӧлӧмаӧсь. Эз сӧмын ас вӧснаныс зільны тӧждысьны. Ковмывліс кӧ, век волывлісны и матыссалы, и ылыссалы отсӧг вылӧ.

Но Гижысь сэк кежлӧ эз нин вӧв ловъя. Сійӧ вӧчис ассьыс уджсӧ. Мый кӧсйыліс, кутшӧм мог пуктыліс ас водзас, лои збыльмӧдӧма. Та вӧсна сійӧ и эз ёна шогсьы кулӧм водзвылас. Ӧд кык нэм он ов. Сылы весиг ӧні кыдзкӧ долыд вӧлі, мый бурланьӧ удайтчис аслас гижӧдъясӧн бергӧдны йӧзсӧ.

А йӧзыс эз жӧ вунӧдны Гижысьӧс. Быд ыджыд и ичӧт уджӧ босьтчигӧн казьтывлісны сійӧс. Пыр волывлісны сылӧн гу вылӧ. Ӧд эз кӧ вӧвны сылӧн гижӧдъясыс, код тӧдас на, дыр-ӧ эськӧ рӧмыдас ковмис овны.