КӦНІ УЗЬЛӦ ШОНДІ
Талун Севӧ чеччис шондіыскӧд тшӧтш. Сылӧн пӧсь югӧръясыс кутісны гильӧдны зонкалысь ныр розьсӧ. Севӧ несйис, восьтіс синъяссӧ да сэсся эз нин вермы унмовсьны. Пыр видзӧдіс шонді вылӧ, коді кыпӧдчис вылӧджык и вылӧджык. «Колӧ жӧ татшӧмыслы лоны, кутшӧм ӧдйӧ сійӧ кывтӧ енэжтіыс. Тӧкӧтьӧ видзӧдлан да быттьӧ сулалӧ ӧтилаын. А со нин удитӧма тӧдлытӧг вешйыны», — мӧвпаліс сэккості Севӧ.
А шондіыс пыр катовтчис и катовтчис рытыввывлань да быттьӧ корис Севӧӧс вӧтчыны сы бӧрся. Севӧ дыркодь видзӧдіс шонді вылас, кытчӧдз синъясыс эз пемдыны. И друг сылы лои жаль, мый шондіыс мусӧ шонтӧм бӧрын бара кутіс лэччыны увлань. А Севӧ сэтшӧм ёна кӧсйис, медым сійӧ некытчӧ эз дзебсьыв, а пыр сулаліс юр весьтын. Сэки эськӧ нӧшта шоныдджык лоис му вылас да некор эз волы кӧдзыдыс, кодысь йирмӧг босьтӧ.
— Мамук, мыйла нӧ шондіыс дзебсьывлӧ миянысь, а оз дугдывтӧг дзирдав енэжас, — шыӧдчис сійӧ пач дорын ноксьысь мамыс дінӧ.
— Чӧв, дзолюкӧй, — нюмъёвтӧмсорӧн вочавидзис мамыс. — Сійӧ ӧд сідзжӧ мудзӧ миянӧс шонтӧмысь. Сідзкӧ, колӧ и шойччыштны. Выль вын-эбӧс чӧжны аски кежлӧ. Сэсся и миянлы тшӧтш шойччыштны сетӧ. Узьыштны жӧ тшӧктӧ. Лунъюгыднад ӧд узьнытӧ зэв сьӧкыд. То ӧтитор, то мӧдтор мешайтӧ. А войнад чӧв-лӧнь. Некод унтӧ оз торк.
Севӧ кывзӧ мамсӧ, эскытӧма видзӧдӧ сылӧн синъясӧ да бара юалӧ:
— А мыйла нӧ шондіыс мудзӧ? Сійӧ ӧд нинӧм оз вӧч. Со тай кыдзи шлывгӧ енэжті, быттьӧ ю вывті пыж. Майбыр. Шлывгы да шлывгы. И нинӧм вӧсна оз ков майшасьны.
— Кыдзи нӧ оз ков, — бара шыасис мамыс. — Сійӧ ӧд вылісяньыс быдтор аддзӧ, быдтор казялӧ. Зільӧ, медым сылӧн югӧръясыс быд ловъя ловлы, быд быдмӧглы да пемӧслы веськалісны, шонтісны найӧс. Ассьыс шоныдсӧ быдӧнлы сетӧ. Со и мудзӧ.
Ӧні нин Севӧлы лои гӧгӧрвоана мамыслӧн висьталӧмыс да сійӧ нӧшта сюся кутіс видзӧдны шонді вылӧ, коді лун шӧр бӧрлань кутіс катовтчыны да эз нин сэтшӧм ёна понды шонтыны мусӧ. Тыдалӧ, мудзны жӧ кутіс став ассьыс шоныдсӧ сетӧм бӧрын.
Петіс Севӧ кильчӧ вылас да водзӧ пондіс видзӧдны, кыдзи шонді пыр лэччӧ и лэччӧ увлань. Ӧні сійӧ лоис торйӧн нин ыджыд да гӧрд. Да и эз нин вӧв асъя кодь югыд. Сы вӧсна, мый став ассьыс шоныдсӧ сетіс муыслы. А шонді сэккості быттьӧ гажтӧмтчыны кутіс, мый недыр кежлӧ ковмас торйӧдчывны муыскӧд. И Севӧлы бара сэтшӧм жаль лоис шондіыс. Эз кӧсйы сійӧ, медым мусӧ шонтысьыс кӧть недыр кежлӧ кытчӧкӧ дзебсьыліс А друг аски кӧ сійӧ оз пет? И гӧгӧр лоас сэтшӧм пемыд да кӧдзыд. Мый нӧ сэки? Дзикӧдз турдыны верман. Севӧ весиг повзис татшӧм мӧвпъяссьыс. Бара шыасис кильчӧ вылас петӧм мамыс дінӧ, коді вӧлі кӧсйӧ корны писӧ водны узьны:
— Мамук, аски кӧ шондіыс оз пет, мый лоӧ миянкӧд?
— Петас, петас, кытчӧ нӧ сійӧ воштысяс, — воча шуис мамыс. — Сэтшӧм нин сылӧн уджыс — миянӧс шонтыны. Водлас аслас вольпасьӧ да бара кыпӧдчас енэжӧ. Весиг руд кымӧръяс оз вермыны дзебны сійӧс. Вай пыр вод. Шондіыд со сідзжӧ нин лӧсьӧдчӧ водны узьны.
И збыльысь шонді быттьӧ медбӧръяысь лапнитліс синъяснас Севӧлы да дзебсис ылі вӧртас сайӧ. Гӧгӧр пыр жӧ лои пемыдджык да ыркыдджык. Аслыспӧлӧс чӧв-лӧнь пуксис му вылӧ. Севӧлы быть ковмис пырны гортас да водны вольпасьӧ. Но дыр на эз вермы унмовсьны. Ӧні зонка мӧвпаліс сы йылысь, кӧні нӧ эскӧ шондіыслӧн вольпасьыс. Тыдалӧ, зэв небыд сійӧ, тӧкӧтьӧӧн кӧ вермӧ шойччыштны да выль вын-эбӧс чӧжны.
Медбӧрын Севӧ век жӧ унмовсис да вӧтасис шондіӧс. Быттьӧкӧ матыстчис шонді дорӧ да кутіс юасьны, кӧні сійӧ узьлӧ. А шондіыд кывзіс-кывзіс ичӧтик Севӧӧс да сӧмын вакӧдіс.
— Чӧв, — шуис сійӧ ваксьыштӧм бӧрын. — Кутшӧм нӧ узьӧм. Ме ӧд збыльысь ог некор узьлы. Шонта тіянӧс, а сэсся муна мӧд муяс весьтӧ сэтчӧс войтырӧс шонтыны. Но аски бара лоӧ тіян дінӧ локны. Тадзи лун и вой некор шойччӧг ог тӧдлы.
— А кытысь нӧ тэныд та мында вын-эбӧсыд, некор кӧ он шойччывлы, — юаліс Севӧ шондіыслысь.
— Сійӧ и сетӧ меным вын-эбӧссӧ, мый быдӧнӧс шонта, быдӧнлы олӧм сета да быдӧн менӧ бурӧн казьтылӧны, — вочавидзис шонді. — А таысь унаыс меным оз и ков.
— Но мыйла нӧ менам мамӧй шуӧ, мый тэ ме моз жӧ вольпасьӧ водан узьны? — медбӧрын юаліс Севӧ.
Шонді недыр чӧв олыштіс, нюммуніс да вочавидзис:
— Мамыд сідзи шуӧ сы вӧсна, мед тэ ӧдйӧджык вольпасьӧ водін, пӧттӧдзыд узин, а сэсся водзджык садьмин менӧ чолӧмавны.
Та бӧрын шонді бара нюммуніс. Сідзи нин шуӧма сылы нюмъялігмоз овны. Бергӧдчис да водзӧ муніс ассьыс уджсӧ вӧчны — мусӧ шонтыны.
Севӧ весиг шензьыштіс шонділӧн вочакыв вылӧ. Кутшӧм бур вӧлӧма шондіыс. И нинӧм мукӧдсяньыс сылы оз ков. Сӧмын ассьыс век сетӧ.
А сэсся зонка кутіс вӧтавны мукӧд вӧтъяс. Мӧд асывнас садьмис да шондіыс вылын нин вӧлі. Севӧ чолӧмасис сыкӧд, нуръясьыштіс пызан сайын да петіс ёртъясыскӧд ворсны. Ӧні сійӧ тӧдіс нин, кытчӧ дзебсьывлӧ шондіыс да эз пов, мый мусӧ шонтысьыс коркӧ оз ло. Нимкодь вӧлі Севӧлы, мый сійӧ тӧдмаліс шондіыслысь зэв ыджыд гусятор, код йылысь, дерт жӧ, висьталас ёртъясыслы.
